Сэрца на далонi (на белорусском языке)

      Пасля абеду мы гутарылi зноў. Шэптам, безумоўна. Яна нахiлялася да мяне, i я адчуваў яе гарачае дыханне. I мне было хораша...
      На трэцi дзень ранiцай мяне наведаў сам гаспадар.
      - Савiч? - зноў перапытаў здзiўлены Шыковiч.
      - Савiч. Ён з'явiўся нечакана. I не праз люк. Вiдаць, яму цяжка было падымацца па крутой лесвiцы. А адтуль, з пакояў Грота. Я пачуў чужыя крокi i схапiўся за пiсталет. Ён прадугледзеў гэта. Сказаў з-за вугла: "Не ўздумайце страляць. У мяне мiрны намер". Я схаваў пiсталет пад коўдру, але не выпускаў з рукi.
      Савiч наблiзiўся. Сiвы, ссутулены, стары. Зусiм сiвы. З белай-белай галавой. У часе акупацыi я стараўся не трапiць яму на вочы, каб ён не пазнаў свайго былога студэнта. Зрэдку бачыў здалёк. Як ён змянiўся! Куды дзеўся той стройны рухавы жыццярадасны мужчына, якога мы любiлi ў тэхнiкуме, нягледзячы на яго патрабавальнасць. "Навошта такому старому працаваць у немцаў, ды яшчэ ўзначальваць аддзел аховы здароўя? Чыё здароўе ён ахоўвае? Сваё ўласнае не мог захаваць", - саркастычна падумаў я.
      На гарышчы быў паўзмрок. Але Савiч адразу пазнаў мяне.
      "Антон Яраш?"
      Цудоўная памяць!
      "Чакай. Чакай. Высокi. Бландзiн. Дык гэта ты - Лучынскага? - хваравiта гэтак зморшчыўся. - Непрыгожы акт".
      Мяне ўзарвала:.
      "А вешаць людзей на плошчы - прыгожы акт? А што варты нейкi халуй у параўнаннi з тымi людзьмi?!"
      "Цiшэй ты! Гром! - прашаптаў ён. - Не аднаго сябе ставiш пад удар. Не забывай".
      Я адразу прыкусiў язык.
      Ён сеў на матрац, памацаў сухой далоняй мой лоб.
      "Паранены? Зося бiнты цягае".
      "Паранены", - прызнаўся я.
      "Пакажы".
      Разбiнтаваў. Агледзеў рану.
      "Хто аперыраваў?"
      "Сам. З дапамогай Зосi".
      "Агiдная дзяўчынка! Труса забiць не можа. Крывi баiцца. Ну што ж... Гангрэны няма. Праз тыдзень будзеш танцаваць. Калi-небудзь станеш добрым хiрургам".
      У той мiг я адчуў да яго сiмпатыю. Не, чорт вазьмi, усё-такi гэта яшчэ той Савiч, якога я ведаў! I ў мяне мiмаволi вырвалася:
      "Дзякую, Сцяпан Андрэевiч!"
      "Няма завошта мне дзякаваць, - незадаволена прабурчаў ён. - Зосi дзякуй". I, памаўчаўшы, сказаў сурова, выцiснуўшы па адным слове: "Ты вось што... Ляжы... тут... Цiха ляжы... Але крый божа... кранеш... Зосю..."
      Я не адразу нават зразумеў, што значыцца "кранеш". А зразумеў - задыхнуўся ад абразы i абурэння:
      "Што ж, я, па-вашаму, фашыст?"
      Ён паляпаў мяне па шчацэ.
      "Ну, ну... Не крыўдуй. Я сам некалi малады быў".
      "Маладосць ад маладосцi рознiцца".
      Савiч стоена ўздыхнуў:
      "Але... Цяжкая ў вас маладосць. Ну, будзь здароў. I будзьце асцярожныя..."
      I пайшоў. Яшчэ больш, здавалася, згорбiўся. А праз колькi хвiлiн з'явiлася Зося. Шчаслiвая, але ў слязах. Кiнулася ў парыве да мяне, абняла, пацалавала.
      "Вiктар, даражэнькi, ты ведаеш... - Зноў на "ты", як у тую, першую, ноч. Ты ведаеш... Ён нiчога не сказаў. Прытулiў мяне да сябе... Пацалаваў. I заплакаў. Тата заплакаў. Божа мой! I толькi ўвесь час паўтараў: "Будзьце асцярожныя! Будзьце асцярожныя!"
      Яны не прыкмецiлi, як развiднела. Быў канец чэрвеня, самая кароткая ноч. Прачыналiся птушкi, напаўнялi гоманам лес. А два чалавекi жылi ў мiнулым, у iншай ночы, далёкай i страшнай. Толькi калi над дубамi са свiстам праляцелi дзве качкi, гучна шлёпнулiся ў старыцу i кракнулi, Яраш, перапынiўшы расказ, падняў галаву. Здзiвiўся:
      - Ранiца? Ну вось, па сутнасцi, усё, што мне хацелася расказаць табе. Пра ўсё iншае як-небудзь пасля.
      Шыковiч маўчаў - пераварваў тое, што пачуў. Гатовы сюжэт. Гатовыя вобразы. Але спачатку трэба выяснiць, хто ж такi Савiч.
