Крылаты рэвальвер (на белорусском языке)

      Пегi i Фрэд здзiўлена ўтаропiлiся ў Вулфа. Я ўстаў i пайшоў да сейфа. Яны папрасiлi растлумачыць, у чым справа. Я спынiўся каля дзверцаў сейфа, каб выслухаць адказ.
      - Я адмаўляюся супрацоўнiчаць з вамi, - коратка сказаў Вулф. - Я не выношу хлуснi. У нядзелю я гаварыў, што нехта адзiн альбо вы абое хлусiце, i вы ўпарта адмаўлялi гэта. Я пачаў расследаванне на падставе вашай хлуснi i рабiў усё, што было ў маiх сiлах. Але цяпер, калi палiцыя зацiкавiлася смерцю Мiёна i непасрэдна вамi, я не хачу больш рызыкаваць. Я гатовы быць Дон-Кiхотам, але толькi не дурнем. Скасоўваючы дамоўленасць з вамi, я павiнен паведамiць, што маю намер неадкладна iнфармаваць iнспектара Крэймера аб усiм, што вы мне расказалi, а таксама папярэдзiць вас, што мы з iм добра знаёмыя i ён мне паверыць. У выпадку, калi палiцыя падступiцца да вас наступны раз i вы будзеце настолькi дурныя, каб адхiляць мае паказаннi, адзiн Бог ведае, што здарыцца. Лепш за ўсё вам расказаць палiцыi ўсю праўду i папрасiць, каб яны працягвалi расследаванне, якое вы хацелi даручыць мне, але я вымушаны папярэдзiць вас, што яны не дурнi i таксама зразумеюць, што вы хлусiце, урэшце, адзiн хлусiць. Арчы, што вы стаiце разявiўшы рот? Вы атрымалi маё даручэнне. Вазьмiце чэкавую кнiжку.
      Я адчынiў сейф.
      Яны нават не пiкнулi. Думаю, што занадта стамiлiся, каб неяк рэагаваць. Падышоўшы зноў да стала, я ўбачыў, што яны сядзяць нерухома, гледзячы адно на аднаго. Калi я пачаў рабiць адпаведны запiс у чэкавай кнiжцы, пачуўся голас Фрэда.
      - Вы не зробiце гэтага. Гэта неэтычна.
      - Фу! - фыркнуў Вулф. - Вы наймаеце мяне, каб я вызвалiў вас з бяды, хлусiце мне i зараз гаворыце аб этыцы! Мiж iншым, я дасягнуў значнага поспеху ў панядзелак вечарам. Высветлiў усё, акрамя дзвюх дэталяў, i адна, чорт яе вазьмi, залежыць ад вас. Я павiнен ведаць, хто паклаў рэвальвер каля трупа. Упэўнены, што гэта зрабiў адзiн з вас, але вы гэта адмаўляеце. Таму я нiчога не магу зрабiць, i вельмi шкада, бо, акрамя ўсяго, ведаю, што вы не маеце дачынення да смерцi Мiёна. Калi б...
      - Што? - спытаў Фрэд. Гэты раз яго рэакцыя была зусiм нармальная. - Вы ўпэўнены, што мы не маем дачынення?
      - Так.
      Фрэда быццам ветрам змяло з крэсла. Ён падышоў да стала Вулфа, абапёрся аб яго далонямi, нахiлiўся i спытаў сурова:
      - Вы сапраўды так лiчыце? Паглядзiце мне ў вочы. Расплюшчыце вочы i зiрнiце мне проста ў твар. Вы сапраўды так лiчыце?
      - Вядома, - адказаў Вулф. - Безумоўна, я так лiчу.
      Фрэд яшчэ нейкi момант не зводзiў вачэй з Вулфа, потым выпрастаўся.
      - Ну, што ж, - сказаў ён, гэты раз спакойна. - Рэвальвер на падлогу паклаў я.
      Адтуль, дзе сядзела Пегi, пачуўся стогн. Жанчына вылецела з крэсла, кiнулася да Фрэда, сцiснула далонямi яго руку.
      - Фрэд! Не можа быць! Фрэд! - малiла яна яго.
      Я нават не спадзяваўся на такую рэакцыю з яе боку, але, вiдаць, трэба было ўлiчваць яе стомленасць.
      Фрэд пагладзiў далонi Пегi i, вырашыўшы, што гэтага недастаткова, абняў яе. На нейкi момант яго ўвага была засяроджана на жанчыне. Нарэшце Фрэд павярнуўся тварам да Вулфа i загаварыў:
      - Можа, я i пашкадую аб гэтым, але ў такiм разе i вы будзеце шкадаваць. Далiбог, вы пашкадуеце. - Ён сказаў гэта даволi ўпэўнена. - Што ж, я сапраўды хлусiў. Я паклаў рэвальвер на падлогу. Цяпер усё ў вашых руках. - Ён яшчэ мацней прыцiснуў да грудзей другога нашага клiента. - Вось так, Пегi. Не гавары, што я павiнен быў усё табе расказаць - можа, i сапраўды я павiнен быў гэта зрабiць, - але я не мог. Усё будзе добра, дарагая, вось пабачыш.
