Стамбульскi экспрэс (на белорусском языке)

Яе гарачы запал, выклiканы пачуццём удзячнасцi да яго, мiнуў. Цяпер гэтая ўдзячнасць здавалася непатрэбная, недарэчная, дый непажаданая. Якое можа быць пачуццё ўдзячнасцi да старога знаёмага - проста прымаеш паслугу, як нешта зусiм зразумелае, i сама ў сваю чаргу робiш яму паслугу, крыху пагаворыш з iм пра надвор'е, асаблiва яму не пярэчыш, калi цябе прылашчыць, аднак i абыякавасць яго цябе не засмучае, а калi ў танцы ўбачыш яго ў партэры, усмiхнешся яму раз цi два - трэба ж нешта рабiць з тварам, ён жа такi ў цябе непрыгожы, а мужчынам падабаецца, калi iх пазнаюць са сцэны.
      - Завiруха ўзмацнiлася.
      - Так. Уначы пахаладае.
      Трэба ўсмiхацца, калi жарт двухсэнсоўны, i адказаць як мага дураслiвей, калi маеш справу з такiм старым сябрам: "Мы не змерзнем", хоць ты не можаш забыць, што ноч наблiжаецца, i прыгадваеш усё тое, што расказвалi табе сяброўкi, якiя яны давалi парады, ад чаго засцерагалi, чым прыводзiлi цябе ў сарамлiвасць, як агiдна было чуць, што мужчына можа быць адначасова i абыякавы, i юрлiвы. Усю ранiцу i ў поўдзень снег не пераставаў, у Пасаў ён тоўстым слоем акрыў дах мытнi, на пуцях раставаў ад паравознай пары, ператвараючыся ў шэрыя, поўныя iльдзiнак ручайкi. Аўстрыйскiя мытнiкi ў гумавых ботах асцярожна выбiралi дарогу, з нягучнай лаянкай, павярхоўна агледзелi багаж.
      Частка трэцяя
      ВЕНА
      1
      Ёзеф Грунлiх схаваўся ад ветру за комiнам, наўкол на дах снег валiў камякамi. Унiзе, пад iм, нiбы вогнiшча, зiхацеў у цемры вакзал. Пачуўся пранiзлiвы свiсток, i, павольна рухаючыся, паказалася доўгая чарада агеньчыкаў. Ён зiрнуў на свой гадзiннiк, калi на вакзале прабiла дзевяць. "Гэта Стамбульскi экспрэс, - падумаў ён. - Спазняецца на дваццаць хвiлiн вiдаць, затрымаўся з-за снегападу". Ён падвёў свой пляскаты срэбны гадзiннiк i зноў засунуў яго ў кiшэню камiзэлькi, расправiўшы складкi на жываце. "Ну, у такую ноч, як гэтая, - падумаў ён, - няблага быць крышачку тлустым". Перш чым зашпiлiць палiто, Грунлiх засунуў рукi памiж кальсонамi i штанамi i паправiў рэвальвер, якi вiсеў унутры штанiны на шнурку, замацаваным да гузiка. "Ёзефу можна давяраць толькi ў трох выпадках, - самазадаволена прыгадаў ён сам сабе, - калi справа тычыцца жанчын, яды цi выгаднага крадзяжу з узломам". Ён пакiнуў надзейнае сховiшча за комiнам.
      Дах быў вельмi коўзкi, i гэта было небяспечна. Снег сляпiў вочы, а на падэшвах ператвараўся ў лёд. Адзiн раз Грунлiх паслiзнуўся, i перад iм, нiбыта нейкая дзiвосная рыба, якая ўсплывае на паверхню з цёмнай глыбiнi вады, узнiкла асветленая навiсь кавярнi. "Божа лiтасцiвы, ратуй мяне", прашаптаў ён, упёршыся абцасамi ў снег i сiлячыся ўхапiцца рукамi за што-небудзь. Учапiўшыся за край рыны, ён стаў на ногi i цiха засмяяўся навошта дарма скардзiцца на прыроду. Крыху пазней ён знайшоў жалезныя парэнчы пажарнай лесвiцы.
      Наперадзе чакаў спуск, якi быў, на яго думку, найбольш небяспечным месцам, бо хоць лесвiца i была на тыльнай сцяне жылога будынка i яе не вiдно з вулiцы, але яна выходзiла на таварны склад, а там - канец палiцэйскага абходу. Палiцэйскi прыходзiў туды кожныя тры хвiлiны, цьмяная лямпа на рагу склада адсвечвала на яго чорных навашчаных крагах, скураной папрузе i кабуры рэвальвера. Глыбокi снег заглушаў крокi, i Ёзеф не мог разлiчваць на тое, што па кроках ён даведаецца пра наблiжэнне палiцэйскага, а цiканне гадзiннiка прымушала яго ўвесь час памятаць пра небяспеку. Нiзка прыгнуўшыся на пачатку лесвiцы, з трывогай усведамляючы, што яго лёгка можна заўважыць на белым фоне снежнага даху, ён крыху перачакаў, пакуль палiцэйскi з'явiўся i пайшоў назад. Потым Грунлiх пачаў спуск. Яму трэба было мiнуць толькi адзiн нежылы паверх, але калi ён дабраўся да акна верхняга паверха, дык трапiў у прамень святла i пачуў свiсток. "Хiба мяне можна злавiць? - з недаверам падумаў ён. - Дагэтуль мяне яшчэ нiкому не ўдавалася злавiць. Са мной такога нiколi не здарыцца". Павярнуўшыся спiнай да акна, ён чакаў цi вокрыку, цi кулi, а ў галаве ў яго варушылiся добра падмазаныя колцы: адна думка чаплялася за другую i рухала трэцюю. Калi нiчога не здарылася, ён павярнуў твар ад лесвiцы i сцяны - на дварэ нiкога не было, святло iшло ад лямпы, якую нехта паставiў на паддашак склада, а свiсток быў адным з мноства гукаў, якiя чутны на вакзале. Гэтая памылка каштавала яму некалькiх дарагiх секунд, i цяпер ён пачаў шпарка спускацца, кiнуўшы думаць пра свае абледзянелыя чаравiкi i пераступаючы цераз дзве перакладзiны.