      Стомлены Яраш сядзеў на лавачцы i слухаў ранiцу.
      Нарэшце Шыковiч адчуў, што яму холадна на зямлi. Самлелi нага i рука. Падняўся, пацягнуўся.
      - Ну, брат, даў ты харч майму склератычнаму мозгу. Але скажы шчыра, Антон, чаму ты расказаў усё гэта? Маўчаў, маўчаў i раптам - бух, адразу, у адну ноч... Сярод ночы...
      - Чаму я расказаў? - Яраш як бы задумаўся на хвiлiну. - Учора я спаткаў Зосю.
      - Савiч?! - Кiрыла пераскочыў вогнiшча. - Дзе? Чакай. Ты ж казаў, што дачка Савiча загiнула.
      - Так я думаў семнаццаць год.
      - Ну i ну! Дзе ты яе спаткаў?
      - У бальнiцы.
      - Хворая? Чакай. Калi хавалi Савiча?
      - У маi сорак трэцяга.
      - З верасня да мая яна павiнна была даведацца, хто ж яе бацька. Трэба распытаць яе.
      - Нiякiх роспытаў. Да аперацыi. Я буду аперыраваць яе. Набыты парок...
      - Сэрца? - Кiрыла свiснуў. - А раптам зарэжаш?
      Яраш уздрыгнуў i адказаў жорстка, злосна:
      - Дурань! Я нiкога не рэжу. Я лячу. - I, напэўна, адчуўшы, што сказаў груба, прапанаваў па-сяброўску цёпла: - Хадзем на луг. Сустрэнем сонца.
      6
      Славiк Шыковiч стаяў на прывакзальнай плошчы з дзвюма дзяўчынамi, размаляванымi пад кiнаактрыс: стракатыя спаднiчкi-парасоны, адмыслова вымеражаваныя кофтачкi, прычоскi "я ў мамы дурачка". Абедзве рудзенькiя, вымытыя хной. Славiк круцiў у руках ланцужок з ключамi ад аўтамашыны i нешта расказваў, але не вельмi вясёлае. Хiхiкала i то, вiдаць, больш з ветлiвасцi адна дзяўчына. Другая пазяхала i зiркала ў бакi: шукала некага другога. Славiк адчуваў, што крынiца яго дасцiпнасцi высыхае, i злаваўся. Было душна i сумна. Хацелася пайсцi ў рэстаран. Але грошай - нi капейкi. Нават не было на аўтобус, каб паехаць на дачу да бацькоў. Ды i сумна там, на дачы. Усе захапляюцца: "Ах, якi лес! Якi луг! Рака!" А яму сумна. Ну, добра, у рацэ можна пакупацца. А далей што? Злосны ён на бацькоў. Сёння асаблiва. Збудавалi дачу, напiхалi панчоху грошай... А ён працуе i мусiць харчавацца ў рабочай сталоўцы. Крыўдна, што i мацi цяпер ва ўсiм згаджаецца з бацькам. Нiчым яе не разжаласцiш.
      Сумна. Трэба неяк адкруцiцца ад гэтых вясталак. I раптам Славiк убачыў Тараса. Пазнаў цераз плошчу. Той стаяў на супынцы загарадных аўтобусаў збоку вялiкай чаргi.
      - Ша, лэдзi! Бачу аднаго прадстаўнiка будучага грамадства. Пайду раздабуду на сённяшнi дзень. Чакайце.
      Ён пашыбаваў цераз плошчу, не звяртаючы ўвагi на машыны.
      - Хэло, мiстэр Ганчароў, - шумна прывiтаўся Славiк.
      - Здароў, таварыш Шыковiч. - Тарас усмiхнуўся, як усмiхаюцца дарослыя, назiраючы забаўкi дзяцей.
      Калгаснiцы з чаргi зацiкаўлена i зняважлiва глядзелi на хлопца ў вузенькiх штонiках, стракатай кашулi, з матузкамi на шыi, сцягнутымi бляшкай.
      Славiк трохi сумеўся ад гэтых позiркаў. Недурны хлопец, ён адразу адчуў, што тут не месца для крыўляння i галёкання. Загаварыў проста, грубавата. Паказаў на турысцкi мяшок, што стаяў каля ног у Тараса.
      - Куды з такiм "гумном"?
      - Да сваiх.
      - Клапатлiвы сын паважаных бацькоў.
      Старая жанчына не вытрымала:
      - Па табе хлопчык, вiдаць, што ты такога "гумна" не павязеш сваiм бацькам.
      - Твайго Яраша возiць мой бохан на машыне. I яны не прыязджаюць пустымi.
      Па чарзе пракацiўся шэпт:
      "Яраша? Якога Яраша? Таго? Доктара? Сын? Каторы?"
      Славiк узяў Тараса пад руку, кiўком галавы запрашаючы адысцi. Тарас папрасiў жанчын папiльнаваць мяшок i чаргу.
      Не надта блiзка знаёмы яны. Калi пасябравалi сем'i, Тарас быў у армii. Вярнуўся - пайшоў на завод. Славiк у гэты час канчаў дзесяты клас. Толькi вось на дачы пазнаёмiлiся больш-менш. А таму Славiку пры ўсёй яго бесцырымоннасцi нялёгка было папрасiць грошай у гэтага спакойнага, старэйшага па ўзросту хлопца.