      - Сядайце, - гнеўна сказаў Вулф. Праз хвiлiну ён паўтарыў тое самае, але ўжо як загад. - Сядайце, каб вас чорт узяў!
      Пегi вызвалiлася з абдымкаў Фрэда, пайшла да крэсла i знясiлена апусцiлася ў яго. Фрэд стаў побач, паклаўшы далонь на яе плячо, Пегi паклала на яе сваю далонь. Iх вочы, у якiх бачылiся адначасова падазронасць, страх, выклiк i надзея, былi скiраваны на Вулфа.
      - Спадзяюся, - сказаў ён па-ранейшаму гнеўна, - што вы разумееце, як усё ёсць на самай справе. Не думайце, што зрабiлi на мяне ўражанне. Я ведаў, што рэвальвер паклалi вы. Як мог нехта iншы зайсцi ў студыю за тыя лiчаныя хвiлiны? Праўда, якую вы мне паведамiлi, будзе не толькi бескарысная, яна будзе нават небяспечная, калi я не пачую ад вас наступнай праўды. Паспрабуйце яшчэ раз схлусiць - i не варта нават гаварыць, што можа здарыцца: я не здолею выратаваць вас. Дзе вы яго знайшлi?
      - Не хвалюйцеся, - спакойна сказаў Фрэд. - Вы ўжо выцiснулi з мяне прызнанне, i цяпер я буду гаварыць адкрыта. Калi мы зайшлi ў студыю i ўбачылi труп, я звярнуў увагу на рэвальвер, якi ляжаў там, дзе Мiён заўсёды трымаў яго - на падстаўцы бюста Каруза. Мiсiс Мiён не заўважыла рэвальвера, яна не глянула ў той бок. Я адвёў Пегi ў яе спальню i пайшоў назад у студыю. Узяў рэвальвер за засцерагальнiк, прынюхаўся i зразумеў, што з яго стралялi. Потым паклаў яго на падлогу побач з трупам, вярнуўся ў кватэру, выйшаў за дзверы i спусцiўся на лiфце на першы паверх. Астатняе адбывалася так, як я вам паведамiў у нядзелю.
      - Вы, можа, былi закаханыя, - прабурчаў Вулф, - але вы недаацанiлi яе iнтэлекту. Вы падумалi, што пасля забойства Мiёна ў яе хапiла розуму пакласцi рэвальвер туды, куды ён павiнен быў вывалiцца з рук Мiёна...
      - Гэта не так, чорт бы вас пабраў!
      - Лухта. Менавiта так. Каго б яшчэ вы хацелi б прыкрыць? Апрача таго, вы аказалiся б у непрыемным становiшчы, калi б вам давялося пагадзiцца з ёю, што рэвальвера ў той момант, калi вы зайшлi ў студыю разам, не было, вы б у такiм разе заблыталiся. Вы не адважылiся паведамiць ёй аб сваiм учынку таму, што падазравалi яе, асаблiва калi, як вам здавалася, яна падазравала вас. Вы не маглi быць упэўнены, цi сапраўды яна падазравала вас альбо толькi...
      - Я нiколi не падазравала яго, - цвёрда сказала Пегi. Ёй давялося прыкласцi шмат намаганняў, каб голас загучаў цвёрда, i ёй гэта ўдалося. - А ён нiколi не падазраваў мяне. Мы проста не былi ўпэўнены да канца - а калi вы закаханыя i хочаце, каб каханне было трывалым, трэба быць упэўненым.
      - Iменна так, - пагадзiўся Фрэд. Яны глядзелi адно на аднаго. - Гэта было iменна так.
      - Ну, добра, я паверу вам, - коратка сказаў Вулф. - Думаю, што вы сказалi праўду, мiстэр Уэплер.
      - Я сцвярджаю, што сказаў праўду.
      - Здаецца, што так, - кiўнуў галавой Вулф. - У мяне добры слых на праўду. А цяпер праводзьце мiсiс Мiён дадому. Мне трэба брацца за справу, але перш трэба ўсё абдумаць. Як я гаварыў, былi дзве дэталi i з вашай дапамогай мы вырашылi пытанне аб адной з iх. Вы не можаце дапамагчы мне з другой. Iдзiце дадому i падсiлкуйцеся.
      - Якая там ежа? - сурова сказаў Фрэд. - Мы хочам ведаць, што вы збiраецеся рабiць!
      - Мне трэба пачысцiць зубы, - заявiла Пегi.
      Я зiрнуў у яе бок з захапленнем i любоўю. Вось гэткiя выказваннi жанчын менавiта ў такiя моманты - адна з прычын таго, чаму мне падабаецца быць у iх акружэннi. Нiводнаму мужчыну ў такiх абставiнах не прыйшло б у галаву, што яму трэба пачысцiць зубы, i тым болей заявiць пра гэта.
      Акрамя таго, дзякуючы гэтай заяве аказалася лягчэй пазбавiцца ад наведвальнiкаў без грубасцi. Фрэд паспрабаваў настойваць наконт свайго права ведаць будучую праграму i ўдзельнiчаць у абмеркаваннi перспектыў, але, урэшце, быў вымушаны пагадзiцца з мандатам, атрыманым Вулфам, паводле якога, калi наймаеш эксперта, то адзiнае права, што табе застаецца - звольнiць яго. Гэта, разам з жаданнем Пегi дабрацца да зубной шчоткi i абяцаннем Вулфа пастаянна трымаць iх у курсе спраў, дазволiла выправiць iх дадому без асаблiвых цяжкасцей.
