Крылаты рэвальвер (на белорусском языке)

      Вулф, сцяўшы вусны, назiраў за тым, што адбывалася. Вiдавочна, улiчваючы тое, што чэк, якi ляжаў на маiм стале, быў амаль што на шляху да банка, ён вырашыў дадаць прозвiшчы суразмоўцаў да спiсу хлуслiвых клiентаў i рухацца далей, маючы гэта на ўвазе. Зiрнуўшы ў бок клiентаў шырока адкрытымi вачыма, ён прымусiў iх супакоiцца, потым зноў прыплюшчыў вочы i загаварыў:
      - Мы вырашым гэта разам з астатнiмi праблемамi да таго, як прыйдзем да фiнiшу, - запэўнiў ён суразмоўцаў. - Вы, вядома, разумееце, што я зыходжу з вашай невiнаватасцi, але ў сваiм жыццi я выказаў, вiдаць, тысячу памылковых меркаванняў, таму яны нiчога ня вартыя. У некага з вас ёсць думка наконт таго, хто забiў мiстэра Мiёна?
      Пегi i Фрэд адмоўна пакруцiлi галовамi.
      - У мяне ёсць, - буркнуў Вулф.
      Суразмоўцы глянулi на яго шырока адкрытымi вачыма.
      - Гэта толькi меркаванне, - пакiваў галавой Вулф, - але яно мне падабаецца. Трэба будзе шмат папрацаваць, каб абгрунтаваць яго. Спачатку я павiнен спаткацца з людзьмi, пра якiх мы гаварылi, з усiмi шасцярымi - i я не хацеў бы з гэтым марудзiць, расцягваючы сустрэчы. Паколькi вы не хочаце, каб яны ведалi, што я займаюся справай аб забойстве, мы павiнны пайсцi на хiтрасць. Мiсiс Мiён, ваш муж пакiнуў завяшчанне?
      Пегi сцвярджальна кiўнула галавой.
      - Вы спадчыннiца?
      - Ага, я, - зажэстыкулявала яна, - мне не патрэбна спадчына, i я не хачу яе.
      - Але яна ваша. Атрымлiваецца цудоўна. Часткай гэтай маёмасцi з'яўляецца права на кампенсацыю, якую павiнен выплацiць мiстэр Джэймс за шкоду, прычыненую мiстэру Мiёну ў вынiку гвалтоўных дзеянняў. Вы павiнны заявiць аб сваiх правах на гэтую частку маёмасцi. Усе тыя шэсць чалавек, з якiмi я хачу сустрэцца, нейкiм чынам маюць дачыненне да гэтай справы. Я адразу ж паведамлю iм, накiраваўшы пiсьмы сёння вечарам тэрмiновай поштай, што дзейнiчаю ад вашага iмя ў вырашэннi гэтай справы i што хацеў бы, каб яны прыйшлi ў маю кантору заўтра ўвечары.
      - Гэта немагчыма! - усхвалявана закрычала Пегi. - У мяне нават i ў думках не было прапанаваць Джыфу выплацiць кампенсацыю!
      - К чорту! - зароў, грукнуўшы кулаком па стале, Вулф. - Гладкай вам дарогi! Бывайце! Думаеце, што расследаванне спраў аб забойствах - гэта вам гульня ў лялькi? Спярша вы мне хлусiце, а цяпер - бачыце! - вам не хочацца трывожыць людзей, сярод якiх - забойца! Арчы, выведзi iх за дзверы!
      - Брава, - прамармытаў я ў адказ.
      Мне таксама ўсё гэта паспела надакучыць.
      - Паспрабуйце пашукаць дапамогi ў Армii Ўратавання, - прапанаваў я, зыркнуўшы ў бок кандыдатаў у клiенты. - Яны сталыя спецыялiсты па аказаннi дапамогi тым, хто трапiў у непрыемнае становiшча. Можаце прыхапiць з сабой блакноты, усяго па дваццаць пяць цэнтаў за штуку. Запiсы аддаём у якасцi бясплатнага дадатку.
      Пегi i Фрэд пераглянулiся.
      - Як я разумею, ён хоча сустрэцца з iмi заўтра, - пачаў саступаць Фрэд. Для гэтага ў яго павiнна быць зачэпка, i, трэба прызнаць, ён яе знайшоў, i вельмi ўдалую. Ты iм нiчога не павiнна - нiкому.
      Пегi здалася.
      Пасля высвятлення шэрага дэталяў, самай важнай з якiх былi адрасы, мiсiс Мiён i мiстэр Уэплер пайшлi. Калi меркаваць па тым, як яны выходзiлi за дзверы i як мы iх прыспешвалi, зусiм не сардэчна, можна было падумаць, што яны не клiенты, а хутчэй - ахвяры. Але чэк застаўся на стале. Калi, вывеўшы iх за дзверы, я зайшоў у кабiнет, то ўбачыў, што Вулф сядзiць, адкiнуўшыся ў крэсле з заплюшчанымi вачыма, i хмурыцца, вiдаць, нечым незадаволены.