      Тарас дастаў пачак "Беламора", прапанаваў запалiць.
      - О, ты глядзi! Не ведаў, што сябры камбрыгад паляць.
      Ведаў. Усё ведаў. Але за жарцiкi лягчэй схаваць сваю збянтэжанасць.
      - А што мы, незямныя? - Тарас пстрыкнуў перад Славiкавым тварам запальнiчкай, даючы прыпалiць.
      - А скажы шчыра, сумна ў такой брыгадзе?
      - Дзiўныя ў цябе ўяўленнi, работнiк тэлестудыi. Чаму сумна? Сумна хораша працаваць?
      - Не жыве ж чалавек адной працай! А гэты рэгламент... Не выпi, не запалi, не вылайся, не прыцiснi дзяўчыну... Мы здымалi для хронiкi брыгаду на швейнай. Манахiнi. Далiбог. У кожным пакоi абавязацельствы вiсяць. Наведваць тэхвучобу, хадзiць у кiно, у музеi. У якiя музеi, калi ў нас адзiн, краязнаўчы? Чытаць газеты... Узорна прыбiраць у пакоi... Не хапала толькi - чысцiць зубы... Нудна!
      - Не ведаю, што там, на швейнай. А ў нас брыгада - што трэба. I адпачываем мы весялей за другiх.
      - Але ж выпiць - нi-нi?
      - Калi ёсць прычына...
      - Ну-у? Можна, значыцца? Прыма. А ў рэстаран можаш пайсцi?
      - А хiба ў рэстаране толькi п'юць? Можна паабедаць.
      - Генiяльная мысля! Культурна паабедаць! Ты ведаеш, я галодны, як дыназаўр. Ранiцай як напiўся чаю...
      Тарас сумеўся. Хацелася хутчэй да сваiх. За тыдзень ён засумаваў па Вiцю, Наташы, па бацьку, па Галiне Адамаўне. Яраша i цяпер, дарослы, Тарас клiкаў бацькам. Жонку яго як адмовiўся назваць мамай у першы дзень яе з'яўлення шаснаццаць год назад, так нiколi i не называў. Але любiў, як мацi. З гадамi мацней адчуваў удзячнасць, што яны выхавалi яго вось такiм... Вось такiм таварыскiм хлопцам, калектывiстам. Калi Слава сапраўды галодны, не можа ён, Тарас, маючы грошы, не накармiць яго. Праўда, чамусьцi той пачаў не з абеду, а з выпiўкi... Тарас ненавiдзеў гэтых васемнаццацiгадовых наведвальнiкаў рэстаранаў, што п'юць за бацькавы грошы. Але нiхто не казаў, што Слава такi. Ды i Шыковiч не такi, каб даваць волю i лiшнiя грошы. Можа, наадварот, празмерная строгасць бацькоў давяла, што ў сына няма на абед.
      Тарас перавёў позiрк з правага крыла вакзала, дзе размяшчаўся рэстаран, на чаргу.
      Славiк хмыкнуў.
      - Баiшся?
      - Чаго?
      - Убачыць хто з завода - распiшуць заўтра на ўсiх сценах... Закрычаць з трыбун. Брыгадзiр Тарас Ганчароў...
      - Глупства.
      - То чаму ты азiраешся? Баiшся зайсцi ў рэстаран, каб паабедаць за сумленна запрацаваныя грошы? Ох, жыццё!
      Тарас добра разумеў, што Славiк знарок падбiвае яго, цешыўся з такой наiўнасцi i дараваў: на якiя хiтрыкi не iдзе галодны чалавек!
      - Прапушчу чаргу, калi я потым дабяруся да сваiх?
      - У гэты аўтобус ты ўсё адно не ўваб'ешся. А ўлезеш - патрушчаць рэбры.
      - Ну добра. Пайшлi.
      Тарас вярнуўся да чаргi, узяў свой рукзак. Але ўжо праз хвiлiну пашкадаваў, што згадзiўся. Слава не пайшоў проста да рэстарана, а павярнуў да клуба. Наблiзiўшыся, спытаў:
      - Бачыш, стаяць? Шык! Мае знаёмыя. Возьмем?
      Крыклiва апранутыя дзяўчаты не спадабалiся Тарасу, хоць да любога адзення ён ставiўся даволi прымiрэнча. Слова вырвалася само, можа, не зусiм нават тое, якое патрэбна было сказаць:
      - Вульгарныя.
      Славiк засмяяўся i, не дайшоўшы да дзяўчат, крыкнуў iм:
      - Лэдзi! Тарас кажа, што вы вульгарныя. Гуд бай! - i павярнуў у бок вакзала.
      - Хамло твой Тарас! I ты разам з iм! - крыкнула адна з дзяўчат.
      Кроў ударыла ў галаву так, што зазвiнела ў вушах. Тарас пачырванеў, потым пабялеў. Нiколi ён не паводзiў сябе так з дзяўчатамi. I нiколi не трапляў у такое скандальнае становiшча. Здавалася, уся плошча глядзiць на iх. Мiлiцыянер падыдзе зараз... Спытае... Варта паслаць да д'ябла гэтага бессаромнага шчанюка з яго рэстаранам!.. Але яшчэ i гэты крыкне што ўслед. А як вярнуцца цяпер у чаргу? Акрамя ўсяго, нечым ён прыцягвае да сябе, гэты Славiк. Хочацца пазнаць яго лепш.