      Дабраўшыся да наступнага акна, ён пастукаў. Адказу не было, i ён цiха вылаяўся, не зводзячы вачэй з таго рага склада, адкуль вельмi хутка павiнен з'явiцца палiцэйскi. Ён iзноў пастукаў, i гэтым разам усярэдзiне пачуўся шоргат пантофляў. Зашчапка акна пасунулася, i жаночы голас спытаў:
      - Антон, гэта ты?
      - Я, - адказаў Ёзеф, - Антон. Хуценька ўпусцi мяне. - Фiранку адшмаргнулi, i хударлявая рука пачала цягнуць на сябе верхнюю раму. Нiжнюю, - падказаў шэптам Ёзеф. - Навошта верхнюю? Ты, пэўна, лiчыш, што я акрабат. - Калi рама паднялася, ён з нечаканым для такога таўстуна спрытам ступiў з пажарнай лесвiцы на падаконнiк, але працiснуцца ў пакой яму было нялёгка. - Ты што, не можаш падняць раму хоць бы на дзюйм вышэй?..
      Нейкi паравоз прагудзеў тры разы, i яго мозг машынальна вызначыў сэнс гэтага сiгналу: цяжкi таварняк. Потым ён улез у пакой, жанчына зачынiла акно, i шум станцыi зацiх.
      Ёзеф стрэс снег з палiто, выцер вусы i глянуў на гадзiннiк: пяць хвiлiн на дзесятую, цягнiк на Пасаў пойдзе не раней, чым праз сорак хвiлiн, а бiлет у яго ўжо ёсць. Павярнуўшыся спiнай да акна i да жанчыны, ён крадком аглядзеў пакой: усе рэчы былi на тых самых месцах, як iх зафiксавала яго памяць, - той самы збан i мiска на ўмывальнiку чырванавата-карычневага колеру, расколатае люстра ў пазалочанай рамцы, жалезны ложак, начны гаршчок, карцiна на бiблейскi сюжэт.
      - Акно лепей пакiнуць адчыненым. На выпадак, калi твой гаспадар раптам вернецца.
      - Не магу. Ой, не магу! - вымавiла яна тонкiм спалоханым голасам.
      Ён павярнуўся да яе i сказаў з прыязнай усмешкай:
      - Ах, якая ты сцiплая, Ганна, - i ўтаропiўся ў яе пранiкнёным вопытным поглядам.
      Яны былi аднагодкi, але ў яе не было яго вопыту: хударлявая, усхваляваная, стаяла яна каля акна, яе чорная спаднiца ляжала ўпоперак ложка, а чорная блузка з белым каўнерыкам, якiя носяць служанкi, усё яшчэ была на ёй. Яна трымала перад сабой ручнiк, прыкрываючы iм ногi.
      Ён насмешлiва глядзеў на яе.
      - Ух, якая ж ты мiлая, Ганна.
      Яна разявiла рот i нiбы зачараваная моўчкi ўтаропiлася ў яго. Ёзеф з агiдаю заўважыў, якiя ў яе крывыя i счарнелыя зубы. "Што б мне нi давялося яшчэ рабiць з ёю, - падумаў ён, - але цалавацца з ёй я не буду". Яна, пэўна ж, чакала, калi ён кiнецца яе абдымаць: яе сцiпласць ператварылася ў агiднае какецтва пажылой жанчыны, на якое яму давялося неяк рэагаваць. Прысеўшы ўскрай шырокага ложка так, каб ён iх раздзяляў, Ёзеф пачаў размаўляць з ёй на дзiцячай мове:
      - Ну i хто ж гэта прыйшоў да нашай мiленькай маленькай Ганначкi? Такi вялiзны дзядзька! А як жа ён яе пацiскае! - Потым дураслiва пагразiў ёй пальцам. - Мы адны, Ганна. Мы з табой яшчэ павесялiмся. Га? - Крадком, скоса зiрнуўшы на дзверы, ён з палёгкай зазначыў, што яны не замкнёныя: ад гэтай старой сучкi ўсяго можна было чакаць - яна магла замкнуць дзверы i схаваць ключ. Аднак на яго чырвонай тлустай фiзiяномii не было нi трывогi, нi агiды. - Ну, як?
      Яна ўсмiхнулася i глыбока i шумна ўздыхнула:
      - Ох, Антон.
      Ён усхапiўся на ногi, а яна выпусцiла з рук ручнiк i ў чорных баваўняных панчохах дробненька, па-птушынаму затупала да яго.