      Пацягнуўшыся i пазяхнуўшы, я сказаў бадзёрым голасам:
      - Здаецца, атрымаецца даволi цiкава. Зрабiць выгляд, што справа датычыцца толькi жадання атрымаць кампенсацыю. Калi забойца знойдзецца сярод гасцей, паглядзiм, колькi часу вы здолееце ўтойваць ад яго сваю здагадку. Iду ў заклад, ён заглыне кручок раней, чым прысяжныя абвесцяць свой прыгавор.
      - Змоўкнi! - рыкнуў Вулф. - Iдыёты!
      - Ну, будзьце мiласэрнымi, - запярэчыў я. - Ад закаханых нельга патрабаваць, каб яны думалi - таму яны i наймаюць квалiфiкаваных мыслiцеляў. Вы павiнны радавацца i ганарыцца, што яны выбралi вас. Ну, схлусiлi яны раз-другi, дык што з таго, калi яны закаханы адно ў аднаго? Калi я ўбачыў...
      - Змоўкнi, - паўтарыў Вулф i расплюшчыў вочы. - Вазьмi блакнот. Пiсьмы трэба адаслаць тэрмiнова.
      Сустрэча, што адбылася ў панядзелак вечарам, доўжылася цэлых тры гадзiны, i за ўвесь гэты час пра забойства не было сказана нi слова. Тым не меней нельга сказаць, каб яна была вясёлая. У пiсьмах было выразна заяўлена, што Вулф, дзейнiчаючы па даручэннi мiсiс Мiён, хацеў бы даведацца, цi можна атрымаць ад Джыфарда Джэймса пэўную суму, не звяртаючыся да паслуг адвакатаў цi ў суд, i якая сума будзе вызначана.
      Вядома, адпаведны душэўны настрой быў у кожнага прысутнага: у самога Джыфарда Джэймса, у яго дачкi Клары, у яго адваката суддзi Генры Арнольда, у Адэлi Бослi з iнфармацыйнай службы, у доктара Нiкаласа Лойда, тэхнiчнага эксперта, i ў Руперта Гроўва, iмпрэсарыо Мiёна. Такiм чынам, усяго iх было шэсць чалавек - якраз столькi, каб стварыць утульную атмасферу ў нашым вялiкiм кабiнеце. Фрэда i Пегi не запрасiлi.
      Уся троiца з боку Джэймсаў прыйшла разам i была настолькi пунктуальная, з'явiўшыся дакладна ў дзевяць гадзiн, што мы з Вулфам не паспелi нават выпiць у кабiнеце традыцыйнага вячэрняга кубка кавы. Мне так карцела iх убачыць, што я сам пайшоў адчыняць дзверы замест Фрыца - кухара i апекуна ўсёй хатняй гаспадаркi, якi дапамагае ператварыць днi i гады жыцця Вулфа ў суцэльную радасць амаль у той жа ступенi, што i я.
      Больш за ўсё мяне ўразiла тое, што барытон першы пераступiў парог, пакiнуўшы ззаду дачку i адваката. Так як я часам згаджаўся з прапановай Лiлi Роўман заняць адно з двух яе крэслаў у оперным тэатры, то шырокiя плечы Джэймса, яго рост пад метр дзевяноста i фанабэрыстая, як у пеўня, хада не былi для мяне нечаканымi, здзiвiў жа яго маладжавы выгляд, бо было яму, вiдаць, пад пяцьдзесят. Ён падаў мне свой капялюш з такiм выглядам, быццам я быў народжаны толькi для таго, каб у панядзелак, 15 жнiўня, увечары, прыняць ад яго гэты капялюш. На жаль, я выпусцiў яго з рук.
      Усё гэта кампенсавала Клара, скiраваўшы ў мой бок позiрк сваiх вачэй. Адно гэта сведчыла, што яна была вельмi назiральная, бо звычайна нiхто не звяртае ўвагi на таго тыпа, што адчыняе дзверы, яна ж убачыла, як я выпусцiў з рук капялюш яе бацькi, глянула ў мой бок i не адводзiла вачэй практычна да таго часу, пакуль я не прачытаў у iх наступнае: "Ты што, маскiруешся? Ну, дык да сустрэчы".
      Гэта паспрыяла таму, што я пачаў ставiцца да яе прыязна, хоць i з некаторай асцярожнасцю. Яна была не толькi бледная i напружаная, як гаварыла Пегi Мiён, у яе ў вачах быў бляск, незвычайны як на дзяўчыну яе гадоў. Тым не менш я ўсмiхнуўся, выказваючы тым самым удзячнасць за падараваны мне ўважлiвы позiрк.
      Тым часам адвакат суддзя Генры Арнольд самастойна павесiў на вешалку свой капялюш. На працягу ўсяго дня я, зразумела, збiраў iнфармацыю аб усiх запрошаных i такiм чынам даведаўся, што ён меў тытул "суддзя" толькi таму, што аднойчы быў гарадскiм суддзёй. I хоць гэта было даўно, тым не меней да яго звярталiся iменна так. Выгляд жа яго выклiкаў расчараванне: маленькi, нiбыта абрублены, карантыш з лысай пляскатай галавой, на якую хацелася паставiць попельнiцу, i з кароткiм уцiснутым носам. Унутраныя дадзеныя былi, вiдаць, больш дасканалыя, чым знешнiя, бо сярод яго клiентаў было багата прадстаўнiкоў найбольш уплывовых колаў з Брадвею.