      Вось як ён спакойна нейтралiзаваў выкрык дзяўчыны:
      - Мяшчанкi. Адкуль выплывае столькi дрэнi?
      "Але навошта ты водзiшся з гэтай дрэнню?" Тарас iшоў злосны i зацiкаўлены.
      Селi за столiк каля акна. На першым пуцi стаяў дальнi цягнiк. На пероне бегатня, крыкi. Каля буфетаў тоўпiлiся пасажыры. А сталы пустыя.
      Славiк грэблiва змахнуў крошкi, завярнуў рог запэцканага абруса.
      - Думаеш, тут можна культурна паабедаць? Шыш.
      Тут, у рэстаране, ён пераўтварыўся: стаў сур'ёзны i паважны. Кiўком пальца паклiкаў афiцыянтку i, пакуль тая без спеху падыходзiла, разгарнуў цяжкую, зашмальцаваную, з пабляклым золатам лiтар дэрмацiнавую вокладку, у якой быў укладзены адзiн лiсток меню.
      - Пачнём, Валя...
      Дзяўчына, выцягнуўшы кнiжачку i агрызак карандаша, перасмыкнулася:.
      - Усiм вам снiцца Валя.
      - Ах, Марынка? Прабач, Марына. - Усмешка i тут жа суровасць. - Пачнём, Марына, з таго, што... заменiм абрус! Што гэта за ануча? Сорам. Рэстаран называецца. Май на ўвазе, гэта - Тарас Ганчароў.
      Дзяўчына глянула на Тараса i паслухмяна пачала збiраць са стала келiхi i шклянкi. Тараса абурыў тон, якiм Славiк размаўляў з ёй. "Скажы, калi ласка, якi Сцiва Аблонскi! А пры чым тут маё iмя? Не, не таму, што галодны, цягнуў ты ў рэстаран. Парысавацца захацеў. Здзiвiць мяне. Хлапчук".
      Калi дзяўчына пабегла па чысты абрус, ён сказаў узлавана:
      - Слухай. Калi ты будзеш вось так, я пайду. Не люблю гэтых рэстаранных конiкаў.
      - А што? - здавалася, зусiм шчыра здзiвiўся Славiк. - Няхай думае, што ты чэмпiён. Яны любяць чэмпiёнаў. Лепш абслужыць.
      Ён вывучаў меню. Моршчыўся, круцiў галавой.
      - Адна свiнiна ды рыбныя кансервы.
      - А табе вустрыц захацелася?
      Славiк зразумеў iронiю, i яму не спадабалася яна. Блiснуў вачамi.
      - Хаця б чалавечага мяса. - I засмяяўся са свайго недарэчнага жарту. Вустрыцы! Гурка свежага няма. А на рынку iх поўна ўжо.
      - На рынку ёсць, - згадзiўся Тарас. - Я вось вязу.
      - Сур'ёзна? Кладзi на стол. А то Яраш плюс Шыковiчы ўсё з'ядуць. Калгасам жывуць. I апетыт у iх там...
      - Няёмка.
      - Усё ёмка. Давай сюды!
      Ён сапраўды гiпнатызаваў сваёй здзiўляючай незалежнасцю. Ён амаль загадваў. Тарас у душы пратэставаў, але падпарадкаваўся. Развязаў мяшок i падаў паўдзесятка маладзенькiх зялёных гурочкаў.
      Славiк перадаў iх афiцыянтцы, якая засцялiла чысты абрус, паставiла чаркi, з усмешкай слухаючы iх размову.
      - Марына! Памыць. Але не рэзаць. А то кухар палавiну сажрэ. Цэленькiя. Аздобiць цыбулькай. Асобна смятану. Колькi? Шклянку смятаны. Дырэктару скажы: няхай пасыпле галаву попелам. Ад ганьбы, што наведвальнiкi прыходзяць са сваiмi гуркамi. Вось так, - зняважлiвым рухам ён шыбнуў на акно меню, як непатрэбную рэч. - Адбiўныя.
      - Колькi?
      - Дзесяць. Восем з'ясi сама, - ён жартаваў груба, панура, без усмешкi, i гэта таксама абурала Тараса. - Каньяку трыста.
      - Толькi па сто.
      - Толькi? А ты зрабi па трыста. Вады далi. I закон не парушаны. I мы задаволены.
      Афiцыянтка засмяялася i пайшла.
      Паводзiны Славiка i абуралi, i забаўлялi.
      "Аблонскi! Далiбог жа. Вось тып. Хаця б спытаў, цi ёсць у мяне грошы на каньяк".
      - Ты чуў? Толькi па сто.
      - Правiльна. Трэба змагацца...
      - З чым? Кiнь. Усё гэта ханжаства дзядзькоў, якiя п'юць дома.
      - Ну, ведаеш, дай волю такiм, як ты... Налiжуцца.
      - Налiжуся. Бо не выхавана культура пiцця. У Парыжы дзесяць тысяч кафэ - i п'яных няма.
      - Хто табе сказаў?
      - Чытаў. А ў нас тры рэстараны. А налiзваюцца штовечар.
