Першая справа Мэгрэ (на белорусском языке)

      Мэгрэ ўжо шмат выпiў, ягоны фужэр увесь час быў поўны, а Дэдэ падлiваў i падлiваў i амаль з пагрозай прымушаў пiць яшчэ i яшчэ.
      - Як завуць твайго сябра, што даў табе адрас?
      - Бертран.
      - Хлопец зух, вiдаць. Не толькi расказаў табе пра старыну Боба, а нават i ў гараж паслаў.
      Значыць, ён ужо ведаў, што нехта швэндаўся па вулiцы Акацый i дапытваўся пра яго. Вiдаць ён з'яўляўся туды пасля абеду.
      - У якi гараж? - паспрабаваў Мэгрэ прыкiнуцца, што ён i ведаць нiчога не ведае.
      - Мне здалося, ты сам упамянуў пра гараж. Хiба ты не мяне пытаўся, калi прыйшоў сюды?
      - Я ведаю, што Боб i вы - сябры.
      - Якiя ўсё ж разумнiкi жывуць у Лiёне! За тваё здароўе, Жуль! Давай па-расейску! Адным духам! Вось так! Табе не падабаецца гэта вiно?
      Баксёр ажно млеў ад асалоды ў сваiм кутку. Люсiль жа, якая пакрысе забывалася пра сваё гора, наадварот, выглядала ўстрывожанай. Мэгрэ i раз, i другi перахапiў яе запытальны позiрк, якi яна кiдала на Дэдэ.
      Што яны збiраюцца зрабiць з iм? Была сама вiдавочнасць, што ўладальнiк гаража нешта задумваў. Ён весялiўся ваўсю - праўда, даволi своеасаблiва, без ценю ўсмешкi, з нейкiм незразумелым лiхаманкавым бляскам у вачах. Час ад часу ён быццам шукаў адабрэння ў позiрках астатнiх двух, нiбыта акцёр, якi адчувае сябе ў цудоўнай форме.
      "Перш за ўсё, трымацца спакойна!" - загадваў сабе Мэгрэ, якога прымушалi спаражняць фужэр за фужэрам.
      Зброi пры iм не было. Ён быў дужы, але што значыла яго сiла i спрыт супроць гэтай парачкi - Дэдэ з баксёрам? Ён усё больш i больш выразна ўсведамляў, як зацягваецца пятля вакол яго шыi.
      Цi здагадвалiся яны, што ён з палiцыi? Верагодна. Магчыма, Люсiль заходзiла на вулiцу Брэй i ёй там расказалi пра настойлiвага вiзiцёра ў другой палове дня. Хто ведае, можа, яны менавiта яго i чакалi тут?
      Як бы там нi было, станавiлася ясна, што гэтая гульня мае свой сэнс. Дэдэ абвясцiў, што грошай у яго навалам, i, вiдаць, гэтак яно i было: ён быў у той асаблiвай узбуджанасцi, якая заўжды авалодвае людзьмi яго кола, калi ў iх кiшэнях неспадзявана заводзяцца вялiкiя грошы.
      Скачкi? Ён, пэўна, быў там часты госць, але Мэгрэ пакляўся б, што сёння i нагi яго там не было.
      Што ж да слёз Люсi, то, вiдаць, зусiм не доля бацькi прымушала яе пралiваць iх з такой шчодрасцю. Чаму яна пачынала плакаць кожны раз, калi вымаўлялася iмя Боба?
      Было дзевяць гадзiн вечара, а яны ўсё яшчэ сядзелi за сталом, i шампанскае ўсё пенiлася ў iх келiхах. Мэгрэ з усiх сiл змагаўся з хмелем, якi апаноўваў яго.
      - Жуль, ты нiчога не маеш супраць, калi я патэлефаную?
      Тэлефонная будка знаходзiлася ў зале, i Мэгрэ са свайго месца мог бачыць яе. Дэдэ мусiў набраць два цi тры нумары, перш чым датэлефанаваўся да таго, каго шукаў. Было вiдно, як варушылiся яго вусны, але ўгадаць словы было немагчыма. Люсiль выглядала яшчэ больш знервавана, яшчэ больш устрывожана. Што да баксёра, якi запалiў агромнiстую цыгарэту, то ён цiхамiрна ўсмiхаўся, час ад часу коратка зыркаючы на Мэгрэ.
      З-за шыбы тэлефоннай будкi Дэдэ, здавалася, аддаваў нейкiя распараджэннi, павольна вымаўляючы паасобныя словы. На яго твары не засталося i следу весялосцi.
      - Прашу прабачэння, старына, але мне вельмi хацелася, каб ты не размiнуўся са сваiм сябрам Бобам.
      Люсiль, нервы якой былi гранiчна напяты, зноў разрыдалася, уткнуўшыся ў насоўку.
      - Вы гэта Бобу званiлi?
      - Не зусiм, але амаль. Я проста паклапацiўся, каб вы ўсё-такi сустрэлiся. А гэта адно i тое ж, праўда? Табе ж не церпiцца пабачыцца з iм, праўда?
      У гэтых словах, мусiць, мелася нешта выключна дасцiпнае, таму што баксёр прыйшоў у захапленне i аж закудахтаў ад асалоды.