      Калi, правёўшы iх за дзверы, я вярнуўся ў кабiнет, Вулф з пагрозлiвым выглядам барабанiў нажом для рэзкi папер па прэс-пап'е, хоць я сотню разоў яму гаварыў, што прэс-пап'е ад гэтага псуецца. Я ўзяў чэкавую кнiжку i паклаў назад у сейф, у ёй я паспеў пазначыць толькi дзень, так што нiчога там не сапсаваў.
      - Да абеду засталося дваццаць хвiлiн, - абвясцiў я, крутануў крэсла i сеў у яго. - Паспеем адолець i другую дэталь?
      У адказ маўчанне.
      Я вырашыў не далiкатнiчаць.
      - Калi вы не супраць, - спытаў я ласкава, - дазвольце даведацца, што гэта за другая дэталь?
      Зноў маўчанне, але праз момант ён выпусцiў з рук нож, адкiнуўся ў крэсла i глыбока ўздыхнуў.
      - Гэты пракляты рэвальвер, - буркнуў ён. - Як пасля падлогi ён аказаўся на бюсце? Хто перанёс яго?
      Я ўважлiва глянуў на Вулфа.
      - Бог ты мой, - паскардзiўся я, - як цяжка вам дагадзiць. Толькi што вы арганiзавалi арышт двух клiентаў i вынюхалi, як рэвальвер, што ляжаў на бюсце, апынуўся на падлозе. Цяпер жа вам трэба перанесцi яго з падлогi зноў на бюст? Ну i на якога чорта вам гэта ўсё?
      - Не зноў. А да таго...
      - Да чаго?
      - Да таго, як знайшлi труп. - Вулф зiрнуў у мой бок. - Што вы думаеце пра гэта? Мужчына цi жанчына - не важна хто - зайшоў у студыю i забiў Мiёна так, каб узнiкла цвёрдая думка, якая б пацвярджала версiю аб самагубстве. Ён альбо яна спецыяльна задумалi здзейснiць гэта такiм чынам, i ўсё гэта не так цяжка, як падаецца традыцыйнай крымiналогiяй. Потым iм цi ёю рэвальвер быў пакладзены на падстаўку бюста, за шэсць метраў ад трупа, а пасля гэтая асоба выйшла са студыi. Што вы думаеце наконт гэтага?
      - Я не думаю - я ведаю. Усё адбывалася iначай, калi раптам ён не з'ехаў з глузду, нацiснуўшы на курок, што здаецца малаверагодным.
      - Менавiта так. Забойца задумаў зрабiць так, каб усё выглядала на самазабойства, ён паклаў рэвальвер на падлогу каля забiтага. Тут усё ясна. Але мiстэр Уэплер знайшоў яго на бюсце. Хто ўзяў рэвальвер з падлогi i паклаў на бюст, а таксама калi i чаму?
      - Та-ак, - паскроб я нос. - Гэтае пытанне сапраўды не будзе даваць спакою. Нельга не прызнаць, што яно важнае i iстотнае, але якога чорта вы дазволiлi, каб яно ўзнiкала? Чаму тады не паставiць гэтае пытанне цяпер? Трэба яго цi яе прыцiснуць да сцяны, прад'явiць абвiнавачванне i перадаць справу ў суд. Палiцэйскiя засведчаць, што рэвальвер быў там, на падлозе, гэта цалкам задаволiць суд прысяжных, бо ўсё падладжана пад самагубства. Прыгавор, пры ўмове, што ўдасца злучыць такiя рэчы, як прычына i магчымасць, будзе вiноўныя, - махнуў я рукой. - Навошта ўздымаць усю гэту справу наконт няўрымслiвасцi рэвальвера?
      - Дзеля клiентаў, - прабурчаў Вулф. - Я павiнен адрабiць свой ганарар. Яны хочуць пазбавiць свае думкi ад падазронасцi, бо ведаюць, што, калi зайшлi ў студыю, рэвальвера на падлозе не было. Што ж датычыцца суда прысяжных, то я не магу дапусцiць, каб ён падумаў, што рэвальвер заставаўся на падлозе, там, дзе пакiнуў яго забойца. Даведаўшыся дзякуючы мiстэру Ўэплеру, як рэвальвер апынуўся пасля бюста на падлозе, я павiнен цяпер прасачыць яго першапачатковы шлях - з падлогi на бюст. Вы разумееце, што я маю на ўвазе?
      - Надзвычай ясна, - сказаў я i нават свiснуў для большай пераканаўчасцi. Але як, каб мяне чорт узяў, вы збiраецеся да ўсяго гэтага падступiцца?
      - Я толькi на пачатку шляху, - Вулф выпрастаўся ў крэсле. - Але трэба, каб i свая галава адпачыла перад абедам. Падайце мне, калi ласка, каталог архiдэй мiстэра Шэнкса.