      "Ах, вось дзе тваё нутро вылазiць. Рэстаранаў мала. У Парыж табе хочацца", - з пагардай падумаў Тарас, але з-за далiкатнасцi сказаў больш мякка:
      - Хто налiзваецца? Хто за бацькавы грошы п'е. А калi чалавек мазалём зарабляе... Я не бачыў сярод рабочага класа...
      - Кiнь. - Вочы Славiка непрыгожа i злосна звузiлiся, ён натапырыўся i стаў падобны на маленькага драпежнiка са сваiмi каротка падстрыжанымi, непакорлiвымi валасамi. - I потым не рабi хоць ты гэтага iдыёцкага дзялення: ты - клас, а я - не клас. А я хто? Я таксама зарабляю свае пяцьдзесят шэсць рублёў. I адрознiваюся ад цябе адным... Табе ўсё падабаецца, ты ўсiм задаволены... А я крытыкую ўсё...
      - Вось iменна, усё.
      - Не лавi на слове. Гагарын паляцеў - я на галаве хадзiў на студыi. Ад захаплення. Крытыкую тое, што не падабаецца мне.
      - Дрэннае i я крытыкую. Толькi не ў рэстаранах.
      - А дзе? На сходзе? Не люблю сходаў.
      Тарас адкiнуў далiкатнасць, спытаў з'едлiва:
      - А што ты любiш, парыжскiя кафэ?
      Славiк, разявiўшы рот, змоўк. Паглядзеў на Тараса так, быццам убачыў упершыню.
      - Ты ведаеш, што за такiя словы б'юць па мордзе?
      - Заела?
      - Але чорт з табой. Слухай крамольныя думкi далей. Не люблю, калi атлусцелыя дзядзькi пачынаюць мяне вучыць...
      Тараса пачала раздражняць Славiкава прэтэнзiя на глыбакадумнасць i разважлiвасць. Ён адчуваў, што гэта нават не перакананнi, а проста так модная гульня. Эклектычны набор чужых думак. Тарасу не хацелася тут, у рэстаране, пачынаць сур'ёзную спрэчку, i ён стрымлiваў сябе. Але тое, што сказаў Славiк пра настаўнiкаў, яго проста-такi ўзарвала.
      - Хто гэта "атлусцелыя дзядзькi"? Бацька твой, Яраш атлусцелы?.. Майго бацьку фашысты павесiлi. Ён таксама не прыдатны табе ў настаўнiкi? Ты...
      Тарас гаварыў горача, усхвалявана, хоць i не на поўны голас. Але словы яго, вiдаць, пачулi многiя. На iх пачалi звяртаць увагу. Першы гэта прыкмецiў Славiк. Азiрнуўся насцярожана, прашаптаў добразычлiва:
      - Цiшэй.
      Тарас схамянуўся.
      Па радыё абвясцiлi, што да адыходу хуткага цягнiка "Кiеў - Ленiнград" засталася адна хвiлiна. Пасажыры паспешлiва пакiдалi залу рэстарана. На пероне жаночы голас прасiў: "Бора, пiшы! Кожны дзень пiшы!" Другi, мужчынскi: "Мама, пацалуй Аньку за мяне!"
      Тарас глядзеў за акно, на зялёны вагон з шырокiмi вокнамi. У адным акне дзявочы твар, прыгожы i сумны. Тарасу стала шкада яе:
      "Чаму яна такая сумная? Не трэба, слаўная дзяўчына. Жыццё прыгожае. I ў iм многа радасцi. Каб я мог падараваць табе радасць..."
      Вагон цiха паплыў. Дзяўчына сустрэлася з яго позiркам. Ён усмiхнуўся ёй i развiтальна памахаў рукой. Яму таксама зрабiлася трошкi сумна. Плылi вагоны. Вокны. Твары. Многа твараў. Усё хутчэй, хутчэй... А ён, заварожаны, бачыў усё той жа дзявочы твар. Ён быў летуценнiк i фантазёр - уяўляў будучую сустрэчу з незнаёмкай. Калi нарэшце Славiк адарваў яго ад акна, Тарас убачыў, што на стале стаiць графiнчык з каньяком, гуркi, бутэлька нарзану.
      - Пра што задумаўся, маэстра?
      - Ды вось думаю, чаму ў разумных бацькоў растуць такiя дзецi?..
      - Дурныя, хочаш сказаць? I маеш на ўвазе мяне? Добра. Вып'ем i паразважаем на гэтую тэму.
      Славiк звыкла прыгожым рухам налiў у чаркi, падсунуў Тарасу гуркi. Узняў сваю чарку, прыжмурыўшы вочы, палюбаваўся на бурштынавую вадкасць.
      - Будзь здароў, камбрыгадзiр! - i, не чокнуўшыся, асушыў чарку да дна. Гурок узяў рукой i смачна захрумстаў. Усё ў яго выходзiла вельмi натуральна.
      Тарас выпiў паўчаркi, разрэзаў гурок тупым нажом, пасыпаў солi па-дамашняму, грунтоўна. I, аднак, сам адчуваў сваю нязграбнасць у параўнаннi са Славiкам. Рукi, такiя хуткiя i ўмелыя на зборцы машын, тут як бы выйшлi з-пад улады. Гэта трохi выбiвала з каляiны. Глушыла дасцiпнасць у адказах на лёгкую балбатню Славiка. А той зноў налiў сабе да ўзроўню - колькi засталося ў Тараса, але не выпiў. Зацiснуў чарку ў далонi, нахiлiўся над сталом. Шчокi яго заружавелiся, вочы сталi маслянiстыя i больш шырокiя, а то ён усё прыжмурваў iх. Голас панiзiў да шэпту:
      - А ты лiчыш, мае бацькi разумныя? А я думаю, каб гэта было так, яны сумелi б выхаваць мяне iнакш. Думаеш, лёгка мне, што я боўтаюся цяпер?..