      - Хвiлiнку, - сказаў Ёзеф.
      Ён, нiбыта абараняючыся, падняў руку, жахаючыся той iснуючай са спрадвечных часоў пажаднасцi, якую сам жа i разбудзiў у ёй. "Абое мы далёка не прыгажуны", - падумаў ён, а прысутнасць бела-ружовай мадонны ператварыла гэтую сцэну ў наўмыснае блюзнерства. Настойлiвым шэптам ён спынiў яе:
      - А ты ўпэўнена, што ў кватэры нiкога няма?
      Твар яе пачырванеў, нiбыта ён пачаў да яе груба прыставаць.
      - Не бойся, Антон, мы зусiм адны.
      Яго мозг пачаў працаваць дакладна i ясна: яго заўсёды бянтэжылi толькi звычайныя чалавечыя адносiны, а калi надыходзiла небяспека цi патрэба дзейнiчаць, яго розум рабiўся надзейным, як выпрабаваная i добра падмазаная машына.
      - Дзе сумка, якую я табе даў?
      - Вунь там, Антон, пад ложкам.
      Яна выцягнула невялiкую чорную доктарскую сумку, Ёзеф пагладзiў яе пад падбародкам i сказаў, што ў яе прыгожанькiя вачаняткi.
      - Распранайся i кладзiся, - загадаў ён. - Я прыйду да цябе праз хвiлiну.
      Перш чым яна пачала спрачацца цi патрабаваць тлумачэння, ён на дыбачках спрытна праслiзнуў у дзверы i зачынiў iх за сабой. Агледзеўшыся, ён тут жа знайшоў крэсла i засунуў яго ножку за ручку дзвярэй так, каб iх немагчыма было адчынiць з таго боку.
      Пакой, куды трапiў Ёзеф, быў яму добра знаёмы, бо ён тут ужо бываў раней. Пакой выглядаў як нешта сярэдняе памiж канторай i старамоднай гасцёўняй. Там стаяў пiсьмовы стол, некалькi iншых столiкаў, чырвоная плюшавая канапа, крэсла на калёсiках, дзве-тры невялiкiя гравюры дзевятнаццатага стагоддзя, на якiх былi намаляваныя дзецi, што гулялi з сабакамi, i дамы каля садовай агароджы. Адну сцяну амаль цалкам займала вялiкая схема цэнтральнай станцыi з платформамi, таварнымi складамi, стрэлкамi i сiгнальнымi будкамi - яна была ўсыпаная рознакаляровымi паметкамi. Абрысы мэблi былi цьмяна бачныя ў прыцемках. Ценi ад запаленых лiхтароў падалi на столь i на запаленую настольную лямпу, гэтыя ценi, нiбыта мебельныя чахлы, былi параскiданы па ўсiм пакоi. Ёзеф стукнуўся нагой аб адзiн столiк i ледзь не перакулiў пальму. Ён нягучна вылаяўся, i тут з спальнi пачуўся голас Ганны:
      - Што здарылася, Антон? Што ты там робiш?
      - Нiчога. Нiчога. Праз хвiлiнку я буду з табой. Твой гаспадар не патушыў святла. Ты ўпэўнена, што ён не прыйдзе?
      Яе разабраў кашаль, але памiж прыступамi кашлю яна паведамiла:
      - Ён на дзяжурстве да поўначы. Ты хутка ўжо, Антон?
      Ёзеф скрывiўся.
      - Ганна, любая, я ўжо распранаюся.
      Праз адчыненае акно ў пакой урываўся шум чыгункi, бесперапынку гудзелi аўтамабiлi. Ёзеф высунуўся за акно i кiнуў позiрк на вулiцу. Таксi з пасажырамi i багажом сноўдалi па ўсiх напрамках, але ён не звяртаў увагi нi на таксi, нi на мiгатлiвыя агнi рэкламы, нi на звон шклянак у кавярнi якраз пад iм. Ён углядаўся ў тратуар унiзе: там зараз было няшмат прахожых надышоў час вячэры, тэатра, кiно. Палiцейскiх нiдзе не было вiдно.
      - Антон!
      - Сцiхнi ты! - агрызнуўся ён i завесiў штору, каб нельга было ўбачыць яго з другога боку вулiцы.
      Ён ведаў дакладна месца, дзе сейф быў уманцiраваны ў сцяну. Спатрэбiлася адзiн раз павячэраць з Ганнай у кавярнi, звадзiць яе ў кiно, некалькi разоў выпiць з ёю - i ўсе звесткi былi атрыманы. Аднак ён пабаяўся спытаць у яе камбiнацыю лiчбаў: яна магла здагадацца, што не толькi ад яе чараў ён узлез па абледзянелым даху ў яе пакой. З кнiжнай шафы за пiсьмовым сталом ён выцягнуў шэсць тоўстых тамоў "Эксплуатацыi чыгункi". За кнiгамi былi схаваныя сталёвыя дзверцы сейфа. Розум Ёзефа Грунлiха працаваў зараз ясна i дакладна, рухаўся ён упэўнена i няспешна. Перш чым прыступiць да працы, ён паглядзеў на гадзiннiк - дзесяць хвiлiн на дзесятую - i разлiчыў, што яшчэ можна тут заставацца паўгадзiны. "Процьма часу, - падумаў ён i прыцiснуў мокры вялiкi палец да дзверцаў сейфа. - Сталь таўшчынёй не болей за паўдзюйма". Паклаўшы сумку на пiсьмовы стол, ён дастаў з яе iнструменты. Зубiлы былi ў iдэальным стане, добра адпалiраваныя, з вострымi канцамi. Ёзеф ганарыўся высокай якасцю сваiх iнструментаў гэтаксама, як i хуткасцю, з якой ён працаваў iмi. Можна было ўзламаць такую тонкую сталь ломiкам, але Ганна пачуе грукат, а ёй ён не давяраў - яшчэ раптам крык падыме. Таму ён распалiў маленькую паяльную лямпу ў выглядзе трубкi, папярэдне надзеўшы цёмныя акуляры, каб засцерагчы вочы ад асляпляльнага святла. З першым жа шалёным выбухам полымя ўсе рэчы ў пакоi вылучылiся з цемры, спякота дыхнула яму ў твар, i сталёвыя дзверцы пачалi шыпець, як алей на гарачай патэльнi.
      - Антон! - жанчына пачала трэсцi ручку дзвярэй у спальнi. - Антон! Што ты там робiш? Навошта ты мяне замкнуў?
      - Сцiхнi! - крыкнуў ён ёй скрозь нягучнае гудзенне полымя.
      Ён чуў, як Ганна абмацвае замок i паварочвае ручку. Потым яна запатрабавала яшчэ раз:
      - Антон, выпусцi мяне!
      Варта было яму адняць губы ад трубкi, як полымя iмгненна сцiхала. Спадзеючыся на баязлiвасць гэтай дурнiцы, ён раз'юшана крыкнуў:
      - Сцiхнi! Iначай скручу табе шыю!
      З хвiлiнку панавала цiшыня, полымя павялiчылася, ад спёкi сталёвыя дзверцы зрабiлiся з чырвоных белыя, i тут Ганна закрычала што ёсць сiлы:
      - Я ведаю, чым ты там займаешся, Антон! - Ёзеф шчыльней прыцiснуў губы да трубкi, не звяртаючы ўвагi на Ганну, але наступны яе выкрык напалохаў яго: - Ты каля сейфа, Антон!
      Яна зноў пачала бразгаць ручкай, i ён мусiў быў прытушыць полымя i крыкнуць ёй:
      - Сцiхнi! Iначай, як сказаў, так i зраблю. Скручу тваю паганую шыю, старая сука!
      Голас яе зрабiўся цiшэйшы, але ён дакладна чуў кожнае яе слова - пэўна, яна прыцiснула губы да замочнай шчылiны:
      - Не трэба, не трэба так казаць, Антон. Паслухай, выпусцi мяне. Мне трэба табе нешта сказаць, папярэдзiць цябе. - Ён нiчога ёй не адказаў, раздзьмухваючы полымя i даводзячы сталь да белага напалу. - Я сказала табе няпраўду, Антон. Выпусцi мяне. Гер Кольбер зараз павiнен вярнуцца.
      Ён прыглушыў трубку i, усхапiўшыся, павярнуўся да дзвярэй:
      - Пра што гэта ты?
      - Я думала, што ты не прыйдзеш, калi даведаешся пра гэта. На каханне нам бы хапiла часу. Паўгадзiнкi. А калi б нават ён i завiтаў раней, мы маглi б паляжаць цiхенька.
      Мозг Ёзефа зрэагаваў iмгненна, ён не стаў марнаваць час на праклёны, а патушыў трубку, паклаў яе зноў у сумку разам з зубiламi, ломiкам, адмычкай i бляшанкай з перцам. Не раздумваючы, ён адмовiўся ад адной з самых лёгкiх здабыч у сваёй зладзейскай кар'еры, аднак жа нездарма ён заўсёды ганарыўся тым, што пазбягае ўсякай рызыкi. Яго нi разу яшчэ не злавiлi. Зрэдку ён працаваў з напарнiкам, i напарнiкi пападалiся, але зла на яго не трымалi. Яны разумелi, якога выдатнага рэкорду дасягнуў Ёзеф, i iшлi ў турму, гордыя тым, што яму ўдалося збегчы, а потым у размовах з сябрамi звычайна так пра яго гаварылi: "Гэта ж Ёзеф! За пяць год ён нi разу не трапiў за краты".
      Ёзеф зачынiў сумку i спалохана прыслухаўся: непадалёк пачуўся гук, нiбыта нехта спусцiў цецiву лука.
      - Што гэта?
      - Лiфт. Нехта пазванiў, выклiкае ўнiз, - сказала шэптам Ганна праз дзверы.
      Ён узяў у рукi том "Эксплуатацыi чыгункi", але сейф быў надта гарачы, i паклаў кнiгу на пiсьмовы стол. Унiзе было чуваць, як зачынiлiся дзверцы лiфта. Ёзеф адышоў ад парцьеры i, пацягнуўшы за шнурок, на якiм вiсеў рэвальвер, падняў яго на дзюймы два вышэй. Ён быў падумаў, можа, уцячы праз акно, аднак нагадаў, што давядзецца падаць з вышынi трыццацi футаў на дах кавярнi. Потым дзверцы лiфта адчынiлiся i адразу ж зачынiлiся з трэскам.
      - На першым паверсе, - шэптам паведамiла праз замочную шчылiну Ганна.