      На гэтым наша размова скончылася, а калi Вулф садзiцца за стол есцi, справам не застаецца месца не толькi ў размове, але i ў самой абстаноўцы. Пасля абеду ён зноў пайшоў у кабiнет i зручна ўладкаваўся ў крэсле. Нейкi час ён проста сядзеў, а потым пачаў варушыць вуснамi, i я здагадаўся, што ён нешта старанна абдумвае.
      Зусiм не ўяўляючы, як ён мяркуе вырашыць праблему пералёту рэвальвера з падлогi на бюст, я хацеў даведацца, колькi на гэта спатрэбiцца часу i цi звернецца Вулф да паслуг Крэймера, каб арыштаваць яшчэ каго-небудзь, i калi так, то каго. Я часта назiраў, як ён сядзiць вось так шмат гадзiн запар, але гэты раз спатрэбiлася ўсяго дваццаць хвiлiн. Не было яшчэ i трох гадзiн, як ён прабурчаў маё iмя i расплюшчыў вочы.
      - Арчы.
      - Так, сэр.
      - Я не змагу гэтага зрабiць. Давядзецца заняцца табе.
      - Вы маеце на ўвазе тую самую праблему? Прабачце, я заняты.
      - Я маю на ўвазе адну справу. - Вулф скорчыў кiслую мiну. - Я не хачу мець справы з той самай дзяўчынай. Гэта можа аказацца цяжкiм выпрабаваннем, i я ўсё сапсую. Справа якраз па вас. Вазьмiце свой блакнот. Я прадыктую адзiн дакумент, а потым мы яго абмяркуем.
      - Так, сэр. Я б не сказаў, што мiс Бослi можна назваць дзяўчынай.
      - Ды не мiс Бослi. Мiс Джэймс.
      - А, - адгукнуўся я i ўзяў блакнот.
      Пятнаццаць хвiлiн на пятую, калi Вулф пайшоў наверх на традыцыйнае пасляабедзеннае спатканне з архiдэямi, я сядзеў за сталом, утаропiўшыся ў тэлефон, з такiм пачуццём, якое, на маю думку, узнiкае ў Роджэра Мэрыса, калi той б'е наводмаш. Толькi што я патэлефанаваў Клары Джэймс, каб запрасiць яе праехацца разам у маiм аўтамабiлi з адкрытым верхам, i тая ткнула мяне носам у гразь.
      Вы не падумайце, што я самаўлюбёны звыш усялякай меры. Даволi ўпэўнена мог бы iсцi ў заклад, выстаўляючы амаль тысячу ачкоў наперад у спрэчках наконт згоды дамачак на спатканне, бо нiколi не заводжу аб гэтым нават размовы, калi ўсе абставiны пераканаўча не сведчаць аб тым, што запрашэнне будзе прынята. Але ў вынiку я прывык чуць толькi сцвярджальны адказ, i таму яе катэгарычная адмова была нечаканым ударам.
      Распрацаваўшы тры планы i забракаваўшы iх, я спынiўся, нарэшце, на чацвёртым i зноў набраў нумар Клары. У трубцы, як i раней, пачуўся яе голас. Даведаўшыся, хто ёй звонiць, Клара адразу ж загаварыла:
      - Я ж вам сказала, што запрошана на кактэйль. Калi ласка, не...
      - Чакайце, - рэзка спынiў я Клару. - Я зрабiў памылку. Хацеў быць добрым. Думаў запрасiць вас падыхаць свежым паветрам, а потым ужо паведамiць кепскую навiну. Я...
      - Якую кепскую навiну?
      - Адна жанчына толькi што паведамiла нам з мiстэрам Вулфам, што апрача яе яшчэ пяць, а можа, нават i болей асоб ведаюць, што ў вас быў ключ ад дзвярэй студыi Альберта Мiёна.
      Маўчанне. Часам цiшыня выводзiць з сябе, але цяпер iншы выпадак. Нарэшце яна зноў загаварыла, цяпер зусiм iнакш.
      - Гэта недарэчная хлусня. Хто вам гэта сказаў?
      - Не памятаю. I не хачу пра гэта гаварыць па тэлефоне. Толькi дзве дэталi. Па-першае, калi гэта так, навошта вы грукалi ў дзверы дзесяць хвiлiн, спрабуючы зайсцi ў студыю, калi ён ляжаў там ужо мёртвы? Вы ж мелi ключ. Нават радавы палiцэйскi паставiўся б да такiх заяў скептычна. Па-другое, сустрэнемся ў бары "Чэрчыль" роўна ў пяць гадзiн i ўсё абгаворым. Згода?
      - Але гэта так... вы настолькi...
      - Перастаньце! Усё гэта дарэмна. Згода?
      Зноў маўчанне, не такое доўгае, i потым:
      - Добра, - i на другiм канцы кiнулi слухаўку.
      Я нiколi не вымушаю жанчыну чакаць, i ў мяне не было анiякiх прычын рабiць выключэнне менавiта гэтай жанчыне, таму я быў у бары "Чэрчыль" на восем хвiлiн раней вызначанага часу. Бар быў прасторны, з кандыцыянерамi, зручны з усiх бакоў, i нават цяпер, у сярэдзiне жнiўня, аб яго зручнасцi сведчыла амаль роўная колькасць сярод наведвальнiкаў мужчын i жанчын.