      Тараса здзiвiла i насцярожыла такая нечаканая самакрытычнасць. Шчыра гэта цi зноў пазёрства?
      - Сын журналiста, пiсьменнiка. Паважанага ў горадзе чалавека. Хоць кiм паважанага? Чуў у чарзе? Ведаюць Яраша, i нiхто не ведае Шыковiча. Хто чытае сумныя фельетоны i нарысы! Але я рос пад бацькавай славай, як пад парасонам. Бохан прыходзiў у школу, выступаў - вучнi раўлi ад захаплення. А я задзiраў нос: нi ў каго няма такога таты!.. Усё мне было дазволена. Тут ужо мацi старалася што ёсць сiлы, каб я купаўся, як той сыр у масле. А потым раптам ажылi бацылы прынцыповасцi. У першую чаргу - у бохана.
      - Пасаромейся! - не вытрымаў Тарас. - Дзе ты выкапаў такое дзiкае слова?
      Славiк усмiхнуўся, пакруцiў галавой:
      - Маралiсты вы ўсе, - i выплеснуў у рот каньяк. - Ну, у таты, у папы. У радзiцеля. Як хочаш... дык вось... Другiя плявалi на прынцыповасць, на мараль i паўладкоўвалi свае чады ў iнстытут. А мой: "Пойдзеш на завод". Не хачу на завод. Хачу на тэлестудыю. Буду рыхтавацца ў кiнаiнстытут. Тут, безумоўна, мама на дапамогу: "Можа, у хлопчыка талент". I бацька адступае. Перад талентам. I лёгка ўладжвае хлопчыка на тэлестудыю. I вось ён асiстэнт аператара. Як гучыць! А-а? У непiсьменных дурнiц галава пачынае кружыцца, калi пачуюць такую прафесiю. А асiстэнт перастаўляе лямпы, чысцiць камеры... Пiльнуе бацькаву кватэру... I харчуецца ў сталоўцы. На большае не хапае... А бацька не дае. Усё тыя ж бацылы прынцыповасцi... А сябра камбрыгады Ганчароў называе гэта праявай вялiкага розуму.
      - А ты хацеў бы, каб табе адвальвалi па тысячы.
      - Чаго я хацеў бы? - Славiк далiў Тарасаву чарку, налiў сабе, адрэзаў кавалак адбiўной. - Вып'ю за цябе. Ты шчаслiвы чалавек. У цябе многа жаданняў. - Выпiў. - А я... я нiчога не хачу. Адзiнае хiба - у космас куды-небудзь паляцець.
      - Туды дурняў не пускаюць.
      - Дзякую за даведку. Мне нават у iнстытут расхацелася. Якi ў мяне талент! А рамеснiкаў хапае без мяне. З людзей, якiх лiчаць таленавiтымi, я паважаю толькi двух - твайго прыёмнага i нашага сталяра дзядзьку Атроха. Яраш можа вытрыбушыць чалавека, i той застанецца жывы. Гэта нешта значыць. А што вунь мой татулька... Напускае на сябе скромнасць: адзiн сядзiць на перыферыi. А лiчыць сябе, безумоўна, лепшым за сталiчных. А я пачаў чытаць яго апошнюю аповесць i заснуў на семнаццатай старонцы. Калгас. Даяркi. Па-мойму, калi ты ўжо ўзяўся пiсаць, дык пiшы, як Рэмарк...
      - Па-твойму, вышэй за Рэмарка няма пiсьменнiкаў?
      - Ведаю. Ведаю. Талстой. Чэхаў... Колас. - Славiк узлаваўся чамусьцi. Яны набiлi мне аскомiну ў школе.
      - Ты ж нiколi iх сур'ёзна не чытаў.
      - А навошта?
      - Што ж цябе ў Рэмарка захапiла? Кальвадос?
      - Што?
      Але гэты юны нiгiлiст добра засвоiў галоўны сакрэт абароны. Успомнiўшы, што такое кальвадос, тыркнуў у Тарасавы грудзi пальцам:
      - Вось дзе ваша ханжаства. Самi чытаеце пад коўдрай... Глытаеце... Смакуеце... А потым робiце посныя фiзiяномii. "Рэмаркiзм заражае моладзь". Ты сур'ёзна думаеш, што я магу нечым заразiцца?
      Гэта ўжо было падобна на п'яны выклiк, i Тарас, замест адказу, паклiкаў афiцыянтку, каб разлiчыцца.
      - Закажы нашага кальвадоса, - прымiрэнча сказаў Славiк.
      - Не. Мне трэба ехаць.
      - Ну чорт з табой.
      Тарасу спадабалася такая падзяка за пачастунак, i ён весела засмяяўся. Усё-такi ён цiкавы хлопец, гэты Славiк. Але ў галаве яго - куча смецця.