      Я завёў прышэльцаў у кабiнет, прадставiў iх Вулфу i паспрабаваў пасадзiць iх у жоўтыя крэслы, але барытон адразу ж заўважыў i захапiў чырвонае скураное крэсла. У той час, калi я дапамагаў Фрыцу вызначыць, што б яны хацелi выпiць, пачуўся званок, i я зноў пайшоў да дзвярэй.
      Гэта прыйшоў доктар Нiкалас Лойд. На iм не было капелюша, таму абышлося без адпаведнай працэдуры, i, на маю думку, уважлiвы позiрк у мой бок быў чыста прафесiйны i аўтаматычны, быццам вызначаў, цi не хварэю я на анемiю, дыябет цi на нешта iншае. У доктара быў прыгожы, з глыбокiмi складкамi зморшчын, твар i неспакойныя цёмныя вочы, - усё ў яго воблiку сведчыла пра тое, што ён доктар, хутчэй нават хiрург, якi на ўсе сто адсоткаў адпавядае рэпутацыi спецыялiста высокага класа. Аб гэтым я даведаўся ў час збору iнфармацыi.
      Калi доктар зайшоў у кабiнет i ўбачыў стол з пачастункамi, вочы ў яго загарэлiся, i ён аказаўся самым актыўным спажыўцом вiскi з мятнай вадою на працягу ўсяго вечара.
      Апошнiя двое запрошаных прыйшлi разам - прынамсi, яны аказалiся разам на ганку, калi я адчынiў дзверы. Скураное чырвонае крэсла я, напэўна, прапанаваў бы Адэлi Бослi, калi б на iм не рассеўся Джэймс. Яна пацiснула мне руку i сказала, што ўжо даўно хацела пазнаёмiцца з Арчы Гудвiнам, але гэта быў звычайны этыкет супрацоўнiка iнфармацыйнай службы ў зносiнах з грамадскасцю, i таму гэтыя словы не затрымалiся ў маёй галаве. Справа ў тым, што з-за свайго стала я звычайна мог бачыць твары прысутных толькi ў профiль, i толькi твары тых, хто сядзеў у чырвоным скураным крэсле, я бачыў цалкам, а гэты твар мне спадабаўся. Нельга сказаць, што Адэль Бослi была падобная на тых прыгажунь у часопiсах, здымкi якiх клеяць на сценах, да таго ж, калi Клара Джэймс толькi нарадзiлася, Адэль была ўжо ў пятым цi нават у шостым класе школы, але яе гладкая загарэлая скура, прыгожыя вусны i карычневыя вочы складалi выдатны антураж.
      Руперт Гроўв не павiтаўся за руку, i гэта мяне не засмуцiла. Ён, можа, добра апекаваўся справамi Альберта Мiёна, але, вiдаць, не вельмi клапацiўся пра свой выгляд. Мужчына можа быць мажным i тым не меней можа захоўваць цэльны воблiк, як, напрыклад, Фальстаф цi Нiра Вулф, - гэтае ж стварэнне страцiла ўсякае разуменне прапорцый. Ногi - кароткiя, а амаль уся астатняя частка тулава месцiлася ў той яго трэцi, што аказалася пасярэдзiне. Для таго каб заставацца ветлiвым, зазiраючы яму ў твар, даводзiлася збiрацца з духам. Менавiта гэтак я i зрабiў, бо мне трэба было скласцi для сябе ўяўленне пра ўсiх прысутных, але я не заўважыў у Гроўве нiчога вартага ўвагi, апрача пранiклiвых хiтрых вачэй.
      Калi гэтыя двое селi ў крэслы i iм падалi пiтво, Вулф пачаў размову. Ён папрасiў прабачэння за тое, што быў вымушаны патурбаваць iх у такую спёку, але сумленнае i справядлiвае рашэнне iснуючай праблемы можна знайсцi толькi ў тым выпадку, калi ўсе асобы, якiя маюць да яе дачыненне,змогуць выказаць свае адносiны. У адказ прысутныя замармыталi, выказваючы самыя розныя пачуццi - ад не вельмi ахвотнай згоды да гранiчнай раздражнёнасцi.
      Суддзя Арнольд паставiўся да сказанага варожа, заявiўшы, што нiякага пытання з юрыдычнага боку не iснуе, бо Альберта Мiёна ўжо няма ў жывых.
      - Глупства, - рэзка адказаў яму Вулф. - Калi б гэта было так, вы як адвакат не парупiлiся б сюды прыйсцi. Ва ўсякiм разе, мэта сённяшняй сустрэчы заключаецца ў тым, каб гэтае пытанне не перарасло ў судовую справу. Чацвёра з вас сёння патэлефанавалi мiсiс Мiён, каб спытаць, цi сапраўды я дзейнiчаю ад яе iмя, i атрымалi станоўчы адказ. Па яе даручэннi я хачу сабраць факты. Я магу таксама заявiць вам, нiякiм чынам не замахваючыся на правы мiсiс Мiён, што яна пагодзiцца з маёй прапановай. Калi я прыйду да высновы, што ёй павiнна быць выплачана вялiкая сума, вы, зразумела, можаце гэта аспрэчыць, але калi ўзнiкне думка, што ў яе няма падстаў для iску, яна таксама пагодзiцца з ёю. Улiчваючы такую адказнасць, я павiнен мець перад сабой усе факты. Таму...
      - Вы не суд, - перабiў яго Арнольд.
      - Так, сэр, я не суд. Калi вы хочаце, каб справу разглядаў суд, няхай будзе па-вашаму. - Вулф перавёў позiрк на iншых прысутных. - Мiс Бослi, вiтала б кiраўнiцтва тэатра знаёмства шырокай публiкi вось з такой iнфармацыяй? Доктар Лойд, вы лiчыце за лепшае як эксперт даваць паказаннi ў судзе ў якасцi сведкi цi ўсё ж абгаварыць справу тут? Мiстэр Гроўв, як бы паставiўся да ўсяго гэтага ваш клiент, калi б быў жывы? Мiстэр Джэймс, што вы думаеце наконт гэтага? Вас таксама не спакушае перспектыва публiчнасцi, цi не так? Асаблiва таму, што ўсплыве iмя вашай дачкi?
      - Чаму яе iмя павiнна ўсплыць? - спытаў Джэймс сваiм добра пастаўленым барытонам.
      - У якасцi доказу, - адказаў збялелы Вулф. - Такiм чынам высветлiцца, што якраз перад тым, як ударыць Мiёна, вы яму сказалi: "Слухай, ты, вырадак, пакiнь маю дачку ў спакоi".
      Я сунуў руку ў кiшэню, бо прытрымлiваюся правiла, пацверджанага вопытам: кожны раз, калi сярод прысутных ёсць цi можа быць забойца, зброя павiнна быць пад рукой. Нягледзячы на тое, што яна захоўваецца ў глыбiнi трэцяй шуфляды майго стала i таму, можна сказаць, заўсёды пад рукой, я па звычцы перакладаю яе ў кiшэню перад прыходам гасцей. Якраз у гэтую кiшэню я i сунуў руку, ведаючы запальчывасць Джэймса. Але ён застаўся сядзець у крэсле. I толькi прамямлiў:
      - Гэта хлусня!..
      - Гэтыя словы чулi дзесяць чалавек, - прабурчаў Вулф. - Уяўляеце, якая б пайшла пагалоска, калi б вы пад прысягай ад iх адмовiлiся, а ўсе тыя дзесяць, выклiканыя ў суд у якасцi сведак, заявiлi б процiлеглае. Я лiчу, што было б лепш абмеркаваць гэта са мной.
      - Аб чым вы хочаце даведацца? - спытаў суддзя Арнольд.
      - Мне патрэбны факты. Першы факт ужо выклiкаў спрэчкi. Калi я памыляюся, я павiнен гэта ведаць дакладна. Мiстэр Гроўв, вы былi сведкам таго, як быў нанесены той славуты ўдар. Я дакладна пераказаў словы мiстэра Джэймса?
      - Так, - адказаў Гроўв пiсклявым голасам.
      - Вы чулi, як ён гэта гаварыў?
      - Чуў.
      - Мiсiс Бослi, а вы?
      Здавалася, што тая адчувае сябе няёмка.
      - Можа, было б лепш...
      - Калi ласка. Вы адказваеце не пад прысягай, я проста збiраю факты, апрача таго, мне толькi што заявiлi, што я хлушу. Вы чулi, як ён гэта гаварыў?
      - Так, я чула. - Адэль зiрнула ў бок Джэймса. - Прабач, Джыф.
      - Але гэта няпраўда! - ускрыкнула Клара Джэймс.
      - Мы што, усе хлусiм? - накiнуўся на яе Вулф.
      Я мог папярэдзiць Клару, калi яна падаравала той погляд у калiдоры, каб была асцеражнейшая з Вулфам. Яна была не толькi вытанчаная маладая жанчына, мела не толькi незвычайны бляск у вачах, але ў дадатак - худзенькая, i было вiдаць, што яе хударлявасць з'яўляецца вынiкам абмежавання ў ежы, а Вулф зусiм не мог трываць людзей, якiя мала ядуць. Я з самага пачатку ведаў, што рана цi позна ён накiнецца на яе.
      Але Клара перайшла ў контратаку.
      - Я не маю на ўвазе гэта, - сказала яна пагардлiва. - Навошта так хвалявацца! Я маю на ўвазе, што я схлусiла бацьку. Тое, што ён падумаў наконт мяне i Альберта - гэта няпраўда. Я проста выхвалялася перад iм, таму што... не мае значэння чаму. Ва ўсякiм разе, тое, што я яму гаварыла, - няпраўда, я так i сказала яму ў той вечар!
      - Якi вечар?
      - Калi мы вярнулiся дадому з вечарыны за кулiсамi пасля спектакля "Рыгалета". Менавiта там мой бацька накаўцiраваў Альберта, як вы ведаеце, проста на сцэне. Калi мы вярнулiся дадому, я паведамiла, што ўсё тое, што я расказала яму пра нас з Альбертам, - няпраўда.
      - Калi ж вы хлусiлi, у першым выпадку цi ў другiм?
      - Не адказвай на гэтае пытанне, мая дарагая, - умяшаўся суддзя Арнольд, дзейнiчаючы ў якасцi адваката. Ён сурова глянуў на Вулфа. - Гэта ўсё не мае дачынення да справы. Калi ласка, цiкаўцеся фактамi, але фактамi, што маюць непасрэднае дачыненне. Тое, што мiс Джэймс сказала бацьку, - неiстотна.
      - Ну, не, - пакруцiў галавой Вулф. Ён перавёў позiрк справа налева, потым зноў направа. - Вiдаць, я невыразна ўсё растлумачыў. Мiсiс Мiён пажадала, каб я вырашыў, цi ёсць у яе падставы для прад'яўлення iску, i не столькi юрыдычныя, колькi маральныя. Калi высветлiцца, што гвалтоўныя дзеяннi мiстэра Джэймса супраць мiстэра Мiёна мелi маральныя падставы, гэта будзе фактарам, якi я ўлiчу, прымаючы рашэнне.
      Вулф засяродзiў увагу на Клары.
      - Мела маё пытанне дачыненне да справы цi не, мiс Джэймс, я згодны з тым, што яно было не вельмi далiкатнае, i таму выклiкала ў адказ няшчырасць. Я здымаю гэтае пытанне. Паспрабуйце замест яго адказаць вось на такое. Цi намякалi вы бацьку да той вечарыны за кулiсамi, што мiстэр Мiён спакусiў вас?
      - Ну, - засмяялася Клара. Смяялася яна звонка i прывабна. - Што за цудоўная старасвецкая манера пытацца пра такое. Так, я намякнула. Але гэта няпраўда.
      - Але вы паверылi, мiстэр Джэймс?
      Джыфард увесь гэты час ледзь стрымлiваўся, i я хацеў бы заўважыць, што цярпець такiя навадныя пытаннi ад незнаёмага пра дачку, вiдаць, было цяжка. Але, зрэшты, астатнiя прысутныя не пачулi нiчога новага, а ўсё гэта, як бы там нi было, сапраўды мела дачыненне да справы. Ён прымусiў сябе гаварыць спакойна.
      - Я не паверыў таму, што мне паведамiла дачка.
      Вулф кiўнуў галавой.
      - На гэтым можна спынiцца, - сказаў ён з палёгкай. - Я рады, што з гэтай часткай размовы скончана. - Вулф спынiў позiрк на Руперце Гроўве.
      - Цяпер, мiстэр Гроўв, раскажыце мне пра гутарку, якая адбылася ў студыi мiстэра Мiёна за некалькi гадзiн да яго смерцi.
      Мiстэр Руперт Тлушч, якi сядзеў, схiлiўшы галаву на бок, сустрэўся позiркам сваiх пранiклiвых чорных вачэй з позiркам Вулфа.
      - Яна адбылася з мэтай, - сказаў ён высокiм голасам, - абмеркаваць патрабаванне Мiёна аб кампенсацыi за прычыненую яму шкоду.
      - Вы былi там?
      - Зразумела, я там прысутнiчаў. Я быў кансультантам i iмпрэсарыо Мiёна. Разам са мной былi мiс Бослi, доктар Лойд, мiстэр Джэймс i суддзя Арнольд.
      - Хто наладзiў сустрэчу, вы?
      - Нейкiм чынам, так. Суддзя Арнольд прапанаваў, а я паведамiў пра гэта Мiёну i патэлефанаваў доктару Лойду i мiс Бослi.
      - I што вырашылi?
      - Нiчога. Альбо нiчога канкрэтнага. Узнiкла пытанне наконт памеру прычыненай шкоды - паколькi Мiён павiнен быў хутка зноў заспяваць.
      - Як паставiлiся да гэтага вы?
      - Хiба я не гаварыў, што быў iмпрэсарыо Мiёна, - сказаў ён, прыплюшчыўшы вочы.
      - Несумненна. Але я маю на ўвазе, як паставiлiся вы да самой кампенсацыi?
      - На маю думку, трэба было неадкладна выплацiць папярэднюю суму ў пяцьдзесят тысяч даляраў. Нават калi б у Мiёна i хутка аднавiўся голас, ён ужо паспеў за гэты час страцiць столькi ж i нават болей. Было скасавана яго турнэ па Паўднёвай Амерыцы, i ён не змог зрабiць шмат запiсаў па кантрактах...
      - Гаворка нават i блiзка не магла iсцi пра пяцьдзесят тысяч даляраў, - з варожасцю ў голасе ўступiў у размову суддзя Арнольд. Хоць сам ён быў карантыш, але з горлам у яго было ўсё ў парадку. - Я прывёў лiчбы...
      - Iдзiце к чорту са сваiмi лiчбамi! Кожны можа...
      - Калi ласка! - Вулф пастукаў касцяшкамi пальцаў па стале. - Як ставiўся да гэтага мiстэр Мiён?
      - Зразумела, таксама, як i я, - звяртаючыся да Вулфа, Гроўв адначасова са злосцю паглядаў у бок Арнольда. - Мы гэта папярэдне абмеркавалi.
      - Ну, вядома, - Вулф перавёў позiрк улева. - Што вы думаеце пра гэта, мiстэр Джэймс?
      - Лiчу, - улез у размову суддзя Арнольд, - што я павiнен гаварыць ад iмя клiента. Вы згодны, Джыф?
      - Давайце, - прамармытаў барытон.
      Арнольд менавiта так i зрабiў, ён прагаварыў амаль гадзiну з тых трох, на працягу якiх адбывалася размова. Мяне здзiвiла, што Вулф не спынiў яго, i ўрэшце я прыйшоў да высновы, што ён даў магчымасць яму трашчаць толькi таму, каб яшчэ раз пацвердзiць свае даўнiя адносiны да адвакатаў. Калi так, дык гэта яму з поспехам удалося.
      Арнольд нiчога не абмiнуў. У яго было шмат чаго сказаць наконт дэлiнквентаў з экскурсам у больш чым двухсотгадовы гiстарычны перыяд, робячы асаблiвы нацiск на псiхiчны стан дэлiнквента. Другiм фактарам, на якiм ён падрабязна спынiўся, было паняцце непасрэднай матывiроўкi. Ён сапраўды пераканаўча разважаў наконт гэтай самай непасрэднай матывiроўкi, але ўсё гэта было настолькi складана, што ўрэшце я збiўся з логiкi яго разважанняў.
      Тым не меней часам ён меў рацыю. На адпаведным этапе разважанняў ён сказаў:
      - Iдэя папярэдняй кампенсацыi, як яе тут назвалi, была, безумоўна, недапушчальная. Нельга спадзявацца на тое, што нехта, нават у выпадку прызнання абавязацельства, згодзiцца заплацiць па iм, перш чым будзе дасягнута згода наконт агульнай сумы выплаты цi дакладнага метаду яе падлiку.
      У другiм выпадку ён адзначыў:
      - Патрабаванне такой вялiкай сумы можна, мiж iншым, з усёй падставай квалiфiкаваць як шантаж. Iм было вядома, што, калi абмеркаванне вышэйназванага дзеяння будзе перададзена ў суд i калi мы паведамiм, што штуршком да ўчынку майго клiента з'явiлася веданне iм пра абняслаўленне яго дачкi, суд прысяжных наўрад цi вынес бы прыгавор аб выплаце кампенсацыi. Але iм таксама вядома, што мы не вельмi хацелi звяртацца па дапамогу ў суд.
      - Не веданне, - запярэчыў Вулф. - Толькi думка. Дачка сцвярджае, што няправiльна яго iнфармавала.
      - Мы б маглi даказаць гэта, - настойваў Арнольд.
      Я здзiўлена зiрнуў на Клару. Тое, што цяпер гаварылася, поўнасцю не супадала з храналагiчным парадкам яе як хлуслiвых, так i праўдзiвых заяў, але нi яна, нi яе бацька не звярталi ўвагi на сэнс сказанага цi не хацелi зноў пачынаць пра гэта гаворку.
      Яшчэ на нейкiм этапе свайго маналога Арнольд сказаў наступнае:
      - Нават калi ўчынак майго клiента быў дэлiктны i была б устаноўлена абавязковасць выплаты кампенсацыi, сума не магла быць узгоднена да вызначэння аб'ёму прычыненай шкоды. Мы прапанавалi, захоўваючы за сабой усе правы, дваццаць тысяч даляраў з мэтай поўнага ўрэгулявання справы i адмаўлення з iх боку ад усiх прэтэнзiй. Яны не згадзiлiся з гэтай прапановай, запатрабавалi неадкладнай выплаты ў лiк належнай сумы. Мы прынцыпова адмовiлiся ад гэтага. Урэшце была дасягнута згода толькi ў адным: трэба прыкласцi ўсе намаганнi, каб вызначыць агульную суму прычыненай шкоды. Зразумела, менавiта з гэтай мэтаю там знаходзiўся доктар Лойд. Яго спыталi наконт прагнозу, i ён заявiў, што але навошта вам гэта чуць з чужых слоў. Ён тут прысутнiчае - i вы можаце атрымаць iнфармацыю з першых рук.
      - Калi вы будзеце так ласкавы, доктар! - звярнуўся да доктара Лойда Вулф, кiўнуўшы галавой у знак згоды з прапановай Арнольда Гроўва.
      "Божа мой, - падумаў я, - вось вам яшчэ адзiн эксперт".
      Але Лойд злiтаваўся над намi. Ён тлумачыў усё на нашым узроўнi разумення праблемы i нават не думаў займаць на гэта гадзiну. Перш чым загаварыць, ён прыклаўся да шклянкi, куды паспеў ужо разы тры падлiць вiскi з мятнай вадою, ад гэтага расправiлiся некаторыя зморшчыны на яго прыгожым твары, а ў вачах часткова знiкла трывога.
      - Пастараюся прыпомнiць, - паволi сказаў ён, - дакладна ўсё тое, што я iм паведамiў. Спачатку я квалiфiкаваў траўму, атрыманую ад удару. Моцна пашкоджанымi аказалiся шчытападобная залоза i чарпалападобныя храсткi з левага боку i ў меншай меры - персценяпадобны храсток. - Ён усмiхнуўся - усмешка была ганарлiвая, але не пагардлiвая. - Я пачакаў два тыднi, праводзячы прызначанае лячэнне, спадзеючыся, што хiрургiчнага ўмяшання не спатрэбiцца, але яно аказалася неабходным. Калi ў час аперацыi я дайшоў да пашкоджаных месцаў, то супакоiўся: усё было не так дрэнна, як я думаў. Аперацыя была простая, i ён надзiва хутка пачаў папраўляцца. Я б не вельмi рызыкнуў у той дзень, калi б запэўнiў, што яго голас будзе такi, як i раней, праз два - найболей праз тры месяцы; але гартань - надзвычай далiкатны iнструмент, i такi голас, як у Мiёна, уяўляе сабой адметную з'яву, таму я быў дастаткова асцярожны i толькi сказаў, што быў бы здзiўлены i расчараваны, калi б ён не паправiўся i не быў поўнасцю гатовы да адкрыцця наступнага опернага сезона, гэта значыць праз сем месяцаў з таго дня. Я дадаў, што мае надзеi i спадзяваннi былi фактычна яшчэ больш аптымiстычныя.
      Лойд сцiснуў вусны.
      - Здаецца, гэта i ўсё, што я тады паведамiў. Тым не меней я падтрымаў прапанову, каб мой прагноз быў пераправераны Рэнтнерам. Вiдавочна, прагноз быў бы галоўным фактарам пры вызначэннi сумы, якую належала заплацiць за шкоду, i я не хацеў браць на сябе ўсю адказнасць.
      - Рэнтнер? Хто гэта? - спытаў Вулф.
      - Доктар Абрахам Рэнтнер са шпiталя "Гара Сiнай", - адказаў Лойд тонам, якiм бы я адказаў на пытанне, хто такi Мiкi Мантл. - Я патэлефанаваў Рэнтнеру i дамовiўся аб сустрэчы ранiцай наступнага дня.
      - Я настаяў на гэтым, - з важным выглядам сказаў Руперт Тлушч. - Мiён меў права атрымаць кампенсацыю не калi-небудзь у аддаленым будучым, а там жа i адразу. Яны адмаўлялiся плацiць, пакуль не будзе ўзгоднена агульная сума, i калi мы павiнны былi вызначыць гэтую суму, я мусiў быць упэўнены на ўсе сто адсоткаў, што яна будзе дастатковай. Не забывайце, што ў той дзень Мiён не мог прапець нiводнай ноты.
      - А спяваць пiянiсiма ён змог бы не раней чым праз два месяцы, пацвердзiў Лойд. - I я сказаў, што гэта як мiнiмум.
      - Здаецца, - умяшаўся суддзя Арнольд, - прагучаў намёк на тое, што мы былi супраць прапановы забяспечыць яшчэ адно прафесiйнае заключэнне. Я вымушаны заявiць пратэст...
      - Вы былi супраць! - завiшчаў Гроўв.
      - Не! - раўнуў Джыфард Джэймс. - Мы проста...
      Усе трое ўступiлi ў спрэчку, кiдаючыся адзiн на аднаго са злоснымi выразамi на тварах. Раней мне здавалася, што яны павiнны былi прыберагчы ўсю сваю энергiю для высвятлення галоўнага пытання - цi падлягае выплаце мiсiс Мiён якая-небудзь сума, i калi так, то якая. Але я памылiўся наконт гэтых жэўжыкаў. Галоўным iх клопатам было пазбегнуць нават самай нязначнай рызыкi дасягнуць згоды хоць па якiм-небудзь пытаннi.
      Вулф цярплiва дазволiў iм рухацца ў жаданым для iх кiрунку, а гэта значыць - нiкуды, а потым запрасiў уступiць у размову яшчэ аднаго госця.
      - Мiс Бослi, - звярнуўся ён да Адэлi, - вы нiчога пакуль не сказалi. На чыiм баку былi вы?
      Адэль Бослi ўвесь час уважлiва сачыла за тым, што адбывалася, папiваючы ром "Колiнз" - ужо другую шклянку, - i здавалася мне вельмi разумнай. Хоць была сярэдзiна жнiўня, толькi яна адна была па-сапраўднаму загарэлая. Яе адносiны як iнфармацыйнага агента з сонцам былi выдатныя.
      - Я не была нi на чыiм баку, мiстэр Вулф, - сказала яна, пакруцiўшы галавой. - Мой iнтарэс абмяжоўваўся iнтарэсам майго наймальнiка - Асацыяцыi "Метраполiтэн-оперы". Зразумела, мы хацелi ўрэгуляваць усё канфiдэнцыяльна, без скандалу. У мяне не было анiякай думкi па пытаннi, што абмяркоўвалася.
      - I нiякай думкi вы не выказалi?
      - Не. Я проста заклiкала iх, калi гэта магчыма, паспрабаваць урэгуляваць праблему.
      - Шчыра, нiчога не скажаш! - выпалiла Клара Джэймс. Было вiдаць, што яна кпiла. - Вы маглi б крыху дапамагчы бацьку, бо гэта ён уладкаваў вас на працу. Цi вы...
      - Супакойся, Клара! - уладна спынiў яе Джэймс.
      Але тая не звярнула на яго ўвагi i працягвала:
      - Цi вы ўжо цалкам расплацiлiся за гэта?
      Суддзя Арнольд, здавалася, пакрыўдзiўся. Руперт Тлушч захiхiкаў. Доктар Лойд глынуў вiскi з вадой.
      Паколькi я пачынаў ужо ў нейкай ступенi па-сяброўску ставiцца да Адэлi, то, вядома, спадзяваўся, што тая шпурне што-небудзь у гэту вытанчаную i блiскучую мiс Джэймс, але яна абмежавалася зваротам да яе бацькi:
      - Няўжо ты не можаш справiцца з немаўлём, Джыф?
      Потым, не чакаючы адказу, звярнулася да Вулфа:
      - Мiс Джэймс - схiльная да фантазiй. Тое, на што яна намякала, нiдзе не зафiксавана. I нiкiм.
      - Ва ўсякiм разе, яно не будзе зафiксавана сёння, - згодна кiўнуў Вулф. Ён скрывiў грымасу i сказаў: - Вяртаючыся да пытанняў, якiя дарэчы цi недарэчы, я хацеў спытаць, калi скончылася гутарка?
      - Ну што ж - мiстэр Джэймс i суддзя Арнольд пайшлi першымi недзе а палове пятай. Неўзабаве за iмi пайшоў доктар Лойд. Я пабыла яшчэ некалькi хвiлiн з Мiёнам i мiстэрам Гроўвам, а потым таксама пайшла.
      - Куды вы пайшлi?
      - У сваю кантору на Брадвеi.
      - Колькi часу вы прабылi ў сваёй канторы?
      Гэтае пытанне, здаецца, яе здзiвiла.
      - Не ведаю... зрэшты... так... ну, канечне. Я пайшла адтуль пасля сямi гадзiн. Мне трэба было тое-сёе зрабiць, апрача таго, я надрукавала на машынцы канфiдэнцыяльны запiс гутаркi ў Мiёна.
      - Вы сустракалiся з Мiёнам яшчэ, перад яго смерцю? Цi тэлефанавалi?
      - Сустракалася? - яшчэ больш здзiвiлася Адэль. - Як я магла. Хiба вы не ведаеце, што яго знайшлi мёртвым у сем гадзiн? Значыць, да таго, як я выйшла з канторы.
      - Вы тэлефанiравалi яму? Памiж паловай пятай i сёмай гадзiнамi?
      - Не, - Адэль выглядала збянтэжанай i крыху раззлаванай.
      Я раптам зразумеў, што Вулф неабдумана пачаў ступаць па тонкiм лёдзе, наблiжаючыся да забароненай тэмы забойства.
      - Я не ведаю, на што вы намякаеце, - дадала Адэль.
      - Я таксама, - з запалам заўважыў суддзя Арнольд i працягваў з саркастычнай усмешкай. - Калi толькi гэта не неадольная звычка пытацца ў людзей, дзе тыя былi ў той момант, калi адбылося забойства. Чаму тады не кiравацца гэтай звычкай i ў дачыненнi да ўсiх нас?
      - Якраз гэта я i збiраюся зараз зрабiць, - спакойна адказаў Вулф. - Я хацеў бы даведацца, чаму Мiён надумаў скончыць самагубствам, бо ад гэтага залежыць прапанова, якую я павiнен выказаць удаве. Наколькi я зразумеў, двое цi трое з вас паведамiлi, што пад канец гутаркi ён быў ва ўзбуджаным, але не прыгнечаным стане. Я ведаю, што ён скончыў самагубствам, палiцыю нельга збiць з панталыку ў такiх выпадках. Але чаму?
      - У мяне наконт заявы аб яго стане ёсць сумненнi, - пачала выказваць сваю думку Адэль. - Калi ведаеш, як спявак - асаблiва такi вялiкi, як Мiён, - сябе адчувае, калi ён не можа выцiснуць з сябе хоць бы адну ноту, калi вымушаны гаварыць прыцiшаным голасам цi нават шэптам, гэта жахлiва.
      - Ва ўсякiм разе, яго ўчынкi заўсёды былi неспадзяваныя, - уставiў слова Руперт Гроўв. - Я чуў, як на рэпетыцыi ён праспяваў арыю як анёл, а потым расплакаўся, бо яму, бачыце, здалося, што канец быў змазаны. То ён, здавалася, быў на нябёсах, а праз хвiлiну - ужо нiбы зямлёй прысыпаны.
      - Тым не меней, - прабурчаў Вулф, - усё тое, што было сказана Мiёну, усё роўна кiм, на працягу тых дзвюх гадзiн, перад самазабойствам, мае непасрэднае дачыненне да гэтага расследавання, мэта якога - вызначыць маральную пазiцыю мiсiс Мiён. Я хачу ведаць, дзе вы, панове, былi ў той дзень адразу пасля заканчэння гутаркi i да сямi гадзiн i што вы рабiлi ў гэты час.
      - Божа, - усклiкнуў суддзя Арнольд i ўзняў да неба рукi. - Ну, што ж, сказаў ён, апусцiўшы iх, - час познi. Як вам ужо сказала мiс Бослi, я выйшаў са студыi Мiёна разам са сваiм клiентам. Мы пайшлi ў бар "Чэрчыль", дзе выпiлi i пагутарылi. Крыху пазней да нас далучылася мiс Джэймс, яна таксама замовiла сабе пiтво i праседзела з намi даволi доўга, недзе з паўгадзiны, а потым пайшла. Мы с мiстэрам Джэймсам заставалiся разам да пачатку восьмай. Увесь гэты час нiхто з нас не сустракаўся з Мiёнам i нiкому гэтага не даручаў. Спадзяюся, гэта iнфармацыя вычарпальная?