      Я пайшоў усярэдзiну залы, азiраючыся па баках, але нават не спадзеючыся, што Клара ўжо тут, i вельмi здзiвiўся, калi пачуў, як нехта мяне паклiкаў, i ўбачыў яе ў адной кабiне. Вядома, бар быў блiзка ад яе дома, i ўсё ж яна не марнавала часу. Клара ўжо замовiла сабе пiтво i амаль што асушыла шклянку. Я падсеў да яе столiка, i адразу ж побач з'явiўся афiцыянт.
      - Што вам? - спытаў я Клару.
      - Вiскi з лёдам.
      Я загадаў афiцыянту прынесцi дзве порцыi. Клара нахiлiлася ўперад i замалацiла языком, не пераводзячы дыху.
      - Паслухайце, гэта абсалютнае глупства, скажыце толькi, хто вам такое нагаварыў, бо гэта абсалютная лухта...
      - Хвiлiнку, - перапынiў я яе хутчэй позiркам, чым словамi. Яна блiснула вачыма i змоўкла. - Пачынаць трэба не з гэтага, бо iнакш у нас нiчога не атрымаецца. - Я ўзяў з кiшэнi аркуш паперы i разгарнуў перад ёю. Гэта была акуратна надрукаваная копiя дакумента, якi дыктаваў мне Вулф. - Хутчэй i прасцей вам будзе спачатку прачытаць вось гэта, бо толькi так даведаецеся, у чым справа.
      Я не даў ёй у рукi паперы. Чытач можа разам з Кларай прачытаць яе змест. Дакумент быў пазначаны тым жа днём.
      "Я, Клара Джэймс, гэтым сведчу, што ў аўторак, 19 красавiка, я зайшла ў жылы дом No.620 на Iст-Энд авеню горада Нью-Йорка ў цi прыблiзна 6.15 вечара, паднялася на лiфце на трынаццаты паверх. Я пазванiла ў студыю Альберта Мiёна. Да дзвярэй студыi нiхто не падышоў, i нiякiх гукаў адтуль не пачулася.
      Дзверы не былi зачынены наглуха. Яны не былi прачынены, але i на засаўку цi ключ яны таксама былi не замкнёныя. Пазванiўшы яшчэ раз i не пачуўшы адказу, я адчынiла дзверы i зайшла ў студыю.
      Альберт Мiён ляжаў на падлозе каля пiянiна. Ён быў мёртвы. У верхняй частцы галавы была дзiрка. Безумоўна, ён быў мёртвы. У мяне закруцiлася галава, i я мусiла сесцi на падлогу i апусцiць галаву, каб не страцiць прытомнасцi. Я не дакранулася да трупа. На падлозе, непадалёк ад мiстэра Мiёна, ляжаў рэвальвер; я ўзяла яго ў рукi.
      Здаецца, я праседзела на падлозе каля пяцi хвiлiн, але, можа, крыху болей цi меней. Калi паднялася на ногi i пайшла да дзвярэй, зразумела, што ўсё яшчэ трымаю ў руцэ рэвальвер. Я паклала яго на падстаўку бюста Каруза. Пасля я сцямiла, што мне не трэба было гэтага рабiць, але ў той час я была настолькi ўражаная i збянтэжаная, што не разумела, што раблю.
      Я выйшла са студыi, зачынiла за сабой дзверы, пайшла па агульнай лесвiцы ўнiз на дванаццаты паверх i пазванiла ў кватэру Мiёнаў. Я збiралася расказаць пра ўсё мiсiс Мiён, але калi тая з'явiлася на парозе, я не здолела выцiснуць з сябе нiводнага слова пра здарэнне. Я не змагла сказаць ёй, што яе муж ляжыць там, у студыi, мёртвы.
      Пасля я шкадавала аб гэтым, але цяпер не бачу прычыны, каб шкадаваць цi прасiць прабачэння, - я проста не магла выцiснуць з сябе нiводнага слова. Я сказала, што хачу бачыць яе мужа i што званiла ў студыю, але нiхто не адазваўся. Потым я выклiкала лiфт, выйшла на вулiцу i пайшла дадому.
      Не здолеўшы расказаць пра здарэнне мiсiс Мiён, я нiкому iншаму аб гэтым не паведамiла. Я б расказала пра гэта бацьку, але яго не было дома. Я вырашыла дачакацца яго прыходу i паведамiць пра тое, што здарылася, але раней патэлефанаваў знаёмы i сказаў, што Мiён скончыў самагубствам, таму я вырашыла нiкому не гаварыць, нават бацьку, што была ў студыi, а сказаць, што званiла i стукала ў дзверы, але не пачула адказу. Я думала, што гэта не мае асаблiвага значэння, але мне растлумачылi, што гэта важна, таму я дакладна паведамляю, як гэта ўсё здарылася".
      Калi Клара скончыла чытаць, падышоў афiцыянт з пiтвом, i яна прыцiснула паперу да грудзей, нiбыта хавала карты, гуляючы ў покер. Трымаючы дакумент левай рукой, правай узяла шклянку i прагна глынула вiскi. Каб падтрымаць кампанiю, я таксама адпiў са сваёй шклянкi.
      - Адна хлусня, - сказала яна з абурэннем.
      - Ну, вядома, - сказаў я. - У мяне добры слых, таму гаварыце цiшэй. Мiстэр Вулф шчыра хоча даць вам шанц, i, ва ўсякiм разе, прыйшлося б пазмагацца, каб прымусiць вас падпiсаць дакумент, калi б у iм была напiсана ўся праўда. Нам даволi добра вядома, што дзверы студыi былi замкнёныя i вы адамкнулi iх ключом. А таксама тое - не, паслухайце, адну хвiлiну, - што вы наўмысна ўзялi рэвальвер з падлогi i паклалi на бюст, бо падумалi, што мiсiс Мiён забiла яго i паклала рэвальвер на падлогу, каб усё было падобна на самазабойства, i вы вырашылi парушыць яе план. Вы не маглi...
      - Дзе вы былi ў той час? - спытала Клара з пагардай. - Хавалiся за канапай?
      - Глупства. Калi ў вас не было ключа, чаму вы скасавалi свае планы наконт кактэйлю, каб сустрэцца са мной, пачуўшы пра тое, што я паведамiў вам па тэлефоне? Што ж датычыцца рэвальвера, калi б вы нават цэлы год над гэтым думалi, нiчога больш дурнейшага не прыдумалi. Хто б паверыў, што нехта стрэлiў у яго, iмiтуючы самазабойства, а потым аказаўся настолькi дурным, што паклаў рэвальвер на бюст? Трэба быць занадта абмежаваным, каб паверыць, - я кажу гэта шчыра, але вы вось паверылi.
      Клара была вельмi занятая сваiмi думкамi, каб абурыцца тым, што яе назвалi абмежаванай. Яна спахмурнела, ад чаго белы гладкi лоб зморшчыўся, а ў вачах знiк бляск.
      - Ва ўсякiм разе, - запярэчыла яна, - тое, што тут напiсана, не толькi хлусня, усё гэта проста немагчыма. Рэвальвер знайшлi на падлозе каля трупа, таму гэта не можа быць праўдай!
      - Так, - ухмыльнуўся я ў адказ. - Тое, што напiсана ў паперы, вiдаць, вас шакiравала. Калi вы асабiста паклалi рэвальвер на бюст, як тады магло здарыцца, што яго знайшлi на падлозе? Вiдавочна, нехта паклаў яго назад. Думаю, вы вырашылi, што гэта таксама зрабiла мiсiс Мiён, i, вiдаць, вам цяжка было трымаць язык за зубамi, але вы мусiлi маўчаць. Цяпер сiтуацыя крыху iншая. Мiстэр Вулф ведае, хто паклаў рэвальвер на падлогу, i мае адпаведныя доказы. Больш таго, ён ведае, што Мiёна забiлi, i таксама можа гэта даказаць. Адзiнае, што яго стрымлiвае, дык гэта ўсяго толькi адна дэталь: неабходнасць вызначыць, як рэвальвер трапiў з падлогi на бюст. - Я дастаў з кiшэнi аўтаручку. - Падпiшыце паперу, я засведчу подпiс, i з вамi ўсё будзе ў парадку.
      - Вы маеце на ўвазе падпiсаць вось гэта? - пагардлiва ўсклiкнула Клара. Я не настолькi дурная.
      Я выбраў момант, калi ў наш бок зiрнуў афiцыянт, загадаў падлiць вiскi i потым за кампанiю асушыў сваю шклянку.
      Я сустрэўся з пiльным позiркам Клары, якi адпавядаў яе пахмурнаму настрою.
      - Паслухай, Сiнявочка, - звярнуўся я да яе памяркоўна. - Я не засоўваю табе пад пазногцi iголак. Я не паўтараю, што мы можам даказаць, што ты заходзiла ў студыю - бо ў цябе быў ключ цi дзверы былi незамкнёныя, гэта не iстотна, - i перанесла рэвальвер. Мы ведаем, што гэта зрабiла ты, таму што нiхто iншы не мог, а ты была ў студыi менавiта ў той час, але мушу прызнацца, што мы не можам гэтага даказаць. Тым не меней я прапаную адно выдатнае пагадненне. Толькi паслухай, - я наставiў у яе бок канец ручкi. - Гэта заява нам патрэбна только на той выпадак, калi асоба, якая паклала рэвальвер назад на падлогу, акажацца настолькi дурной, што прагаворыцца, а гэта вельмi неймаверна. Ён толькi...
      - Вы сказалi ён? - спытала Клара.
      - Усё роўна - ён цi яна. Як кажа мiстэр Вулф, мова сцерпiць любы займеннiк. Ён толькi б нарабiў сабе клопату. Калi ж ён не прагаворыцца, а ён такi змоўчыць, тваё паказанне не будзе скарыстана зусiм, але трэба мець яго ў сейфе на той выпадак, калi ён усё ж такi прабалбочацца. Да таго ж, маючы гэта сведчанне, мы не будзем лiчыць сябе абавязанымi iнфармаваць палiцыю, што ў цябе ёсць ключ да дзвярэй студыi. Ключы нас не цiкавiлi б. I яшчэ адна рэч, ты зберажэш для бацькi добры пачак грошай. Калi ты падпiшаш гэта сведчанне, мы зможам высветлiць справу аб забойстве Мiёна, i ў выпадку поспеху я гарантую, што ў мiсiс Мiён не будзе нiякага жадання прад'яўляць iск твайму бацьку. Яна будзе занадта занятая адной справай. Так што не марудзь i падпiсвай, - дадаў я, прапаноўваючы Клары ручку.
      Яна адмоўна, але не вельмi энергiчна пакруцiла галавой, бо мозг зноў уключыўся ў работу. Поўнасцю ўсведамляючы, што яе здольнасцi мыслiць былi далёка не спартыўнага ўзроўню, я цярплiва чакаў. Потым прынеслi новыя порцыi вiскi, i спатрэбiўся перапынак, бо не варта было спадзявацца, каб Клара думала i пiла адначасова. Але ўрэшце яна неяк здолела засяродзiцца на акрэсленым мною пытаннi.
      - Значыцца, вы ведаеце, - заявiла Клара з задавальненнем.
      - Мы ведаем дастаткова многа, - сказаў я змрочна.
      - Вы ведаеце, што яго забiла яна. Вы ведаеце, што яна паклала рэвальвер назад на падлогу. Я таксама гэта ведала, я ведала, што гэта яна. I цяпер вы можаце гэта даказаць? Калi я падпiшу паперу, вы зможаце гэта даказаць.
      Вядома, я мог бы схiтраваць, але падумаў - якога чорта!
      - Вядома, мы зможам, - запэўнiў я Клару. - З гэтым сведчаннем мы зможам працягваць следства. Яно - якраз тое звяно ў ланцугу, якога не хапае. Вось ручка.
      Клара ўзяла шклянку, апаражнiла яе, паставiла на стол, i галаву даю адсеч, калi яна не збiралася зноў адмоўна, але на гэты раз энергiчна пакруцiць галавой.
      - Не, - сказала яна рашуча. - Я не падпiшу. - Яна выцягнула ў мой бок руку, трымаючы ў ёй дакумент. - Я прызнаюся, што ўсё гэта праўда, i калi вы перадасце справу ў суд i яна скажа, што паклала рэвальвер на падлогу, я пад прысягай засведчу, што я паклала рэвальвер на бюст, але падпiсваць я нiчога не буду, бо аднойчы я падпiсала штосьцi ў сувязi з нейкiм здарэннем, i бацька прымусiў мяне паабяцаць, што я нiколi не падпiшу нiводнай паперы, не паказаўшы яе перш яму. Я магла б узяць гэтую паперу, паказаць яму i падпiсаць, а вы б прыйшлi за ёй увечары цi заўтра. - Сказаўшы гэта, яна спахмурнела. - Толькi вось яму б стала вядома, што ў мяне быў ключ, але я змагла б усё растлумачыць.
      Але дакумента ў яе ў руках ужо не было. Я паспеў узяць яго ў свае рукi. Вы скажаце, што я мог бы памяняць тактыку i працягваць барацьбу, але вы не былi сведкамi нашай размовы i ў адрозненне ад мяне не бачылi, што яна вырабляла, i не чулi, што гаварыла. Я здаўся. Узяў з кiшэнi запiсную кнiжку, вырваў з яе старонку i пачаў пiсаць.
      - Я не супраць яшчэ адной порцыi, - заявiла Клара.
      - Хвiлiначку, - прамармытаў я, працягваючы пiсаць наступнае:
      "Нiра Вулфу:
      Гэтым пацвярджаю, што Арчы Гудвiн зрабiў усё магчымае, каб угаварыць мяне падпiсаць напiсанае вамi сведчанне, i растлумачыў мне мэту гэтай паперы, а я сказала, чаму вымушана адмовiцца паставiць свой подпiс".
      - Вось, - сказаў я, перадаючы ёй тое, што напiсаў. - Такiм чынам вы не падпiшаце дакумента, а ўсяго толькi засведчыце, што адмаўляецеся падпiсваць гэтую паперу. Я вымушаны мець такое сведчанне, бо мiстэр Вулф ведае, як мяне вабяць прыгожыя дзяўчаты, асаблiва такiя элегантныя, як вы, i калi я прынясу яму гэтую паперу без подпiсу, ён падумае, што я нават не рабiў спробы. Ён нават можа звольнiць мяне. Проста напiшыце ўнiзе ваша прозвiшча.
      Клара зноў прачытала тое, што было напiсана на лiстку, i ўзяла ручку. Яна ўсмiхнулася, зiрнуўшы на мяне сваiмi блiскучымi вачыма.
      - Вы не жартуеце? - сказала яна без былой непрыязнi. - Я ведаю, калi мной цiкавiцца мужчына. Вы думаеце, што я халодная i хiтрая.
      - Вось як, - адгукнуўся я крыху з горыччу, але не вельмi горка. - Ва ўсякiм разе, справа не ў тым, зацiкавiўся я вамi цi не, а ў тым, што падумае Вулф. Гэта значна дапаможа. Вельмi вам абавязаны. - Я ўзяў з яе рук паперу i падзьмуў на яе, каб хутчэй высахла чарнiла.
      - Я ведаю, калi мной цiкавiцца мужчына, - зноў сказала Клара.
      Болей ад яе мне нiчога не было патрэбна, але я, можна сказаць, паабяцаў яшчэ адну порцыю вiскi, таму зноў паклiкаў афiцыянта.
      На заходнюю частку Трыццаць шостай вулiцы я вярнуўся толькi пасля шасцi гадзiн. Вулф ужо нанёс вiзiт у аранжарэю i цяпер сядзеў у кабiнеце. Я хуткiм крокам зайшоў у пакой i паклаў перад iм на стол паперу без подпiсу.
      - Ну i што? - прабурчаў ён.
      Я сеў i дакладна паведамiў Вулфу, як усё адбывалася да таго моманту, калi яна прапанавала ўзяць дакумент дадому i паказаць бацьку.
      - На жаль, - заўважыў я, - некаторыя яе выдатныя якасцi засталiся непрыкметнымi ў натоўпе ў той вечар. Я гавару гэта не для таго, каб апраўдацца, проста адзначаю факт. Для ўсiх аперацый, што адбываюцца ў звiлiнах яе мозгу, хапiла б арэхавай шкарлупiны. Ведаючы вашыя адносiны да бяздоказных заяў i жадаючы запэўнiць у праўдзiвасцi менавiта гэтай заявы, я прынёс з сабой доказ. Вось папера, якую яна ўсё-такi падпiсала.
      Я ўручыў яму лiсток, вырваны з блакнота. Вулф зiрнуў на паперу i падмiргнуў мне.
      - Яна гэта падпiсала?
      - Так, сэр. У маёй прысутнасцi.
      - Сапраўды. Добра. Задавальняюча.
      Я безуважным кiўком галавы пацвердзiў, што ўспрымаю выказаную падзяку. Маё самалюбства застаецца некранутым, калi ён вось так буркае: "Задавальняюча".
      - Смелы шырокi почырк, - заўважыў Вулф. - Яна пiсала вашай ручкай?
      - Так, сэр.
      - Пакажы яе, калi ласка.
      Я ўстаў i падаў яму ручку разам з некалькiмi аркушамi паперы, i спынiўся каля стала, зацiкаўлена назiраючы, як Вулф зноў i зноў пiсаў "Клара Джэймс", параўноўваючы кожную спробу з прынесеным мной узорам. Адначасова ў перапынках перад наступнай спробай ён гаварыў:
      - Малаверагодна, што нехта некалi ўбачыць гэта, апрача нашых клiентаў... Так лепш... Ёсць яшчэ час патэлефанаваць усiм iм да вячэры - спачатку мiсiс Мiён i мiстэру Ўэплеру - потым iншым... Скажыце iм, што я прыйшоў да высновы наконт iску мiсiс Мiён да мiстэра Джэймса... Спытайцеся, цi змогуць яны прыйсцi сёння ў дзевяць гадзiн вечара - калi гэта немагчыма, то, можа, заўтра ў адзiнаццаць... Потым звяжыцеся з мiстэрам Крэймерам... Скажыце яму, што, вiдаць, варта ўзяць з сабой свайго чалавека...
      Вулф расправiў надрукаванае сведчанне на рэгiстрацыйным журнале, падрабiў унiзе подпiс Клары Джэймс i параўнаў са здабытым мною арыгiналам.
      - Недасканала, як на спецыялiста, - прамармытаў ён, - але спецыялiст нiколi яго не ўбачыць. Што ж датычыцца нашых клiентаў, то нават калi яны ведаюць яе почырк, гэта пройдзе найлепшым чынам.
      * * *
      Спатрэбiлася добрая гадзiна, каб дамовiцца па тэлефоне аб сустрэчы ў той вечар, але ўрэшце мне ўдалося выканаць даручэнне. Я так i не змог злавiць Джыфарда Джэймса, але яго дачка згадзiлася знайсцi яго i прывесцi з сабой. Астатнiх я адшукаў сам.
      Адзiныя, хто спрабаваў пярэчыць, былi клiенты, асаблiва Пегi Мiён. Яна ўпарта адмаўлялася прысутнiчаць на сустрэчы, якая павiнна была адбыцца пад маркай абмеркавання яе iску да Джыфарда Джэймса, i я мусiў звярнуцца за падтрымкай да Ўэплера. Фрэда i Пегi запрасiлi прыйсцi раней за iншых, каб перагаварыць асобна i потым вырашыць - заставацца iм цi не. Яна згадзiлася з такой прапановай.
      Яны прыйшлi своечасова, да вячэрняй кавы. Пегi, вiдаць, пачысцiла зубы, паспала i прыняла ванну, ну, i што вiдавочна, - пераапранулася, але, нягледзячы на ўсё гэта, выгляд у яе быў далёка не блiскучы. Яна была ўся насцярожаная, стомленая, замкнёная i скептычная. З яе вуснаў не вырваўся паток слоў наконт таго, што яна шкадуе, чаму ў свой час за кiламетр не абышла Нiра Вулфа, але, вiдаць, ёй карцела гэта сказаць.
      У мяне склалася думка, што настрой Фрэда Ўэплера быў такi самы, але ён iмкнуўся быць галантным i добразычлiвым. Справа ў тым, што на першым вiзiце да Вулфа настаяла Пегi i цяпер Фрэду не хацелася, каб яна думала, што ў вынiку атрымалася хутчэй горш, чым лепш.