      Наташка радасна крыкнула:
      - Мама! Тарас прыехаў! - кiнулася насустрач брату, павiсла на шыi, пацалавала. I адскочыла, здзiўленая. Нахмурылася. I тут жа выдала: - Мама! Тарас п'яны.
      - Што ты выдумала. Якi я п'яны?
      - Але выпiў.
      - Выпiў, - з вiнаватай усмешкай прызнаўся Тарас, вiтаючыся з жанчынамi.
      Галiна Адамаўна ласкава i дакорлiва пакiвала галавой:
      - Тарас!
      Валянцiна Андрэеўна, любуючыся хлопцам, сказала:
      - Што вы апякаеце яго, як маленькага? Ах, якi страх, чарку ўзяў рабочы чалавек! Мала якая прычына магла быць.
      - Я Славiка сустрэў. I ён зацягнуў мяне ў рэстаран.
      Усмешка знiкла з твару жанчыны.
      - Славiк зацягнуў? - I ў голасе яе прагучала недаверлiвасць. - Як магло здарыцца, што мой сын зацягнуў цябе, старэйшага на пяць год?
      - Сказаў, што галодны, з ранiцы нiчога не еў. А па-мойму, схлусiў. У рэстаране ён часты госць. Усiх афiцыянтак ведае.
      - Афiцыянтак? - Валянцiна Андрэеўна адразу змянiлася з твару. Не, не пабялела i не пачырванела. А неяк стала непадобнай на самую сябе, заўсёды добрую, вясёлую. Нешта жорсткае, калючае з'явiлася ў яе твары. Можа, адчуўшы гэта, яна вiнавата ўсмiхнулася, прыгладзiла валасы на скронях. Нiчога не стала распытваць. Сказала: - Адбiваецца хлопец ад рук. Трэба прасачыць.
      Яна была аб'ектыўны i разумны педагог. Але ў першую чаргу - мацi. Як педагог паверыла Тарасу. Як мацi адчула непрыязь да яго. Яна заўсёды любавалася прыёмным сынам Яраша, ставiла ў прыклад сваiм дзецям. А цяпер падумала: "Грубаваты хлопец, недалiкатны. Таварыскай салiдарнасцi не мае. Калi ўжо разам былi, прамаўчы".
      Несвядомы парыў мацярынскай душы: пачула дрэннае пра сына - хочацца, каб i на другiх былi плямы.
      Хутка Валянцiна Андрэеўна выдумала нейкую прычыну i пайшла ў хату.
      Галiна Адамаўна, якая адчула гэтую змену ў настроi сяброўкi, з дакорам сказала Тарасу:
      - Нядобра так... Трэба разумець, што мацi чуць такое балюча. Ты мог бы i памаўчаць.
      - Ды нельга маўчаць, Галiна Адамаўна! - запярэчыў Тарас. - Каб вы ведалi, як ён паводзiў сябе i якую лухту гарадзiў. Ва ўсiм расчараваўся, усё яму абрыдла, усё не падабаецца. А мы будзем глядзець i маўчаць? У нас часта так робяць. Ад бацькоў хаваць, ад грамадскасцi... Пакуль чалавек не апынецца ў балоце. Тады будзем ахаць. Не. Я знарок. Яшчэ Кiрылу Васiльевiчу скажу. Няхай ён пацiкавiцца, чым там камсамол займаецца на студыi.
      - А сам пiў з iм, - усё яшчэ хмурылася Наташа.
      - Не сунь носа ў мужчынскiя справы! - асек яе Вiця.
      - Фу, мужчыны! - зняважлiва фыркнула дзяўчынка i паскакала на адной назе да ручая.
      - Пiў я дарэмна, - разважлiва згадзiўся Тарас, звяртаючыся да Галiны Адамаўны. - Але каб вы бачылi, як ён умее заказваць. Сцiва Аблонскi! Калi ён схлусiў, што ў яго нi капейкi грошай, баюся, што налiжацца. I, чаго добрага, накуралесiць.
      Выпiўшы з Тарасам дзве трэцi ад заказаных трохсот грамаў, Славiк хадзiў i шукаў, за чый кошт пажывiцца яшчэ. I знайшоў у парку. Адзiн графаман страшэнна хацеў надрукавацца ў газеце. Ведаючы, што лёс яго вершаў залежыць ад кансультацыi Шыковiча, ён настойлiва шукаў сцежку да яго "чэрствага сэрца". Падвярнуўся сын Шыковiча. Што ж, можна паспрабаваць зрабiць i такi ход, тым больш што хлапчына працуе на тэлестудыi: там таксама можа спатрэбiцца пратэкцыя.
      Працу сваю малады Шыковiч любiў. Але пасля таго як высмеяў сваё асiстэнцтва перад Тарасам, пасада сапраўды здалася яму мiзэрнай i смешнай. Падвыпiўшы, ён вырашыў на работу не iсцi. Адбудзецца перадача i без яго.
      Пасля шчодрага пачастунку графамана ў Славiка пачало дваiцца ў вачах. Насупраць сядзелi два "вялiкiя паэты". Падавалi дзве "каралевы" з каронамi на галаве. А мiма адкрытай пляцоўкi летняга рэстарана хадзiла то двое, то цэлы атрад дружыннiкаў. Славiк баяўся дружыннiкаў больш, чым мiлiцыi.