      Няўжо яны лiчылi, што Мэгрэ зусiм не разумее таго, што так добра разумелi яны? Граф альбо быў мёртвы, альбо нiчога не значыў, раз Дэдэ паабяцаў Мэгрэ наладзiць iх сустрэчу...
      - Мне таксама трэба пазванiць, - як мага абыякава сказаў ён.
      Нягледзячы на папярэджанне Максiма Лё Брэ, ён вырашыў падняць па трывозе свой камiсарыят: ён не смеў звярнуцца ў палiцыю iншага квартала. Сёння, здаецца, дзяжурыў Бесан альбо Каламбанi з брыгадным Дзюф'ё. Дастаткова будзе толькi расцягнуць час, каб яны паспелi прыехаць i паставiць пост каля аўтамашыны.
      Тут нiхто не пасмее нiчога зрабiць яму. У рэстарацыi яшчэ сядзелi людзi, iх галасы даносiлiся з-за пераборкi, i нават калi большасць з iх мелi дачыненне да таго ж свету, што i Дэдэ, то маглi ж быць i iншыя.
      - Каму пазванiць?
      - Жонцы.
      - Дык i жонка твая з табою? Во буржуi! Чуеш, Люсiль? Жуль жанаты. Так што не спадзявайся! I няма чаго цiснуць яму нагу пад сталом! За тваё здароўе, Жуль! Не турбуйся. Ангелiно пазвонiць замест цябе. Ангелiно! У якiм яна гатэлi, твая палова?
      Гарсон паслужлiва чакаў i таксама, здавалася, цешыўся сiтуацыяй.
      - Гэта не тэрмiнова.
      Ён з гордасцю разгарнуў уласны партманет, напакаваны тысячафранковымi банкнотамi. Ён нават не глянуў на падрахунак, тыцнуў адну асiгнацыю ў руку Ангелiно i нядбайна кiнуў:
      - Рэшты не трэба!
      Цi не на тое было гэта разлiчана, каб заручыцца яго падтрымкай?
      - А цяпер, дзеткi, у дарогу. Спачатку праводзiм Люсiль на вакзал, затым адправiмся да Боба. Як ты глядзiш на гэта, Жуль? Ты яшчэ трымаешся на нагах? Наш сябар Альберт паможа табе. Ды не пярэч, не пярэч!.. Вазьмi яго пад руку, Альберт. А я займуся Люсiль.
      Было каля апоўначы. У гэтым канцы авеню дэ Ваграм толькi там-сям гарэлi лiхтары, яркае святло залiвала адно нiжнюю частку вулiцы, каля плошчы Тэрн. Гаспадар рэстарацыi неяк дзiкавата паглядзеў iм услед, i не паспелi яны зрабiць i дзесятка крокаў па тратуары, як ён кiнуўся паспешлiва зачыняць аканiцы, хоць у зале яшчэ сядзела двое цi трое клiентаў.
      - Трымай яго мацней, Альберт. Не варта, каб ён прыпсаваў свой партрэт, а то яго сябар Боб яшчэ не пазнае яго. Сюдой, мадам i месье!
      Калi б на рагу вулiцы стаяў палiцэйскi, Мэгрэ паклiкаў бы яго на дапамогу, таму што ён выдатна ведаў, што яго чакае. Яму занадта яскрава сказалi пра гэта, занадта яскрава паказалi. Ён разумеў, што з той самай хвiлiны, як ён зайшоў у iтальянскую рэстарацыю, лёс яго быў вырашаны.
      Але паставога нiдзе не было вiдно. На процiлеглым баку авеню ў паўзмроку прагульвалiся нейкiя дзявулi. У верхняй частцы авеню на канцавым прыпынку тармазiў трамвай, але ён быў пусты, праз шыбы сачылася жаўтлявае, каламутнае святло.
      Мэгрэ мог спадзявацца, што яго "прыяцелi" не стануць страляць. Таму што iм спатрэбiцца час, каб ускочыць у машыну i знiкнуць з квартала, перш чым усчнецца трывога.
      Нож? Верагодна. Цяпер гэта модна. I Альберт-баксёр пад выглядам падтрымання так ушчамiў яго руку, што Мэгрэ не мог i варухнуць ёю.
      Шкада, што Мэгрэ не сумеў-такi пракалоць шыну. Калi б ён тады пачакаў, пакуль паставы адвернецца, сiтуацыя цяпер была б зусiм iншая.
      Хутка праб'юць куранты поўнач. Заставалася ўсяго два цягнiкi, адзiн на Бельгiю, з Паўночнага вакзала, i Вiнцiмiйскi - з Лiёнскага. Але Вiнцiмiй быў надта далёка.
      Мадам Мэгрэ, мусiць, чакае яго за шытвом, Жустэн Мiнар iграе на кантрабасе ў рэстарацыi "Клiшы", дзе на картонцы лiчбаю адзначаецца чарговы нумар выступлення. Цi ўдалося яму адкараскацца ад Жэрмены? Мэгрэ пабажыўся б, што яна сядзiць там, у рэстарацыi, i бедны музыкант ламае сабе галаву над тым, як яму быць далей.
      На вулiцы Тыльзiт не вiдно было нi душы, анiводнага фiякра. Адзiн шэры аўтамабiль стаяў ля тратуара, i Дэдэ, уладкаваўшы на заднiм сядзеннi Люсiль, сеў за руль i спрабаваў завесцi матор.
      Можа, яны надумалiся завезцi яго куды-небудзь яшчэ далей, на бязлюдны бераг Сены цi на канал Сэн-Мартэн, каб там прыкончыць i кiнуць цела ў ваду?
      Мэгрэ не меў анiякага жадання памiраць, i, аднак, ён як бы амiрыўся з непазбежнасцю. Канешне, ён будзе абараняцца, колькi хопiць сiлы, але шанцаў на поспех у яго было вельмi мала. Левая рука яго сцiскала ў кiшэнi вязку ключоў.
      Хоць бы матор не завёўся!.. Але, чмыхнуўшы накалькi разоў, ён запрацаваў роўна, машына мерна затрымцела.
      Тужурка ляжала на спiнцы, Дэдэ не збiраўся апранаць яе. Няўжо гэта ён нанясе смяротны ўдар? Цi гэта зробiць баксёр, якi стаяў за спiной Мэгрэ i не выпускаў яго правай рукi?
      Развязка наблiжалася, i... Хто ведае, цi не малiўся Мэгрэ ў гэту страшную хвiлiну: "Божа, зрабi так, каб..."
      Раптам пачулiся гучныя галасы. На авеню дэ Ваграм з'явiлiся двое мужчын, добра нападпiтку, у фраках i чорных палiто, трымаючы ў руках трысцiны з булдавешкамi i напяваючы модную кафэшантанную песеньку.
      - Сядай, Жуль, сядай, дарагi, - прамовiў Дэдэ, вiдавочна спяшаючыся. Мэгрэ яшчэ паспеў адзначыць гэта.
      У той момант, калi ён падняў правую нагу, каб ступiць у машыну, страшэнны ўдар абрушыўся на яго галаву. Ён iнтуiтыўна прыгнуўся, што зменшыла сiлу ўдару. Некалькi секунд ён яшчэ чуў наблiжэнне крокаў, галасы, шум матора - i страцiў прытомнасць...
      Калi ён расплюшчыў вочы, то найперш пабачыў нечыя ногi, лакiраваныя туфлi, а потым - твары, якiя ў змроку здавалiся смяротна-бледнымi. Яму здалося, што людзей многа, цэлы натоўп, i толькi трошкi пазней ён са здзiўленнем адзначыў, што вакол яго стаяла ўсяго пяць чалавек.
      Адзiн з твараў належаў мажнай маладзiцы, спеставанай i цiхамiрнай, якая, мабыць, якраз лавiла клiента на процiлеглым баку авеню i была прываблена сюды шумам. Адвячоркам ён бачыў яе разы са тры на вулiцы, пэўна, яна не мела поспеху, калi дагэтуль усё яшчэ была на паляваннi.
      Абодва гулякi таксама былi тут, i адзiн з iх, зусiм "цёпленькi", схiлiўшыся над Мэгрэ, упарта дапытваўся:
      - Ну, дружок, табе лепш? Скажы, дружок? Табе лепш?
      Скуль тут узялася карзiна i чаму так пахла фiялкамi? Ён паспрабаваў прыўзняцца на локаць. Гуляка дапамог яму. Цяпер Мэгрэ ўгледзеў старую гандлярку кветкамi, якая голасна залямантавала:
      - А божачкi ж мае! Зноў хулiганнё! I дакуль жа гэта будзе працягвацца?!
      - Я збегаю за шпегамi! - падахвоцiўся падлетак, у чырвонай форме пасыльнага, i знiк.
      - Табе лепш, дружок?
      - Якая гадзiна? - як лунатык, запытаў Мэгрэ.
      - Пяць першай.
      - Мне неабходна пазванiць.
      - Ну канешне, дружок! Адну хвiлiначку. Зараз прынясуць тэлефон. Якраз пайшлi за iм.
      Кацялка на галаве не было, валасы на макаўцы злiплiся. Падлюга Альберт умеў бiць. Калi б не два гулякi, яго напэўна прыкончылi б. Ды яшчэ каб Мэгрэ не прыгнуўся...
      - Мне неабходна пазванiць, - паўтарыў ён.
      Ён стаў паднiмацца на карачкi, i кроў закапала з галавы на маставую, а адзiн з гуляк усклiкнуў:
      - Ён п'яны, стары! А каб я так жыў, ён жа яшчэ i п'яны!
      - Паверце, мне неабходна...
      - ...пазванiць... Ну канешне, дарагi... Вы чуеце, Арман? Прынясiце яму тэлефон...
      - Ды вам што, павылазiла, не бачыце, што ён з глузду з'ехаў?! - абурылася дзеўка. - Лепш бы доктара паклiкалi!
      - А вы ведаеце, дзе яго шукаць?
      - Жыве тут адзiн на вулiцы Этуаль.
      Але ўжо вяртаўся пасыльны, жвава паказваючы дарогу двум палiцэйскiм на веласiпедах. Усе расступiлiся. Палiцэйскiя схiлiлiся над Мэгрэ.
      - Мне трэба пазванiць... - не сунiмаўся Мэгрэ.
      Якая недарэчнасць! Цэлы вечар ён не адчуваў сябе п'яным, а вось цяпер язык яго заплятаўся, думкi блыталiся. I толькi адна была ясная i ўладная: яму трэба пазванiць...
      Ён злаваў на сябе самога, што ў смешнай позе валяецца тут i не можа ўстаць, i мармытаў праз зубы:
      - Палiцыя... паглядзiце ў бумажнiку... Квартал Сэн-Жорж... Трэба неадкладна пазванiць на Паўночны вакзал... Цягнiк на Брусель... Праз некалькi хвiлiн... У iх машына...
      Адзiн з палiцэйскiх падышоў да газавага ражка, стаў праглядаць змесцiва бумажнiка.
      - Ён праўду кажа, Жэрмен.
      - Паслухайце... Трэба як найхутчэй... У iх ужо ёсць бiлет... Жанчына ў чорнай сукенцы, на шчацэ рубец... Адзiн з мужчын у клятчастым гарнiтуры. У другога перабiты нос...
      - Злётай туды, Жэрмен!
      Палiцэйскi пост быў непадалёк, на вулiцы Этуаль. Адзiн з палiцэйскiх ускочыў на веласiпед. Хлапчук не вельмi добра пачуў i запытаў:
      - Ён шпег?
      Мэгрэ зноў упаў нiцма, а адзiн з гулякаў, з цяжкасцю варочаючы языком, прагаварыў:
      - А далiбожачкi, ён п'яны ў дымiну?
      Раздзел VII
      СМЕХ МАДАМ МЭГРЭ
      Ён усё намагаўся адпiхнуць iх, але рука яго была вялая, без сiлы. Як упрасiць iх, каб яны пакiнулi яго ў спакоi? Хiба ён не ўмольваў iх? Ён i сам ужо не ведаў. У галаве яго месцiлася столькi думак, што ад гэтага яму было ажно нядобра.
      Адно перакананне пераважала над усiм: неабходна, каб яму дазволiлi iсцi да канца. Да канца чаго? Божа мiлы! Як цяжка людзям паразумецца! Да канца!
      А з iм вось абыходзiлiся, як з дзiцем цi як з хворым. I нават згоды яго не пыталiся. Яшчэ болей раздражняла тое, што яны вельмi голасна перагаворвалiся наконт яго, нiбыта былi няздольныя зразумець адзiн аднаго. I ўсё гэта толькi таму, што ён ляжаў на зямлi, як вялiкая раздаўленая кузурка? Вакол яго тапталiся ногi, - ну i што?! - Потым быў медпункт. Ён адразу сцямiў, што гэта медпункт, i стаў адбiвацца. Хiба, калi цябе стукнуць па галаве, ужо нельга абысцiся i без лякарнi?
      Ён пазнаў цёмныя абрысы Бажонскай бальнiцы, пад'езд з такой яркай электрычнай лямпачкай, што ажно рэзала ў вочы; людзi спакойна прыходзiлi i выходзiлi, нейкi высокi малады чалавек у белым халаце выглядаў так, нiбы насмiхаўся над цэлым светам.
      Хiба Мэгрэ не ведаў, што гэта проста ардынатар? Пакуль медсястра выстрыгала Мэгрэ на макаўцы валасы, практыкант плёў ёй усялякае глупства. Дзяўчыне надзвычай пасаваў белы халат. Па тым, як яны пераглядвалiся, Мэгрэ зразумеў, што медсястра i ардынатар былi закаханы адно ў аднаго.
      Ён з усёй сiлы стрымлiваўся, аднак яго званiтавала - ад эфiру.
      "Гэта ёй навука", - падумаў Мэгрэ.
      Навошта яго прымушаюць пiць? Ён не хоча пiць. Яму неабходна падумаць. Хiба палiцэйскi-веласiпедыст не сказаў iм, што Мэгрэ - дэтэктыў i яму даручана выключна сур'ёзная справа?
      Нiхто не верыў яму. Вось у чым загана камiсара палiцыi. Мэгрэ сам, ён здольны iсцi, ён не хоча, каб яго неслi! I мадам Мэгрэ - не лепшая! Чаму гэта яна, похапкам сцелючы пасцель, разрагаталася?
      Не пярэчце, не пярэчце, яна смяялася! Гэткага нервовага смеху ён яшчэ не чуў.
      Хiба ён мог паводзiць сябе iначай? Дайце яму падумаць. Падайце аловак i паперу. Не мае значэння, якi-небудзь шматок паперы. Дзякуй.
      Уявiце, што гэта лiнiя - вулiца Шапталь... Яна вельмi кароткая... Добрая... Трошкi за гадзiну ночы, i анiкога на вулiцы...
      Выбачайце, ёсць Дэдэ, за рулём свайго шэрага аўтамабiля. Заўважце, Дэдэ не заглушыў матора. Чаму? Мажлiвы дзве прычыны гэтага. Першая: што ён спынiўся толькi на некалькi хвiлiн. Другая, што ён намерваўся рушыць з месца без нiякiх затрымак. Бо машыну, асаблiва калi халаднавата - а ў красавiку ночы даволi золкiя, - цяжка завесцi з першага абароту.
      Не перабiвайце, калi ласка! Вось гэта лiнiя, значыць, вулiца Шапталь. А маленькi квадрацiк на ёй - дом Бальтазараў. Так-так, Бальтазараў - гэтае прозвiшча болей адпавядае iсцiне, чым прозвiшча Жандро. Урэшце, усё гэта сям'я Бальтазараў, грошы Бальтазараў, драма Бальтазараў.
      Раз машына Дэдэ стаiць ля гэтага дома, значыць, ёй трэба стаяць тут. Чаму? Хутчэй за ўсё, у ёй прыехаў граф i павiнен паехаць у ёй назад.
      Справа дужа сур'ёзная. Не перабiвайце... I нi да чаго класцi яму на галаву немаведама што! Як i гатаваць вар на кухнi! Ён выдатна чуе, як на кухнi кiпiць вада. Няма чаго рабiць, дык кiпяцяць ваду, а гэта, урэшце, раздражняе, замiнае думаць.
      Цi граф наведваўся да Элiз калi-небудзь у суправаджэннi Дэдэ? Як важна было б ведаць гэта! У процiлеглым выпадку, гэты вiзiт а гадзiне ночы быў вiзiт спецыяльны, з нейкай акрэсленай мэтай.
      Чаму мадам Мэгрэ разрагаталася? Чым ён гэтакi смешны? Цi i яна таксама думае, што ён бавiўся з дзеванькамi?
      Гэта Жустэн Мiнар спаў з Жэрменай. Канешне, яна не ўпусцiла яго, i яшчэ доўга будзе пагульваць з iм. А як жа Кармэн? Ён нiколi не бачыў яе. На свеце столькi людзей, якiх ён нiколi не бачыў.
      Гэта несправядлiва. Раз ён вядзе сакрэтнае следства, то павiнен мець права сустракацца з усiмi на свеце, каб як след зразумець iх учынкi.
      Вярнiце яму яго аловак. Вось гэты квадрат - пакой. Пакой Элiз, само сабой. Мэбля не мае значэння, нi да чаго маляваць мэблю. Яна толькi заблытае ўсё. Хiба толькi начны столiк, таму што ў шуфлядцы цi наверсе на столiку ляжыць рэвальвер.
      Цяпер усё залежыць адно ад аднаго. Элiз спала цi не спала. Чакала яна графа цi не чакала яго? Калi спала, то мусiла дастаць рэвальвер з шуфлядкi.
      Ды не цiснiце на галаву, чорт пабяры! Немагчыма ж думаць, калi на галаву ўскараскваюцца з бог ведае якiм грузам!
      Няўжо настаў дзень? Хто гэта! У пакой зайшоў нейкi чалавек, маленькi лысы мужчына. Такi знаёмы твар!.. Але Мэгрэ не можа прыпомнiць, як завуць гэтага чалавека. Мадам Мэгрэ размаўляе шэптам. Потым яны запiхваюць Мэгрэ ў рот нейкую халодную рэч.
      Злiтуйцеся, даражэнькiя!.. Ён мусiць вывесцi ўсiх на чыстую ваду, бо, калi ён трапiць у нерат, Элiз Жандро першая захiхiкае яму проста ў твар i ўпiкне, што ён бяссiльны зразумець iх свет, бо не з'яўляецца членам клуба Гоша.
      Неабходна сканцэнтравацца на лесвiчнай пляцоўцы. Вось маленькi кружок гэта Элiз. У iхняй сям'i толькi жанчыны наследуюць характар старога Бальтазара, пустэльнiка з авеню дзю Буа. Стары сам так сцвярджаў, а хто ж лепей разбiраўся ў гэтым?
      Дык вось: чаму яна кiдаецца да акна, расхiнае шторы i клiча на дапамогу?
      Хвiлiначку, хвiлiначку, месье камiсар... Не забывайце пра Мiнара флейтыста, бо менавiта Мiнар парушыць планы...
      Нiхто не паспеў выйсцi з дому, калi Мiнар пазванiў у дзверы, а менавiта тады, як ён вёў перагаворы з Луi, з лесвiцы данёсся мужчынскi голас: "Не марнуйце часу, Луi!"
      I легкавушка Дэдэ рванулася з месца. Увага! Яна знiкла не назусiм. Толькi зрабiла круг вакол квартала. Значыць, Дэдэ некага чакаў.
      Але вось ён вярнуўся. I што, ён толькi праехаў па вулiцы? Нiдзе не спынiўся? Цi сеў у машыну той чалавек, якога ён чакаў?
      Чорт пабяры, хай пакiнуць яго ў спакоi! Ён не жадае болей пiць. З яго даволi! Ён працуе. Чуеце? Я працую!
      Я ўзнаўляю ўсё ў памяцi!
      Яму душна. Ён адбiваецца. Ён нiкому не дазволiць здзекавацца з яго, нават уласнай жонцы. Проста да слёз крыўдна. Яму сапраўды хочацца плакаць, гэта жорстка - так прынiжаць яго. Нельга пагарджаць iм i смяяцца з кожнага яго слова толькi таму, што ён сядзiць на тратуары.
      Яму болей не давераць весцi следства. Яму ж i гэту справу даручылi без асаблiвай ахвоты. Хiба гэта яго вiна, што, дзеля таго каб даведацца, што ў людзей наўме, ты часам вымушаны пiць з iмi?
      - Жуль...
      Ён адмоўна кiвае галавой.
      А вось ён возьме i не расплюшчыць вачэй - назло iм. Ён сцiскае зубы. Ён хоча, каб твар яго меў злосны выгляд.
      - Жуль, гэта...
      - Ну, дружа Мэгрэ? - чуецца яшчэ нечы голас.
      Клятва iмгненна забыта. Мэгрэ адным рухам выпростваецца, i яго працiнае такi боль, нiбы ён урэзваецца ў столь. Ён iнстынктыўна хапаецца рукой за галаву i здагадваецца, што яна ўся забiнтавана.
      - Выбачайце, месье камiсар...
      - Прашу прабачэння, што разбудзiў вас.
      - Я не спаў.
      Жонка таксама тут, яна ўсмiхаецца яму i падае з-за спiны Лё Брэ нейкiя незразумелыя знакi.
      - Якая гадзiна?
      - Палова адзiнаццатай. Я толькi на рабоце даведаўся, што здарылася.
      - Яны напiсалi рапарт?
      Рапарт на яго! Якая ганьба. Звычайна рапарты пiсаў ён, i ён выдатна ведае, як гэта робiцца.
      "Сёння ноччу ў дваццаць тры гадзiны сорак пяць хвiлiн, будучы на пасту на авеню дэ Ваграм, мы былi паклiканы..."
      Затым радкi накшталт:
      "...да нейкага суб'екта, якi валяўся на тратуары i заявiў, што яго завуць Мэгрэ, Жуль-Амедэ-Франсуа..."
      Камiсар быў, як заўсёды, бадзёры, свежы, апрануты ва ўсё перламутрава-шэрае, з кветкай у пятлiцы. Да Мэгрэ данёсся пах партвейну камiсар часам браў зранку чарку гэтага вiна.
      - Палiцыя на Паўночным вакзале паспела арыштаваць iх.
      Ты глядзi! А ён амаль забыўся пра iх! I яму раптам так захацелася паўтарыць любiмы выраз флейтыста: "Гэта не мае значэння!"
      I ён сказаў бы праўду. Таму што для яго цяпер не мае значэння нi Дэдэ, нi Люсiль, нi нават баксёр, якi, як павiнна быць сказана ў рапарце, ледзь не забiў яго "тупым прадметам".
      Яму няёмка ляжаць у ложку ў прысутнасцi свайго шэфа, i ён высунуў ногi з-пад коўдры.
      - Ляжыце спакойна.
      - Я добра адчуваю сябе, паверце.
      - Доктар гэтаксама думае. I тым не менее, вам неабходны яшчэ некалькi дзён спакою.
      - Нiзавошта!
      У яго хочуць свiснуць распачатую iм справу. Яму ўсё ясна. Не, ён не дапусцiць гэтага!
      - Супакойцеся, Мэгрэ.
      - Я спакойны, выключна спакойны. I ведаю, што кажу... Нiшто не замiне мне пайсцi куды трэба.
      - Ды гэта ж не спешна. Я разумею вашу нецярплiвасць, але што да вашай справы, паверце, будзе зроблена ўсё, што вы палiчыце неабходным.
      Ён сказаў "вашай справы", - ну канешне, ён жа пачцiвы чалавек. Лё Брэ машынальна запалiў цыгарэту i збянтэжана паглядзеў на мадам Мэгрэ.
      - Не саромцеся, калi ласка. Мой муж з ранку да вечара смокча сваю люльку, нават у ложку.
      - Дарэчы, падай мне люльку.
      - А можна?..
      - Хiба доктар сказаў, што мне няможна палiць?
      - Не, пра гэта ён нiчога не гаварыў.
      - У такiм разе?..
      Яна расклала на туалетным столiку ўсё, што знайшла ў яго кiшэнях, i прынялася набiваць яму люльку, потым падала яе разам з запалкамi.
      - Пакiдаю вас, - сказала яна i падалася на кухню.
      Мэгрэ хацеў прыгадаць усё, пра што думаў усю ноч. Але ў галаве застаўся толькi цьмяны ўспамiн, i, аднак, у яго было адчуванне, што ён наблiзiўся да праўды. Максiм Лё Брэ сеў на крэсла; адчувалася, што ён нечым заклапочаны. Ягоны сакратар павольна, памiж дзвюма зацяжкамi прамовiў:
      - Граф д'Ансеваль мёртвы.
      - Вы ўпэўнены? - спахмурнеўшы, спытаў ён.
      - Я не маю доказаў, але гатовы паклясцiся...
      - Мёртвы... па якой прычыне?
      - Гэта ў яго стралялi з рэвальвера.
      - На вулiцы Шапталь?
      Мэгрэ сцвярджальна кiўнуў галавой.
      - Вы думаеце, што Рышар Жандро...
      Пытанне зададзена ў лоб. Мэгрэ яшчэ не мог адказаць з усёй пэўнасцю. Элiз Жандро праз акно крыкнула ратаваць. Потым яе нехта адцягнуў назад. I толькi потым раздаўся стрэл.
      - А пры чым Дэдэ ва ўсёй гэтай гiсторыi?
      - Ён чакаў на вулiцы за рулём "дыён-бутона".
      - Ён сам прызнаўся ў гэтым?
      - А няма нiякай патрэбы ў яго прызнаннi.
      - А жанчына?
      - Гэта палюбоўнiца графа, якога завуць проста Бобам. Мiж iншым, вы ведаеце гэта не горш за мяне.
      Мэгрэ з радасцю садраў бы з галавы гэты недарэчны цюрбан павязкi, якi толькi перацiскае скронi i лоб.
      - Дзе яны цяпер? - запытаўся ён у сваю чаргу.
      - Пакуль што пад следствам.
      - Пакуль што?
      - Зараз iх вiнавацяць у вулiчным узброеным замаху на жыццё. Вiдаць, iм можна было б iнкрымiнаваць i крадзеж.
      - Чаму?
      - У кiшэнях памянёнага Дэдэ аказалася сорак дзевяць банкнотаў па тысячы франкаў кожная.
      - Ён iх не ўкраў.
      Камiсар, вiдаць, зразумеў, што Мэгрэ меў на ўвазе, таму што азмрочыўся яшчэ болей.
      - Вы хочаце сказаць, яму iх далi?
      - Далi.
      - Каб маўчаў?
      - Так. Дэдэ быў няўлоўны ўвесь учарашнi дзень да самага вечара. А калi зноў усплыў на паверхню, то, калi можна так сказаць, увесь ажно ззяў, яму не цярпелася прамантачыць хоць часцiну гэтых грошай, што распiралi яго кiшэнi. У той жа час як Люсiль аплаквала смерць свайго палюбоўнiка, Дэдэ святкаваў неспадзяванае ўзбагачэнне. Я быў з iмi.
      Бедны Лё Брэ! Ён нiяк не мог асвойтацца з пераменай, якая адбылася з Мэгрэ. Ён аказаўся падобны да тых бацькоў, якiя прывыклi абыходзiцца са сваiм дзiцем як з немаўляткам, i раптам выяўляюць, што перад iмi даўно дарослы ўжо хлопец, якi ўмее разважаць не горш за iх.
      А можа?.. Мэгрэ паглядзеў на камiсара, i нечакана ў душы яго варухнулася цьмянае падазрэнне. Мала-памалу гэтае падазрэнне перайшло ва ўпэўненасць.
      Лё Брэ таму даверыў яму расследаванне, што разлiчваў на няўдачу: дасць бог, яго сакратарык не знойдзе нiякiх канцоў.
      I адбывалася ўсё такiм чынам. Месье Лё Брэ-Курсэль, свецкi чалавек, не меў нiякага жадання, каб непакоiлi другога свецкага чалавека, яго прыяцеля па клубу, тым больш - блiзкую сяброўку яго жонкi, наследнiцу ўсёй "Кавы Бальтазараў".
      Пракляты флейтыст! Трэба ж было яму соваць нос у чужое проса!
      Дзiвосы, дый годзе, як усё, што мае адносiны да асабняка на вулiцы Шапталь, становiцца прадметам самай гарачай зацiкаўленасцi з боку прэсы, шырокай публiкi, судовых засядацеляў - усiх гэтых дробных крамнiкаў i банкаўскiх чыноўнiкаў!
      На жаль, камiсар Лё Брэ не можа проста ўзяць i знiшчыць рапарт на вачах свайго сакратара.
      "Разумееце, дружа Мэгрэ..."
      Трэба захоўваць карэктнасць. Гранiчную асцярожнасць. Нiякiх скандалаў. Самае лепшае, калi б Мэгрэ ўвогуле нiчога не высветлiў. Тады, праз дзён колькi, калi ён з'явiцца ў камiсарыяце, яго можна будзе сустрэць i паблажлiвай усмешкай.
      "Ну, вось бачыце, нiчога страшнага. Не трэба падаць духам. Вы зрабiлi ўсё, што маглi. Не ваша вiна, што гэты флейтыст аказаўся пусты фантазёр i прыняў уяўнае за яву. А цяпер - за працу, старына! Абяцаю вам, што першая ж чарговая сур'ёзная справа будзе даручана вам".
      А цяпер камiсар занепакоены, вядома. Хто ведае, цi не шкадуе ён, што Мэгрэ тады прыгнуўся i гэтым змякчыў сiлу таго ўдара? У такiм разе ён бы залёг не на дзень i не на тыдзень...
      Д'ябал! Якiм толькi чынам гэты прайдзiсвет i дазнаўся пра ўсё?!
      Лё Брэ кашлянуў, нягучна, як толькi мог, абыякава перапытаў:
      - Адным словам, вы абвiнавачваеце ў забойстве Рышара Жандро?
      - Не абавязкова яго. Магчыма, страляла яго сястра. А магчыма, Луi. Не забывайце, што флейтыст мусiў званiць, а потым доўга стукаць у дзверы, перш чым яму нарэшце адчынiлi, i што дварэцкi быў пры поўным парадзе.
      Прамень надзеi! Як цудоўна было б, калi б высветлiлася, што стрэлiў дварэцкi!
      - А цi не здаецца вам найболей верагоднай гэта апошняя гiпотэза?
      I ён пачырванеў, таму што Мэгрэ мiжволi дапытлiва паглядзеў на яго. I скорагаворкай прадоўжыў:
      - Што да мяне, дык я ахвотна ўявiў бы сабе такую сiтуацыю...
      Ён са смакам вымавiў слова "ахвотна" - Мэгрэ мiмаходзь адзначыў гэта.
      - Бачыце, я сапраўды не разумею, што там трэба было графу...
      - Ён бываў там i раней, як вам вядома.
      - Так, вы мне ўжо казалi пра гэта. Я быў вельмi здзiўлены. Граф прапашчы чалавек. Яго бацька хоць i быў даведзены да галечы, але ўсё ж захоўваў яшчэ сякую-такую годнасць. Жыў ён у невялiкай кватэры ў Лацiнскiм квартале i старанна пазбягаў людзей, з якiмi сустракаўся ў юнацтве.
      - Ён працаваў?
      - Вiдаць, не. Дакладна не ведаю.
      - А жыў з чаго?
      - Прадаваў па меры магчымасцi рэчы, якiя засталiся: карцiны, якую-небудзь старасвецкую табакерку, сямейныя рэлiквii. Мажлiва, сёй-той з ягоных сяброў з лiку тых, што прыязджалi некалi ў замак на паляванне, час ад часу ананiмна пасылалi яму грошы? Што ж да Боба, то ён махнуў рукой на ўсё, чым так даражыў яго бацька. Ён дэманстратыўна паяўляецца ў самых гнюсных прытонах. Неяк наняўся пасыльным у рэстарацыю "Вуазен" толькi дзеля таго, каб ставiць у няёмкае становiшча сяброў сваёй сям'i, ад якiх браў гасцiнцы. I ў рэшце рэшт дакацiўся да нейкай Люсiль i нейкага Дэдэ. Да чаго ўсё гэта я?
      Мэгрэ не пажадаў працягнуць яму выратавальны круг.
      - А! Ну гэтак. Вiдаць, той ноччу ён прыходзiў да Жандро з малапрыстойнай мэтай.
      - Чаму?
      - Той факт, што яго суправаджаў Дэдэ, якi чакаў яго на вулiцы i нават не выключыў матор, даволi паказальны.
      - Аднак у доме яго чакалi.
      - Адкуль вы ведаеце?
      - Вы мяркуеце, што ў процiлеглым выпадку яму дазволiлi б падняцца ў пакой да дзяўчыны? I чаму Луi а гадзiне ночы быў пры поўным парадзе?
      - Дапусцiм, яго чакалi, але ж гэта яшчэ не даказвае, што ён быў там жаданы госць. Магчыма, ён сапраўды папярэдзiў iх пра свой вiзiт.
      - Не забывайце, што ўсё адбылося ў спальнi.
      - Хай! Я нават гатовы дапусцiць, што Элiз вяла сябе неасцярожна з iмi. Мы не маем права судзiць яе.
      - Ага! Вось як!
      - Магчыма, мiж iмi нешта i было. Нягледзячы на ўсё, ён - граф д'Ансеваль, яго продкi былi саўладальнiкамi замка, купленага старым Бальтазарам, адным з iх сялян.
      - Гэта, канешне, магло зрабiць уражанне на ўнучку карабейнiка.
      - А чаму не? Але ж магло быць i другое: даведаўшыся, якое жыццё ён вядзе, ёй захацелася ўратаваць яго. Хiба гэта не верагодна?
      Чаму Мэгрэ раптам апанавала абурэнне? У яго было такое ўражанне, быццам яму паказвалi ўсё яго расследаванне ў крывым люстры. Не падабаўся i лiслiвы тон камiсара, якi нiбыта завучваў з iм урок.
      - Iснуе яшчэ адна верагоднасць, - цiха прамовiў ён.
      - Якая?
      - Што мадэмуазель Жандро-Бальтазар хацела б да свайго багацця дадаць яшчэ i тытул. Вельмi прыемна стаць наследнiцай замка д'Ансеваль. Але, магчыма, яна пачувала сябе там самазванкай? Я таксама правёў дзяцiнства ў замку, дзе мой бацька быў усяго толькi ўпраўляючым. I я прыпамiнаю, як сёй-той з новаспечаных багацеяў ганяўся за гэтым.
      - Вы намякаеце, што яна хацела б выйсцi замуж...
      - За Боба д'Ансеваля, чаму б не?
      - Я не хачу абмяркоўваць гэтае пытанне, але сходнае меркаванне, здаецца мне, занадта смелае...
      - Пакаёўка гэтак не думае.
      - Вы дапытвалi пакаёўку, нягледзячы на...
      Ён ледзь не дадаў: "...на мае парады". Што азначала б: "Нягледзячы на маю забарону!" Але ён прамаўчаў, i Мэгрэ прадаўжаў:
      - Нават, так сказаць, выкраў яе. Зараз яна ў двух кроках адгэтуль.
      - Яна вам што-небудзь расказала?
      - Нiчога пэўнага яна не ведае, апроч аднаго: што мадэмуазель Жандро ўбiла сабе ў галаву стаць графiняй.
      Лё Брэ пакорлiва махнуў рукой. Яму было яўна не па сабе прызнаць пэўную страту годнасцi сярод прыналежных да яго свету.
      - Дапусцiм. Гэта, зрэшты, нiчога не мяняе ў ходзе падзей. Пагадзiцеся, што Боб мог весцi сябе як хам.