      "Не бяда, - падумаў Ёзеф. - Можна не спяшацца. Спярша ў спальню Ганны, а потым на дах. Давядзецца, праўда, пачакаць хвiлiн дваццаць цягнiка на Пасаў". Ножка крэсла, засунутая за ручку дзвярэй, захрасла. Яму прыйшлося пакласцi сумку i пусцiць у ход абедзве рукi. Крэсла звалiлася на паркет i раскалолася. У гэтае iмгненне ўключылася святло.
      - Стаяць на месцы! - загадаў гер Кольбер. - Рукi ўгору!
      Ёзеф Грунлiх адразу падпарадкаваўся загаду. Ён павярнуўся вельмi павольна i за гэтыя некалькi секунд абдумаў план дзеяння.
      - У мяне няма зброi, - цiха сказаў ён, з прастадушным дакорам гледзячы на гера Кольбера.
      Гер Кольбер быў апрануты ў блакiтную форму i круглую фуражку памочнiка начальнiка станцыi, ён быў маленькi i хударлявы, з смуглявым маршчынiстым тварам, старэчая рука, якая трымала рэвальвер, злёгку дрыжала ад хвалявання i лютасцi. Прастадушныя вочы Ёзефа звузiлiся на iмгненне, ён кiнуў хуткi позiрк на рэвальвер, прыкiдваючы, пад якiм вуглом будзе зроблены стрэл i цi праляцiць куля мiма. "Не, - вырашыў ён, - пацэлiць у ногi, а куля трапiць у жывот". Гер Кольбер стаяў спiнай да сейфа, i пакуль яшчэ не мог убачыць раскiданых неахайна кнiг.
      - Вы не так мяне зразумелi, - дадаў Ёзеф.
      - Што вы там робiце каля дзвярэй?
      Твар Ёзефа быў яшчэ чырвоны ад гарачага полымя.
      - Мы з Ганнай... - пачаў ён.
      - Ну, хутчэй кажы, нягоднiк! - закрычаў на яго гер Кольбер.
      - Мы з Ганнай - сябры. Шкада, гер дырэктар, што вы мяне... нас заспелi неспадзеўкi. Мяне сюды запрасiла Ганна.
      - Ганна? - здзеклiва перапытаў гер Кольбер. - Навошта?
      Ёзеф сарамлiва вiльнуў сцёгнамi.
      - Ну, гер Кольбер, вы ж самi ведаеце, як гэта звычайна здараецца. Мы з Ганнай - сябры.
      - Ганна, iдзi сюды.
      Дзверы павольна адчынiлiся, i Ганна выйшла з свайго пакоя. Яна паспела ўжо надзець спаднiцу i прычасаць валасы.
      - Гэта праўда, гер Кольбер, - сказала яна, з жахам пазiраючы на незамаскiраваны сейф.
      - Што з табой? Куды ты глядзела? Жанчына твайго веку! Куды гэта варта?
      - Ваша праўда, гер Кольбер, але... - Яна вагалася, i Ёзеф спынiў яе, не даўшы магчымасцi абаранiць цi абвiнавацiць яго:
      - Мне вельмi падабаецца Ганна.
      Бездапаможная, вартая жалю, яна з удзячнасцю сустрэла гэтыя словы.
      - Так, праўда, ён так казаў мне.
      Гер Кольбер тупнуў нагой.
      - Ты проста дурнiца, Ганна. Вывернi ў яго кiшэнi. Можа, ён украў у цябе грошы.
      Яму ўсё яшчэ не прыйшло ў галаву зiрнуць на сейф, i Ёзеф пачаў выконваць прапанаваную яму ролю дробязнага, нiкчэмнага зладзюжкi. Яму выдатна былi вядомыя iх самахвальства i звычай хныкаць. Яму даводзiлася працаваць з iмi, ён iх наймаў i без асаблiвага жалю глядзеў, як iх адпраўлялi ў турму. "Кiшэннiкi", - пагардлiва называў ён iх, разумеючы пад гэтым словам людзей без усякага пачуцця годнасцi i кемлiвасцi.
      - Я не краў у яе грошай, - захныкаў ён. - Нiколi б на гэта я не пайшоў. Мне падабаецца Ганна.
      - Вывернi яму кiшэнi.
      Ганна скарылася, але рукi яе заслiзгалi па яго вопратцы, нiбыта лашчылi яго.
      - А цяпер глянь у задняй кiшэнi.
      - У мяне няма зброi, - сказаў Ёзеф.
      - У задняй кiшэнi, - паўтарыў гер Кольбер, i Ганна адкiнула падбiўку пiнжака. Калi гер Кольбер пераканаўся, што i ў той кiшэнi нiчога няма, ён апусцiў рэвальвер, аднак яго ўсё яшчэ калацiла ад старэчай лютасцi. Зрабiць з маёй кватэры бардэль! - крычаў ён. - Што ты можаш сказаць у сваё апраўданне, Ганна? Ну i заварыла ты кашу!
      Ганна, утаропiўшы вочы ў падлогу, ламала худыя рукi.
      - Не ведаю, што гэта на мяне найшло, гер Кольбер. - Аднак сказаўшы гэтыя словы, жанчына, вiдаць, усё зразумела. Яна падняла вочы, i Ёзеф убачыў, як у яе поглядзе адданасць саступiла месца агiдзе, а агiда злосцi. - Ён мяне спакусiў, - павольна вымавiла яна.
      Тым часам Ёзеф не зводзiў вачэй з сваёй чорнай сумкi, якая ляжала на стале за спiнай у гера Кольбера, з кучы кнiг i з незамаскiраванага сейфа, але трывога не перашкаджала яму думаць. Рана цi позна гер Кольбер знойдзе сапраўдную прычыну яго вiзiту, а Ёзеф ужо заўважыў руку начальнiка каля званка, якi, пэўна, звязаны з кватэрай швейцара.
      - Магу я апусцiць рукi, гер начальнiк?
      - Можаш, але не кранайся з месца нi на дзюйм. - Гер Кольбер тупнуў нагой. - Я дабяруся да праўды, нават калi мне давядзецца пратрымаць цябе тут усю ноч. Не дазволю, каб мужчыны прыходзiлi сюды спакушаць маю служанку.
      Слова "мужчыны" прымусiла Ёзефа на iмгненне забыцца на асцярожнасць, адна толькi думка пра тое, што ён мог спакусiць гэтую пабляклую Ганну, пацешыла яго, i ён усмiхнуўся. Ганна заўважыла ўсмешку i здагадалася, чым яна выклiкана.
      - Сцеражыцеся! - крыкнула яна геру Кольберу. - Ён не да мяне прыходзiў... Ён...
      Але Ёзеф не даў ёй сказаць болей нi слова.
      - Я сам скажу ўсю праўду. Не да Ганны я прыйшоў. Паглядзiце туды, гер Кольбер, - ён махнуў левай рукой у бок сейфа.
      Гер Кольбер абярнуўся, яго рэвальвер быў скiраваны дулам у падлогу, i Ёзеф двойчы стрэлiў яму ў паяснiцу.
      Ганна схапiлася рукой за горла i ўсчала крык, сiлячыся не глядзець у бок цела. Гер Кольбер упаў на каленi, iлбом на падлогу, ён здрыгануўся ўсiм целам памiж двума стрэламi, павалiўся б на бок, калi б не сцяна.
      - Сцiхнi, - загадаў Ёзеф, але жанчына працягвала крычаць, тады ён схапiў яе за горла i страсянуў. - Калi ты не змоўкнеш хвiлiн на дзесяць, я цябе гэтаксама заб'ю, зразумела?
      Ён убачыў, што яна самлела, i кiнуў яе ў крэсла, потым зачынiў i зашчапiў акно i замкнуў дзверы ў спальню: ён баяўся - раптам Ганна вернецца ў свой пакой, i яе крыкi можа пачуць палiцэйскi, калi ў час абходу наблiзiцца да склада. Ключ ён прапiхнуў ва ўнiтаз з дапамогай ручкi ад швабры. Кiнуўшы апошнi позiрк на кабiнет, ён вырашыў пакiнуць чорную сумку на пiсьмовым стале: ён заўсёды насiў на руках пальчаткi, i на сумцы застануцца толькi адбiткi пальцаў Ганны. Шкада было пакiдаць такi выдатны набор iнструментаў, але ён гатовы быў ахвяраваць усiм, што небяспечна. "Нават бiлет у Пасаў, - падумаў ён, зiрнуўшы на гадзiннiк. - Да адыходу цягнiка застаецца яшчэ чвэрць гадзiны, нельга так доўга затрымлiвацца ў Вене". Ён нагадаў пра экспрэс, якi бачыў з даху, пра Стамбульскi экспрэс, i прыкiнуў: "А цi можна будзе сесцi ў яго без бiлета?" Было непажадана; каб нехта запомнiў яго твар, у яго галаве нават мiльганула думка, можа, асляпiць Ганну зубiлам, - тады яна не зможа пазнаць яго. Аднак тут жа адкiнуў гэтую думку: залiшняя жорсткасць была яму непрыемная не таму, што ён наогул быў супраць жорсткасцi, проста ён любiў дакладнасць у дзеяннях, не прапускаў нiчога неабходнага i не рабiў нiчога лiшняга. Цяпер вельмi асцярожна, каб не запэцкацца крывёй, ён абмацаў кiшэнi гера Кольбера, шукаючы ключ ад кабiнета i, знайшоўшы яго, хвiлiнку затрымаўся каля люстры, прыгладзiў валасы i пачысцiў брыль. Потым выйшаў з пакоя, замкнуў дзверы i кiнуў ключ на падстаўку для парасонаў у пярэдняй, - у гэты вечар ён болей не збiраўся лазiць па дахах.
      Ён крыху павагаўся, калi ўбачыў парожнi лiфт з адчыненымi дзверцамi, але тут жа вырашыў спусцiцца па лесвiцы: у iншых кватэрах успомняць шум лiфта, калi яго пачнуць шукаць. Спускаючыся па лесвiцы, ён ўвесь час прыслухоўваўся, цi не чуваць крыкаў Ганны, але ўсё наўкол было цiха. На вулiцы ўсё яшчэ падаў снег, якi заглушаў грукат колаў фурманак i крокi прахожых, аднак цiшыня спускалася з верхняй пляцоўкi i рабiлася больш непранiкальнай, чым снег, яна нiбыта iмкнулася схаваць усе пакiнутыя iм пасля сябе доказы: кучу кнiг, чорную сумку, абпалены сейф. Нiколi раней ён не забiваў чалавека, але, пакуль не парушана цiшыня, ён мог забыцца пра тое, што зрабiў апошнi крок, якi ўзняў яго на такую небяспечную вяршыню яго прафесii.
      Дзверы ў кватэру на другiм паверсе былi адчыненыя, i, праходзячы мiма, ён пачуў зласлiвы жаночы голас:
      - Такiя кальсоны, кажу табе. Ну, я не дачка прэзiдэнта, i я ёй сказала: "Дайце мне што-небудзь прыстойнае". Тонкiя! Ты нiколi не бачыў...
      Ёзеф Грунлiх падкруцiў густыя, з сiвiзной вусы i смела рушыў на вулiцу, кiнуў позiрк спачатку ў адзiн бок, потым у другi, нiбыта чакаючы якогась сябра. Палiцэйскага паблiзу не было вiдаць, снегу на тратуары не было, таму Грунлiх не пакiдаў за сабой слядоў. Хутка i ўпэўнена пакрочыў ён налева, да вакзала, пiльна прыслухоўваючыся, цi не чуваць на вулiцы крыкаў, але нiчога не пачуў, апроч гудкоў таксi i шолаху снегу. У канцы вулiцы, нiбыта асветлены фасад вар'етэ, вабiла да сябе арка вакзала.
      "Бадай што, небяспечна сноўдацца каля ўвахода, як быццам нейкi прадавец латарэйных бiлетаў", - вырашыў ён i ў думках iзноў, паверх за паверхам, прарабiў увесь шлях ад самага пачатку, з кватэры гера Кольбера. Тут ён яшчэ раз пераканаўся, якi ён разумны, нагадаў руку, якая паказала на сейф, хуткi рывок за шнурок, iмгненна ўзведзены рэвальвер i два стрэлы, i яго агарнула пачуццё гонару: "Я забiў чалавека". Ён расхiнуў крысы палiто, даючы доступ начному ветрыку, прыгладзiў камiзэльку, крануў пальцам срэбны ланцужок, прыўзняў перад уяўнай сяброўкаю свой мяккi брыль, зроблены лепшым майстрам Вены. Брыль, праўда, быў крыху малаваты - ён сцягнуў яго з вешалкi ў туалеце. "Я, Ёзеф Грунлiх, забiў чалавека. Я разумны, iм мяне не адолець, думаў ён. - Навошта мне асаблiва спяшацца, як нейкаму зладзюжку-баязлiўцу, крадком праслiзгаць у дзверы, хавацца пад засенню складоў? У мяне ёсць яшчэ час выпiць кубачак кавы". Ён усеўся за столiк на тратуары, ускрай той павецi, якая паўстала перад яго вачыма, калi ён паслiзнуўся на даху. Скрозь густы снег ён зiрнуў угору: першы паверх, другi, трэцi - там свяцiлася акно кабiнета гера Кольбера, - чатыры паверхi i абрысы будынка схавалiся за шэрымi цяжкiмi хмарамi, якiя акрылi неба. Ён разбiўся б ушчэнт.
      - Dеr Каffее mit Мilk*, - заказаў ён.
      * Кава з малаком (ням.).
      Ёзеф Грунлiх задумлiва памешваў каву. Ён - абраннiк лёсу. Выйсця не было, i ён не вагаўся. Па яго твары прабег цень прыкрасцi, калi ён падумаў: "Шкада, што я не магу нiкому расказаць пра гэта. Занадта небяспечна". Нават яго лепшы сябар Антон, чыё iмя ён прысвоiў, нiчога не павiнен ведаць - за данос могуць прызначыць узнагароду. "I ўсё-такi здагадаюцца рана цi позна, упэўнiваў ён сябе, - будуць пальцамi на мяне паказваць. Вунь Ёзеф. Ён забiў у Вене Кольбера, але яго так i не злавiлi. Яго нi разу нiхто не злавiў".
      Ён паставiў шклянку на стол i прыслухаўся. Што гэта было - таксi, шум на вакзале цi жаночы крык? Азiрнуў суседнiя столiкi - нiхто нiчога не пачуў незвычайнага, людзi размаўлялi, пiлi, весялiлiся, а аднаго мужчыну ванiтавала. Смага Ёзефа Грунлiха трохi сцiхла, пакуль ён сядзеў i прыслухоўваўся. Па вулiцы прайшоў палiцэйскi, пэўна, гэта быў дарожны iнспектар, якi змянiўся на пасту i iшоў дадому, але Ёзеф, падняўшы шклянку, схаваўшы за ёю твар, употай пачаў назiраць за iм. I тут ён ясна пачуў крык. Палiцэйскi спынiўся, i Ёзеф трывожна азiрнуўся на афiцыянта, падняўся i паклаў на стол некалькi манет, рэвальвер крыху намуляў яму скуру на назе.
      - Gutеn Аbеnd*. - Палiцэйскi купiў вячэрнюю газету i рушыў далей па вулiцы.
      * Добры вечар (ням.).
      Ёзеф выцер пот з iлба рукой, не здымаючы пальчаткi, якая зрабiлася адразу вiльготная. "Так нельга, - падумаў ён. - Нельга нервавацца, мне, пэўна, здаўся гэты крык". Ён сабраўся быў ужо сесцi i дапiць каву, як раптам iзноў пачуў гэты крык. Дзiўна, але ў кавярнi нiхто не звярнуў на крык нiякай увагi. "Колькi пройдзе часу, перш чым яна адчынiць акно, - разважаў ён. Тады яны пачуюць". Ён адышоў ад столiка i ўжо на вулiцы выразна пачуў крыкi, аднак мiма з гудзеннем праносiлiся таксi, некалькi насiльшычыкаў, хiстаючыся, цягнулi з гатэля багаж па склiзкiм тратуары, нiхто не спынiўся, нiхто нiчога не пачуў.
      Раптам пачуўся металiчны звон, нешта ўпала на тратуар. Ёзеф паглядзеў унiз. Гэта была медная манета. "Цiкава, - падумаў ён. - Добрая прыкмета". Аднак калi ён нахiлiўся над манетай, дык убачыў, што ўздоўж усёй дарогi ад кавярнi, на некаторай адлегласцi адна ад адной, пасярод тратуара былi параскiданы медныя i срэбныя манеты. Сунуўшы руку ў кiшэню штаноў, ён не знайшоў там нiчога, акрамя дзiрачкi. "Божухна, няўжо гэта я губляў iх ад самай кватэры?" - падумаў ён. I ўявiў сабе, што стаiць у канцы дакладна акрэсленага шляху, якi вёў ад адной плiты тратуара да другой, потым ад адной прыступкi лесвiцы да другой, напрамкi да дзвярэй кабiнета гера Кольбера. Хутка крочачы назад па тратуары, ён падбiраў манеты i запiхваў iх у кiшэню палiто, але не паспеў ён дайсцi да кавярнi, як высока над яго галавой разбiлася шкло i жаночы голас закрычаў: "Zu Нilfе! Zu Нilfе!"* З кавярнi выбег афiцыянт, якi пачаў углядацца ўверх, таксiст нацiснуў на тормаз i спынiў машыну каля краю тратуара, двое мужчын, якiя гулялi ў шахматы, усхапiлiся з месца i выбеглi на дарогу. Раней Ёзефу Грунлiху здавалася, што наўкол вельмi цiха ад снегападу, але толькi цяпер зразумеў, што такое сапраўдная цiшыня: таксi спынiлiся, у кавярнi змоўклi размовы, а жанчына працягвала крычаць: "Zu Нilfе! Zu Нilfе!". Нехта сказаў: "Diе Роlizеi"**, па вулiцы беглi двое палiцэйскiх, кабуры ў iх гучна ляпалi па баках. Потым iзноў усё зрабiлася як звычайна, толькi кучка разявак скупiлася ля ўвахода ў будынак. Два шахматысты вярнулiся да сваёй гульнi, таксiст уключыў быў стартэр, але холад ужо паспеў скаваць рухавiк, i ён вылез з машыны пакруцiць ручку. Ёзеф Грунлiх няспешна пайшоў да вакзала, а газетчык пачаў збiраць манеты, пакiнутыя Ёзефам на тратуары. "Вядома, мне нельга чакаць цягнiка на Пасаў, - думаў Ёзеф. - Але не варта i iсцi на рызыку: раптам затрымаюць за безбiлетны праезд, - прыйшло яму ў галаву. - А грошай на другi бiлет у мяне няма, нават дробязь я згубiў. Ёзеф, Ёзеф, - супакойваў ён сябе, - не стварай залiшнiх цяжкасцей. Табе трэба здабыць грошы, ты ж не збiраешся здавацца: Ёзеф Грунлiх за пяць гадоў яшчэ нi разу не трапiў за краты. Ты забiў чалавека. Вядома, ты майстра ў сваёй справе, хiба табе не па сiле здзейснiць тое, што не цяжка дробнаму зладзюжку, - сцягнуць дамскую сумачку".
      * На дапамогу! На дапамогу! (ням.)
      ** Палiцыя (ням.).
      Падымаючыся па прыступках вакзала, ён насцярожана аглядваўся. Рызыкаваць было нельга. Калi яго возьмуць, дадуць пажыццёвае. Гэта табе не тыдзень у турме. Трэба выбiраць асцярожна. У люднай зале некалькi сумачак самi прасiлiся яму ў рукi, - але гаспадынi сумачак выглядалi цi занадта беднымi, цi вельмi ўжо нагадвалi шлюх. У першых будзе ўсяго некалькi шылiнгаў у танным кашальку, у другiх жа хутчэй за ўсё не знойдзецца нават дробязi, а толькi пухоўка, губная памада, люстэрка i, магчыма, прэзерватывы.
      Нарэшце ён напаткаў тое, што трэба - на такую ўдачу ён нават i не разлiчваў. Чужаземка, пэўна, ангелька, з кароткiмi непакрытымi валасамi i чырвонымi вачыма, дужалася з дзвярыма тэлефоннай будкi. Яна ўчапiлася за ручку абедзвюма рукамi, i яе сумачка звалiлася на падлогу. "Яна п'яная, падумаў ён, - а калi ўжо гэта iншаземка - у сумачцы ў яе плойма грошай". Астатняе ўжо было Ёзефу Грунлiху дзiцячая гульня.
      Дзверы нарэшце адчынiлiся, i перад Мейбл Уорэн паўстаў той чорны зiхатлiвы апарат, якi вось ужо дзесяць гадоў паглынаў яе лепшыя часiны i лепшыя думкi.