      Прыйшло ў галаву, што яны пiльнуюць яго. Таму ў хвiлiну прасвятлення ён уцёк ад "вялiкага паэта", якi ўвесь вечар чытаў вершы. Нырнуў у кусты, выйшаў цераз глухiя вароты з парку i з найлепшым намерам - пiльнаваць кватэру, каб не залезлi зладзеi, - iшоў дадому. Але, на няшчасце, кватэра яго была побач з гатэлем.
      У гэты абласны горад не так часта заязджаюць замежныя турысты. Але ў той летнi вечар спынiлiся праездам з поўдня ў Ленiнград ангельскiя студэнты. На дзвюх вялiкiх старамодных машынах. Машыны сабралi цэлы натоўп зявак. Славiк, безумоўна, адразу далучыўся да iх. П'янаму, калi ён даведаўся, што гэта ангельскiя студэнты, страшэнна захацелася абмеркаваць з iмi некаторыя мiжнародныя праблемы. Пайшоў шукаць гасцей. Яны вячэралi ў рэстаране. Славiка не пусцiлi туды. Гэта яшчэ больш распалiла, раззлавала яго, умацавала рашучасць дабрацца да турыстаў любым чынам. Ён пралез у рэстаран праз кухню, ведаў усе хады i выхады - жыў побач, часам, па даручэнню мацi, купляў абеды на дом.
      Ён шумна прывiтаў ангельцаў. Тыя ўзрадавалiся выпадку пазнаёмiцца з савецкiм юнаком i запрасiлi яго к сталу. Але ангельскую мову Славiк вучыў абы выцягнуць на тройку. Ды i тое, што вывучыў, за год забыўся. Вымаўленне ў яго было жахлiвае. Запас слоў бедны. Ды яшчэ да таго ж ап'яненне. Хацеў сказаць адно, а выходзiла зусiм другое, супрацьлеглае. Пры ўсёй сваёй стрыманасцi i паважнасцi ангельцы не вытрымалi. Моладзь ёсць моладзь. Спачатку - ветлiвы смех, потым - выбухi рогату. Гэты рогат абразiў Славiка. Ён хоча пагутарыць зусiм сур'ёзна, даведацца, напрыклад, што яны думаюць пра вайну i мiр, а яны - вось як, рагочуць... Чакайце ж! I Славiк перайшоў на родную мову:
      - Чаму ржаце, як шатландскiя жарабцы? Чэрцi рыжыя! Шпiёнiць прыехалi? Куды атамную бомбу скiнуць? Дык мы на вас дзесяць скiнем! I ад вашага задрыпанага вострава не застанецца мокрага месца!
      Па-ангельску ангельцы не разумелi, па-расейску зразумелi. Усхапiлiся ўсе адразу. Не столькi ад абурэння, колькi ад нечаканасцi, ад боязi скандалу. Абурылiся наведвальнiкi. Усхадзiлася ўся прыслуга рэстарана. Ветлiва, пад ручкi, вывелi Славiка з гатэля i перадалi дружыннiкам. Тыя не былi такiмi ветлiвымi i, калi Славiк пачаў куралесiць, далi кухталёў.
      Прачнуўся хлопец у працвярэзнiку. Балела галава i ўсё цела. Прыгадаў, што натварыў, i адразу ўявiў мацi, як яна будзе перажываць. I хацелася яму... не, не памерцi, а збегчы на край свету. Але яго нiкуды не пусцiлi. Павялi ў народны суд. Вось тут Славiку хацелася памерцi. Суддзя - iх знаёмая, Зоя Цiмафееўна. Жылi ў адным доме. У госцi прыходзiла, у лес разам ездзiлi. Славiк глядзеў на яе з надзеяй, з маленнем: злiтуйся, усё жыццё буду дзякаваць.
      Але поўная, з шырокiм добрым тварам жанчына толькi на нейкi момант глыбока задумалася. А потым без лiшнiх роспытаў i натацый прачытала прыгавор: дзесяць сутак.
      7
      Гукану далажыў пра выпадак з Шыковiчам-малодшым начальнiк мiлiцыi. Старшыня выканкома выслухаў спакойна, як быццам нават без цiкавасцi. Цяжка ўздыхнуў пад канец: што толькi нi валiцца на яго палыселую галаву, усiм трэба займацца. Спытаў фiласофскi разважлiва:
      - Скажы мне, Сiзоненка, хто вiнаваты, што растуць вось такiя?..
      Падпалкоўнiк чвэрць стагоддзя праслужыў у мiлiцыi i навучыўся з незвычайнай пранiклiвасцю адгадваць, якi адказ патрэбны начальству ў той цi iншы момант. Толькi з Гуканам у яго гэта не выходзiла. Гукана немагчыма было раскусiць. Пры суровасцi на твары ён нечакана выяўляўся добрым i ласкавым, калi пачынаў нешта вырашаць. I наадварот, пры знешняй весялосцi i ветлiвасцi аказваўся дужа круты.
      Сiзоненка ўспомнiў, што сустрэў яго старшыня жартам. Але ад мiлiцэйскiх спраў твар яго ўсё больш i больш выцягваўся, некуды ў падброўе схавалiся зеленаватыя вочы. Спытаў ён, не ўзнiмаючы галавы ад папер. Таму Сiзоненка пачаў манеўраваць: