Гэрбэрт Уэлс
      Чалавек-невiдзiмка
      Раздзел I
      З'ЯЎЛЕННЕ НЕЗНАЁМЦА
      Незнаёмец з'явiўся ў пачатку лютага; у той марозны зiмовы дзень бушавалi вецер i завiруха - апошняя завiруха ў гэтым годзе, аднак ён прыйшоў з чыгуначнай станцыi Брэмблхерст пяшком; у руцэ, абцягнутай тоўстай пальчаткай, ён трымаў невялiкi чорны сакваяж. Ён быў захутаны з галавы да пят; шырокiя палi капелюша хавалi ўвесь твар, вiднеўся толькi блiскучы кончык носа; плечы i грудзi былi ў снезе, таксама як i сакваяж. Ён увайшоў у карчму "Кучар i конi", ледзьве перастаўляючы ногi ад холаду i знямогi, i кiнуў сакваяж на падлогу.
      - Агню! - крыкнуў ён. - У iмя чалавекалюбства! Пакой i агню! - Ён строс з сябе снег i пайшоў за мiсiс Хол у прыёмную, каб абгаварыць умовы. Размова была кароткая. Кiнуўшы ёй два савярэны, незнаёмец пасялiўся ў карчме.
      Мiсiс Хол запалiла камiн i пакiнула свайго госця, каб уласнаручна згатаваць яму абед. Раздабыць у Айпiнгу зiмой пастаяльца, ды яшчэ такога, якi не таргуецца, гэта была нечуваная ўдача, i мiсiс Хол вырашыла паказаць сябе вартай шчаслiвага выпадку, якi выпаў на яе долю.
      Калi вяндлiна падсмажылася, а Мiлi, вечна сонная служанка, выслухала некалькi знiшчальна-з'едлiвых заўваг (што, вiдаць, павiнна было падагнаць яе энергiю), мiсiс Хол панесла ў пакой прыезджага абрус, посуд i шклянкi i пачала з асаблiвым шыкам сервiраваць стол. Агонь весела трашчаў у камiне, але прыезджы - да найвялiкшага яе здзiўлення - да гэтага часу не зняў капелюша i палiто. Ён стаяў спiной да яе, глядзеў у акно, за якiм падаў снег. Рукi яго, усё яшчэ ў пальчатках, былi закладзены за спiну, i ён, здавалася, аб чымсьцi глыбока задумаўся. Гаспадыня заўважыла, што расталы, снег капае з яго плячэй на дыван.
      - Дазвольце, судар, ваша палiто i капялюш, - звярнулася яна да яго, - я аднясу iх на кухню i павешу прасушыць.
      - Не трэба, - адказаў ён, не паварочваючыся.
      Яна падумала, што недачула, i ўжо гатова была паўтарыць сваю просьбу.
      Незнаёмец павярнуў галаву i паглядзеў на яе цераз плячо.
      - Я лiчу за лепшае не знiмаць iх, - заявiў ён.
      Тут гаспадыня заўважыла, што ён носiць вялiзныя сiнiя акуляры-кансервы i што ў яго густыя бакенбарды, якiя закрываюць твар.
      - Добра, судар, - сказала яна, - як вы сабе хочаце. Пакой зараз нагрэецца.
      Незнаёмец нiчога не адказаў i зноў павярнуўся да яе спiной. Бачачы, што размова не клеiцца, мiсiс Хол паспешна накрыла на стол i выйшла з пакоя. Калi яна вярнулася, ён па-ранейшаму стаяў каля акна, быццам каменная статуя, з паднятым каўняром i загнутымi ўнiз мокрымi палямi капелюша, якiя закрывалi твар i вушы. Яна паставiла на стол яечню i амаль крыкнула:
      - Сняданак пададзены, судар!
      - Дзякую вам, - адказаў ён адразу ж, але не скрануўся з месца, пакуль яна не зачынiла за сабой дзверы. Тады ён крута павярнуўся i хутка падышоў да стала.
      Апынуўшыся на кухнi, гаспадыня пачула гук, якi мерна паўтараўся. "Чырк, чырк, чырк", - чыркала лыжка па талерцы.
      - Ах, вось жа гэтае дзяўчо! - сказала мiсiс Хол. - А я i забылася! Ну i валаводнiца! - Яна ўзялася сама расцiраць гарчыцу i выказала некалькi кепiкаў у адрас Мiлi за яе незвычайную марудлiвасць. Сама яна паспела падсмажыць яечню з вяндлiнай, накрыць на стол, зрабiць усё, што трэба, а Мiлi - ну i памочнiца! - пакiнула госця без гарчыцы. А ён толькi прыехаў i жадае, вiдаць, тут пажыць. Пабурчэўшы, мiсiс Хол напоўнiла гарчычнiцу i, паставiўшы яе, не без некаторай манернасцi, на чорны з золатам чайны паднос, панесла ў прыёмную.
      Яна пастукала i адразу ж увайшла. Пры яе з'яўленнi незнаёмец зрабiў рэзкi рух, i яна ўсё ж паспела заўважыць нешта белае, якое мiльганула над сталом. Ён, здаецца, штосьцi падбiраў з падлогi. Яна паставiла гарчычнiцу на стол i тут жа прыкмецiла, што палiто i капялюш госця вiсяць на стуле перад камiнам, а на стальной рашотцы стаiць пара мокрых чаравiкаў. Рашотка, вядома, заржавее. Мiсiс Хол рашуча наблiзiлася да камiна i заявiла тонам, якi не дапускаў пярэчанняў:
      - Цяпер, я думаю, можна ўзяць вашы рэчы i прасушыць.
      - Пакiньце капялюш, - сказаў прыезджы глухiм голасам. Павярнуўшыся, яна ўбачыла, што ён выпрастаўся i глядзiць на яе.
      З хвiлiну яна стаяла вылупiўшы вочы i знямеўшы ад здзiўлення.
      Нiжнюю частку твару ён прыкрываў чымсьцi белым - сурвэткай, якую ён прывёз з сабой, - нi яго рота, нi скiвiцаў не было бачна. Таму i голас прагучаў так глуха. Але не гэта ўразiла мiсiс Хол. Лоб незнаёмца, пачынаючыся ад краю сiнiх акуляраў, быў абвязаны белым бiнтам, а другi бiнт закрываў яго вушы, непрыкрытым заставаўся толькi ружовы востры нос. Нос быў такi ж ружовы i блiскучы, як у тую хвiлiну, калi незнаёмец з'явiўся ўпершыню. Апрануты ён быў у карычневую аксамiтавую куртку; высокi чорны каўнер, падшыты палатном, быў падняты. Густыя чорныя валасы, выбiваючыся з-пад перакрыжаваных бiнтоў, тырчалi пучкамi ў розныя бакi i надавалi незнаёмцу надзвычай дзiўны выгляд. Гэтая захутаная i забiнтаваная галава так ашаламiла мiсiс Хол, што ад нечаканасцi яна на хвiлiну здранцвела.
      Ён не адняў сурвэтку ад твару i, па-ранейшаму прытрымлiваючы яе рукой у карычневай пальчатцы, глядзеў на гаспадыню праз непранiкальныя сiнiя акуляры.
      - Пакiньце капялюш, - зноў гугнява сказаў ён праз сурвэтку.
      Мiсiс Хол, ачуўшыся ад спалоху, паклала капялюш на стул перад камiнам.
      - Я не ведала, судар... - пачала яна, - што... - i збянтэжана замоўкла.
      - Дзякую вам, - сказаў ён суха, пераводзячы позiрк ад яе да дзвярэй i назад.
      - Я зараз усё высушу, - сказала яна i панесла з сабою вопратку госця. Каля дзвярэй яна зноў паглядзела на яго белую забiнтаваную галаву i непранiкальныя акуляры; ён усё яшчэ прыкрываў рот сурвэткай. Выходзячы з пакоя, яна ўсё дрыжала, i твар яе красамоўна сведчыў аб поўным замяшаннi.
      - У жыццi сваiм... - прашаптала яна. - Ну i ну!
      Яна цiха вярнулася на кухню i нават не спыталася ў Мiлi, з чым тая цяпер важдаецца.
      Незнаёмец тым часам прыслухоўваўся да крокаў гаспадынi, якiя паступова зацiхалi. Перш чым адкласцi сурвэтку i зноў узяцца за ежу, ён запытальна паглядзеў у акно, потым падняўся i, трымаючы сурвэтку ў руцэ, падышоў i апусцiў штору да белай фiранкi, якая прыкрывала нiжнюю частку акна. У пакоi запанаваў прыцемак. Крыху заспакоены, ён вярнуўся да стала i працягваў свой сняданак.
      - Небарака, ён разбiўся, цi яму зрабiлi аперацыю, цi яшчэ што-небудзь, - сказала мiсiс Хол. - Увесь перавязаны, нават глядзець страшна!
      Яна падкiнула вугалю ў печку, паставiла козлы для сушкi вопраткi i паклала на iх палiто прыезджага.
      - А акуляры! Ды што казаць, вадалаз нейкi, а не чалавек. - Яна павесiла на козлы яго шалiк. - А твар закрывае анучай! I гаворыць праз яе! Можа, у яго рот таксама балiць!
      Тут яна рэзка павярнулася, мусiць, раптам успомнiўшы аб чымсьцi вельмi важным.
      - Божа! - усклiкнула яна. - Мiлi! Няўжо блiнчыкi яшчэ не гатовыя?
      Калi мiсiс Хол увайшла ў прыёмную, каб прыбраць са стала, яна ўбачыла новае пацвярджэнне сваёй здагадцы, што рот незнаёмца знявечаны няшчасным выпадкам: незнаёмец курыў люльку, i за ўвесь час, пакуль яна знаходзiлася ў пакоi, нi разу не адсунуў шоўкавую хусцiнку, якой была абвязана нiжняя частка яго твару, i не ўзяў мундштук у рот. Хаця ён не забыўся пра сваю люльку, бо мiсiс Хол заўважыла, што ён паглядвае на тытунь, якi тлеў марна. Ён сядзеў у кутку, спiной да апушчанай шторы; падмацаваўшыся i сагрэўшыся, ён, вiдавочна, адчуваў сябе лепш i размаўляў ужо не так адрывiста i раздражнёна. У чырванаватым водблiску агню яго вялiзныя акуляры як быццам бы ажылi.
      - У мяне застаўся такi-сякi багаж на станцыi Брэмблхерст, - сказаў ён. Выслухаўшы адказ, ён ветлiва нахiлiў сваю забiнтаваную галаву. - Толькi заўтра! - сказаў ён. - Няўжо нельга раней? - I вельмi засмуцiўся, калi яна адказала, што нельга. - А можа, усё ж знойдзецца хто-небудзь, хто б з'ездзiў з павозкай на станцыю?
      Мiсiс Хол ахвотна адказала на пытаннi, спадзеючыся такiм чынам разгаварыць яго.
      - Дарога да станцыi вельмi крутая, - сказала яна i, карыстаючыся выпадкам, дадала: - У мiнулым годзе на гэтай дарозе перакулiўся экiпаж. I пасажыр i кучар абодва загiнулi. Цi доўга надарыцца бядзе? Адна хвiлiна - i канец, цi не праўда, спадар?
      Але госця не так i лёгка было ўцягнуць у размову.
      - Праўда, - сказаў ён, спакойна гледзячы на яе праз акуляры.
      - А потым, калi яшчэ паправiшся, праўда? Вось, напрыклад, мой пляменнiк Том парэзаў сабе руку касой - касiў, ведаеце, спатыкнуўся ды i парэзаў, дык цi паверыце, спадар, тры месяцы хадзiў з завязанай рукой. Пасля таго выпадку я страшна баюся касы.
      - Безумоўна, гэта зразумела, - сказаў прыезджы.
      - Спачатку мы вельмi баялiся, што Тому давядзецца рабiць аперацыю, яму так было дрэнна.
      Прыезджы адрывiста засмяяўся, быццам забрахаў.
      - Дык яму было дрэнна? - паўтарыў ён.
      - Праўда, спадар. I гэта было зусiм не смешна для тых, каму давялося з iм важдацца. Хоць бы мне, спадар, таму што сястра ўсё няньчылася са сваiмi малымi. Толькi ведай: завязаць цi развязаць яму руку... Таму, калi дазволiце...
      - Дайце мне, калi ласка, запалкi, - раптам перапынiў ён яе. - Мая люлька патухла.
      Мiсiс Хол замоўкла. Несумненна, з яго боку груба перапыняць яе такiм чынам пасля таго, як яна яму ўсё расказала. З хвiлiну яна сярдзiта глядзела на яго, але, успомнiўшы пра два савярэны, пайшла за запалкамi.
      - Дзякую, - коратка сказаў ён, калi яна паклала запалкi на стол, i, павярнуўшыся да яе спiной, пачаў зноў глядзець у акно. Бачна, размова аб аперацыях i бiнтах была яму непрыемная. Яна вырашыла не вяртацца да гэтай тэмы, але непрыязныя паводзiны незнаёмца раззлавалi яе, i Мiлi давялося гэта адчуць на сабе.
      Прыезджы заставаўся ў гасцiнай да чатырох гадзiн, не даючы нiякага поваду зайсцi да яго. Амаль увесь гэты час у пакоi было вельмi цiха: магчыма, ён сядзеў каля камiна, якi дагараў, i курыў люльку, а можа, проста драмаў.
      Аднак, калi б хто-небудзь уважлiва прыслухаўся, то змог бы пачуць, як ён памяшаў вуголле, а потым хвiлiн пяць хадзiў па пакоi i размаўляў сам з сабою. Затым зноў сеў, i пад iм рыпнула крэсла.
      Раздзел II
      ПЕРШЫЯ ЎРАЖАННI МIСТЭРА ТЭДЗI ХЕНФРЫ
      У чатыры гадзiны, калi ўжо амаль сцямнела i мiсiс Хол збiралася з духам, каб зайсцi да пастаяльца i спытацца, цi не жадае ён гарбаты, у карчму ўвайшоў Тэдзi Хенфры, майстар гадзiннiкаў.
      - Якое кепскае надвор'е, мiсiс Хол! - сказаў ён. - А яшчэ ў лёгкiх чаравiках.
      Снег за акном падаў усё гусцей i гусцей.
      Мiсiс Хол пагадзiлася, што надвор'е кепскае i, заўважыўшы ў руках мiстэра Хенфры чамаданчык з iнструментамi, раптам заззяла.
      - Ведаеце, раз вы ўжо тут, зiрнiце, калi ласка, на гадзiннiк у гасцiнай. Iдзе ён добра i б'е як трэба, але гадзiннiкавая стрэлка ўсё стаiць на шасцi гадзiнах i нiколькi не жадае зрушыць з месца.
      I, паказваючы майстру гадзiннiкаў дарогу, яна накiравалася ў гасцiную, пастукалася ў дзверы i ўвайшла.
      Прыезджы - як яна паспела заўважыць, адчыняючы дзверы, - сядзеў у крэсле перад камiнам i, здавалася, драмаў; яго забiнтаваная галава схiлiлася набок. Пакой асвятляў толькi чырвоны водблiск камiна. Мiсiс Хол усё падалося чырванаватым, вычварным i няясным, тым больш што яна ўсё яшчэ была аслеплена святлом лямпы, якую толькi што запалiла над стойкай у распiвачнай. На секунду ёй здалося, што ў пастаяльца страшэнны, шырока адкрыты рот на ўсю нiжнюю частку твару. Гэта быў iмгненны прывiд - белая забiнтаваная галава, вялiзныя акуляры замест вачэй i пад iмi шырокi, адкрыты рот, якi быццам бы пазяхаў. Але вось сонны зашавялiўся, выпрастаўся ў крэсле i падняў руку. Мiсiс Хол расчынiла дзверы насцеж, у пакоi стала святлей; тады яна лепш разглядзела яго i ўбачыла, што твар незнаёмца прыкрыты шалiкам, таксама, як раней сурвэткай. I яна вырашыла, што ёй усё проста здалося з-за гульнi ценяў.
      - Цi не дазволiце, судар, майстру агледзець гадзiннiк? - сказала яна, крыху апамятаўшыся.
      - Агледзець гадзiннiк? - спытаў ён, сонна азiраючыся кругом. Потым, нiбы прачнуўшыся, дадаў: - Калi ласка!
      Мiсiс Хол пайшла за лямпай, а ён падняўся з крэсла i пацягнуўся. З'явiлася лямпа, i мiстэр Тэдзi Хенфры, увайшоўшы ў пакой, апынуўся твар у твар з забiнтаваным чалавекам. Ён быў, па яго ўласнаму прызнанню, агарошаны.
      - Добры вечар, - сказаў незнаёмец, гледзячы на яго, як марскi рак; па выказванню Хенфры, - на такое параўнанне яго, напэўна, навялi цёмныя акуляры.
      - Спадзяюся, - сказаў Хенфры, - я вас не патрывожу?
      - Нiколькi, - адказаў прыезджы. - Хаця я думаў, - дадаў ён, звяртаючыся да мiсiс Хол, - што гэты пакой адведзены мне для асабiстага карыстання.
      - Я падумала, судар, - сказала гаспадыня, - што вы пажадаеце, каб гадзiннiк...
      - Вядома, - перапынiў ён, - вядома; але ўвогуле я прывык заставацца адзiн i не люблю, калi мяне турбуюць. Але я рады, што гадзiннiк будзе пачынены, - працягваў ён, бачачы, што мiстэр Хенфры спынiўся ў нерашучасцi. Ён ужо хацеў папрасiць прабачэння i пайсцi, але словы прыезджага заспакоiлi яго.
      Прыезджы павярнуўся спiной да камiна i заклаў рукi за спiну.
      - Калi з рамонтам гадзiннiка будзе закончана, я вып'ю гарбаты, - заявiў ён. - Але няхай раней пачыняць гадзiннiк.
      Мiсiс Хол ужо збiралася выйсцi з пакоя, - на гэты раз яна не спрабавала завязаць размову, не жадаючы, каб яе груба абарвалi ў прысутнасцi мiстэра Хенфры, - як раптам пастаялец спытаўся, цi паклапацiлася яна аб дастаўцы яго багажу. Яна паведамiла яму, што гаварыла пра гэта з паштальёнам i што багаж будзе дастаўлены заўтра ранiцай.
      - Вы ўпэўнены, што раней нельга яго даставiць? - спытаў ён.
      - Зусiм упэўнена, - адказала яна даволi холадна.
      - Мне трэба было адразу сказаць вам, хто я такi, але я так замёрз i стамiўся, што проста не мог гаварыць. Я, бачыце, выпрабавальнiк...
      - Ах, дык вунь яно што, - прамовiла мiсiс Хол, на якую гэтыя словы зрабiлi вельмi моцнае ўражанне.
      - Багаж мой складаецца з самых розных прыбораў i апаратаў.
      - Вельмi нават карысныя рэчы, - заўважыла мiсiс Хол.
      - I я з нецярплiвасцю чакаю магчымасцi працягваць свае выпрабаваннi.
      - Вядома, судар.
      - Прыехаць у Айпiнг, - працягваў ён павольна, як быццам бы падбiраючы словы, - мяне прымусiла... м-м... iмкненне да цiшынi i спакою. Я не хачу, каб мяне турбавалi ў час маiх заняткаў. Апрача таго, няшчасны выпадак...
      "Так я i здагадвалася", - падумала мiсiс Хол.
      - ...вымушае мяне да адзiноты. Разумееце, вочы мае iншы раз да таго слабеюць i пачынаюць так пакутлiва балець, што мне даводзiцца зачыняцца ў цёмным пакоi на цэлыя гадзiны. Гэта надараецца калi-нiкалi. Цяпер гэтага, вядома, няма. Але калi ў мяне прыступ, самы нязначны неспакой, з'яўленне чужога чалавека ў пакоi прымушае мяне страшэнна пакутаваць... Я думаю, лепш папярэдзiць аб гэтым загадзя.
      - Вядома, судар, - сказала мiсiс Хол. - Асмелюся спытацца ў вас...
      - Гэта ўсё, што я хацеў сказаць вам, - перапынiў ён яе сваiм суровым тонам, якi не дапускаў нiякiх пярэчанняў.
      Мiсiс Хол асеклася i вырашыла адкласцi свае пытаннi i спачуваннi да больш зручнага моманту.
      Яна выйшла, а прыезджы застаўся стаяць перад камiнам, люта гледзячы на мiстэра Хенфры, якi рамантаваў гадзiннiк (так гаварыў потым сам мiстэр Хенфры). Майстар гадзiннiкаў паставiў лямпу блiзка каля сябе, i зялёны абажур кiдаў яркае святло на яго рукi i на часткi механiзма, пакiдаючы амаль увесь пакой у цянi. Калi ён падымаў галаву, перад вачамi ў яго плавалi рознакаляровыя плямы. Хенфры быў цiкаўным чалавекам, таму ён вынуў механiзм, - хаця ў гэтым не было рашуча нiякай патрэбы, - разлiчваючы зацягнуць работу i, хто ведае, можа, нават завязаць з незнаёмцам размову. Але той стаяў маўклiва, не рухаючыся з месца. Ён стаяў так цiха, што гэта пачало дзейнiчаць мiстэру Хенфры на нервы. Яму падалося нават, што ён адзiн у пакоi, але падняўшы вочы, перад якiмi адразу паплылi зялёныя плямы, ён убачыў у шэрым змроку нерухомую фiгуру з забiнтаванай галавой, што ўтаропiлася на яго вялiзнымi сiнiмi акулярамi. Гэта было так страшна, што з хвiлiну абодва стаялi нерухома, гледзячы адзiн на аднаго. Потым Хенфры апусцiў вочы, нiбы выбiраючы мiшэнь для падрыхтоўчага стрэлу.
      - Надвор'е... - пачаў ён.
      - Хутка вы закончыце i пойдзеце адсюль? - сказала нерухомая фiгура, вiдавочна, ледзьве стрымлiваючы гнеў. - Вам толькi i трэба было ўмацаваць гадаiннiкавую стрэлку на восi, а вы тут кешкаецеся без толку.
      - Зараз, судар... адну хвiлiну... Я выпусцiў з-пад увагi... - i мiстэр Хенфры паспешлiва закончыў работу i выйшаў, моцна, аднак, раззлаваны.
      - Каб яго чорт узяў! - бурчэў ён сам сабе, крочачы па заснежанай вулiцы. - Трэба ж калi-небудзь праверыць гадзiннiк... Скажыце, калi ласка, i паглядзець на яго нельга. Чорт ведае што... Мусiць, нельга. Ён так забiнтаваны i захутаны, нiбы яго адшуквае палiцыя.
      Калi мiстэр Хенфры дайшоў да вугла, ён убачыў Хола, якi нядаўна ажанiўся з гаспадыняй карчмы "Кучар i конi", дзе спынiўся незнаёмец; Хол вяртаўся са станцыi Сiдэрбрыдж, куды ён вазiў на айпiнгскiм амнiбусе выпадковых пасажыраў. Як ён кiраваў, было ясна, што Хол крышку клюнуў у Сiдэрбрыджы.
      - Як пажываеце, Тэдзi? - звярнуўся ён да Хенфры, калi параўняўся з iм.
      - У вас спынiўся нейкi падазроны тып, - сказаў Тэдзi.
      Хол, абрадаваны выпадкам пагаварыць, нацягнуў лейцы.
      - Што такое? - спытаўся ён.
      - У вас у карчме спынiўся нейкi падазроны тып, - паўтарыў Тэдзi. Далiбог! - I ён пачаў з вялiкай жвавасцю апiсваць Холу дзiўнага госця. Выглядае ён... проста страх! Калi б гэта быў мой дом, я, зразумела, палiчыў бы за лепшае ведаць у твар свайго пастаяльца, - сказаў ён. - Але жанчыны заўсёды даверлiвыя, калi справа тычыцца чужых людзей. Ён пасялiўся ў вас, Хол, i нават не сказаў, як яго завуць.
      - Няўжо? - спытаўся Хол, якi не вызначаўся асаблiвай кемлiвасцю.
      - Так, - пацвердзiў Тадзi. - Ён зняў пакой на тыдзень. Хто б ён нi быў, вам нельга будзе адчапiцца ад яго раней, чым праз тыдзень. I ён кажа, што ў яго куча багажу, якi прывязуць заўтра. Будзем спадзявацца, што гэта не скрынкi з камянямi.
      Тут ён расказаў, як нейкi прыезджы з пустымi чамаданамi абдурыў яго цётку ў Гасцiнгсе. Зразумела, размова з Тэдзi разбудзiла ў Хола нейкае няпэўнае падазрэнне.
      - Ну, паехалi, дзядуля, - звярнуўся Хол да свайго каня. - Трэба навесцi парадак.
      А Тэдзi, аблегчыўшы душу, пайшоў сваёй дарогай ужо ў лепшым настроi.
      Аднак, замест таго, каб наводзiць парадак, Холу пасля вяртання дадому давялося выслухаць шмат папрокаў за тое, што ён так доўга прабыў у Сiдэрбрыджы, а на свае нясмелыя пытаннi пра новага пастаяльца ён атрымаў рэзкiя, але ўнiклiвыя адказы. I ўсё ж зерне падазрэння, кiнутае майстрам гадзiннiкаў у душу Хола, дало свае парасткi.
      - Вы, бабы, нiчога не разумееце, - сказаў мiстэр Хол i вырашыў пры першым жа зручным выпадку даведацца больш падрабязна пра падазронага прыезджага.
      I пасля таго, як пастаялец накiраваўся ў сваю спальню, - гэта было прыкладна палова дзесятай, - мiстэр Хол з даволi задзiрлiвым выглядам увайшоў у гасцiную i стаў уважлiва аглядваць мэблю сваёй жонкi, быццам бы жадаючы паказаць гэтым, што тут гаспадар ён, а не прыезджы; ён пагардлiва зiрнуў на аркуш паперы з матэматычнымi вылiчэннямi, якi забыўся пастаялец. Кладучыся спаць, мiстэр Хол параiў жонцы ўважлiва прыгледзецца - што за багаж заўтра прывязуць пастаяльцу.
      - Калi ласка, не лезь не ў сваю справу, - абарвала яго мiсiс Хол. Глядзi лепш за сабой, а я i без цябе ўпраўлюся.
      Яна тым больш злавалася на мужа, што прыезджы сапраўды быў нейкi дзiўны, i ў душы яна сама трывожылася. Ноччу яна раптам прачнулася, убачыўшы ў сне вялiзныя белыя вiрлавокiя галовы, падобныя на бручку, якiя гналiся за ёй на доўгiх, выцягнутых шыях. Але яна была жанчына разважлiвая, таму перасiлiла свой страх, павярнулася на другi бок i зноў заснула.
      Раздзел III
      ТЫСЯЧА I АДНА БУТЭЛЬКА
      Дык вось, дзевятага лютага, калi толькi пачалася адлiга, невядома адкуль з'явiўся ў Айпiнгу дзiўны незнаёмец. На наступны дзень, у слоту i бездараж, яго багаж даставiлi ў карчму, i багаж таксама аказаўся не зусiм звычайны. Абодва чамаданы, праўда, нiчым не адрознiвалiся ад тых, якiмi звычайна запасаюцца падарожнiкi; але, акрамя iх, была яшчэ скрынка з кнiгамi - вялiзнымi тоўстымi кнiгамi, прычым некаторыя былi не надрукаваны, а спiсаны надзвычай неразборлiвым почыркам, - з тузiн, калi не больш, кошыкаў, скрынак i каробак, у якiх ляжалi нейкiя прадметы, загорнутыя ў салому; Хол, якi не прамiнуў паварушыць салому, вырашыў, што там былi шкляныя бутэлькi. У той час як Хол балбатаў з Фiрэнсайдам, фурманам, рыхтуючыся дапамагчы яму перанесцi багаж у дом, з дзвярэй выйшаў незнаёмец у нiзка насунутым капелюшы, у палiто, пальчатках i шалiку. Ён выйшаў з дому i нават не зiрнуў на сабаку Фiрэнсайда, якi лянiва абнюхваў ногi Хола.
      - Нясiце скрынкi ў пакой, - сказаў незнаёмец. - Я i так ужо доўга прачакаў iх.
      З гэтымi словамi ён спусцiўся з ганка i падышоў да задка павозкi, як быццам хацеў уласнаручна занесцi невялiкi кошык.
      Убачыўшы яго, сабака Фiрэнсайда дзiка загыркаў i ашчацiнiўся; калi ж незнаёмец спусцiўся з ганка, ён падскочыў i цапнуў яго за руку.
      - Куш! - шарахнуўшыся, крыкнуў Хол, якi заўсёды пабойваўся сабак, а Фiрэнсайд закрычаў:
      - Кладзiся! - i схапiўся за бiзун.
      Яны бачылi, як зубы сабакi слiзганулi па руцэ незнаёмца, пачуўся трэск раздзiраемых штаноў. У гэты момант бiзун Фiрэнсайда дастаў сабаку, i ён, заскуголiўшы ад крыўды i болю, схаваўся пад павозку. Усё гэта адбылося за паўхвiлiны. Нiхто нiчога не казаў, але ўсе крычалi. Незнаёмец хутка зiрнуў на разарваныя пальчатку i калашыну, зрабiў рух, быццам бы хацеў нагнуцца, затым павярнуўся i ўзбег на ганак. Яны пачулi, як ён паспешлiва прайшоў па калiдоры i застукаў абцасамi па непакрытай дываном лесвiцы, якая вяла ў яго спальню.
      - Ах ты, жывёлiна гэтакая! - вылаяўся Фiрэнсайд, злазячы з павозкi з бiзуном у руцэ, у той час як сабака пiльна сачыў за iм з-за колаў. - Iдзi сюды! - крыкнуў ён. - Iнакш будзе горш.
      Хол стаяў, разiнуўшы рот, у поўнай разгубленасцi.
      - Ён укусiў яго, - загаварыў Хол. - Пайду пагляджу, што з iм. - I закрочыў следам за незнаёмцам. У калiдоры ён сустрэў жонку i сказаў ёй: Пастаяльца пакусаў сабака Фiрэнсайда.
      Ён падняўся па лесвiцы; дзверы незнаёмца былi прыадчынены, Хол расчынiў iх i ўвайшоў у пакой без асаблiвых цырымонiй, каб хутчэй выказаць сваё спачуванне.
      Штора была апушчана, i ў пакоi стаяў паўзмрок. Хол паспеў заўважыць штосьцi надзвычай дзiўнае, падобнае на руку без кiсцi, занесеную над iм, i твар, якi складаўся з трох вялiкiх расплывiстых плям на белым фоне, вельмi падобны на бледную кветку браткоў. Потым моцны штуршок у грудзi адкiнуў яго ў калiдор, дзеры зачынiлiся з трэскам перад самым яго носам, i ён пачуў, як шчоўкнуў ключ у замку. Усё гэта адбылося так хутка, што Хол не паспеў нiчога ўцямiць. Мiльгаценне нейкiх цьмяных ценяў, штуршок i боль у грудзях. I вось ён стаiць на цёмнай пляцоўцы перад дзвярыма, пытаючыся ў сябе, што ж гэта такое ён бачыў.
      Крыху пазней ён далучыўся да кучкi людзей, што сабралiся на вулiцы перад карчмой. Тут быў i Фiрэнсайд, якi ўжо ў другi раз расказваў усю гiсторыю з самга пачатку; i мiсiс Хол, якая паўтарала, што яго сабака не мае нiякага права кусаць яе пастаяльцаў; тут быў i Хакстэрс, уладальнiк лаўкi насупраць, таксама моцна зацiкаўлены здарэннем, i Сэндзi Ўоджэрс з кузнi, якi слухаў Фiрэнсайда з глыбакадумным выглядам; збеглiся жанчыны i дзецi, i кожны выказваў якое-небудзь глупства, накшталт: "Паспрабаваў бы ён мяне ўкусiць", "Нельга трымаць такiх сабак", "А чаму ён яго ўкусiў?" i так далей.
      Мiстэр Хол глядзеў на iх з ганка, прыслухоўваўся да размовы, i яму пачало ўжо здавацца, што нiчога незвычайнага ён наверсе ўбачыць не мог, напэўна, гэта проста здалося. Ды яму i слоў не хапiла б, каб перадаць свае ўражаннi.
      - Ён сказаў, што яму нiчога не патрэбна, - толькi i адказаў ён на пытанне жонкi. - Я думаю, трэба занесцi багаж.
      - Трэба адразу прыпячы, - сказаў мiстэр Хакстэрс, - асаблiва калi атрымалася запаленне.
      - Я прыстрэлiла б гэтага сабаку, - сказала адна з жанчын.
      Раптам сабака зноў загыркаў.
      - Давайце рэчы, - пачуўся сярдзiты голас, i на парозе з'явiўся незнаёмец, захутаны, з паднятым каўняром i апушчанымi палямi капелюша. - Чым хутчэй вы ўнясеце мае рэчы, тым лепш, - працягваў ён. Па сведчаннi аднаго з вiдавочцаў, ён паспеў перамянiць пальчаткi i штаны.
      - Моцна ён вас пакусаў, спадар? - спытаўся Фiрэнсайд. - Мне вельмi непрыемна, што мой сабака...
      - Дробязi, - адказаў незнаёмец, - нават не абадраў. Паспяшайцеся лепш з рэчамi.
      Тут ён, па сцвярджэннi мiстэра Хола, вылаяўся сам сабе.
      Як толькi першую карзiну ўнеслi па яго ўказаннi ў гасцiную, незнаёмец нецярплiва пачаў яе распакоўваць, бесцырымонна раскiдваючы салому па дыване мiсiс Хол. Ён пачаў выцягваць з карзiны бутэлькi - маленькiя пузатыя бутэлечкi з парашкамi, невялiкiя, вузкiя бутэлькi з пафарбаванай у розныя колеры або празрыстай, як вада, вадкасцю, выгнутыя пляшкi з надпiсам "яд", круглыя бутэлькi з тонкiмi рыльцамi, вялiкiя бутэлькi з зялёнага i белага шкла, бутэлькi з шклянымi коркамi, з вытраўленымi на iх надпiсамi, з прыцертымi коркамi, бутэлькi з затычкамi, бутэлькi з-пад вiна i праванскага масла. Усе гэтыя бутэлькi ён расставiў радамi на куфры, на камiннай дошцы, на стале, на падаконнiку, на падлозе, на этажэрцы - усюды. У брэмблхерсцкай аптэцы не набралася б i палавiны такой колькасцi бутэлек. Вось гэта было вiдовiшча! Ён распакоўваў карзiну за карзiнай, i ва ўсiх былi бутэлькi. Нарэшце ўсе шэсць карзiн апусцелi, а на стале вырасла гара саломы; акрамя бутэлек, у карзiнах знаходзiлася яшчэ нямала прабiрак, а таксама старанна ўпакаваныя вагi.
      Незнаёмец распакаваў карзiны, адышоў да акна i адразу ж узяўся за работу, не звяртаючы ўвагi на кучу саломы, на патухлы камiн, на скрынку з кнiгамi, што засталiся на вулiцы, на чамаданы i астатнi багаж, якi быў ужо занесены наверх.
      Калi мiсiс Хол падала абед, незнаёмец быў поўнасцю заняты сваёй работай: ён улiваў па кроплях вадкасць з бутэлек у прабiркi, i нават не заўважыў, як яна ўвайшла; толькi калi яна прыбрала салому i паставiла паднос на стол, можа, некалькi больш шумна, чым звычайна, таму што яе ўсхваляваў непрыглядны выгляд дывана, ён мелькам зiрнуў у яе бок i тут жа адвярнуўся. Яна паспела заўважыць, што незнаёмец быў без акуляраў; яны ляжалi каля яго на стале, i ёй здалося, што яго вачнiцы незвычайна глыбокiя. Ён адзеў акуляры, павярнуўся i паглядзеў ёй у твар. Яна збiралася ўжо выказаць сваю незадаволенасць неахайнасцю пастаяльца, але ён апярэдзiў яе.
      - Я папрасiў бы вас спачатку пастукаць у дзверы, а ўжо потым заходзiць у пакой, - сказаў ён з незвычайным раздражненнем, якое, вiдаць, iмгненна ўспыхвала ў iм з любой прычыны.
      - Я пастукалася, але, магчыма...
      - Можа, вы i стукалi. Але ў час маiх даследаванняў, - даследаванняў надзвычай важных i неабходных, - самае нязначнае... нават рыпенне дзвярэй... Я папрасiў бы вас...
      - Вядома, судар. Калi вы жадаеце, вы можаце замыкаць дзверы на ключ. У любы час.
      - Вельмi ўдачная думка! - сказаў незнаёмец.
      - Вось толькi гэтая салома, судар. Асмелюся заўважыць...
      - Не трэба! Калi салома вас турбуе, запiшыце яе на мой рахунак. - I ён прамармытаў сам сабе штосьцi вельмi падобнае на лаянку.
      Ён стаяў перад гаспадыняй з ваяўнiчым i раздражнёным выглядам, трымаючы ў адной руцэ бутэльку, а ў другой прабiрку, i ўсё яго аблiчча было такое дзiўнае, што мiсiс Хол збянтэжылася. Але яна была асоба рашучая.
      - У такiм выпадку, - заявiла яна, - я хацела б ведаць, колькi вы мяркуеце...
      - Шылiнг, пастаўце шылiнг. Я думаю, гэтага дастаткова?
      - Добра, няхай так i будзе, - сказала мiсiс Хол, распачынаючы накрываць на стол. - Канечне, калi вы згодны...
      Незнаёмец павярнуўся i сеў спiной да яе. Увесь пасляабедзенны час ён працаваў, замкнуўшыся на ключ i, як сцвярджае мiсiс Хол, амаль у поўнай цiшынi. Толькi адзiн раз прагучаў трэск i звон шкла, як быццам хтосьцi штурхнуў стол i з размаху шпурнуў на падлогу бутэльку, а потым пачулiся паспешлiвыя крокi па дыване. Асцерагаючыся, што адбываецца нешта няладнае, гаспадыня падышла да дзвярэй i, затаiўшыся, пачала прыслухоўвацца.
      - Нiчога не выйдзе! - крычаў ён раз'юшана. - Не выйдзе! Трыста тысяч, чатырыста тысяч! Гэта неверагодна! Абмануты! Усё жыццё пойдзе на гэта!... Цярпенне! Лёгка сказаць!.. Дурань, дурань!
      Тут хтосьцi ўвайшоў у карчму, загрукалi цяжкiя боты па плiтках падлогi, i мiсiс Хол павiнна была, хочаш не хочаш, адступiць ад дзвярэй не даслухаўшы.
      Калi яна вярнулася, у пакоi зноў было зусiм цiха, калi не лiчыць слабога скрыпу крэсла i пабразгвання бутэлькi. Вiдавочна, незнаёмец зноў прыняўся за работу.
      Калi яна прынесла гарбату, то ўбачыла ў кутку пакоя, пад люстэркам, разбiтыя бутэлькi i залацiста-жоўтую нядбайна выцертую пляму. Яна звярнула на гэта ўвагу пастаяльца.
      - Запiшыце ўсё гэта на мой рахунак, - агрызнуўся ён. - Богам прашу, не перашкаджайце мне. Калi я чым-небудзь прыношу вам страту, стаўце ў рахунак. - I ён зноў узяўся рабiць паметкi ў сшытку, якi ляжаў перад iм.
      - Ведаеце, што я вам скажу, - таямнiча паведамiў Фiрэнсайд вечарам таго ж дня ў пiўной.
      - Ну? - спытаў Тэдзi Хенфры.
      - Гэты чалавек, якога ўкусiў мой сабака... Ну, дык вось: чарнаскуры. Прынамсi, ногi ў яго чорныя. Я гэта заўважыў, калi сабака парваў яму штаны i пальчатку. Трэба было думаць, што скрозь дзiркi будзе вiдаць ружовае цела, праўда? Ну, а на самой справе нiчога падобнага. Адна толькi чарната. Пэўна вам кажу, ён такi ж чорны, як мой капялюш.
      - Госпадзi памiлуй! - усклiкнуў Хенфры. - Вось дзiўны выпадак! А нос жа ў яго, што нi кажыце, ружовы.
      - Так, - сказаў Фiрэнсайд. - Гэта слушна. Толькi вось што я вам скажу, - хлопец гэты пярэсты: дзе чорны, а дзе белы, плямамi. I ён гэтага саромеецца. Ён накшталт нейкай помесi, а масцi, замест таго каб перамяшацца, пайшлi плямамi. Я i раней чуў аб такiх выпадках. У коней гэта бывае вельмi часта, спытай у каго хочаш.
      Раздзел IV
      МIСТЭР КАС БЯРЭ IНТЭРВ'Ю Ў НЕЗНАЁМЦА
      Я так падрабязна распавядаў пра акалiчнасцi, што суправаджалi прыезд незнаёмца ў Айпiнг, для таго, каб чытач зразумеў усеагульную цiкаўнасць, якую выклiкала яго з'яўленне. Што ж датычыцца яго знаходжання там да знамянальнага дня клубнага свята, то на iм - за выключэннем двух дзiўных здарэнняў - можна доўга не спыняцца. Iншы раз надаралiся сутычкi з мiсiс Хол па гаспадарчых пытаннях, але з iх пастаялец заўсёды выходзiў пераможцам, адразу ж прапаноўваючы дадатковую плату, i так працягвалася да канца красавiка, калi ў яго сталi выяўляцца першыя прыкметы безграшоўя.
      Хол недалюблiваў яго i пры любым спрыяльным выпадку паўтараў, што ад яго трэба пазбавiцца, але непрыязнасць гэта выяўлялася галоўным чынам у тым, што Хол стараўся пры магчымасцi пазбягаць сустрэчы з пастаяльцам.
      - Пачакаем лета, - пераконвала мужа мiсiс Хол. - Пачнуць з'язджацца мастакi, тады паглядзiм. Ён, канечне, нахабнiк, затое акуратна, разлiчваецца па рахунках, гэтага ў яго адняць нельга, што нi кажыце.
      Пастаялец у царкву не хадзiў i не рабiў нiякай рознiцы памiж нядзеляй i буднямi, нават апранаўся заўсёды аднолькава. Працаваў ён, па думцы мiсiс Хол, вельмi нерэгулярна. У некаторыя днi ён спускаўся рана i доўга карпеў над сваiмi даследаваннямi. У другiя ж уставаў позна, хадзiў па пакоi, цэлымi гадзiнамi гучна бурчэў, курыў цi драмаў у крэсле каля камiна. Зносiн са знешнiм светам у яго не было нiякiх. Настрой яго па-ранейшаму быў надзвычай няроўны: больш за ўсё ён трымаў сябе, як чалавек, якi знаходзiцца ва ўладзе крайняга раздражнення, а разы два ў яго былi прыпадкi шалёнай злосцi, i ён кiдаў, рваў i ламаў усё, што траплялася пад руку. Прывычка яго размаўляць напаўголасу з самiм сабою ўсё ўзмацнялася, але мiсiс Хол нiчога не магла зразумець з гэтых мармытанняў, хаця i старалася падслухоўваць.
      Днём ён рэдка выходзiў з дому i прагульваўся толькi ў прыцемках, захутаны так, што яго твару нельга было разгледзець, - усё роўна, было на двары холадна, цi цёпла, i выбiраў для прагулак самыя зацiшныя сцяжынкi, зацененыя дрэвамi або агароджаныя насыпам. Яго цёмныя акуляры i страшны забiнтаваны твар пад шыракаполым капелюшом iншы раз палохалi ў цемры рабочых, якiя вярталiся дадому з работы; а Тэдзi Хенфры, якi выйшаў аднойчы, пахiстваючыся, з карчмы "Чырвоны камзол" у палавiне дзесятага вечара, ледзьве не памёр ад страху, калi ўбачыў пры святле з адчыненых дзвярэй падобную на чэрап галаву незнаёмца (той прагульваўся з капелюшом у руцэ). Дзецям, якiя бачылi яго ў прыцемку, ноччу снiлiся страшныя сны. Хлапчукi яго не маглi цярпець, ён iх - таксама, i цяжка сказаць, хто каго больш не любiў, але ва ўсякiм выпадку непрыязнасць была ўзаемная i вельмi вострая.
      Няма нiчога дзiўнага, што чалавек такога страшэннага выгляду i такiх дзiўных паводзiн даваў багатую пажыву для размоў у Айпiнгу. Адносна характару яго заняткаў думкi разыходзiлiся. Мiсiс Хол у гэтым пункце была надта прынцыповая. На пытанне, чым ён займаецца, яна звычайна адказвала з вялiкай важнасцю, што ён праводзiць "эксперыментальныя даследваннi", - гэтыя словы яна вымаўляла павольна i асцярожна, быццам баялася спатыкнуцца. Калi ж у яе пыталiся, што гэта азначае, яна гаварыла з адценнем некаторай перавагi, маўляў, гэта вядома любому адукаванаму чалавеку, i паясняла: "Ён робiць розныя адкрыццi". З яе пастаяльцам надарыўся няшчасны выпадак, - расказвала яна, - i рукi i твар яго згубiлi свой натуральны колер; а ён як чалавек чуллiвы не можа паказвацца ў такiм выглядзе на людзях.
      Але за спiной мiсiс Хол распаўсюджвалiся ўпартыя чуткi, што яе пастаялец - крымiнальны злачынца, якi хаваецца ад правасуддзя i стараецца з дапамогай свайго дзiўнага ўбору схавацца ад палiцыi. Упершыню гэтая здагадка ўзнiкла ў галаве мiстэра Тэдзi Хенфры. Дарэчы, нi пра якое больш-менш громкае злачынства, што магло надарыцца ў сярэдзiне цi канцы лютага, не было вядома. Таму мiстэр Гоўлд, школьны настаўнiк, некалькi змянiў гэтую здагадку: згодна з яго версiяй пастаялец мiсiс Хол быў анархiстам, займаўся вырабам выбуховых рэчываў; i ён вырашыў у свой вольны час сачыць за незнаёмцам. Сачэнне заключалася галоўным чынам у тым, што пры сустрэчах з незнаёмцам мiстэр Гоўлд глядзеў на яго вельмi пiльна i распытваў пра незнаёмца людзей, якiя нiколi яго не бачылi. Тым не менш мiстэру Гоўлду не ўдалося нiчога даведацца.
      Было многа прыхiльнiкаў версii, якую прапанаваў Фiрэнсайд, што незнаёмец - пярэсты цi што-небудзь такое. Так, напрыклад, Сайлас Дэрган не раз казаў, што калi б незнаёмец адважыўся паказвацца на кiрмашы, то ён нажыў бы немалое багацце, нават спасылаўся на вядомы з Бiблii выпадак з чалавекам, якi закапаў свой талент у зямлю. Iншыя лiчылi, што незнаёмец пакутуе цiхiм вар'яцтвам. Гэтае сцвярджэнне мела перавагу, таму што адразу тлумачыла ўсё.
      Акрамя стойкiх паслядоўнiкаў гэтых асноўных цячэнняў у грамадскай думцы Айпiнга, былi людзi, якiя сумнявалiся i маглi пайсцi на ўступкi.
      Жыхары графства Сэсекс былi мала схiльны да забабонаў, i першыя здагадкi пра звышнатуральную сутнасць незнаёмца з'явiлiся толькi пасля красавiцкiх падзей, ды i то гэтаму паверылi адны жанчыны.
      Але як бы там нi думалi пра незнаёмца некаторыя жыхары Айпiнга, непрыязь да яго была ўсеагульнай i аднадушнай. Яго раздражняльнасць, якую мог бы зразумець гараджанiн, якi займаецца разумовай працай, непрыемна ўражвала ўраўнаважаных сэсекскiх жыхароў. Злосная жэстыкуляцыя, iмклiвая паходка, гэтыя начныя прагулкi, калi ён нечакана ў цемры выскокваў з-за вугла ў самых цiхiх, бязлюдных месцах, няветлiвае спыненне ўсiх спробаў уцягнуць яго ў размову, захапленне поцемкамi, якое прымушала яго замыкаць дзверы, спускаць шторы, тушыць свечкi i лямпы - хто мог бы прымiрыцца з гэтым? Калi незнаёмец праходзiў па вулiцы, сустрэчныя саступалi ў бок, а за яго спiной мясцовыя жартаўнiкi, падняўшы каўнер палiто i апусцiўшы палi капелюша, iмiтавалi яго нервовую паходку i загадкавыя паводзiны. У той час карысталася папулярнасцю песенька "Чалавек-прывiд". Мiсiс Сэтчэл праспявала яе на канцэрце ў школе - збор пайшоў на пакупку лямпаў для царквы; потым, як толькi на вулiцы з'яўляўся незнаёмец, адразу ж хто-небудзь пачынаў насвiстваць - гучна цi цiха - матыў гэтай песенькi. Нават запозненыя дзецi, якiя спяшалiся вечарам дадому, крычалi яму ўслед: "Прывiд!" - i iмчалi далей, замiраючы ад страху i захаплення.
      Кас, мясцовы ўрач, згараў ад цiкаўнасцi. Забiнтаваная галава выклiкала ў iм чыста прафесiйны iнтарэс; чуткi ж пра тысячу i адну бутэльку ўзбударажылi яго зайздросную павагу. Увесь красавiк i ўвесь травень ён старанна шукаў выпадак загаварыць з незнаёмцам, нарэшце не вытрымаў i напярэдаднi сёмухi вырашыў пайсцi да яго, выкарыстаўшы зручную прычыну: трэба было падпiсаць лiст на карысць сядзелкi мясцовай бальнiцы. Са здзiўленнем ён пераканаўся, што мiсiс Хол не ведае iмя свайго пастаяльца.
      - Ён назваў сябе, - сказала мiсiс Хол (сцверджанне, пазбаўленае ўсякай падставы), - але я не дачула.
      Ёй было няёмка прызнацца, што пастаялец i не думаў называць сябе.
      Кас пастукаў у дзверы гасцiнай i ўвайшоў. Адтуль пачулася неразборлiвая лаянка.
      - Прашу прабачэння за тое, што ўрываюся да вас, - прамовiў Кас, пасля чаго дзверы зачынiлiся i далейшай размовы мiсiс Хол ужо не чула.
      На працягу дзесяцi хвiлiн да яе далятаў толькi няясны шум галасоў; затым пачуўся воклiч здзiўлення, шорганне ног, грохат адкiнутага стула, адрывiсты смех, хуткiя крокi, - i на парозе з'явiўся Кас; ён быў бледны i аглядваўся, вылупiўшы вочы. Не зачынiўшы за сабой дзверы i не зiрнуўшы на гаспадыню, ён прайшоў па калiдоры, спусцiўся з ганка i хутка закрочыў па вулiцы. Капялюш ён трымаў у руцэ. Мiсiс Хол зайшла за стойку, стараючыся зазiрнуць цераз адчыненыя дверы ў пакой пастаяльца. Яна пачула нягучны смех, потым крокi. Са свайго месца яна не магла ўбачыць яго твар. Потым дзверы гасцiнай зачынiлiся з трэскам i ўсё зацiхла. Кас накiраваўся проста да вiкарыя Банцiнга.
      - Я звар'яцеў? - вымавiў ён адрывiста, як толькi ўвайшоў у пыльны кабiнет вiкарыя. - Я падобны на вар'ята?
      - Што здарылася? - спытаў вiкарый, кладучы ракавiну прэс-пап'е на разрозненыя аркушы сваёй чарговай пропаведзi.
      - Гэты суб'ект, пастаялец Холаў...
      - Ну?
      - Дайце мне выпiць чаго-небудзь, - сказаў Кас i апусцiўся на стул.
      Калi Кас некалькi заспакоiўся з дапамогай таннага херэса - другiх напiткаў у найдабрэйшага вiкарыя не бывала, - ён стаў расказваць пра сваю сустрэчу з незнаёмцам.
      - Заходжу, - пачаў ён, задыхаючыся, - i прашу падпiсацца на карысць сядзелкi. Як толькi я ўвайшоў, ён засунуў рукi ў кiшэнi i плюхнуўся ў крэсла. Сядзiць i фыркае носам. "Вы цiкавiцеся навукай, я чуў?" - пачаў я. "Так", - адказаў ён i зноў фыркнуў. Увесь час фыркаў. Прастудзiўся, можа. Ды i што дзiўнага, раз чалавек так хутаецца. Я стаў гаварыць наконт сядзелкi, а сам азiраюся па баках. Усюды бутэлькi, хiмiчныя прэпараты, тут жа вагi, прабiркi i пахне начнымi фiялкамi. Падпiшацца ён на колькi-небудзь? "Падумаю", - кажа. Тут я проста спытаў яго, цi займаецца ён навуковымi даследаваннямi. "Так", - сказаў ён. "Доўгiя даследаваннi?" Тады яго быццам прарвала. "Страшэнна доўгiя", - адказаў ён. "Вось як?" - сказаў я. Вось тут i пайшло. У iм ужо раней усё так i кiпела, i маё пытанне было апошняй кропляй. Ён атрымаў ад кагосьцi рэцэпт - надзвычай каштоўны рэцэпт; для якой мэты - гэта ён не можа сказаць. "Медыцынскi?" - "Каб яго чорт узяў, а вам якая справа?" Я папрасiў прабачэння. Ён спагадлiва фыркнуў, адкашляўся i працягваў. Рэцэпт ён прачытаў. Пяць iнгрэдыентаў. Паклаў на стол, адвярнуўся. Раптам шорах: паперку падхоплiвае скразняком. Ён працаваў у пакоi з адкрытым камiнам. Успыхнула полымя, i не паспеў ён азiрнуцца, як рэцэпт згарэў i попел вылецеў у трубу. Ён кiнуўся да камiна, - позна! Вось! Тут ён безнадзейна махнуў рукой.
      - Ну?
      - А рукi i няма. Пусты рукаў. "Божа, - падумаў я, - вось жа калека. Напэўна, у яго пробкавая рука i ён яе зняў. I ўсё-такi, - думаў я, - тут штосьцi няладнае. Як жа гэта рукаў не мнецца i не абвiсае, калi ў iм нiчога няма?" А ў iм нiчога не было, запэўнiваю вас. Зусiм пусты рукаў, да самага згiбу. Я бачыў, што ён пусты да самага локця, i акрамя таго, у прарэху праходзiла святло. "Божа мiласэрны!" - усклiкнуў я. Тады ён замоўк. Утаропiўся акулярамi спачатку на мяне, потым на свой рукаў.
      - Ну?
      - Толькi i ўсяго. Не сказаў нi слова, толькi глянуў на мяне i хутка засунуў рукаў у кiшэню: "Я, здаецца, спынiўся на тым, як рэцэпт згарэў?" Ён запытальна кашлянуў. "Як гэта вы ўмудраецеся рухаць пустым рукавом?" спытаўся я. "Пустым рукавом?" - "Ну так, - сказаў я, - пустым рукавом". "Дык гэта, па-вашаму, пусты рукаў? Вы самi бачылi, што рукаў пусты?" Ён падняўся з крэсла. Я таксама ўстаў. Тады ён паволi зрабiў тры крокi, падышоў да мяне i стаў зусiм блiзка. З'едлiва фыркнуў. Я стаяў як стаяў, хаця, чэснае слова, гэта забiнтаванае страшыдла з цёмнымi акулярамi напалохала б каго хочаш. "Дык вы кажаце, рукаў пусты?" - сказаў ён. "Вядома", - адказаў я. Тады ён iмклiва, утаропiўшыся на мяне сваiмi акулярамi, вынуў рукаў з кiшэнi i працягнуў яго да мяне, як быццам бы хацеў зноў паказаць.
      Усё гэта ён зрабiў вельмi павольна. Я паглядзеў на рукаў. Здавалася, прайшла цэлая вечнасць. "Ну, - сказаў я, з цяжкасцю вымаўляючы словы, - у iм нiчога няма". Штосьцi трэба ж было сказаць. Мне станавiлася страшна. Я бачыў увесь рукаў наскрозь. Ён выцягнуў яго павольна, павольна - вось так, пакуль абшлаг не апынуўся ў цалях шасцi ад майго твару. Дзiўнае гэта адчуванне, як наблiжаецца пусты рукаў... А потым...
      - Ну?
      - Штосьцi - мне падалося, вялiкi i ўказальны палец - пацягнула мяне за нос.
      Банцiнг засмяяўся.
      - Але там не было нiчога! - сказаў Кас, ледзьве не ўскрыкнуўшы на слове "нiчога". - Добра вам смяяцца, а я быў так ашаломлены, што стукнуў па абшлагу рукава, павярнуўся i выбег з пакоя...
      Кас замоўк. У непрытворнасцi яго спалоху нельга было сумнявацца. Ён бездапаможна павярнуўся i выпiў яшчэ шклянку кепскага херэса, якiм частаваў яго дастойнейшы вiкарый.
      - Калi я стукнуў яго па рукаве, - сказаў ён, - то, запэўнiваю вас, я адчуў, што б'ю па руцэ. А рукi там не было. I намёку на руку не было!
      Мiстэр Банцiнг задумаўся. Потым падазрона паглядзеў на Каса.
      - Гэта ў вышэйшай ступенi цiкавая гiсторыя, - сказаў ён з вельмi глыбакадумным i сур'ёзным выглядам. - Безумоўна, гiсторыя ў вышэйшай ступенi цiкавая, - паўтарыў ён яшчэ больш важна.
      Раздзел V
      КРАДЗЕЖ З УЗЛОМАМ У ДОМЕ ВIКАРЫЯ
      Аб крадзяжы з узломам у доме вiкарыя мы даведалiся галоўным чынам з расказаў самога вiкарыя i яго жонкi. Айпiнгскi клуб праводзiць штогадовыя святкаваннi. Мiсiс Банцiнг раптам прачнулася ў перадсвiтальнай цiшынi з выразным адчуваннем, што дзверы спальнi бразнулi. Спачатку яна вырашыла не будзiць мужа, а села на ложак i прыслухалася. Яна выразна распазнала шлёпанне босых ног, быццам хтосьцi выйшаў з суседняга пакоя i накiраваўся па калiдоры да лесвiцы. Тады яна з вялiкай асцярожнасцю разбудзiла мiстэра Банцiнга. Мiстэр Банцiнг, прачнуўшыся i даведаўшыся ў чым справа, вырашыў не запальваць агню, але, адзеўшы акуляры, капот жонкi i свае купальныя туфлi, выйшаў на пляцоўку. Ён зусiм ясна пачуў валтузню ў сваiм кабiнеце ўнiзе, потым там хтосьцi гучна чхнуў.
      Тады ён вярнуўся ў спальню, запасся самай надзейнай зброяй, якая знайшлася, - качаргой i сышоў з лесвiцы, стараючыся рухацца як можна цiшэй. Мiсiс Банцiнг выйшла на пляцоўку.
      Было каля чатырох гадзiн. Начны змрок радзеў. У холе ўжо развiднiвалася, але дзверы кабiнета зеўрылi чорнай прорвай. У поўнай цiшынi чутна было толькi слабае рыпенне прыступак пад нагамi мiстэра Банцiнга i лёгкi рух у кабiнеце. Потым штосьцi шчоўкнула, пачулася, як адчынiлася скрынка i зашамацелi паперы. Потым пачулася лаянка, чыркнула запалка, i кабiнет асвяцiўся жоўтым святлом. У гэты час мiстэр Банцiнг быў ужо ў холе i ў прачыненыя дзверы разгледзеў пiсьмовы стол, высунутую скрынку i свечку, што гарэла на стале. Але злодзея ён не ўбачыў. Ён стаяў у холе, не ведаючы, што рабiць, а ззаду яго павольна спускалася з лесвiцы бледная напалоханая мiсiс Банцiнг. Адна акалiчнасць падтрымлiвала мужнасць мiстэра Банцiнга: упэўненасць, што злодзей належыць да лiку мясцовых жыхароў.
      Затым яны пачулi звон манет i зразумелi, што злодзей знайшоў грошы, адкладзеныя на гаспадарку, - два фунты дзесяць шылiнгаў паўсавярэнамi. Звон манет iмгненна вывеў мiстэра Банцiнга са стану нерашучасцi. Моцна сцiснуўшы ў руцэ качаргу, ён уварваўся ў кабiнет; мiсiс Банцiнг iшла за iм па пятах.
      - Здавайся! - раз'юшана крыкнуў мiстэр Банцiнг i спынiўся ўражаны: у пакоi нiкога не было.
      I аднак, без усякага сумнення, хвiлiну назад тут хтосьцi рухаўся. З паўхвiлiны супругi стаялi, разявiўшы раты, потым мiсiс Банцiнг зазiрнула за шырмы, а мiстэр Банцiнг, з тымi ж намерамi, паглядзеў пад стол. Затым мiсiс Банцiнг адгарнула ваконныя фiранкi, а мiстэр Банцiнг агледзеў камiн i пашнарыў у трубе качаргой. Затым мiсiс Банцiнг перарыла карзiну для смецця, а мiстэр Банцiнг адчынiў скрынку з вугалем. Прарабiўшы ўсё гэта, яны спынiлiся i з неўразуменнем утаропiлiся адно на аднаго.
      - Я гатовы паклясцiся... - сказаў мiстэр Банцiнг. - А свечка! усклiкнуў ён. - Хто запалiў свечку?
      - А скрынка! - сказала мiсiс Банцiнг. - Куды падзелiся грошы?
      Яна паспешна пайшла да дзвярэй.
      - У жыццi сваiм нiчога падобнага...
      У калiдоры хтосьцi гучна чхнуў. Яны выбеглi з пакоя i тут жа пачулi, як стукнулi дзверы, што вялi на кухню.
      - Прынясi свечку, - сказаў мiстэр Банцiнг i пайшоў наперад. Абое ясна чулi стук, з якiм паспешлiва адсоўвалiся засовы.
      Адкрываючы дзверы на кухню, мiстэр Банцiнг убачыў, што дзверы на вулiцу адчыняюцца, i ў слабым ранiшнiм святле мiльганула цёмная зелянiна сада. Але ён запэўнiвае, што ў дзверы нiхто не выйшаў. Яны адчынiлiся, пабылi адчыненымi, потым са стукам зачынiлiся. Полымя свечкi, якую несла мiсiс Банцiнг, замiгала i ўспыхнула ярчэй. Прайшла хвiлiна цi некалькi больш, перш, чым яны ўвайшлi на кухню.
      Там нiкога не было. Яны зноў зачынiлi на засоў уваходныя дзверы, старанна абшукалi кухню, чулан, кладовую i, нарэшце, спусцiлiся ў склеп. Але, нягледзячы на самыя пiльныя пошукi, яны нiчога не выявiлi.
      Ранiца застала вiкарыя i яго жонку ў вельмi дзiўным убраннi; яны ўсё яшчэ сядзелi на нiжнiм паверсе свайго домiка пры непатрэбным ужо святле дагараючай свечкi i гублялiся ў здагадках.
      - У жыццi сваiм нiчога падобнага... - у дваццаты раз раз пачынаў вiкарый.
      - Дарагi мой, - перапынiла яго мiсiс Банцiнг, - вось ужо iдзе Сьюзi. Няхай яна пройдзе на кухню, а мы пойдзем хутчэй апранемся.
      Раздзел VI
      МЭБЛЯ, ЯКАЯ ЎЗ'ЮШЫЛАСЯ
      Той жа ранiцай, на досвiтку духава дня, калi нават служанка Мiлi яшчэ спала, мiстэр i мiсiс Хол усталi з ложка i бясшумна спусцiлiся ў склеп. Там у iх была справа зусiм асабiстага характару, якая мела некаторыя адносiны да спецыфiчнай моцы iх пiва.
      Не паспелi яны ўвайсцi ў склеп, як мiсiс Хол успомнiла, што забылася ўзяць бутэлечку з сарсапарэллю, якая стаяла ў iх у спальнi. Таму што галоўным знатаком i майстрам справы, якая павiнна адбыцца, была яна, то наверх за бутэлькай адправiўся Хол.
      На пляцоўцы лесвiцы ён са здзiўленнем заўважыў, што дзверы ў пакой пастаяльца прыадкрыты. Прайшоўшы ў спальню, ён знайшоў бутэльку на месцы, якое назвала жонка.
      Але, вяртаючыся назад у склеп, ён заўважыў, што засаўкi выхадных дзвярэй адсунуты i што дзверы закрыты проста на клямку. Асенены раптоўным натхненнем, ён параўнаў гэтую акалiчнасць з адкрытымi дзвярыма ў пакой пастаяльца i са здагадкамi мiстэра Тэдзi Хенфры. Ён ясна помнiў, што сам трымаў свечку, калi мiсiс Хол засоўвала засаўку на ноч. Ён спынiўся ўражаны; затым, усё яшчэ трымаючы бутэльку ў руцэ, зноў падняўся наверх i пастукаў у дзверы пастаяльца. Адказу не было. Ён зноў пастукаў, затым адчынiў дзверы насцеж i ўвайшоў у пакой.
      Усё выявiлася так, як ён i чакаў. Пакой быў пусты i пасцель некранутая. На крэсле i на спiнцы ложка была раскiнута ўся вопратка пастаяльца i яго бiнты; шыракаполы капялюш - i той хвацка тырчэў на слупку ложка. Гэта акалiчнасць падалася надзвычай дзiўнай нават не вельмi кемлiваму Холу, тым больш што iншай вопраткi, наколькi ён ведаў, у пастаяльца не было.
      У страшнейшай разгубленасцi, стоячы пасярод пакоя, ён пачуў знiзу, са склепа, голас сваёй жонкi, якi выказваў усе прыкметы моцнага нецярпення.
      - Джордж! - крычала яна. - Ты знайшоў, што трэба?
      Ён павярнуўся i паспяшаўся ўнiз да жонкi.
      - Джэнi! - крыкнуў ён ёй, нагiнаючыся над лесвiцай, што вяла ў склеп. А Хенфры казаў праўду. Кватаранта ў пакоi няма. I парадныя дзверы адчынены.
      Спачатку мiсiс Хол не зразумела, пра што ён кажа. Але, уцямiўшы ў чым справа, яна вырашыла сама агледзець пусты пакой. Хол, усё яшчэ з бутэлькай у руцэ, пайшоў наперад.
      - Яго самога няма, а вопратка яго тут, - сказаў ён. - Дзе ён бадзяецца без вопраткi? Дзiўна.
      Калi яны падымалiся па лесвiцы са склепа, iм абоiм, як потым было ўстаноўлена, падалося, што хтосьцi адчынiў i зноў зачынiў парадныя дзверы; але ж яны бачылi iх зашчэпленымi, таму ў тую хвiлiну яны пра гэта нiчога адзiн аднаму не сказалi. У калiдоры мiсiс Хол апярэдзiла свайго мужа i ўзбегла па лесвiцы першая. У гэты час на лесвiцы хтосьцi чхнуў. Хол, якi адстаў ад сваёй жонкi на шэсць прыступкаў, падумаў, што гэта яна чхнула; яна ж была ўпэўнена, што гэта чхнуў ён. Падняўшыся наверх, яна расчынiла дзверы i стала аглядваць пакой пастаяльца.
      - Зроду нiчога падобнага не бачыла! - сказала яна.
      У гэты момант ззаду, над самым яе вухам, хтосьцi фыркнуў, яна павярнулася i, да вялiкага яе здзiўлення, убачыла, што Хол стаiць за крокаў дванаццаць ад яе, на верхняй прыступцы лесвiцы. Ён адразу ж падышоў да яе. Яна нахiлiлася i стала абмацваць падушку i бялiзну.
      - Халодная, - сказала яна. - Яго няма ўжо з гадзiну, а можа, i больш.
      Не паспела яна дагаварыць, як адбылося нешта надзвычай дзiўнае. Пасцельная бялiзна згарнулася ў вузел, якi тут жа пераскочыў цераз спiнку ложка. Здавалася, быццам чыясьцi рука скамячыла коўдру i прасцiны i кiнула на падлогу. Услед за гэтым капялюш незнаёмца саскочыў са свайго месца, зрабiў у паветры дугу i ляпнуў проста ў твар мiсiс Хол. Затым з такой жа хуткасцю паляцела з умывальнiка губка; затым крэсла, нядбайна скiнуўшы з сябе пiнжак i штаны незнаёмца i хiхiкнуўшы сухiм смяшком, вельмi падобным на смех незнаёмца, павярнулася ўсiмi чатырма ножкамi да мiсiс Хол i, нацэлiўшыся iмi, кiнулася на яе. Яна ўсклiкнула i павярнулася да дзвярэй, а ножкi крэсла асцярожна, але рашуча ўперлiся ў яе спiну i выштурхнулi яе разам з Холам з пакоя. Дзверы са стукам зачынiлiся, шчоўкнуў замок. Крэсла i ложак, вiдаць, яшчэ паскакалi трохi, нiбы святкуючы перамогу, i раптам усё сцiхла.
      Мiсiс Хол амаль непрытомная павiсла на руках мужа. З вялiкiм намаганнем мiстэру Холу ўдалося з дапамогай Мiлi, якая паспела прачнуцца ад крыку i шуму, знесцi яе ўнiз i даць ёй заспакаяльных кропель.
      - Гэта духi, - сказала мiсiс Хол, нарэшце апрытомнеўшы. - Я ведаю, гэта духi. Я чытала пра iх у газетах. Сталы i крэслы пачынаюць скакаць i танчыць...
      - Выпi яшчэ крышку, Джэнi, - перапынiў Хол, - гэта падмацуе цябе.
      - Зачынi дзверы, - сказала мiсiс Хол, - i не пускай яго больш. Я ўвесь час падазравала... Як гэта я не здагадалася! Вачэй не вiдаць, галава забiнтаваная, i ў царкву па нядзелях не ходзiць. А колькi бутэлек... Для чаго прыстойнаму чалавеку столькi бутэлек! Ён напусцiў духаў у мэблю... Мая мiлая старая мэбля! У гэтым самым крэсле любiла сядзець мая дарагая матушка, калi я была яшчэ маленькай дзяўчынкай. I падумайце, яно паднялося цяпер супраць мяне...
      - Выпi яшчэ кропель, Джэнi, - сказаў Хол, - у цябе нервы зусiм расстроены.
      Было ўжо пяць гадзiн, залатыя промнi ранiшняга сонца залiвалi вулiцу. Супругi паслалi Мiлi разбудзiць мiстэра Сэндзi Ўоджарса, каваля, якi жыў насупраць.
      - Гаспадар вам кланяецца, - паведамiла яму Мiлi. - I ў нас штосьцi здарылася з мэбляй, яна зусiм раз'юшылася. Можа, вы зойдзеце, паглядзiце?
      Мiстэр Уоджэрс быў чалавек вельмi дасведчаны i разумны. Ён аднёсся з найвялiкшай сур'ёзнасцю да просьбы Мiлi.
      - Гэта вядзьмарства, галавой ручаюся, - сказаў ён. - Такому пастаяльцу толькi капытоў не хапае.
      Ён прыйшоў моцна заклапочаны. Мiстэр i мiсiс Хол жадалi было падняцца з iм наверх, але ён, мусiць, з гэтым не спяшаўся i лiчыў за лепшае працягваць размову ў калiдоры. З тытунёвай крамы Хакстэрса выйшаў прыказчык i пачаў адчыняць аканiцы. Яго запрасiлi прыняць удзел у абмеркаваннi здарэння. За iм праз некалькi хвiлiн падышоў, вядома, i сам мiстэр Хакстэрс. Англасаксонскi парламенцкi дух выявiўся тут поўнасцю: гаварылi многа, але за справу не бралiся.
      - Установiм спачатку факты, - настойваў мiстэр Сэндзi Ўоджэрс. Абмяркуем, цi будзе правiльна з нашага боку ўзламаць дзверы яго пакоя. Замкнутыя дзверы заўсёды можна ўзламаць, але раз дзверы ўзломаны, iх ужо не зробiш няўзломанымi.
      Але раптам, да ўсеагульнага здзiўлення, дзверы пакоя пастаяльца адчынiлiся самi, i, зiрнуўшы наверх, яны ўбачылi захутаную фiгуру незнаёмца; ён спускаўся па лесвiцы i пiльна глядзеў на iх злавесным позiркам сваiх незвычайных шкляных вачэй. Павольна, драўлянай паходкай ён спусцiўся з лесвiцы, прайшоў калiдор i спынiўся.
      - Глядзiце, - сказаў ён, выцягнуўшы палец у пальчатцы.
      Глянуўшы ў паказаным кiрунку, яны ўбачылi ля самых дзвярэй склепа бутэльку з сарсапарэллю. Тут ён увайшоў у гасцiную i нечакана хутка са злосцю зачынiў дзверы перад самым iх носам.
      Нiхто не вымавiў нi слова, пакуль не зацiх гук зачыненых дзвярэй. Усе маўклiва пераглядвалiся.
      - Прызнаюся, гэта ўжо верх... - пачаў мiстэр Уоджэрс i не закончыў фразу.
      - Я на вашым месцы пайшоў бы i спытаў яго наконт усяго гэтага, - сказаў ён затым Холу. - Я патрабаваў бы тлумачэння.
      Спатрэбiўся некаторы час, каб пераканаць гаспадара адважыцца на гэта. Нарэшце ён пастукаўся ў дзверы, адчынiў iх i пачаў:
      - Прабачце...
      - Iдзiце к чорту! - крыкнуў у шаленстве незнаёмец. - Зачынiце дзверы!
      На гэтым тлумачэнне i закончылася.
      Раздзел VII
      ВЫКРЫЦЦЁ НЕЗНАЁМЦА
      Незнаёмец увайшоў у гасцiную карчмы "Кучар i конi" каля паловы шостай ранiцы i заставаўся там прыблiзна да паўдня; шторы ў пакоi былi апушчаны, дзверы зачынены, i пасля няўдачы, якая напаткала Хола, нiхто не адважваўся ўвайсцi туды.
      Увесь гэты час ён, вiдавочна, нiчога не еў. Тры разы ён званiў, прычым трэцi раз доўга i сярдзiта, але нiхто не адклiкнуўся.
      - Добра, я яму пакажу "iдзiце к чорту", - бурчала мiсiс Хол. Чуткi пра начное здарэнне ў доме вiкарыя паспелi ўжо распаўсюдзiцца, памiж дзвюма падзеямi бачылi нейкую сувязь. Хол у суправаджэннi Ўоджэрса накiраваўся да суддзi, мiстэра Шэклфорса, каб з iм параiцца. Наверх падняцца нiхто не адважваўся. Чым займаўся ўвесь гэты час незнаёмец - невядома. Калi-нiкалi ён нецярплiва крочыў з кута ў кут, два разы з яго пакоя даносiлася лаянка, шамаценне разрываемай паперы i звон разбiваемых бутэлек.
      Кучка напалоханых людзей, якiя згаралi ад цiкаўнасцi, усё павялiчвалася. Прыйшла мiсiс Хакстэрс. Падышлi некалькi бойкiх маладых хлопцаў, якiя прыбралiся з нагоды духава дня ў чорныя пiнжакi i гальштукi з белага пiке, i сталi задаваць недарэчныя пытаннi. Арчы Гаркер аказаўся самым смелым; ён зайшоў у двор i пастараўся зазiрнуць пад апушчаную штору. Бачыць ён не мог нiчога, але даў зразумець, што бачыць, i яшчэ той-сёй з айпiнгскага маладога пакалення далучыўся да яго.
      Дзень для свята выдаўся на славу - цёплы i ясны; на вясковай вулiцы выстраiлася з дзесятак ларкоў i цiр для стральбы, а на лужку перад кузняй стаялi тры паласатыя жоўта-карычневыя фургоны, а нейкiя людзi ў маляўнiчых касцюмах наладжвалi прылады для кiдання какосавых арэхаў. Мужчыны былi ў сiнiх свiтэрах, дамы - у белых пярэднiках i модных капелюшах з вялiкiмi пёрамi. Вiдайер з "Чырвонай ланi" i мiстэр Джэгерс, шавец, якi таксама гандляваў старымi веласiпедамi, працягвалi папярок вулiцы гiрлянду з нацыянальных флагаў i каралеўскiх штандараў (яны засталiся пасля святкавання шасцiдзесяцiгадовага юбiлею каралевы Вiкторыi).
      А ў паўцёмнай гасцiнай з занавешанымi вокнамi, куды трапляў толькi слабы прамень сонечнага святла, незнаёмец, напэўна, галодны i злосны, задыхаючыся ад гарачынi ў сваiх павязках, глядзеў праз цёмныя акуляры на аркуш паперы, пабразгваў бруднымi пляшачкамi i час ад часу страшэнна лаяў хлапчукоў, якiя шумелi пад акном. У кутку ля камiна валялiся асколкi паўтузiна разбiтых бутэлек, а ў паветры стаяў пах хлора. Вось усё, што нам вядома па расказах вiдавочцаў i па таму, у якiм выглядзе быў пакой, калi ў яго ўвайшлi.
      Каля паўдня незнаёмец раптоўна адчынiў дзверы гасцiнай i спынiўся на парозе, пiльна ўзiраючыся на трох-чатырох чалавек, якiя стаялi каля стойкi.
      - Мiсiс Хол! - крыкнуў ён.
      Нехта неахвотна выйшаў з пакоя, каб паклiкаць гаспадыню.
      З'явiлася мiсiс Хол, некалькi задыхаючыся, але даволi рашучая. Мiстэр Хол яшчэ не вярнуўся. Яна ўсё ўжо абдумала i з'явiлася з невялiкiм падносiкам у руках, на якiм ляжаў неаплачаны рахунак.
      - Вы хочаце заплацiць па рахунку? - спытала яна.
      - Чаму мне не прынеслi сняданак? Чаму вы не згатавалi мне паесцi i не адказвалi на званкi? Вы думаеце, што я магу абыходзiцца без ежы?
      - А чаму вы не заплацiлi па рахунку? - адказала мiсiс Хол. - Вось што я жадала б ведаць.
      - Яшчэ тры днi таму я сказаў вам, што чакаю перавода...
      - А я яшчэ тры днi таму сказала вам, што не буду чакаць нiякiх пераводаў. Нечага бурчэць, што сняданак познiцца, калi па рахунку пяць дзён не аплачана.
      Незнаёмец коратка, але энергiчна вылаяўся.
      - Лягчэй, лягчэй! - пачулася з распiвачнай.
      - Я папрашу вас, спадар, трымаць сваю лаянку пры сабе, - сказала мiсiс Хол.
      Незнаёмец замоўк i стаяў на парозе, падобны на раззлаванага вадалаза. Усе наведвальнiкi карчмы адчувалi, што перавага на баку мiсiс Хол: наступныя словы незнаёмца пацвердзiлi гэта.
      - Паслухайце, галубка... - пачаў ён.
      - Я вам не галубка, - сказала мiсiс Хол.
      - Я сказаў вам, што не атрымлiваў яшчэ перавода...
      - Ды якi там перавод, - сказала мiсiс Хол.
      - Але ў кiшэнi ў мяне...
      - Тры днi таму вы сказалi, што ў вас i савярэна не набярэцца.
      - Ну, а цяпер я знайшоў пабольш.
      - Ого! - пачулася з распiвачнай.
      - Хацела б я ведаць, дзе ж гэта вы знайшлi грошы? - сказала мiсiс Хол.
      Гэта заўвага, мусiць, вельмi не спадабалася незнаёмцу. Ён тупнуў нагой.
      - Што вы хочаце гэтым сказаць? - спытаўся ён.
      - Толькi тое, што я хацела б ведаць, дзе вы знайшлi грошы, - сказала мiсiс Хол. - I перш чым падаваць вам рахункi, гатаваць сняданак i ўвогуле штосьцi рабiць для вас, я папрашу вас растлумачыць некаторыя рэчы, якiх я не разумею i нiхто не разумее, але якiя мы ўсе хочам зразумець. Я жадаю ведаць, што вы рабiлi наверсе з маiм крэслам; я хачу ведаць, як гэта ваш пакой аказаўся пусты i як вы зноў туды трапiлi. Мае пастаяльцы ўваходзяць i выходзяць праз дзверы - такое ў мяне правiла; вы ж робiце па-другому, i я хачу ведаць, як вы гэта робiце. I яшчэ...
      Незнаёмец раптам падняў сцiснутыя кулакi ў пальчатках, тупнуў нагой i крыкнуў: "Стойце!" - так шалёна, што мiсiс Хол адразу ж замоўкла.
      - Вы не разумееце, - сказаў ён, - хто я i што я такое. Я пакажу вам. Як бог свят, я пакажу вам! - З гэтымi словамi ён прыклаў адкрытую далонь да твару i тут жа адняў яе. На месцы сярэдняй часткi твару зеўрала пустая ямiна. - Трымайце, - сказаў ён i, ступiўшы да мiсiс Хол, падаў ёй штосьцi. Не адводзячы вачэй ад яго твару, якi так змянiўся, мiсiс Хол машынальна ўзяла працягнутую рэч. Затым, разгледзеўшы гэтую рэч, гучна ўскрыкнула, кiнула яе на падлогу i адступiла назад. Па падлозе, стукаючы, як пустая кардонка, пакацiўся нос - нос незнаёмца, чырвоны i блiскучы!
      Потым ён зняў акуляры, i ўсе вылупiлi вочы ад здзiўлення. Ён зняў капялюш i шалёна пачаў зрываць бакенбарды i бiнты. Яны не адразу паддалiся яго намаганням. Усе замерлi ад жаху.
      - О госпадзi! - вымавiў хтосьцi.
      Нарэшце бiнты былi сарваны.
      Тое, што ўбачылi прысутныя, проста ашаламiла iх. Мiсiс Хол, якая стаяла з разiнутым ртом, дзiка ўскрыкнула i пабегла да дзвярэй. Усе ўскочылi з месцаў. Чакалi раны, калецтва, адчувальны жах, а тут - нiчога! Бiнты i парык паляцелi ў распiвачную - такога нiхто не чакаў. Усе кiнулiся ўнiз з ганка, натыкаючыся адзiн на аднаго, таму што на парозе гасцiнай, выкрыкваючы бязладныя тлумачэннi i размахваючы рукамi, стаяла фiгура, падобная на чалавека аж да каўняра палiто, - а вышэй не было нiчога, зусiм нiчога!
      Жыхары Айпiнга пачулi крыкi i шум, якiя даляталi з карчмы "Кучар i конi", i ўбачылi, як адтуль iмклiва выбягаюць наведвальнiкi. Яны ўбачылi, як мiсiс Хол упала i як мiстэр Тэдзi Хенфры падскочыў, каб не спатыкнуцца аб яе. Потым яны пачулi немы крык Мiлi, якая, выскачыўшы з кухнi на шум, нечакана наткнулася на безгаловага незнаёмца. Крык адразу ж абарваўся.
      Пасля гэтага ўсе, хто знаходзiўся на вулiцы - прадавец прысмакаў, уладальнiк балагана для кiдання ў цэль i яго памочнiк, гаспадар арэляў, хлапчукi i дзяўчынкi, вясковыя франты, мясцовыя прыгажунi, старыя ў блузах i цыганы ў фартуках, - усе пабеглi да карчмы. Не прайшло i хвiлiны, як перад домам мiсiс Хол сабралася чалавек сорак, натоўп хутка рос, усе шумелi, штурхалiся, ускрыквалi, задавалi пытаннi, рабiлi здагадкi. Нiхто нiкога не слухаў, i ўсе гаварылi адначасна - сапраўднае стоўпатварэнне! Некалькi чалавек падтрымлiвалi мiсiс Хол, якую паднялi з зямлi амаль што беспрытомную. Сярод агульнага перапалоху адзiн з вiдавочцаў, стараючыся ўсiх перакрычаць, даваў ашаламляльныя сведчаннi.
      - Пярэварацень! - Што ж ён натварыў? - Ранiў служанку? - Здаецца, кiнуўся на iх з нажом. - Не так, як гаворыцца, а на самой справе без галавы! Гавораць вам, няма галавы на плячах! - Выдумкi, напэўна, якi-небудзь фокус. - Як зняў ён бiнты...
      Стараючыся зазiрнуць у адчыненыя дзверы, натоўп утварыў сабою жывы клiн, вастрыё якога, накiраванае ў дзверы карчмы, складалi самыя адчайныя смельчакi.
      - Ён стаiць на парозе. Раптам дзяўчына як крыкне, ён павярнуўся, а дзяўчына пабегла. Ён за ёй. Хвiлiнная справа - ужо ён iдзе назад, у адной руцэ нож, у другой - акраец хлеба. Спынiўся i быццам глядзiць. Вось толькi што. Ён увайшоў у гэтыя самыя дзверы. Гавораць вам: галавы ў яго зусiм няма. Прыйшлi б вы на хвiлiнку раней, вы б самi...
      У заднiх радах адбыўся рух. Расказчык замоўк i саступiў убок, даючы дарогу невялiкай працэсii, якая з даволi ваяўнiчым выглядам накiроўвалася да дома; на чале яе iшоў мiстэр Хол, вельмi расчырванелы i рашучы, далей мiстэр Бобi Джаферс, канстэбль, i, нарэшце, мiстэр Уоджэрс, якi асцерагаўся i трымаўся ззаду. У iх быў загад аб арышце незнаёмца.
      Iм наперабой паведамлялi апошнiя навiны, - адзiн крычаў адно, другi зусiм другое.
      - З галавой ён там цi без галавы, - сказаў мiстэр Джаферс, - а я атрымаў загад арыштаваць яго, i загад я выканаю.
      Мiстэр Хол падняўся на ганак, накiраваўся проста да дзвярэй гасцiнай i расчынiў iх.
      - Канстэбль, - сказаў ён, - выконвайце свой абавязак.
      Джаферс увайшоў першы, за iм Хол i апошнiм - Уоджэрс. У паўзмроку яны разгледзелi безгаловую фiгуру з недаедзенай скарынкай хлеба ў адной руцэ i з кавалкам сыра - у другой; рукi былi ў пальчатках.
      - Вось ён, - сказаў Хол.
      - Гэта яшчэ што? - пачуўся сярдзiты воклiч з прасторы над каўняром.
      - Такiх, як вы, судар, я яшчэ не сустракаў, - сказаў Джаферс. - Але ёсць у вас галава цi яе няма, у загадзе сказана: "суправадзiць", а абавязак службы найперш усяго...
      - Не падыходзьце! - крыкнула фiгура, адступаючы на крок. У адну секунду ён кiнуў хлеб i сыр на падлогу, i мiстэр Хол ледзьве паспеў прыняць нож са стала. Незнаёмец зняў левую пальчатку i стукнуў ёю Джаферса па твары. Мiнула яшчэ секунда, i Джаферс, спынiўшы свае тлумачэннi адносна сэнсу загада, схапiў адной рукой кiсць нябачнай рукi, а другой сцiснуў нябачнае горла. Тут ён атрымаў моцны ўдар па назе, якi прымусiў яго ўскрыкнуць, але ахвяры сваёй не выпусцiў. Хол перадаў нож Уоджэрсу, якi дзейнiчаў, так сказаць, у якасцi галкiпера, а сам хацеў дапамагчы Джаферсу. Той учапiўся ў незнаёмца, у шалёнай схватцы працiўнiкi наткнулiся на крэсла, яно з трэскам адляцела ўбок, i абодва звалiлiся на падлогу.
      - Хапайце яго за ногi, - прашыпеў скрозь зубы Джаферс.
      Мiстэр Хол, якi ўзяўся выконваць гэтае распараджэнне, атрымаў моцны ўдар у грудзi i на хвiлiну выбыў са строю; а мiстэр Уоджэрс, бачачы, што безгаловы незнаёмец вывернуўся i пачаў адольваць Джаферса, адступiў з нажом у руках да дзвярэй, дзе сутыкнуўся з мiстэрам Хакстэрсам i сiдэрбрыджскiм фурманам, якiя спяшалiся на выручку ахоўнiку закона i парадку. У гэты самы момант з палiцы пасыпалiся бутэлькi i пакой напоўнiўся едкiм смуродам.
      - Здаюся! - крыкнуў незнаёмец, нягледзячы на тое, што падабраў пад сябе Джаферса. Ён падняўся, цяжка дыхаючы, - без галавы i без рук, таму што ў час схваткi ён сцягнуў i правую i левую пальчатку.
      - Усё роўна нiчога не выйдзе, - сказаў ён, ледзьве пераводзячы дух.
      Надзвычай дзiўна было слухаць голас, якi далятаў быццам бы з пустой прасторы, але жыхары-Сэсекса, напэўна, самыя цвярозыя людзi на свеце. Джаферс таксама падняўся i вынуў пару наручнiкаў. Але тут ён спынiўся ў поўным неўразуменнi.
      - Вось дык штука! - сказаў ён, цьмяна пачынаючы ўсведамляць недарэчнасць усяго, што адбывалася. - Каб яго чорт узяў! Здаецца, што яны не патрэбны.
      Незнаёмец правёў пустым рукавом па пiнжаку, i гузiкi, быццам па чараўнiцтву адшпiлiлiся. Затым ён успомнiў аб сваiх нагах i нагнуўся. Мусiць, ён дакранаўся да сваiх чаравiкаў i шкарпэтак.
      - Пачакайце! - усклiкнуў раптам Хакстэрс. - Гэта ж зусiм не чалавек. Тут толькi пустая вопратка. Паглядзiце, можна зазiрнуць у каўнер. I падкладку пiнжака вiдаць. Я магу прасунуць руку...
      З гэтымi словамi ён працягнуў руку. Здавалася, яна наткнулася на штосьцi ў паветры, бо ён тут жа з крыкам адхапiў яе.
      - Я папрасiў бы вас трымаць свае пальцы далей ад маiх вачэй! - пачулiся з паветра словы, вымаўленыя раз'юшаным тонам. - Сутнасць у тым, што я ўвесь тут - з галавой, рукамi, нагамi i ўсiм астатнiм, але толькi я невiдзiмка. Гэта надзвычай нязручна, але нiчога не зробiш. Аднак гэтая акалiчнасць яшчэ не дае права кожнаму дурню ў Айпiнгу тыцкаць у мяне рукамi.
      Перад iмi стаяў, узяўшыся ў бокi, касцюм, якi быў расшпiлены i свабодна вiсеў на нябачнай апоры.
      За гэты час з вулiцы ўвайшлi яшчэ некалькi чалавек, i ў пакоi стала цесна.
      - Што? Невiдзiмка? - сказаў Хакстэрс, не звяртаючы ўвагi на зняважлiвы тон незнаёмца. - Гэтага не бывае.
      - Гэта, магчыма, дзiўна, але ж злачыннага тут нiчога няма. На якой падставе на мяне накiдваецца канстэбль?
      - А, гэта зусiм iншая справа, - сказаў Джаферс. - Праўда, тут цемнавата, бачыць вас цяжка, але ў мяне ёсць загад аб вашым арышце, i загад у парадку. Вы падлягаеце арышту не за тое, што вы, Невiдзiмка, а па падазрэнню ў крадзяжы з узломам. Непадалёку адсюль быў абрабаваны дом i знiклi грошы.
      - Ну?
      - Некаторыя акалiчнасцi ўказваюць...
      - Лухта! - усклiкнуў Невiдзiмка.
      - Спадзяюся, што так, судар. Але я атрымаў загад.
      - Добра, - сказаў незнаёмец, - я пайду з вамi. Пайду. Але без наручнiкаў.
      - Так трэба, - сказаў Джаферс.
      - Без наручнiкаў, - настойваў незнаёмец.
      - Не, прабачце, - сказаў Джаферс.
      Раптам фiгура села на падлогу, i, перш чым хто-небудзь паспеў уцямiць, што адбываецца, чаравiкi, штаны i шкарпэткi былi закiнуты пад стол. Затым фiгура ўскочыла i скiнула з сябе пiнжак.
      - Стой, стой! - закрычаў Джаферс, раптам скемiўшы, у чым справа. Ён схапiўся за камiзэльку, але тая пачала супрацiўляцца; затым адтуль выскачыла кашуля, i ў руках Джаферса апынуўся пусты камзол. - Трымайце яго! - крыкнуў Джаферс. - Варта яму толькi распрануцца...
      - Трымайце яго! - закрычалi ўсе i кiнулiся на мiльгаючую ў паветры белую кашулю - усё, што засталося бачнага ад незнаёмца.
      Рукаў кашулi нанёс Холу вельмi моцны ўдар па твары, што спынiла яго рашучую атаку i штурхнула яго назад, прама на Тутсома, дзяка. У тое ж iмгненне кашуля прыўзнялася ў паветры i стала канвульсiўна закручвацца, як усякая кашуля, якую знiмаюць цераз галаву. Джаферс ухапiся за рукаў, але гэтым толькi памог зняць яе. Штосьцi з паветра стукнула яго ў нiжнюю скiвiцу; ён тут жа выхапiў сваю дубiнку i, размахнуўшыся з усiх сiл, стукнуў Тэдзi Хенфры проста па макушцы.
      - Сцеражыся! - крычалi ўсе, наўздагад наносячы ўдары па паветры. Трымайце яго! Зачынiце дзверы! Не выпускайце ягб! Я штосьцi злавiў! Вось ён!
      У пакоi стаяла сапраўднае вавiлонскае стоўпатварэнне. Тумакi, здавалася, сыпалiся на ўсiх адразу, i мудры Сэндзi Ўоджэрс, чыя кемлiвасць абвастрылася яшчэ i дзякуючы знiшчальнаму ўдару, якi расквасiў яму нос, адчынiў дзверы i першы выбег на вулiцу. Усе тут жа паследавалi за iм, у дзвярах пачалася страшная даўка. Удары працягвалi сыпацца. У сектанта Фiпса быў выбiты пярэднi зуб, а ў Хенфры надарвана вуха. Джаферс атрымаў удар у падбародак i, павярнуўшыся, ухапiўся за штосьцi нябачнае, што ўцiснулася памiж iм i Хакстэрсам. Ён намацаў мускулiстыя грудзi, i ў тую ж хвiлiну ўвесь клубок разгарачаных сутычкай людзей выкацiўся ў калiдор.
      - Злавiў! - крыкнуў Джаферс, задыхаючыся. Не выпускаючы з рук свайго нябачнага ворага, увесь барвовы, з успухлымi венамi, ён кружыў у натоўпе, якi расступаўся перад гэтым дзiўным паядынкам. Нарэшце ўсе скацiлiся з ганка на зямлю. Джаферс закрычаў прыдушаным голасам, усё яшчэ сцiскаючы ў абдымках штосьцi нябачнае i моцна працуючы каленам, потым захiстаўся i ўпаў дагары, стукнуўшыся патылiцай аб гравiй. Толькi тады ён расцiснуў пальцы.
      Пачулiся крыкi: "Трымай яго!", "Невiдзiмка!" Нейкi малады чалавек, не з жыхароў Айпiнга, - яго iмя так i не ўдалося даведацца, - падбег, схапiў штосьцi, але тут жа выпусцiў з рук i ўпаў на распасцёртае цела канстэбля. Пасярод вулiцы ўскрыкнула жанчына, якую ледзьве не збiлi з ног; сабака, якi атрымаў, вiдаць, выспятак, заскуголiў i з выццём кiнуўся ў двор да Хакстэрса, i гэтым закончыўся пабег Невiдзiмкi. З хвiлiну натоўп стаяў уражаны i ўсхваляваны, затым у жаху кiнуўся ўрассыпную, быццам апалае лiсце, развеянае парывам ветру. Толькi ля самага ганка, тварам да неба i з сагнутымi каленямi, нерухома ляжаў Джаферс.
      Раздзел VIII
      МIМАХОДАМ
      Восьмы раздзел надзвычай кароткi; у iм апавядаецца пра тое, як Джыбiнс, мясцовы натуралiст-аматар, драмаў на пагорачку ў поўнай упэўненасцi, што ў крайнiм выпадку на дзве мiлi кругом няма нi душы, i раптам пачуў зусiм блiзка каля сябе крокi нейкага чалавека, якi кашляў, чхаў i адчайна лаяўся; павярнуўшыся, ён не ўбачыў нiкога. I тым не менш голас чуўся вельмi выразна. Нябачны прахожы працягваў лаяцца той адборнай разнастайнай лаянкай, па якой адразу можна пазнаць адукаванага чалавека. Голас падняўся да самых высокiх нот, потым пацiшэў i нарэшце зусiм зацiх, аддалiўшыся, як падалося Джыбiнсу, у напрамку да Эдэрдзiна. Апошняе гучнае чханне - i ўсё зацiхла. Джыбiнсу нiчога не было вядома аб ранiшнiх падзеях, але з'ява гэтая так уразiла i ўсхвалявала яго, што ўвесь яго фiласофскi спакой iмгненна знiк. Ён ускочыў на ногi i з усёй хуткасцю, на якую быў здольны, спусцiўся з пагорка i накiраваўся ў сяло.
      Раздзел IX
      МIСТЭР ТОМАС МАРВЕЛ
      Каб пазнаёмiцца з мiстэрам Томасам Марвелам, вы павiнны ўявiць сабе чалавека з тоўстым, друзлым тварам, з тоўстым доўгiм носам, слiнявым вялiкiм рухомым ртом i шчацiнiстай барадой, якая расла ва ўсе бакi. Фiгура яго паказвала схiльнасць да паўнаты, - гэта было асаблiва прыкметна дзякуючы вельмi кароткiм канечнасцям. Ён насiў махнаты цылiндр; а тое, што на самых крытычных частках яго туалета замест гузiкаў красавалiся аборкi i шнуркi ад чаравiкаў, сведчыла, што ён закаранелы халасцяк.
      Мiстэр Томас Марвел сядзеў, звесiўшы ногi ў канаву, каля дарогi, якая вяла да Эдэрдзiна, прыкладна за паўтары мiлi ад Айпiнга. На нагах у яго не было нiчога, акрамя вельмi ажурных шкарпэтак, а вялiкiя пальцы, шырокiя i прыўзнятыя, што вылезлi з дзiрак, напамiналi вушы насцярожанага сабакi. Не спяшаючыся - ён усё заўсёды рабiў павольна - ён разглядваў чаравiкi, якiя збiраўся прымерыць. Гэта былi вельмi моцныя чаравiкi, такiя яму ўжо даўно не траплялiся, але яны аказалiся занадта вялiкiмi для яго; мiж тым старыя яго чаравiкi былi зручныя для сухога надвор'я, але зусiм не падыходзiлi для сырога, таму што падэшва iх была занадта тонкая. Мiстэр Марвел цярпець не мог свабоднага абутку, але ён не выносiў i вiльгацi. Уласна кажучы, ён яшчэ не вызначыў, што яму больш непрыемна - прасторны абутак цi вiльгаць, але дзень быў пагодлiвы, iншых спраў не прадбачылася, i ён вырашыў добра падумаць. Пагэтаму ён паставiў на зямлю ўсе чатыры чаравiкi, расставiўшы iх у выглядзе маляўнiчай групы, i стаў разглядаць iх. I, гледзячы, як яны стаяць у траве, сярод калючага дзядоўнiку, ён раптам вырашыў, што абедзьве пары вельмi брыдкiя. Ён нiколькi не здзiвiўся, пачуўшы ззаду сябе чыйсьцi голас.
      - Як-нiяк абутак, - сказаў Голас.
      - Гэта - ахвяраваны абутак, - сказаў мiстэр Томас Марвел, схiлiўшы галаву набок i незадаволена гледзячы на чаравiкi. - I я, каб яго чорт узяў, не магу нават вырашыць, якая пара больш брыдкая.
      - Гм... - сказаў Голас.
      - Я насiў абутак i горшы. Праўду кажучы, мне даводзiлася абыходзiцца i без абутку. Але такiх нахабных вырадкаў, калi можна так сказаць, я не насiў нiколi. Я даўно ўжо шукаю сабе чаравiкi, таму што мае мне абрыдлi. Моцныя яны, што i казаць. Але чалавек, якi заўсёды знаходзiцца на нагах, увесь час бачыць свае чаравiкi. I, цi паверыце, колькi я нi стараўся, я ва ўсёй акрузе не мог дастаць iншага абутку, акрамя гэтага. Вы толькi паглядзiце! А, шчыра кажучы, у гэтай мясцовасцi абутак нядрэнны. Толькi маё шчасце такое. Я ўжо гадоў дзесяць нашу тутэйшы абутак, i вось якую дрэнь даюць.
      - Гэта агiдная мясцовасць, - сказаў Голас, - i народ тут вельмi паганы.
      - Правiльна ж! - сказаў Томас Марвел. - Ну i абутак! Каб ён згiнуў!
      З гэтымi словамi ён праз плячо пакасiўся направа, каб паглядзець на абутак свайго субяседнiка i параўнаць са сваiм, але, да вялiкага яго здзiўлення, там, дзе ён чакаў убачыць пару чаравiкаў, не аказалася нi чаравiкаў, нi ног. Гэта ашаламiла яго.
      - Дзе ж вы? - спытаўся Томас Марвел, паварочваючыся на карачках.
      Перад iм рассцiлалася ўзгорыстая пустыня, толькi далёкiя кусты верасу качалiся на ветры.
      - П'яны я, цi што! - сказаў Томас Марвел. - Здалося мне? Цi я сам з сабой размаўляў? Што за чорт.
      - Не палохайцеся, - сказаў Голас.
      - Пакiньце, калi ласка, вашы жарты, - сказаў Томас Марвел, хутка ўскокваючы на ногi. - Дзе вы? "Не палохайцеся!" - скажыце, калi ласка.
      - Не палохайцеся, - паўтарыў Голас.
      - Ты сам зараз спалохаешся, дурань ты гэтакi! - сказаў Томас Марвел. Дзе ты? Вось я да цябе дабяруся...
      Маўчанне.
      - Пад зямлёй ты, цi што? - спытаўся Томас Марвел.
      Адказу не было. Томас Марвел працягваў стаяць у адных шкарпэтках, у расхiнутым пiнжаку, i твар яго выказваў поўнае неўразуменне.
      "Пi-уiць", - пачуўся здаля свiст пеначкi.
      - Што вы, на самой справе, прыдурваецеся, - сказаў Томас Марвел. Мясцовасць была бязлюдная. У якi б бок ён нi паглядзеў, нiкога не было вiдаць. Дарога з глыбокiмi канавамi, акружаная радамi белых прыдарожных слупоў, гладкая i пустынная, цягнулася на поўнач i поўдзень, у бязвоблачным небе таксама нiчога нельга было заўважыць, акрамя пеначкi. - З намi хросная сiла! - усклiкнуў Томас Марвел, зашпiльваючы пiнжак. - Усё гарэлка праклятая. Так я i ведаў!
      - Гэта не гарэлка, - сказаў Голас. - Не хвалюйцеся.
      - Ох! - прастагнаў мiстэр Марвел, збялеўшы. - Усё гарэлка, - бязгучна паўтаралi яго вусны. Ён пастаяў крыху, змрочна гледзячы проста перад сабою, потым стаў паволi паварочвацца. - Я пакляўся б, што чуў голас, - прашаптаў ён.
      - Вядома, чулi.
      - Вось зноў, - сказаў Марвел, заплюшчваючы вочы i трагiчным жэстам хапаючыся за галаву. Але тут яго раптам узялi за каўнер i так страсянулi, што думкi яго зусiм змяшалiся.
      - Кiнь дурыцца, - сказаў Голас.
      - Я звар'яцеў... - сказаў Марвел. - Нiчога не паможа. I ўсё з-за праклятых чаравiкаў. Сапраўды звар'яцеў! Цi гэта духi?..
      - Нi тое, нi другое, - сказаў Голас. - Паслухай...
      - Звар'яцеў! - паўтараў Марвел.
      - Ды пачакай жа! - з найвялiкшай пераканаўчасцю сказаў Голас, ледзьве стрымлiваючы раздражненне.
      - Ну? - сказаў Марвел, адчуваючы дзiўнае пачуццё, як быццам бы хтосьцi дакрануўся пальцам да яго грудзей.
      - Ты думаеш, я табе толькi здаўся, так? Гэта толькi адно ўяўленне?
      - А што ж яшчэ? - адказаў Томас Марвел, пачухваючы патылiцу.
      - Выдатна, - сказаў Голас. - У такiм выпадку я буду кiдаць у цябе каменьчыкамi, пакуль ты не пераканаешся ў процiлеглым.
      - Дык дзе ж ты?
      Голас не адказаў. Свiст - i камень, вiдаць, пушчаны з паветра, праляцеў ля самага пляча мiстэра Марвела, ледзьве не закрануўшы яго. Павярнуўшыся, Марвел убачыў, як другi камень, апiсаўшы дугу, узляцеў уверх, павiс на секунду ў паветры i затым паляцеў да яго ног з амаль няўлоўнай хуткасцю. Марвел быў так уражаны, што нават не паспрабаваў ухiлiцца. Камень, стукнуўшыся аб голы палец нагi, адляцеў у канаву. Мiстэр Томас Марвел падскочыў i завыў ад болю. Потым кiнуўся ўцякаць, але спатыкнуўся аб штосьцi i, перакулiўшыся, сеў.
      - Ну, што скажаш цяпер? - спытаўся Голас, i трэцi камень, апiсаўшы дугу, узляцеў уверх i павiс у паветры над бадзягам. - Што я такое? Адно ўяўленне?
      Мiстэр Марвел замест адказу падняўся на ногi, але тут жа быў зноў адкiнуты на зямлю. З хвiлiну ён ляжаў не рухаючыся.
      - Сядзi смiрна, - сказаў Голас, - iнакш я кiну камень табе ў галаву.
      - Ну i справы! - сказаў мiстэр Марвел, сядаючы i пацiраючы выцятую нагу, але не зводзячы вачэй з камня. - Нiчога не разумею. Камнi самi лётаюць. Камнi размаўляюць. Не кiдайся. Згiнь. Мне канцы.
      Камень упаў на зямлю.
      - Усё вельмi проста, - сказаў Голас. - Я - невiдзiмка.
      - Раскажыце, што-небудзь новае, - сказаў мiстэр Марвел, вохкаючы i курчачыся ад болю. - Дзе вы хаваецеся, як вы гэта робiце? Не магу здагадацца. Здаюся.
      - Я - невiдзiмка, толькi i ўсяго. Разумееш ты цi не? - сказаў Голас.
      - Ды гэта ясней яснага. I нечага, судар, злавацца. Скажыце, лепш, як вы хаваецеся.
      - Я - невiдзiмка, у гэтым уся сутнасць. Зразумей ты...
      - Але дзе ж вы? - перапынiў яго Марвел.
      - Ды тут, перад табой, у пяцi кроках.
      - Расказвай! Я не сляпы! Яшчэ скажаш, што ты - паветра. Я ж не такi ўжо невук...
      - Так, я - паветра. Ты глядзiш скрозь мяне.
      - Што? I ў цябе зусiм нiчога няма? Адзiн толькi балбатлiвы голас - i ўсё?
      - Я такi ж чалавек, як усе, з плоцi i крывi, мне трэба есцi, пiць i прыкрыць сваё голае цела. Але я - невiдзiмка. Зразумела? Я - невiдзiмка. Гэта вельмi проста. Нябачны.
      - Сапраўдны чалавек?
      - Так.
      - Ну, калi так, - сказаў Марвел, - дайце руку. Гэта будзе ўсё ж на штосьцi падобна... Ох! - усклiкнуў ён раптам. - Як вы мяне напалохалi. Трэба ж так учапiцца!
      Ён нашчупаў руку, якая сцiснула кiсць, затым, вызвалiўшыся, нерашуча абмацаў плячо, мускулiстыя грудзi, бараду. Твар яго выказваў надзвычайнае здзiўленне.
      - Здорава! - сказаў ён. - Гэта цiкавей за пеўневы бой. Проста дзiўна. I я мог бы бачыць скрозь вас зайца ў паўмiлi адсюль. А вас самога нi кавалачка не вiдаць... не, урэшце...
      Тут Марвел стаў уважлiва ўглядвацца ў пустую як быццам прастору перад iм.
      - Скажыце, вы не елi хлеб з сырам? - спытаўся ён, не выпускаючы нябачнай рукi.
      - Правiльна. Гэта ежа яшчэ не засвоена арганiзмам.
      - А-а, - сказаў Марвел. - Усё-такi гэта дзiўна.
      - Сапраўды, гэта i на палавiну не так дзiўна, як здаецца.
      - Для майго сцiплага розуму гэта дастаткова дзiўна, - сказаў мiстэр Томас Марвел. - Як вы, аднак, гэта ўладжваеце? Як вам, каб яго чорт узяў, удаецца?
      - Гэта занадта доўгая гiсторыя. Так, акрамя таго...
      - Я проста ў сябе не магу прыйсцi, - сказаў Марвел.
      - Я хачу вам сказаць вось што: мне патрэбна дапамога. Мяне давялi да гэтага. Я натрапiў на вас нечакана. Я iшоў, не помнячы сябе ад шаленства, голы, знясiлены. Я гатовы быў забiць... I я ўбачыў вас...
      - Госпадзi! - сказаў мiстэр Марвел.
      - Я падышоў да вас ззаду, падумаў i пайшоў далей...
      Твар мiстэра Марвела вельмi красамоўна выказваў яго пачуццi.
      - Потым спынiўся. "Вось, - падумаў я, - такi ж занядбаны, як я. Вось чалавек, якi мне патрэбны". Я вярнуўся i накiраваўся да вас. I...
      - Госпадзi! - сказаў мiстэр Марвел. - У мяне галава iдзе кругам. Дазвольце спытацца: як жа гэта так? Невiдзiмка! I якая вам патрэбна дапамога?
      - Я хачу, каб вы памаглi мне дастаць вопратку, i прытулак, i яшчэ штосьцi... Усяго гэтага ў мяне няма ўжо даўно. Калi ж вы не жадаеце... Але вы паможаце мне, вы павiнны памагчы!
      - Пачакайце, - сказаў Марвел. - Дайце мне сабрацца з думкамi. Не перашкаджайце мне ўстаць на ногi. I не чапайце мяне. Я павiнен прыйсцi ў сябе. Вы ж ледзьве не зламалi мне палец на назе. Усё гэта так недарэчна: пустыя ўзгоркi, пустое неба, на многа мiль кругом нiчога не бачна, акрамя ўлоння прыроды, i раптам голас. Голас з неба. I камнi. I кулак. Ах ты, госпадзi!
      - Ну, не трэба нюнi распускаць, - сказаў Голас. - Рабiце лепш тое, што я загадаю.
      Мiстэр Марвел надзьмуў шчокi, i вочы яго сталi круглымi.
      - Я спынiў свой выбар на вас, - сказаў Голас. - Вы - адзiны чалавек, калi не лiчыць некалькiх вясковых дурняў, якi ведае, што ёсць на свеце чалавек-невiдзiмка. Вы павiнны мне памагчы. Памажыце мне, i я многае для вас зраблю. У руках чалавека-невiдзiмкi вялiкая сiла. - Ён спынiўся i гучна чхнуў. - Але калi вы мяне выдадзiце, - працягваў ён, - калi вы не зробiце таго, што я вам загадаю...
      Ён змоўк i моцна стукнуў Марвела па плячы. Той завыў ад жаху пры гэтым дотыку.
      - Я не збiраюся выдаваць вас, - сказаў ён, стараючыся адсунуцца ад Невiдзiмкi. - Пра гэта i размовы быць не можа. Я вам з радасцю памагу. Скажыце толькi, што я павiнен рабiць. (Госпадзi!) Усё, што вы пажадаеце, я зраблю з найвялiкшым задавальненнем.
      Раздзел Х
      МIСТЭР МАРВЕЛ У АЙПIНГУ
      Пасля таго як панiка крыху зацiхла, жыхары Айпiнга сталi прыслухоўвацца да голасу розуму. Скептыцызм раптам падняў галаву - праўда, некалькi няўпэўнены, але ўсё ж скептыцызм. Не верыць жа ў iснаванне Невiдзiмкi было куды прасцей, а тых, хто бачыў, як ён рассеяўся ў паветры, цi адчуў на сабе сiлу яго кулакоў, можна было пералiчыць на пальцах. Да таго ж адзiн з вiдавочцаў, мiстэр Уоджэрс, адсутнiчаў, ён зачынiўся ў сваiм доме i нiкога да сябе не пускаў, а Джаферс ляжаў непрытомны ў карчме "Кучар i конi". Вялiкiя незвычайныя iдэi, якiя выходзяць за межы вопыту, часта маюць меней улады над людзьмi, чым малазначныя, але затое цалкам канкрэтныя меркаваннi. Айпiнг упрыгожыўся флагамi, жыхары прыбралiся. Свята ж чакалi больш чым за месяц, яго прадчувалi. Вось чаму некалькi гадзiн пазней нават тыя, хто верыў у iснаванне нябачнага чалавека, ужо святкавалi, суцяшаючы сябе думкамi, што ён знiк назаўсёды. Ну, а калi... адносна скептыкаў, то для iх Невiдзiмка ператварыўся ў забаўны жарт. Як бы там нi было, сярод тых i другiх панавала незвычайная весялосць.
      На Хайсменскiм лузе паставiлi палатку, дзе мiсiс Банцiнг i iншыя дамы гатавалi гарбату, а навокал вучнi нядзельнай школы бегалi напераганкi па траве i гулялi ў розныя гульнi пад шумным кiраўнiцтвам вiкарыя, мiс Кас i мiс Сэкбат. Праўда, адчувалася нейкае лёгкае хваляванне, але ўсе былi настолькi разважлiвыя, што хавалi свае страхi. Найбольшым поспехам у моладзi карыстаўся нацягнуты канат, па якiм, трымаючыся за ручку блока, можна было iмклiва зляцець унiз на мех з сенам, што знаходзiўся на другiм канцы. Не меншым поспехам карысталiся арэлi, збiванне мiшэнi какосавымi арэхамi i карусель, а з ёй - паравы арган, якi бесперапынна напаўняў паветра рэзкiм пахам масла i не менш рэзкай музыкай. Члены клуба, якiя наведалi ранiцай царкву, фарсiлi рознакаляровымi значкамi, а сёй-той з маладых людзей яшчэ i ўпрыгожыў свае кацялкi яркiмi стужкамi. Стары Флетчэр, у якога ўяўленнi аб святочным адпачынку былi некалькi суровыя, стаяў на дошцы, пакладзенай на два стулы, як гэта можна было бачыць скрозь кветкi язмiну на падаконнiку або праз адчыненыя дзверы (як каму было пажадана глядзець), i бялiў столь сваёй сталовай.
      Каля чатырох гадзiн у Айпiнгу з'явiўся незнаёмец; ён прыйшоў з боку ўзгоркаў, якiя цягнулiся за вёскай. Гэта быў невялiкага росту тоўсты чалавек у надзвычай паношаным цылiндры, моцна задыханы. Шчокi свае ён то ўцягваў, то надуваў да адказу. Яго пакрыты плямамi твар выказваў страх, i рухаўся ён хаця i хутка, але вiдавочна неахвотна. Ён завярнуў за вугал царквы i накiраваўся да карчмы "Кучар i конi". Сярод iншых звярнуў на яго ўвагу i стары Флетчэр, якi быў уражаны незвычайна ўсхваляваным выглядам незнаёмца i да таго часу праводзiў яго позiркам, пакуль вапнавы раствор, набраны на пэндзаль, не зацёк яму ў рукаў.
      Незнаёмец, па сведчанню ўладальнiка цiра, дзе iшла гульня з какосавымi арэхамi, услых размаўляў сам з сабой; тое ж заўважыў i мiстэр Хакстэрс. Ён спынiўся каля ганка карчмы i, па словах мiстэра Хакстэрса, мусiць, доўга вагаўся, перш чым адважыўся ўвайсцi ў дом. Нарэшце ён падняўся па прыступках, павярнуў, як гэта паспеў заўважыць мiстэр Хакстэрс, налева i адчынiў дзверы ў гасцiную. Мiстэр Хакстэрс пачуў галасы знутры, а таксама воклiчы з распiвачнай, якiя паказвалi незнаёмцу на яго памылку.
      - Не туды! - сказаў Хол; тады незнаёмец зачынiў дзверы i ўвайшоў у распiвачную.
      Праз некалькi хвiлiн ён зноў з'явiўся на вулiцы, выцiраючы губы рукой, з выглядам спакойнага задавальнення, якое здалося Хакстэрсу прытворным. Ён трохi пастаяў, агледзеўся, затым мiстэр Хакстэрс убачыў, як ён накiраваўся, крадучыся, да варот, вынуў кароткую глiняную люльку i стаў набiваць яе тытунём. Рукi яго дрыжэлi. Нарэшце ён распалiў люльку i, скрыжаваўшы рукi, пачаў курыць, прыняўшы позу чалавека, якi маркоцiцца, гэтаму, аднак, зусiм не адпавядалi хуткiя позiркi, якiя ён насцярожана кiдаў у двор.
      Усё гэта мiстэр Хакстэрс бачыў з-за бляшанак, якiя стаялi ў акне тытунёвай крамкi, i дзiўныя паводзiны незнаёмца прымусiлi яго працягваць назiранне.
      Раптам незнаёмец рэзка выпрастаўся, сунуў люльку ў кiшэню i знiк у двары. Тут мiстэр Хакстэрс, вырашыўшы, што на яго вачах адбываецца крадзеж, выскачыў з-за прылаўка i выбег на вулiцу, каб пераняць злодзея. У гэты час незнаёмец паказаўся зноў, у збiтым набакiр цылiндры, трымаючы ў адной руцэ вялiкi скрутак, загорнуты ў сiнi абрус, а ў другой - тры кнiгi, звязаныя, як высветлiлася потым, шлейкамi вiкарыя. Убачыўшы Хакстэрса, ён войкнуў i, крута павярнуўшы налева, кiнуўся ўцякаць.
      - Трымай злодзея! - крыкнуў Хакстэрс i пабег наўздагон.
      Наступныя адчуваннi мiстэра Хакстэрса былi моцныя, але кароткiя. Ён бачыў, як злодзей бег проста перад iм у напрамку да царквы. Ён запомнiў мiльгануўшыя наперадзе флагi i натоўп людзей, прычым толькi двое цi трое абярнулiся на яго крык.
      - Трымай злодзея! - закрычаў ён яшчэ больш гучна, храбра працягваючы пагоню. Але ён не прабег i дзесяцi крокаў, як штосьцi схапiла яго за ногi, i вось ён ужо не бяжыць, а куляй ляцiць па паветры! Не паспеў ён апамятацца, як ужо ляжаў на зямлi. Свет рассыпаўся мiльёнамi зiхатлiвых iскраў, i далейшыя падзеi перасталi яго цiкавiць.
      Раздзел XI
      У КАРЧМЕ "КУЧАР I КОНI"
      Каб ясна зразумець усё, што адбылося ў карчме, патрэбна вярнуцца назад, да той хвiлiны, калi мiстэр Марвел упершыню з'явiўся перад акном мiстэра Хакстэрса.
      У гэты самы момант у гасцiнай знаходзiлiся мiстэр Кас i мiстэр Банцiнг. Яны самым сур'ёзным чынам абмяркоўвалi незвычайныя ранiшнiя падзеi i з дазволу мiстэра Хола старанна даследавалi рэчы, якiя належалi Невiдзiмку. Джаферс некалькi акрыяў ад свайго падзення i пайшоў дадому ў суправаджэннi клапатлiвых сяброў. Раскiнутую па падлозе вопратку Невiдзiмкi прыбрала мiсiс Хол i прывяла пакой у парадак. На стале, каля акна, за якiм звычайна працаваў прыезджы, Кас адразу ж убачыў тры рукапiсныя кнiгi, пад назвай "Дзённiк".
      - Дзённiк! - усклiкнуў Кас, кладучы ўсе тры кнiгi на стол. - Цяпер ужо мы ва ўсякiм выпадку тое-сёе даведаемся.
      Вiкарый падышоў i апёрся рукамi на стол.
      - Дзённiк, - паўтарыў Кас, усаджваючыся на стул. Ён падклаў дзве кнiгi пад трэцюю i адкрыў яе. - Гм... А тут... нiякай назвы. Фу ты!.. Лiчбы. I чарцяжы.
      Вiкарый абышоў стол i зазiрнуў цераз плячо Каса. Кас перагортваў старонкi адна за адной, i твар яго выказваў горкае расчараванне.
      - Эх ты! Тут адны лiчбы, Банцiнг!
      - Цi няма якiх-небудзь дыяграм? - спытаў Банцiнг. - Або малюнкаў, якiя пралiюць святло...
      - Паглядзiце самi, - адказаў Кас. - Тут i матэматыка, i па-расейску цi яшчэ на нейкай там мове (калi меркаваць па лiтарах) напiсана, i па-грэчаску. Ну, грэчаскую, я думаю, вы разбярэце...
      - Вядома, - адказаў мiстэр Банцiнг, вымаючы акуляры i працiраючы iх. Ён адразу адчуў сябе вельмi няёмка, бо ад грэчаскай мовы ў галаве яго засталося зусiм нямнога. - Так, грэчаская, вядома, можа даць ключ...
      - Я найду вам месца...
      - Лепш я пагляджу спачатку ўсе кнiгi, - сказаў мiстэр Банцiнг, усё яшчэ працiраючы акуляры. - Спачатку, Кас, трэба атрымаць агульнае ўяўленне, а потым ужо, ведаеце, можна будзе пашукаць ключ...
      Ён кашлянуў, паволi надзеў акуляры, зноў кашлянуў i ў думках пажадаў, каб што-небудзь здарылася, што магло б прадухiлiць яго ганьбу. Затым ён узяў кнiгу, якую перадаў яму Кас.
      А затым сапраўды здарылася нешта.
      Дзверы раптам адчынiлiся.
      Мiстэр Кас i вiкарый уздрыгнулi ад нечаканасцi, але, падняўшы вочы, з аблягчэннем убачылi чырвоную фiзiяномiю пад махнатым цылiндрам.
      - Распiвачная? - прахрыпела фiзiяномiя, вылупiўшы вочы.
      - Не, - адказалi ў адзiн голас абодва джэнтльмены.
      - Насупраць, шаноўны, - сказаў мiстэр Банцiнг.
      - I, калi ласка, зачынiце дзверы, - дабавiў з раздражненнем мiстэр Кас.
      - Добра, - сказаў незнаёмы нягучна, зусiм iншым голасам, чым спачатку. - Ёсць! - зноў прахрыпеў ён, як i першы раз. - Поўны назад, скамандаваў ён сам сабе, знiкаючы i зачыняючы дзверы.
      - Матрос, напэўна, - сказаў мiстэр Банцiнг. - Забаўны народ. "Поўны назад", - чулi? Гэта, магчыма, марскi тэрмiн, якi азначае выхад з пакоя.
      - Сапраўды, так, - сказаў Кас. - Нервы мае цалкам расстроены. Я нават падскочыў, калi дзверы расчынiлiся.
      Мiстэр Банцiнг спагадлiва ўсмiхнуўся, быццам ён сам не падскокваў.
      - А цяпер, - сказаў ён i ўздыхнуў, - зоймемся кнiгамi.
      - Адну хвiлiну, - сказаў Кас, падымаючыся i запiраючы дзверы. - Цяпер, я думаю, нам нiхто не перашкодзiць.
      У гэтую хвiлiну хтосьцi фыркнуў.
      - Адно не выклiкае сумнення, - сказаў мiстэр Банцiнг, падсоўваючы крэсла да крэсла Каса. - У Айпiнгу за апошнiя днi адбывалiся нейкiя дзiўныя падзеi, вельмi дзiўныя. Я, вядома, не веру ў гэтую недарэчную байку пра Невiдзiмку...
      - Гэта неверагодна, - сказаў Кас, - неверагодна. Але факт той, што я бачыў... так, так, я заглянуў у рукаў...
      - Але вы ўпэўнены... цi праўда, што вы ўбачылi?.. Можа, тут было люстэрка... Выклiкаць жа галюцынацыю вельмi лёгка. Я не ведаю, цi бачылi вы калi-небудзь сапраўднага добрага фокуснiка?
      - Не будзем спрачацца, - сказаў Кас. - Мы ж ужо пра ўсё гэта гаварылi. Звернемся да кнiг... Ага, вось гэта, па-мойму, напiсана па-грэчаску. Ну, вядома, гэта грэчаскiя лiтары.
      Ён паказаў на сярэдзiну старонкi. Мiстэр Банцiнг злёгку пачырванеў i прыблiзiў свой твар да кнiгi: з яго акулярамi, вiдавочна, зноў штосьцi здарылася. Яго веды ў грэчаскай мове былi вельмi слабыя, але ён думаў, што ўсе прыхаджане лiчаць яго знаўцам грэчаскай i старажытнажыдоўскай. I вось... Няўжо прызнацца ў сваiм невуцтве? Цi выдумаць што-небудзь? Раптам ён адчуў нейкi дзiўны дотык да сваёй патылiцы. Ён паспрабаваў падняць галаву, але сустрэў неадольную перашкоду.
      Ён адчуваў незразумелы цяжар, нiбы чыясьцi моцная рука прыгiнала яго ўнiз, так што падбародак дакрануўся да стала.
      - Не варушыцеся, шаноўнейшыя, - пачуўся шэпт над яго вухам, - iнакш я размажджэру вам абодвум галовы.
      Ён зiрнуў у твар Каса, якi блiзка прыгнуўся да яго, i ўбачыў на iм адлюстраванне свайго асабiстага спалоху i бязмежнага здзiўлення.
      - Вельмi шкадую, што даводзiцца прымаць крутыя меры, - сказаў Голас, але гэта непазбежна. Калi гэта вы навучылiся заглядаць у прыватныя запiсы даследчыкаў? - сказаў Голас, i два падбародкi адначасова стукнулiся аб стол, i дзве пары скiвiцаў адначасова шчоўкнулi. - Калi гэта вы навучылiся ўрывацца ў дом чалавека, якi апынуўся ў бядзе? - I зноў удар па стале i шчоўканне зубоў. - Куды падзелi маю вопратку? Цяпер слухайце, - сказаў Голас. - Вокны зачынены, а з дзвярнога замка я выняў ключ. Чалавек я вельмi моцны, i пад рукой у мяне качарга, не гаворачы ўжо пра тое, што я нябачны. Несумненна, калi б я толькi захацеў, я без усялякiх намаганняў забiў бы вас абодвух i спакойна знiк. Зразумела? Дык вось. Цi абяцаеце вы не рабiць глупстваў i выконваць усё, што я вам загадаю, калi я вас памiлую?..
      Вiкарый i доктар паглядзелi адзiн на аднаго, i доктар скурчыў грымасу.
      - Абяцаем, - сказаў вiкарый.
      - Абяцаем, - сказаў доктар.
      Тады Невiдзiмка выпусцiў iх, i яны выпрасталiся. Твары ў абодвух былi вельмi чырвоныя, i яны ўзмоцнена круцiлi галовамi.
      - Прашу вас заставацца на сваiх месцах, - сказаў Невiдзiмка. - Бачыце, вось качарга. Калi я ўвайшоў у гэты пакой, - працягваў ён, па чарзе падносячы качаргу да носа абодвух сваiх субяседнiкаў, - я не чакаў сустрэць тут людзей. I, мiж iншым, я спадзяваўся знайсцi акрамя сваiх кнiг, яшчэ i вопратку. Дзе яна? Не, не, не ўставайце. Я бачу - яе тут няма. Хаця днi цяпер стаяць дастаткова цёплыя для таго, каб Невiдзiмка мог хадзiць голы, але ўсё ж па вечарах даволi прахладна. Пагэтаму я маю патрэбу ў вопратцы i некаторых iншых рэчах. Акрамя таго, мне патрэбны гэтыя тры кнiгi.
      Раздзел XII
      НЕВIДЗIМКА ШАЛЕЕ
      Тут неабходна зноў перапынiць расказ, з прычыны вельмi цяжкай акалiчнасцi, якая зараз высветлiцца. Пакуль у гасцiнай адбывалася ўсё апiсанае вышэй i пакуль мiстэр Хакстэрс назiраў за мiстэрам Марвелам, якi курыў люльку каля варот, воддаль, ярдах у дванаццацi, стаялi мiстэр Хол i Тэдзi Хенфры i, азадачаныя i збянтэжаныя, абмяркоўвалi адзiную айпiнгскую злобу дня.
      Раптам пачуўся моцны ўдар у дзверы гасцiнай, адтуль даляцеў пранiзлiвы крык, i затым усё зацiхла.
      - Эй! - вымавiў Тэдзi Хенфры.
      - Эй! - пачулася ў распiвачнай.
      Мiстэр Хол усведамляў усё, што адбывалася, павольна, але правiльна.
      - Там штосьцi няладнае, - сказаў ён, выходзячы з-за стойкi i накiроўваючыся да дзвярэй гасцiнай.
      Ён i Тэдзi разам падышлi да дзвярэй з напружанай увагай на тварах. Позiркi ў iх былi задумлiвыя.
      - Штосьцi нядобра, - сказаў Хол, i Хенфры кiўнуў у знак згоды. На iх дыхнула цяжкiм пахам хiмiкалiяў, а з пакоя пачулася прыглушаная размова, вельмi хуткая i цiхая.
      - Што ў вас там? - спытаўся Хол, пастукаўшы ў дзверы.
      Прыглушаная размова крута абарвалася, на хвiлiну наступiла маўчанне, затым зноў пачуўся гучны шэпт, пасля чаго раздаўся крык: "Не, не, не трэба!" Затым усчалася валтузня, пачуўся стук крэсла, якое ўпала на падлогу, i шум кароткай схваткi. I зноў цiшыня.
      - Што за чорт! - усклiкнуў Хенфры напаўголасу.
      - Што ў вас там? - зноў спытаўся мiстэр Хол.
      Вiкарый адказаў нейкiм дзiўным дрыготкiм голасам:
      - Усё ў парадку. Калi ласка, не перашкаджайце.
      - Дзiўна! - сказаў Хенфры.
      - Дзiўна! - сказаў мiстэр Хол.
      - Просяць не перашкаджаць, - сказаў Хенфры.
      - Чуў, - сказаў Хол.
      - I хтосьцi фыркнуў, - сказаў Хенфры.
      Яны працягвалi стаяць каля дзвярэй, прыслухоўваючыся. Размова ў гасцiнай аднавiлася, такая ж прыглушаная i хуткая.
      - Я не магу, - пачуўся голас мiстэра Банцiнга. - Кажу вам, судар, я не хачу!
      - Што такое? - спытаўся Хенфры.
      - Кажа, што не хоча, - сказаў Хол. - Каму гэта ён - нам, цi што?
      - Абуральна! - пачуўся голас мiстэра Банцiнга.
      - "Абуральна!" - паўтарыў мiстэр Хенфры. - Я гэта ясна чуў.
      - А хто цяпер гаворыць? - спытаўся Хенфры.
      - Напэўна, мiстэр Кас, - сказаў Хол. - Вы што-небудзь разбiраеце?
      Яны памаўчалi. Размова за дзвярыма станавiлася ўсё больш незразумелай i загадкавай.
      - Здаецца, абрус здзiраюць са стала, - сказаў Хол.
      За стойкай з'явiлася гаспадыня. Хол стаў знакамi ўгаворваць яе, каб яна не шумела i падышла да iх. Гэта адразу ж абудзiла ў яго жонкi дух супярэчлiвасцi.
      - Чаго гэта ты стаiш i слухаеш? - спыталася яна. - Iншай справы ў цябе няма, ды яшчэ ў святочны дзень?
      Хол спрабаваў растлумачыць жэстамi i мiмiкай, але мiсiс Хол не пажадала зразумець i ўпарта павышала голас. Тады Хол i Хенфры, вельмi збянтэжаныя, на дыбачках вярнулiся да стойкi i растлумачылi ёй, у чым справа.
      Спачатку яна ўвогуле адмовiлася прызнаць што-небудзь незвычайнае ў тым, што яны ёй паведамiлi. Потым запатрабавала, каб Хол замоўк i гаварыў адзiн Хенфры. Яна была схiльна лiчыць усё гэта глупствам, можа, яны проста перасоўвалi мэблю.
      - Я чуў, як ён сказаў "абуральна", ясна чуў, - паўтарыў Хенфры.
      - Так гэта цi не... - пачала мiсiс Хол.
      - Шш... - перапынiў яе мiстэр Тэдзi Хенфры. - Чуеце - акно?
      - Якое акно? - спыталася мiсiс Хол.
      - У гасцiнай, - адказаў Хенфры.
      Усе замоўклi, напружана прыслухоўваючыся. Невiдушчы позiрк мiсiс Хол быў скiраваны на светлы прамавугольнiк дзвярэй карчмы, на белую дарогу i фасад крамы Хакстэрса, асветлены чэрвеньскiм сонцам. Раптам дзверы крамы расчынiлiся, i з'явiўся сам Хакстэрс з вылупленымi ад хвалявання вачыма.
      - Трымай злодзея! - крыкнуў ён, кiнуўся бегчы наўскасяк да варот карчмы i знiк з поля зроку.
      У тую ж секунду з гасцiнай данёсся гучны шум i бразганне акна, якое зачынялася.
      Хол, Хенфры i ўсе людзi, што сядзелi ў распiвачнай, гурмой выбеглi на вулiцу. Яны ўбачылi, як хтосьцi хутка завярнуў за вугал, у напрамку да дарогi, што вяла ў поле, i як мiстэр Хакстэрс, падскочыў, перакулiўся ў паветры i ўпаў нiцма. Натоўп застыў у здзiўленнi, некалькi чалавек падбеглi да яго.
      Мiстэр Хакстэрс быў без прытомнасцi, як пераканаўся нахiлiўшыся над iм Хенфры. Хол жа з двума работнiкамi з карчмы дабеглi да вугла, выкрыкваючы штосьцi незразумелае, i ўбачылi, як мiстэр Марвел знiк за вуглом царкоўнай агарожы. Яны, мусiць, вырашылi, што гэта i ёсць Невiдзiмка, якi раптоўна зрабiўся бачным, i кiнуўся наўздагон. Але не паспеў Хол прабегчы i дзесяцi ярдаў, як, гучна ўсклiкнуўшы ад здзiўлення, адляцеў убок i, ухапiўшыся за аднаго з работнiкаў, паляцеў разам з iм на зямлю. Ён быў збiты з ног, зусiм як у гарачай схватцы на футбольным полi збiваюць з ног iгракоў. Другi работнiк абярнуўся i, падумаўшы, што Хол проста, спатыкнуўся, працягваў гнацца адзiн; але тут i ён спатыкнуўся таксама, як Хакстэрс. У гэты час першы работнiк, якi паспеў падняцца на ногi, атрымаў збоку такi ўдар, якiм можна было б звалiць быка.
      Ён упаў, i ў гэтую хвiлiну з-за вугла паказалiся людзi, якiя прыбеглi з лужка, дзе адбывалася гулянне. Наперадзе бег гаспадар цiра, рослы мужчына ў сiняй фуфайцы. Ён вельмi здзiвiўся, калi ўбачыў, што на дарозе няма нiкога, акрамя трох чалавек, якiя ляжалi на зямлi. У тую ж хвiлiну з яго нагой штосьцi здарылася, ён выцягнуўся ва ўвесь рост. I адкацiўся ў бок, проста пад ногi брата i кампаньёна, якi таксама з разгону выцягнуўся на зямлi. Тыя, хто бег следам, спатыкалiся аб iх, падалi кучай, валячыся, адзiн на аднаго, i абсыпалi iх адборнай лаянкай.
      Калi Хол, Хенфры i работнiкi выбеглi з карчмы, мiсiс Хол, навучаная шматгадовым вопытам, засталася сядзець за касай. Раптам дзверы гасцiнай расчынiлiся, адтуль выскачыў мiстэр Кас i, нават не глянуўшы на яе, збег з ганка i панёсся за вугал дома.
      - Трымайце яго! - крыкнуў ён. - Не давайце яму выпусцiць з рук вузел! Пакуль ён трымае гэты вузел, яго можна бачыць! - Мiстэр Кас нiчога не ведаў пра Марвела, якому Невiдзiмка перадаў кнiгi i вузел ужо ў двары. Выгляд у мiстэра Каса быў сярдзiты i рашучы, але ў касцюме яго нечага не хапала; папраўдзе, усё адзенне яго складалася з чагосьцi падобнага на лёгкую белую спаднiчку, якая магла б замянiць вопратку хiба што толькi ў Грэцыi. Трымайце яго! - лямантаваў ён. - Ён знёс мае штаны! I ўсю вопратку вiкарыя!
      - Зараз я дабяруся да яго! - крыкнуў ён Хенфры, прабягаючы мiма ляжачага на зямлi Хакстэрса, i, абагнуўшы вугал, далучыўся да натоўпу, якi гнаўся за Невiдзiмкам, але тут жа быў збiты з ног i бразнуўся на дарогу ў самым непрыглядным выглядзе. Хтосьцi з усяго размаху наступiў яму на руку. Ён завыў ад болю, паспрабаваў устаць на ногi, зноў быў збiты, упаў на карачкi i нарэшце пераканаўся, што ўдзельнiчае не ў пагонi, а ў адступленнi. Усе беглi назад у вёску. Ён зноў падняўся, але атрымаў моцны ўдар па вуху. Хiстаючыся, ён павярнуў дадому, мiмаходзь пераступiўшы цераз Хакстэрса, якi, да таго часу ўжо ачухаўся i, забыты ўсiмi, сядзеў пасярод дарогi.
      Падымаючыся на ганак карчмы, Кас раптам пачуў ззаду сябе гук гучнай аплявухi i раз'юшаны крык болю, якi ўзвiўся над шматгалосым шумам i гамам. Ён пазнаў голас Невiдзiмкi - той крыкнуў так, быццам яго прывёў у шаленства нечакана востры боль.
      Мiстэр Кас уварваўся ў гасцiную.
      - Банцiнг, ён вяртаецца! - крыкнуў ён з парога. - Ратуйцеся!
      Мiстэр Банцiнг стаяў ля акна i майстраваў сабе касцюм з камiннага дыванка i аркуша "Заходне-сярэйскай газеты".
      - Хто вяртаецца? - спытаўся ён i так уздрыгнуў, што ледзьве не сапсаваў увесь свой касцюм.
      - Невiдзiмка! - адказаў мiстэр Кас i падбег да акна. - Нам трэба ўцякаць адсюль. Ён б'ецца як шалёны. Проста як шалёны.
      Цераз секунду ён быў ужо ў двары.
      - Злiтуйся божа! - у жаху ўсклiкнуў Банцiнг, не ведаючы, на што адважыцца. Але тут з калiдора карчмы данёсся шум схваткi, i гэта спынiла ўсе яго разважаннi. Ён вылез у акно, хуценька прыладзiў свой касцюм i кiнуўся бегчы па вулiцы з усёй хуткасцю, на якую толькi былi здольны яго тоўстыя кароткiя ножкi.
      Пачынаючы з той хвiлiны, калi пачуўся раз'юшаны крык Невiдзiмкi i мiстэр Банцiнг кiнуўся ўцякаць, устанавiць паслядоўнасць у ходзе айпiнгскiх падзей становiцца немагчымым. Можа, спачатку Невiдзiмка хацеў толькi прыкрыць адступленне Марвела з вузлом i кнiгамi. Але таму што ён увогуле не вызначаўся рахманым норавам ды яшчэ выпадковы ўдар канчаткова вывеў яго з сябе, ён стаў сыпаць ударамi направа i налева i бiць усiх, хто трапляўся пад руку.
      Уявiце сабе вулiцу, запоўненую людзьмi, якiя бягуць, бразганне дзвярэй i бойку з-за зацiшных куточкаў, дзе можна было б схавацца. Уявiце сабе ўздзеянне гэтай буры на няўстойлiвую раўнавагу дошкi, пакладзенай на два стулы ў сталовай старога Флетчэра, i выклiканую гэтым катастрофу. Уявiце сабе перапалоханую парачку, якую заспела бедства на арэлях. А потым бура пранеслася, i айпiнгская вулiца, упрыгожаная флагамi i гiрляндамi, апусцела; толькi адзiн Невiдзiмка працягваў бушаваць сярод раскiданых па зямлi какосавых арэхаў, перакуленых парусiнавых шчытоў i раскiданых тавараў з латка гандляра ласункамi. Адусюль даносiўся стук аканiц i завалаў, i толькi дзе-небудзь, выяўляючы прысутнасць людзей, у кутку акна мiльгала вылупленае вока пад спалохана прыўзнятым брывом.
      Невiдзiмка нейкi час забаўляўся тым, што разбiваў вокны ў карчме; затым прасунуў вулiчны лiхтар у акно гасцiнай мiсiс Грогрэм. Ён жа, напэўна, перарэзаў тэлеграфны провад за домiкам Хiгiнса на Эдэрдзiнскай дарозе. А затым, карыстаючыся сваёй незвычайнай здольнасцю, ён бясследна знiк, i ў Айпiнгу пра яго больш нiколi не было нi слыху нi дыху. Ён знiкнуў назаўсёды.
      Але мiнула добрыя дзве гадзiны, пасля чаго першыя смельчакi адважылiся зноў выйсцi на пустынную айпiнгскую вулiцу.
      Раздзел ХIII
      МIСТЭР МАРВЕЛ ХАДАЙНIЧАЕ АБ АДСТАЎЦЫ
      Калi ўжо пачало змяркацца i жыхары Айпiнга сталi баязлiва вылазiць з дамоў, пазiраючы на развалiны свайго няўдалага свята, па дарозе ў Брэмблхерст за букавым гаем цяжка крочыў нiзенькi каржакаваты чалавек у старым цылiндры. Ён нёс тры кнiгi, звязаныя разам нечым накшталт стракатай эластычнай стужкi, i вузел, загорнуты ў сiнi абрус. Яго чырвоны твар выказваў маркоту i знямогу, а ў паходцы была нейкая сутаргавая паспешлiвасць. Ён iшоў у суправаджэннi чужога, не свайго голасу i часта курчыўся пад дотыкам нябачных рук.
      - Калi ты зноў уцячэш, - сказаў Голас, - калi ты зноў надумаешся ўцякаць...
      - Госпадзi! - сказаў мiстэр Марвел. - I так ужо жывога месца на плячы не засталося.
      - Чэснае слова, - працягваў Голас, - я цябе заб'ю.
      - Я i не думаў уцякаць ад вас, - сказаў Марвел, ледзьве не плачучы. Клянуся вам. Я проста не ведаў, дзе трэба зварочваць, толькi i ўсяго. I адкуль я мог гэта ведаць? Мне i так дасталася як мае быць...
      - I дастанецца яшчэ больш, калi не будзеш слухацца, - сказаў Голас, i мiстэр Марвел адразу замоўк. Ён надзьмуў шчокi, i вочы яго красамоўна выказвалi глыбокi адчай.
      - Хопiць з мяне, што гэтыя аслы даведалiся пра маю тайну, а тут яшчэ ты надумаўся ўцячы з маiмi кнiгамi. Шчасце iх, што яны паспелi схавацца. А то... Нiхто не ведаў, што я нябачны. А цяпер што мне рабiць?
      - Што мне рабiць? - прамармытаў мiстэр Марвел.
      - Усё цяпер вядома. У газеты яшчэ трапiць? Усе будуць шукаць мяне, усе будуць насцярожаныя... - Голас моцна вылаяўся i замоўк.
      Адчай на твары мiстэра Марвела ўзмацнiўся, i ён замарудзiў крок.
      - Ну, рухайся, - сказаў Голас.
      Прамежкi памiж чырвонымi плямамi на твары мiстэра Марвела пашарэлi.
      - Не згубi кнiгi, боўдзiла! - сярдзiта сказаў Голас.
      - Адным словам, - працягваў ён, - мне давядзецца скарыстаць цябе... Праўда, прылада няважная, але ў мяне няма выбару.
      - Я нiкчэмная прылада, - сказаў Марвел.
      - Гэта праўда, - сказаў Голас.
      - Я самая кепская прылада, якую толькi вы маглi выбраць, - сказаў Марвел. - Я слабасiльны, - працягваў ён. - Я вельмi слабы, - паўтарыў ён, не дачакаўшыся адказу.
      - Хiба?
      - I сэрца ў мяне слабое. Ваша даручэнне я выканаў. Але, запэўнiваю вас, мне здавалася, што я вось-вось упаду.
      - Так?
      - У мяне i смеласцi i сiлы такой няма, якiя вам патрэбны.
      - Я цябе падбадзёру.
      - Лепш не трэба. Я не хачу сапсаваць вам усю справу, але гэта можа здарыцца. Раптам я спалохаюся цi разгублюся...
      - Ужо пастарайся, каб гэтага не здарылася, - сказаў Голас спакойна, але цвёрда.
      - Лепш ужо памерцi, - сказаў Марвел. - I гэта ж несправядлiва, працягваў ён. - Згадзiцеся самi... Мне здаецца, я маю права...
      - Наперад! - сказаў Голас.
      Мiстэр Марвел прыбавiў кроку, i нейкi час яны iшлi моўчкi.
      - Вельмi цяжкая работа, - сказаў мiстэр Марвел.
      Гэта заўвага нiяк не падзейнiчала. Тады ён вырашыў падступiцца з другога канца.
      - А што мне гэта дае? - пачаў ён зноў тонам горкай крыўды.
      - Хопiць! - ва ўсю моц гыркнуў Голас. - Я цябе забяспечу. Толькi рабi тое, што табе загадваюць. Ты выдатна справiшся, хаця ты i дурань, а справiшся...
      - Кажу вам, спадар, я непадыходзячы чалавек для гэтага. Я не хачу вам пярэчыць, але гэта так...
      - Замоўкнi ты, iнакш я зноў пачну выкручваць табе руку, - сказаў Невiдзiмка. - Не перашкаджай мне думаць.
      Наперадзе праз дрэвы блiснулi дзве плямы жоўтага святла, i ў змроку сталi бачны абрысы квадратнай царкоўнай вежы.
      - Я буду трымаць руку на тваiм плячы, - сказаў Голас, - пакуль мы не пройдзем праз вёску. Iдзi прама i не надумайся прыдурвацца. Iнакш будзе кепска.
      - Ведаю, - адказаў i ўздыхнуў Марвел, - гэта я добра ведаю.
      Жаласная фiгура ў старым цылiндры прайшла са сваёй ношай па вясковай вулiцы мiма асветленых вокнаў i знiкла ў змроку за ваколiцай.
      Раздзел XIV
      У ПОРТ-СТОЎ
      На наступны дзень у дзесяць гадзiн ранiцы мiстэр Марвел, няголены, брудны, раскудлачаны, сядзеў на лаўцы каля ўваходу ў карчомку, якая знаходзiлася ў прадмесцi Порт-Стоў; рукi ён засунуў у кiшэнi, часта надзiмаў шчокi i выгляд у яго быў вельмi зняможаны, расхваляваны i трывожны. Побач з iм ляжалi кнiгi, звязаныя ўжо вяроўкай. Вузел быў пакiнуты ў сасновым лесе за Брэмблхерстам, у адпаведнасцi з пераменамi ў планах Невiдзiмкi. Мiстэр Марвел сядзеў на лаўцы, i, хаця нiхто не звяртаў на яго нiякай увагi, хваляванне яго ўсё ўзмацнялася. Рукi яго бесперапынку шнарылi па шматлiкiх кiшэнях.
      Пасля таго, як ён праседзеў тут добрую гадзiну, з карчмы выйшаў пажылы матрос з газетай у руках i апусцiўся на лаўку побач з Марвелам.
      - Харошы дзянёк, - сказаў матрос.
      Мiстэр Марвел стаў спалохана азiрацца.
      - Так, вельмi, - пацвердзiў ён.
      - Надвор'е як раз па сезону, - працягваў матрос тонам, якi не дапускаў пярэчанняў.
      - Сапраўды, - пагадзiўся мiстэр Марвел.
      Матрос вынуў зубачыстку i на працягу некалькiх хвiлiн быў заняты выключна ёю. А мiж тым позiрк яго быў скiраваны на мiстэра Марвела, i ён уважлiва вывучаў запыленую фiгуру i кнiгi, якiя ляжалi побач з iм. Калi матрос падыходзiў да мiстэра Марвела, яму падалося, што ў таго ў кiшэнi звiняць манеты. Яго здзiвiла неадпаведнасць памiж знешнiм выглядам мiстэра Марвела i гэтым багаццем, якое пабразгвала. Думка яго зноў звярнулася да тэмы, якая нядаўна авалодала яго ўяўленнем.
      - Кнiгi? - спытаўся ён раптам, старанна арудуючы зубачысткай.
      Мiстэр Марвел уздрыгнуў i паглядзеў на звязку, што ляжала побач.
      - Так, - сказаў ён, - так-так, гэта кнiгi.
      - Дзiўныя рэчы можна знайсцi ў кнiгах, - працягваў матрос.
      - Цалкам з вамi згодны, - сказаў мiстэр Марвел.
      - I не толькi ў кнiгах, - працягваў матрос.
      - Правiльна, - пацвердзiў мiстэр Марвел. Ён зiрнуў на свайго субяседнiка i затым паглядзеў вакол сябе.
      - Вось, да прыкладу, дзiўныя рэчы часам пiшуць у газетах, - пачаў зноў матрос.
      - Ага, бывае.
      - Вось i ў гэтай газеце, - сказаў матрос.
      - А! - сказаў мiстэр Марвел.
      - Вось тут, - працягваў матрос, не зводзячы з мiстэра Марвела настойлiвага i сур'ёзнага позiрку, - надрукавана пра Невiдзiмку.
      Мiстэр Марвел скрывiў рот i пачухаў скулу, адчуваючы, што ў яго загарэлiся вушы.
      - Чаго толькi не выдумаюць, - сказаў ён слабым голасам. - Дзе гэта, у Аўстралii цi ў Амерыцы?
      - Нiчога падобнага, - адказаў матрос, - тут.
      - Госпадзi! - усклiкнуў Марвел, уздрыгнуўшы.
      - Праўда, не так каб зусiм тут, - сказаў матрос i мiстэр Марвел уздыхнуў з палёгкай, - не ў гэтым самым месцы, дзе мы цяпер сядзiм, але паблiзу.
      - Невiдзiмка, - сказаў Марвел. - Ну, а што ён робiць?
      - Усё, - сказаў марак, уважлiва разглядваючы Марвела. - Усё што трэба, - дабавiў ён.
      - Я ўжо чатыры днi не бачыў газет, - сказаў Марвел.
      - Спачатку ён з'явiўся ў Айпiнгу, - сказаў матрос.
      - Вось як? - сказаў мiстэр Марвел.
      - Там ён з'явiўся ў першы раз, - працягваў матрос, - а адкуль ён узяўся, гэтага, вiдаць, нiхто не ведае. Вось: "Незвычайнае здарэнне ў Айпiнгу". I ў газеце сказана, што гэта ўсё дакладна i верагодна.
      - Госпадзi! - сказаў мiстэр Марвел.
      - Так ужо, i праўда, дзiўная гiсторыя. I вiкарый, i доктар сцвярджаюць, што бачылi яго зусiм ясна... Дакладней кажучы, не бачылi. Тут пiшуць, што ён жыў у карчме "Кучар i конi" i нiхто, мусiць, спачатку не здагадваўся пра яго няшчасце, а потым у карчме надарылася бойка i ў яго з галавы сарвалi бiнты. Тады i заўважылi, што галава ў яго нябачная. Тут сказана, што яго адразу ж хацелi схапiць, ды яму ўдалося скiнуць з сябе вопратку i ўцячы. Праўда, яму давялося вытрымаць адчайную схватку, у час якой ён нанёс сур'ёзныя раненнi заслужанаму i паважанаму канстэблю, мiстэру Джаферсу, вось як тут сказана. Усё адкрыта, так? Iмёны названы поўнасцю i ўсё такое.
      - Госпадзi! - прамовiў мiстэр Марвел, з трывогай азiраючыся па баках i спрабуючы вобмацкам злiчыць грошы ў кiшэнях: яму прыйшла ў галаву дзiўная i вельмi цiкавая думка.
      - Як усё гэта дзiўна! - сказаў ён.
      - Праўда ж? Проста незвычайна, скажу я вам. Нiколi ў жыццi не чуў аб невiдзiмках. Ды што казаць: у наш час iншы раз чуеш пра такiя рэчы, што...
      - I гэта ўсё, што ён зрабiў? - спытаўся Марвел як мага спакайней.
      - А гэтага хiба мала? - сказаў матрос.
      - Ён не вярнуўся ў Айпiнг? - спытаўся Марвел. - Проста ўцёк, i ўсё?
      - Усё, - сказаў матрос. - Мала вам?
      - Зусiм дастаткова, - сказаў Марвел.
      - Яшчэ б не дастаткова, - сказаў марак, - яшчэ б...
      - А таварышаў у яго не было? Нiчога не пiшуць пра гэта? - з трывогай спытаўся Марвел.
      - Няўжо вам мала аднаго такога малайца? - спытаўся матрос. - Не, слава табе госпадзi, ён быў адзiн.
      Матрос панура пакiваў галавой.
      - Нават падумаць агiдна, што ён тут недзе ашываецца! Ён на свабодзе, i, як пiшуць у газеце, мяркуючы па некаторых звестках, можна зрабiць здагадку, што ён накiраваўся ў Порт-Стоў. А мы якраз тут! Гэта ўжо вам не амерыканскi цуд якi-небудзь. Вы падумайце толькi, што ён можа тут натварыць. Раптам ён вып'е лiшняе i надумаецца кiнуцца на вас? А калi ён захоча рабаваць, - хто сумее перашкодзiць яму? Ён можа забрацца куды хочаш, можа красцi, можа прайсцi скрозь палiцэйскую заставу гэтак жа лёгка, як мы з вамi можам уцячы ад сляпога. Яшчэ лягчэй! Сляпыя, гавораць, цудоўна добра чуюць. А калi б дзе было вiнцо, якое яму спадабалася б...
      - Так, вядома, становiшча яго вельмi выгаднае, - сказаў мiстэр Марвел. - I...
      - Сапраўды, - сказаў матрос, - вельмi выгаднае.
      На працягу ўсёй гэтай размовы мiстэр Марвел не пераставаў напружана азiрацца па баках, прыслухваючыся да ледзьве чутных крокаў i стараючыся заўважыць няўлоўныя рукi. Ён, здаецца, гатовы быў прыняць нейкае важнае рашэнне.
      Кашлянуўшы ў руку, ён яшчэ раз азiрнуўся, прыслухаўся, потым нахiлiўся да матроса i, панiзiўшы голас, сказаў:
      - Справа ў тым, што я выпадкова тое-сёе ведаю пра гэтага невiдзiмку. З прыватных крынiц.
      - Ого! - усклiкнуў матрос. - Вы?
      - Так, - сказаў Марвел. - Я.
      - Вось як! - сказаў матрос. - А дазвольце спытацца...
      - Вы будзеце здзiўлены, - сказаў мiстэр Марвел, прыкрываючы рот рукой. - Гэта дзiвосна.
      - Яшчэ б, - сказаў матрос.
      - Справа ў тым... - пачаў мiстэр Марвел канфiдэнцыяльным тонам. Але раптам выраз яго твару, як па чарадзейству, змянiўся. - Вой! - прастагнаў ён i цяжка заварочаўся на лаўцы; твар яго скрывiўся ад болю. - О-о-ой! прастагнаў ён зноў.
      - Што з вамi? - спытаўся спачувальна матрос.
      - Зубы баляць, - сказаў мiстэр Марвел i прыклаў руку да шчакi. Потым хутка ўзяў кнiгi. - Мне, бадай што, пара, - сказаў ён i пачаў неяк дзiўна ёрзаць па лаўцы, адсоўваючыся ад свайго субяседнiка.
      - Але вы ж збiралiся расказаць мне пра Невiдзiмку, - запратэставаў матрос.
      Мiстэр Марвел спынiўся ў нерашучасцi.
      - Вутка, - сказаў Голас.
      - Гэта вутка, - паўтарыў мiстэр Марвел.
      - Дык жа ў газеце напiсана... - сказаў матрос.
      - Проста вутка, - сказаў Марвел. - Я знаю, хто ўсё гэта выдумаў. Нiякага няма невiдзiмкi. Хлусня.
      - Як жа так? У газеце ж...
      - Усё выдумкi, з пачатку да канца, - цвёрда сказаў Марвел.
      Матрос падняўся з газетай у руках i вылупiў вочы. Мiстэр Марвел сутаргава азiраўся навокал.
      - Пастойце, - сказаў матрос павольна i раздзельна. - Вы хочаце сказаць...
      - Так, - сказаў Марвел.
      - Дык якога ж чорта вы сядзелi i слухалi, што я балбачу. Чаго ж вы маўчалi, калi я тут перад вамi строiў дурня.
      Мiстэр Марвел надзьмуў шчокi. Матрос раптам пачырванеў i сцiснуў кулакi.
      - Я тут, можа, дзесяць хвiлiн сяджу i размазваю гэтую гiсторыю, а ты, тоўстаморды дурань, грубiян, не мог...
      - Калi ласка, перастаньце лаяцца, - сказаў мiстэр Марвел.
      - Лаяцца! Пачакай...
      - Iдзём! - сказаў Голас.
      Мiстэра Марвела раптам прыпадняла, закружыла, i ён закрочыў прэч нейкай дзiўнай, сутаргавай паходкай.
      - Выбiрайся пакуль цэлы, - сказаў матрос.
      - Гэта мне выбiрацца? - сказаў Марвел. Ён адступiў нейкай няроўнай, паспешлiвай паходкай, амаль скачкамi; потым штосьцi замармытаў напаўголасу вiнаватым i разам з тым пакрыўджаным тонам.
      - Боўдзiла, - сказаў матрос, шырока расставiўшы ногi i ўзяўшыся ў бокi. - Я табе пакажу, нахабнiк ты гэтакi. Мяне не абдурыш! Вось яна, газета, тут усё сказана!
      Мiстэр Марвел адказаў штосьцi незразумелае; потым ён схаваўся за паваротам, але матрос усё яшчэ велiчна стаяў пасярод дарогi, гледзячы яму ўслед, пакуль каляска мяснiка не прымусiла яго сысцi з месца. Тады ён павярнуў да Порт-Стоў.
      - Колькi дурняў на свеце! - прабурчэў ён. - Бачна, хацеў пасмяяцца з мяне. Вось асёл! Ды гэта ж у газеце надрукавана!
      Хутка яму давялося пачуць яшчэ аб адной здзiўляючай гiсторыi, якая адбылася вельмi блiзка ад яго. Гэта быў прывiд "прыгаршчаў грошай" (нi больш нi менш), якi падарожнiчаў сам па сабе ўздоўж сцяны на вуглу Сент-Майклс-лейн. Гэтае дзiўнае вiдовiшча ўбачыў у тую самую ранiцу другi матрос. Ён, вядома, паспрабаваў схапiць грошы, але быў тут жа збiты з ног, а калi падняўся, прывiд знiк. Наш матрос схiльны быў, па яго асабiстых словах, у многае паверыць, але гэта было ўжо занадта. Пасля ён, аднак, змянiў сваю думку.
      Чуткi пра лятаючыя грошы гучалi даволi верагодна. У гэты дзень па ўсёй акрузе, нават з цудоўнай канторы лонданскага банка, з кас корчмаў i крамаў з выпадку цёплага надвор'я дзверы ўсюды былi расчынены насцеж, - грошы спакойна i спрытна вымалiся прыгаршчамi i пачкамi i лёталi па сценах i закавулках, хутка знiкаючы ад позiркаў людзей, якiя наблiжалiся. Сваё таямнiчае падарожжа грошы заўсёды заканчвалi - хаця нiхто гэтага i не прасачыў - у кiшэнях неспакойнага чалавека ў старым цылiндры, якi сядзеў каля дзвярэй карчмы ў прадмесцi Порт-Стоў.
      Толькi праз дзесяць дзён, калi ўжо ўсiм было вядома пра здарэнне ў Бэрдоку, матрос параўнаў усе гэтыя здарэннi i зразумеў, як блiзка ён быў ад дзiўнага Невiдзiмкi.
      Раздзел XV
      ЧАЛАВЕК, ЯКI БЯЖЫЦЬ
      Надвячоркам доктар Кемп сядзеў у сваiм кабiнеце, у вежы дома, якi стаяў на ўзгорку, адкуль адкрываўся вiд на Вэрдок. Гэта быў невялiкi ўтульны пакой з трыма вокнамi - на поўнач, захад i поўдзень з вялiкай колькасцю палiц, застаўленых кнiгамi i навуковымi часопiсамi, i з трывалым пiсьмовым сталом; каля паўночнага акна стаяў столiк з мiкраскопам, шкельцамi, усялякiмi маленькiмi прыборамi, культурамi бацыл i бутэлечкамi з рэактывамi. Лямпа ў кабiнеце была ўжо запалена, хаця промнi заходзячага сонца яшчэ ярка асвятлялi неба. Шторы былi падняты, таму не даводзiлася турбавацца, што хто-небудзь пажадае зазiрнуць у акно. Доктар Кемп быў высокiм стройным маладым чалавекам з iльнянымi валасамi i светлымi, амаль белымi вусамi. Рабоце, якой ён быў цяпер заняты, ён прыдаваў вялiкае значэнне, разлiчваючы трапiць дзякуючы ёй у члены Каралеўскага навуковага таварыства.
      Выпадкова падняўшы вочы ад работы, ён убачыў агнiсты заход сонца над узгоркам насупраць. З хвiлiну, магчыма, рассеяна прыкусiўшы кончык ручкi, ён любаваўся залатым ззяннем над вяршыняй узгорка; потым увагу яго прыцягнула маленькая чорная фiгурка, якая рухалася па ўзгорку ў напрамку да яго дома. Гэта быў нiзенькi чалавечак у цылiндры, i бег ён з такой хуткасцю, што ногi яго так i мiльгалi ў паветры.
      "Яшчэ адзiн асёл, - падумаў доктар Кемп. - Падобны на таго, якi наляцеў на мяне сёння ранiцай з крыкам: "Невiдзiмка iдзе!" Не разумею, што гэта робiцца з людзьмi. Можна падумаць, што мы жывём у трынаццатым стагоддзi".
      Ён падняўся, падышоў да акна i стаў глядзець на ўзгорак, ахутаны змрокам, i на цёмную фiгуру чалавека, якi бег.
      - Ён, мусiць, вельмi спяшаецца, - сказаў доктар Кемп, - але ад гэтага штосьцi мала толку. Ён бяжыць так паволi, як быццам бы ў яго кiшэнi набiты свiнцом. Хутчэй, сэр, хутчэй! - сказаў доктар Кемп.
      Праз хвiлiну чалавек схаваўся за адной з вiл на схiле ўзгорка. Яшчэ праз хвiлiну ён зноў з'явiўся ў прасвеце памiж двума дамамi, затым зноў схаваўся i зноў паказаўся, i так тры разы, пакуль не знiк зусiм.
      - Аслы! - сказаў доктар Кемп i, павярнуўшыся, зноў накiраваўся да пiсьмовага стала.
      Але тыя, каму давялося быць у гэты час на дарозе i блiзка бачыць чалавека, якi бег, бачыць дзiкi жах на яго мокрым ад поту твары, тыя не падзялялi пагардлiвага скептыцызму доктара. Чалавек уцякаў, i ад яго пры гэтым далятаў звон, як ад туга набiтага кашалька, якi кiдаюць або туды, або сюды. Ён не аглядваўся нi направа, нi налева, але глядзеў расшыранымi вачыма проста перад сабой, туды, дзе каля падножжа ўзгорка адзiн за адным успыхвалi лiхтары i тоўпiўся на вулiцы народ. Нiжняя скiвiца ў яго адвiсла, на губах выступiла густая пена i дыхаў ён хрыпла i гучна. Усе прахожыя спынялiся, пачыналi аглядваць дарогу i з прыкметным хваляваннем распытвалi адзiн аднаго, чым могуць быць выклiканы такiя паспешлiвыя ўцёкi.
      Раптам воддаль, амаль на вяршыне ўзгорка, сабака, якi гарэзнiчаў на дарозе, заскуголiў, кiнуўся ў падваротню i, пакуль прахожыя дзiвiлiся, мiма iх пранеслася штосьцi, - не то вецер, не то шлёпанне ног, не то шум цяжкага дыхання.
      Людзi закрычалi. Людзi кiнулiся ў бакi. З лямантам пабеглi пад гару. Iх крыкi ўжо чулiся на вулiцы, калi Марвел быў яшчэ на сярэдзiне ўзгорка. Яны разбягалiся па дамах, лiхаманкава зачынялi за сабой дзверы i, ледзьве аддыхаўшыся, паведамлялi страшэнную вестку. Марвел чуў бразганне дзвярэй i рабiў апошнiя адчайныя намаганнi.
      Жах пранёсся мiма яго, абагнаў яго i ў адно iмгненне апанаваў увесь гарадок.
      "Невiдзiмка iдзе! Невiдзiмка!.."
      Раздзел XVI
      У ШЫНКУ "ВЯСЁЛЫЯ КРЫКЕТЫСТЫ"
      Шынок "Вясёлыя крыкетысты" знаходзiцца каля самага падножжа ўзгорка, дзе пачынаецца лiнiя конкi. Гаспадар, абапершыся тоўстымi чырвонымi рукамi аб стойку, размаўляў пра коней з худасочным рамiзнiкам, а чорнабароды чалавек, апрануты ў шэрае, аплятаў сухары з сырам, пацягваў вiно i размаўляў з палiсменам, якi толькi што змянiўся з дзяжурства. Мяркуючы па акцэнце, гэта быў амерыканец.
      - Што гэта за крыкi? - сказаў рамiзнiк, раптам перапынiўшы размову i стараючыся паверх бруднай жоўтай фiранкi на нiзенькiм акне шынка разгледзець дарогу, што цягнулася ўверх па ўзгорку. Хтосьцi прабег па вулiцы мiма дзвярэй.
      - Ужо цi не пажар там? - сказаў гаспадар.
      Пачулiся крыкi, якiя прыблiжалiся: хтосьцi цяжка бег. З шумам расчынiлiся дзверы, i ў пакой уляцеў раскудлачаны Марвел без капелюша i з разарваным каўняром, ён плакаў. Сутаргава павярнуўшыся, ён паспрабаваў зачынiць дзверы, але рэмень утрымлiваў iх прачыненымi.
      - Iдзе! - завiшчаў Марвел не сваiм голасам. - Ён iдзе. Невiдзiмка! Гонiцца за мной. Богам прашу... Выратуйце! Выратуйце! Выратуйце!
      - Зачынiце дзверы, - сказаў палiсмен. - Хто iдзе? У чым справа? - Ён падышоў да выхадных дзвярэй, адчапiў рэмень, i дзверы зачынiлiся. Амерыканец зачынiў другiя дзверы.
      - Пусцiце мяне за стойку, - сказаў Марвел, дрыжучы i плачучы, але моцна прыцiскаючы да сябе кнiгi. - Пусцiце мяне. Схавайце мяне дзе-небудзь. Кажуць вам, ён гонiцца за мной. Я ўцёк ад яго. Ён сказаў, што заб'е мяне. I заб'е.
      - Вам нечага баяцца, - сказаў чорнабароды. - Дзверы зачынены. А ў чым справа?
      - Схавайце мяне, - паўтарыў Марвел i раптам завiшчаў ад страху: уваходныя дзверы затрэслiся ад моцнага ўдару, i знадворку пачулiся паспешлiвы стук i крыкi.
      - Эй! - закрычаў палiцэйскi. - Хто там?
      Мiстэр Марвел, як вар'ят, забегаў па пакою ў пошуках выхада.
      - Ён заб'е мяне! - крычаў ён. - У яго нож! Богам прашу!..
      - Вось, - сказаў гаспадар, - iдзiце сюды. - Ён адкiнуў дошку, i мiстэр Марвел кiнуўся за стойку. Стук у дзверы аднавiўся.
      - Не адчыняйце яму! - закрычаў мiстэр Марвел. - Калi ласка, не адчыняйце! Куды мне схавацца?
      - Дык гэта, значыць, Невiдзiмка? - спытаўся чорнабароды, заклаўшы адну руку за спiну. - Я думаю, пара ўжо i паглядзець на яго.
      Раптам акно шынка разляцелася на друзачкi i звонку ўзнялiся крыкi i беганiна. Палiсмен, стаўшы на лаўку i высунуўшы галаву ў акно, стараўся разгледзець, што робiцца каля дзвярэй. Потым злез i сказаў, здзiўлена падняўшы бровы:
      - Гэта ён.
      Гаспадар пастаяў перад дзвярыма ў суседнi пакой, куды схавалi мiстэра Марвела, паглядзеў на разбiтае акно i падышоў да сваiх наведвальнiкаў.
      Усё раптам зацiхла.
      - Шкада, што ў мяне няма з сабой дубiнкi, - сказаў палiсмен, нерашуча падыходзячы да дзвярэй. - Як адчынiм дзверы, дык ён цяпер i ўвойдзе. Нiчым яго не спынiш.
      - А вы не вельмi спяшайцеся адчыняць, - баязлiва сказаў худасочны рамiзнiк.
      - Адсуньце завалу, - сказаў чорнабароды. - Няхай толькi ўвойдзе... - i ён паказаў рэвальвер, якi трымаў у руцэ.
      - Гэта няварта, - сказаў палiцэйскi. - Гэта ж можа быць забойства.
      - Я ведаю, у якой краiне знаходжуся, - запярэчыў чорнабароды. - Я буду цэлiцца ў ногi. Адсуньце завалу.
      - А калi вы трапiце мне ў спiну? - сказаў гаспадар, выглядаючы з-пад фiранкi на вулiцу.
      - Добра, - сказаў чорнабароды i, нахiлiўшыся, сам адсунуў завалу, трымаючы рэвальвер напагатове. Гаспадар, размiзнiк i палiсмен павярнулiся да дзвярэй.
      - Уваходзьце, - нягучна сказаў чорнабароды, адступаючы на крок i гледзячы на дзверы; рэвальвер ён трымаў за спiной. Але нiхто не ўвайшоў i дзверы не адчынiлiся. Калi праз пяць хвiлiн другi рамiзнiк асцярожна зазiрнуў у шынок, усе яны стаялi ў чакальных позах, а з суседняга пакоя выглядвала бледная, спалоханая фiзiяномiя.
      - Цi ўсе дзверы ў доме зачынены? - спытаўся Марвел. - Ён дзе-небудзь тут, вынюхвае. Ён жа хiтры як чорт.
      - Бог ты мой! - усклiкнуў гаспадар. - А заднiя дзверы! Вы тут папiльнуйце. Вось жа... - Ён бездапаможна азiрнуўся. Дзверы ў суседнi пакой зачынiлiся, i ключ шчоўкнуў у замку. - А асобны ход! I дзверы ў двор...
      Ён выбег з пакоя.
      Праз хвiлiну ён вярнуўся з кухонным нажом у руках.
      - Дзверы ў двор адчынены! - сказаў ён, i яго тоўстая нiжняя губа адвiсла.
      - Можа, ён ужо ў доме, - сказаў першы рамiзнiк.
      - У кухнi яго няма, - сказаў гаспадар. - Там дзве служанкi, i я па ўсёй кухнi прайшоў вось з гэтым нажом, нiводнага кутка не прапусцiў. Яны таксама гавораць, што ён не заходзiў. Яны нiчога не заўважылi...
      - Вы замкнулi дзверы? - спытаўся першы рамiзнiк.
      - Не маленькi, слава богу, - адказаў гаспадар.
      Чорнабароды схаваў рэвальвер. Але ў тую ж секунду i стукнула адкiдная дошка стойкi, загрымела засаўка, гучна заскрыгатаў замок, i дзверы ў суседнi пакой адчынiлiся насцеж. Яны пачулi, як Марвел завiшчэў, быццам злоўлены заяц, i кiнулiся праз стойку да яго на дапамогу. Чорнабароды выстралiў, люстэрка ў суседнiм пакоi трэснула, асколкi са звонам разляцелiся па падлозе.
      Увайшоўшы ў пакой, гаспадар заўважыў, што Марвел корчыцца i боўтаецца перад дзвярамi, якiя вялi цераз кухню ў двор. Пакуль гаспадар стаяў у нерашучасцi, дзверы адчынiлiся, i Марвел быў зацягуты ў кухню. Адтуль пачулiся крыкi i стук каструль, якiя падалi. Марвел, нагнуўшы галаву, упарта адступаў назад, але быў дацягнуты да дзвярэй у двор. Завала адсунулася.
      Палiсмен, працiснуўшыся мiма гаспадара, забег на кухню разам з адным рамiзнiкам, i схапiў кiсць нябачнай рукi, якая трымала за каўнер Марвела, але тут жа атрымаў удар у твар, пахiснуўся i адступiў. Дзверы расчынiлiся, i Марвел зрабiў адчайную спробу схавацца за iмi. У гэты час рамiзнiк штосьцi схапiў.
      - Я трымаю яго! - закрычаў рамiзнiк.
      - Злавiў! - крыкнуў ён.
      Мiстэр Марвел, выпушчаны з нябачных рук, упаў на падлогу i паспрабаваў прапаўзцi пад нагамi людзей, якiя барукалiся. Схватка перамясцiлася да дзвярэй. Упершыню пачуўся голас Невiдзiмкi - ён гучна ўскрыкнуў, таму што палiсмен наступiў яму на нагу. Потым пачуўся раз'юшаны рык, i Невiдзiмка запрацаваў кулакамi, нiбы цапамi. Рамiзнiк раптам завыў i скурчыўся, атрымаўшы ўдар пад дыхавiцу. Дзверы, што вялi ў пакой, зачынiлiся i прыкрылi адступленне мiстэра Марвела. Людзi тапталiся ў цеснай кухнi, пакуль не заўважылi, што яны змагаюцца з пустатой.
      - Куды ён збег? - крыкнуў чорнабароды.
      - Сюды, - сказаў палiсмен, выходзячы на двор, i спынiўся.
      Кавалак чарапiцы праляцеў над самым яго вухам i ўпаў на кухонны стол, якi быў застаўлены пасудай.
      - Я яму пакажу! - крыкнуў чорнабароды. Над плячом палiсмена блiснула сталь, i ў змрок, у той бок, адкуль была кiнута чарапiца, вылецелi адна за адной пяць куль. Страляючы, чорнабароды апiсваў рукой дугу па гарызанталi, таму кулi веерам клалiся ў цесным дворыку.
      Наступiла цiшыня.
      - Пяць куль, - сказаў чорнабароды. - Казырная гульня! Дайце лiхтар i пойдзем шукаць цела.
      Раздзел XVII
      НАВЕДВАЛЬНIК ДОКТАРА КЕМПА
      Доктар Кемп працягваў пiсаць у сваiм кабiнеце, пакуль гукi стрэлаў не прыцягнулi яго ўвагу. "Паф, паф, паф", - шчоўкалi яны адзiн за адным.
      - Ого! - усклiкнуў доктар Кемп, зноў прыкусiўшы ручку, якой толькi што пiсаў, прыслухоўваючыся! - Хто гэта ў Бэрдоку палiць з рэвальвера? Што яшчэ гэтыя аслы выдумалi?
      Ён падышоў да паўднёвага акна, адчынiў яго i, высунуўшыся, стаў узiрацца ў начны горад - сетку асветленых вокнаў, газавых лiхтароў i вiтрын з чорнымi прамежкамi дахаў i двароў.
      - Як быццам там, пад узгоркам, каля "Крыкетыстаў", сабраўся натоўп, сказаў ён, узiраючыся. Потым позiрк яго скiраваўся ўдалечыню, дзе свяцiлiся агнi судоў i прыстань, - невялiкi, ярка асветлены будынак зiхацеў, нiбы жоўты алмаз. Малады месяц узыходзiў над заходнiм бокам узгорка, а яркiя зоркi амаль ззялi што як над тропiкамi.
      Хвiлiн праз пяць, на працягу якiх думкi яго неслiся да сацыяльных умоваў будучынi i блукалi ў нетрах бязмежнасцi часоў, доктар Кемп уздыхнуў, зноў зачынiў акно i вярнуўся да пiсьмовага стала.
      Прыкладна праз гадзiну пасля гэтага каля ўваходных дзвярэй пазванiлi. З таго часу як Кемп пачуў стрэлы, работа яго iшла вяла, i ён раз-пораз адхiляўся i задумваўся. Калi пачуўся званок, ён пакiнуў работу i стаў прыслухоўвацца. Ён чуў, як служанка пайшла адчыняць дзверы, i чакаў яе крокаў на лесвiцы, але яна не вярнулася.
      - Хто б гэта мог быць? - сказаў Кемп.
      Ён паспрабаваў зноў узяцца за работу, але штосьцi яму перашкаджала. Тады ён устаў, выйшаў з кабiнета i спусцiўся па лесвiцы на пляцоўку; там ён пазванiў i, калi ў холе, унiзе, з'явiлася пакаёўка, спытаўся ў яе, перагнуўшыся цераз парэнчы:
      - Пiсьмо прынеслi?
      - Не, выпадковы званок, сэр, - адказала пакаёўка.
      "Я чамусьцi нервуюся сёння", - сказаў Кемп сам сабе.
      Ён вярнуўся ў кабiнет, рашуча ўзяўся за работу i праз некалькi хвiлiн быў ужо ўвесь захоплены ёю. Цiшыню ў пакоi парушала толькi цiканне гадзiннiка ды парыпванне пяра, якое рухалася па паперы ў самым цэнтры светлага круга, якi ўтварала настольная лямпа.
      Было дзве гадзiны ночы, калi доктар Кемп вырашыў на сёння закончыць работу. Ён падняўся, пазяхнуў i спусцiўся ўнiз, у сваю спальню. Ён ужо зняў пiнжак i камiзэльку, як раптам адчуў, што яму хочацца пiць. Узяўшы свечку, ён спусцiўся ў сталовую, каб пашукаць там сельцерскай i вiскi.
      Навуковыя заняткi зрабiлi доктара Кемпа вельмi назiральным чалавекам; вяртаючыся са сталовай, ён заўважыў цёмную пляму на лiнолеуме побач з цынкоўкай, каля самай лесвiцы. Ён падняўся ўжо наверх, як раптам задаў сабе пытанне, адкуль магла з'явiцца гэтая пляма. Гэта была, вiдавочна, падсвядомая думка. Але як бы там нi было, ён вярнуўся ў хол, паставiў сiфон i вiскi на столiк i, нагнуўшыся, стаў даследаваць пляму. Без асаблiвага здзiўлення ён пераканаўся, што яна лiпкая i барвовая, зусiм як падсыхаючая кроў.
      Прыхапiўшы сiфон i бутэльку з вiскi, ён падняўся наверх, уважлiва прыглядаючыся па баках i спрабуючы растлумачыць сабе, адкуль магла з'явiцца крывавая пляма. На пляцоўцы ён спынiўся i ў здзiўленнi ўтаропiўся на дзверы свайго пакоя: ручка дзвярэй была ў крывi.
      Ён зiрнуў на сваю руку. Яна была зусiм чыстая. I тут ён успомнiў, што калi ён выйшаў з кабiнета, дзверы ў яго спальню былi адчынены, - значыць, ён да ручкi дзвярэй i не датыкаўся. Ён цвёрдым крокам увайшоў у спальню; ягоны твар быў зусiм спакойны, хiба што некалькi больш рашучы, чым звычайна. Позiрк яго, уважлiва аглядаючы пакой, спынiўся на ложку. На коўдры цямнела лужына крывi, а прасцiна была разарвана. Калi ён першы раз увайшоў у пакой, ён гэтага не заўважыў, таму што накiраваўся проста да туалетнага столiка. У адным месцы пасцель была скамечана, як быццам бы хтосьцi толькi што сядзеў на ёй.
      Тут яму падалося, што чыйсьцi голас нягучна ўсклiкнуў: "Дык гэта ж Кемп!" Але доктар Кемп не верыў у таямнiчыя галасы.
      Ён стаяў i глядзеў на скамечаную пасцель. Можа, яму проста здалося? Ён зноў агледзеўся, але не заўважыў нiчога падазронага, акрамя скамечанай i запэцканай крывёй пасцелi. Тут ён ясна пачуў нейкi рух у кутку пакоя, каля ўмывальнiка. У любога чалавека, нават самага адукаванага, захоўваюцца нейкiя няўлоўныя рэшткi забабонаў. Жудаснае пачуццё апанавала доктара Кемпа. Ён зачынiў дзверы спальнi, падышоў да столiка i паставiў на яго сiфон. Раптам ён уздрыгнуў: у паветры, памiж iм i ўмывальнiкам, вiсела акрываўленая павязка з палатнянай анучы.
      Уражаны, ён стаў углядацца. Гэта была пустая павязка - акуратна зробленая, але зусiм пустая. Ён хацеў падысцi i схапiць яе, але нечы дотык спынiў яго, i ён пачуў голас, якi прагучаў зусiм побач.
      - Кемп! - сказаў Голас.
      - А? - сказаў Кемп, разiнуўшы рот.
      - Не палохайцеся, - працягваў Голас. - Я невiдзiмка.
      Кемп нейкi час нiчога не адказваў, толькi глядзеў на павязку.
      - Невiдзiмка? - сказаў ён нарэшце.
      - Невiдзiмка, - паўтарыў Голас.
      Кемпу прыпомнiлася гiсторыя, якую ён так старанна высмейваў усяго толькi сёння ранiцай. Але, у гэтую хвiлiну ён, мусiць, не вельмi спалохаўся i здзiвiўся. Толькi пазней ён змог усвядомiць свае пачуццi.
      - Я лiчыў, што ўсё гэта выдумка, - сказаў ён. Хаця ў яго ў галаве круцiлiся доказы, якiя ён прыводзiў ранiцай. - Вы ў павязцы? - спытаўся ён.
      - Так, - адказаў Невiдзiмка.
      - О! - усхвалявана сказаў Кемп. - Вось дык штука. - Але тут жа схамянуўся. - Глупства. Фокус якi-небудзь. - Ён хутка ступiў наперад, i рука яго, працягнутая да павязкi, сустрэла нябачныя пальцы.
      Пры гэтым дотыку ён адскочыў i змянiўся ў твары.
      - Богам прашу, Кемп, не палохайцеся. Мне так патрэбна дапамога! Пачакайце!
      Нябачная рука схапiла Кемпа за локаць. Кемп стукнуў па ёй.
      - Кемп! - крыкнуў Голас. - Кемп, супакойцеся! - I нябачная рука яшчэ мацней сцiснула локаць Кемпа.
      Шалёнае жаданне вызвалiцца апанавала Кемпа. Перавязаная рука ўчапiлася яму ў плячо, i раптам Кемп быў збiты з ног i кiнуты дагары на ложак. Ён адкрыў рот, каб крыкнуць, але ў тую ж секунду край прасцiны апынуўся ў яго памiж зубамi. Невiдзiмка трымаў яго моцна, але рукi Кемпа былi свабодныя, i ён шалёна бiў iмi без разбору.
      - Будзьце разважнымi, - сказаў Невiдзiмка, моцна трымаючы Кемпа, нягледзячы на ўдары, што сыпалiся на яго. - О чорт, не выводзьце мяне з цярплiвасцi! Ляжыце смiрна, боўдзiла вы гэтакi! - раўкнуў Невiдзiмка ў самае вуха Кемпа.
      Яшчэ з хвiлiну Кемп працягваў выкручвацца, потым зацiх.
      - Калi вы крыкнеце, я разаб'ю вам галаву, - сказаў Невiдзiмка, вымаючы прасцiну з рота Кемпа. - Я - Невiдзiмка. Гэта не выдумка i не фокус. Я сапраўды Невiдзiмка. I мне патрэбна ваша дапамога. Я не зраблю вам нiчога шкоднага, калi вы не будзеце паводзiць сябе, як ачмурэлая дзеравеншчына. Няўжо вы мяне не помнiце, Кемп? Я - Грыфiн, мы ж разам вучылiся ва ўнiверсiтэце.
      - Дайце мне падняцца, - сказаў Кемп. - Я нiкуды не збягу. I дайце мне хвiлiну пасядзець спакойна.
      Ён сеў на ложак i памацаў патылiцу.
      - Я - Грыфiн, вучыўся ва ўнiверсiтэце разам з вамi. Я зрабiў сябе нябачным. Я - самы звычайны чалавек, якога вы ведалi, але толькi нябачны.
      - Грыфiн? - перапытаў Кемп.
      - Так, Грыфiн, - адказаў Голас. - Ва ўнiверсiтэце быў на курс маладзей за вас, амаль альбiнос, шэсць футаў ростам i плячысты, з бела-ружовым тварам i чырвонымi вачыма. Атрымаў узнагароду за работу па хiмii.
      - Нiчога не разумею, - сказаў Кемп, - у галаве ў мяне зусiм памутнела. Пры чым тут Грыфiн?
      - Грыфiн - гэта я.
      Кемп задумаўся.
      - Гэта жахлiва, - сказаў ён. - Але якая чартаўшчына можа зрабiць чалавека нябачным?
      - Нiякай чартаўшчыны. Гэта зусiм лагiчны i даволi нескладаны працэс...
      - Гэта жахлiва! - сказаў Кемп. - Якiм чынам?..
      - Жахлiва, сапраўды. Але я паранены, мне балюча, i я змарыўся. О госпадзi, Кемп, будзьце мужчынам! Аднясiцеся да гэтага спакойна. Дайце мне паесцi i напiцца, а пакуль я прысяду.
      Кемп глядзеў на павязку, якая рухалася па пакоi; потым ён убачыў, як плеценае крэсла працягнулася па падлозе i спынiлася каля ложка. Яно затрашчала, i сядзенне апусцiлася на чвэрць цаля. Кемп працёр вочы i зноў памацаў патылiцу.
      - Гэта цiкавей за ўсялякiя прывiды, - сказаў ён i недарэчна расмяяўся.
      - Вось так лепш. Слава богу, вы становiцеся разважлiвымi.
      - Альбо дурнею, - сказаў Кемп i зноў працёр вочы.
      - Дайце мне вiскi: я ледзьве дыхаю.
      - Гэтага я не сказаў бы. Дзе вы? Калi я ўстану, я не наткнуся на вас? Ага, вы тут. Добра. Вiскi... Калi ласка. Куды ж мне паднесцi яго вам?
      Крэсла затрашчала, i Кемп адчуў, што шклянку бяруць у яго з рук. Ён выпусцiў яе не зусiм ахвотна, неўсвядомлена асцерагаючыся, што шклянка ўпадзе i разаб'ецца. Але шклянка спынiлася ў паветры, цалях у дваццацi над пярэднiм краем крэсла. Кемп глядзеў на шклянку ў страшэнным неўразуменнi...
      - Гэта... ну, вядома, гэта - гiпноз... Вы, магчыма, унушылi мне, што вы нябачны.
      - Лухта! - сказаў Голас.
      - Але ж гэта вар'яцтва!
      - Выслухайце мяне.
      - Толькi сёння ранiцай я прывёў бясспрэчныя доказы, - пачаў Кемп, - што нябачнасць...
      - Плюньце на ўсе доказы, - перапынiў яго Голас. - Я памiраю ад голаду, i для чалавека, зусiм распранутага, тут даволi прахладна.
      - Ён адчувае голад! - сказаў Кемп.
      Шклянка вiскi перакулiлася.
      - Так, - сказаў Невiдзiмка, са стукам адстаўляючы шклянку. - Цi няма ў вас халата?
      Кемп прамармытаў штосьцi незразумелае i, падышоўшы да адзежнай шафы, выняў адтуль цёмна-чырвоны халат.
      - Падыдзе? - спытаў ён.
      Халат узялi ў яго з рук. З хвiлiну ён вiсеў нерухома ў паветры, потым дзiўна загайдаўся, выцягнуўся ва ўсю даўжыню i, зашпiлiўшыся, як трэба, апусцiўся ў крэсла.
      - Добра б яшчэ кальсоны, шкарпэткi i туфлi, - адрывiста вымавiў Невiдзiмка. - I паесцi.
      - Калi ласка, усё, што жадаеце. Але са мной у жыццi не надаралася нiчога больш недарэчнага.
      Кемп дастаў з камода ўсё, што прасiў Невiдзiмка, i спусцiўся ў кладоўку. Ён вярнуўся з халоднымi катлетамi i хлебам i, падсунуўшы невялiкi столiк, расставiў усё гэта перад госцем.
      - Абыдуся i без нажа, - сказаў Невiдзiмка, i катлета павiсла ў паветры. Пачулася жаванне.
      - Я заўсёды лiчыў за лепшае спачатку апрануцца, а потым ужо есцi, сказаў Невiдзiмка з поўным ротам, прагна глытаючы хлеб з катлетай. - Дзiўны капрыз!
      - Рука, здаецца, дзейнiчае? - сказаў Кемп.
      - Будзьце спакойныя, - сказаў Невiдзiмка.
      - Але як усё-такi дзiўна...
      - Менавiта так. Але самае дзiўнае тое, што я трапiў менавiта да вас, калi мне спатрэбiлася зрабiць перавязку. Гэта мая першая ўдача! Урэшце, я i так вырашыў пераначаваць у гэтым доме. Нiчога вам не дапаможа! Страшна няёмка, што кроў маю бачна, праўда? Цэлая лужына нацякла. Мусiць, яна становiцца бачнай, калi згусае. Мне давялося змянiць толькi жывую тканку, i я нябачны толькi пакуль жывы... Ужо тры гадзiны, як я тут.
      - Але як вы гэта зрабiлi? - пачаў Кемп раздражнёна. - Чорт ведае што! Уся гэтая гiсторыя ад пачатку да канца - суцэльная бязглуздзiца.
      - Дарэмна вы так думаеце, - сказаў Невiдзiмка. - Усё гэта цалкам разумна.
      Ён пацягнуўся i ўзяў бутэльку з вiскi. Кемп здзiўлена глядзеў на халат, якi паглынаў вiскi. Святло ад свечкi, праходзячы скрозь дзiрку на правым плячы халата, утварыла светлы трохвугольнiк пад левымi рэбрамi.
      - Што гэта былi за стрэлы? - спытаўся Кемп. - Як пачалася стралянiна?
      - Там быў адзiн дурань, мой выпадковы кампаньён, каб яго чорт узяў, якi хацеў украсцi мае грошы. I ўкраў-такi.
      - Таксама невiдзiмка?
      - Не.
      - Ну, а што далей?
      - Цi нельга мне яшчэ чаго-небудзь паесцi, га? Потым я ўсё раскажу па парадку. Я галодны, i рука балiць. А вы хочаце, каб я вам расказваў!
      Кемп падняўся.
      - Значыць, гэта не вы стралялi? - спытаўся ён.
      - Не, - адказаў госць. - Страляў наўздагад нейкi iдыёт, якога я раней нiколi не бачыў. Яны ўсе перапалохалiся. Мяне ўсе палохаюцца. Каб iх чорт узяў! Ну вось што, Кемп: я есцi хачу.
      - Пайду пашукаю, цi няма ўнiзе яшчэ чаго-небудзь з ежы, - сказаў Кемп. - Баюся, што знойдзецца не шмат.
      Закончыўшы з ежай, - а паеў ён грунтоўна, - Невiдзiмка папрасiў цыгару.
      Ён прагна адкусiў кончык, перш чым Кемп паспеў адшукаць нож, i вылаяўся, калi адстаў вонкавы лiсток.
      Дзiўна было бачыць яго з цыгарай: рот, горла, зеў i ноздры выступалi, быццам злепак, зроблены з дыму, якi клубiўся.
      - Слаўная штука тытунь! - сказаў ён, моцна зацягнуўшыся. - Мне вельмi пашанцавала, што я трапiў да вас, Кемп. Вы павiнны памагчы мне. Падумаць толькi - якраз цяпер натрапiў на вас! Я ў адчайным становiшчы. Я быў як звар'яцелы. Чаго толькi я не перажыў! Але цяпер у нас справа пойдзе, ужо паверце...
      Ён выпiў яшчэ вiскi з содай. Кемп устаў, агледзеўся i прынёс з суседняга пакоя яшчэ шклянку для сябе.
      - Усё гэта дзiка... але, напэўна, я таксама вып'ю.
      - Вы амаль не змянiлiся, Кемп, за гэтыя дванаццаць гадоў. Вы, бландзiны, мала мяняецеся. Усё такi ж стрыманы i метадычны... Я павiнен вам усё растлумачыць. Мы будзем працаваць разам!
      - Але як гэта адбылося? - спытаў Кемп. - Як вы сталi такiм?
      - Богам прашу, дайце мне спакойна пакурыць, потым я вам усё раскажу.
      Але ў гэтую ноч ён не расказаў нiчога. У яго разбалелася рука i пачалася гарачка, ён вельмi аслабеў. Яго хворае ўяўленне ўсё вярталася да пагонi на ўзгорку i да бойкi каля шынка. Ён пачаў было расказваць, але адразу пераходзiў на iншае. Ён няскладна гаварыў пра Марвела, сутаргава зацягваўся, i ў голасе яго чулася раздражненне. Кемп стараўся атрымаць з яго расказу ўсё, што мог.
      - Ён мяне баяўся... я бачыў, што ён мяне баiцца, - зноў i зноў паўтараў Невiдзiмка. - Ён хацеў уцячы ад мяне, толькi пра гэта i думаў. Якое я зрабiў глупства! Трэба было забiць яго...
      - Дзе вы ўзялi грошы? - раптам спытаўся Кемп.
      Невiдзiмка прамаўчаў.
      - Сёння я не магу вам сказаць, - адказаў ён.
      Раптам ён застагнаў i нагнуўся наперад, схапiўшыся нябачнымi рукамi за нябачную галаву.
      - Кемп, - сказаў ён, - я не сплю ўжо трэцiя суткi, за ўвесь гэты час мне ўдалося задрамаць гадзiну-другую, не больш. Я павiнен выспацца.
      - Добра, - адказаў Кемп. - Адпачывайце тут, у маiм пакоi.
      - Але як я магу спаць? Калi я засну, ён уцячэ. Эх! Цi не ўсё роўна!
      - Рана сур'ёзная? - адрывiста спытаўся Кемп.
      - Дробязi - драпiна. Госпадзi, як мне спаць хочацца!
      - Дык кладзiцеся.
      Невiдзiмка, здавалася, глядзеў на Кемпа.
      - У мяне ёсць асаблiвыя прычыны не жадаць быць злоўленым маiмi блiзкiмi, - павольна прагаварыў ён.
      Кемп уздрыгнуў.
      - I дурань жа я! - усклiкнуў Невiдзiмка, стукнуўшы кулаком па стале. Я сам падаў вам гэтую думку.
      Раздзел ХVIII
      НЕВIДЗIМКА СПIЦЬ
      Нягледзячы на стомленасць i раненне, Невiдзiмка ўсё ж не паверыў слову Кемпа, што на свабоду яго не будзе зроблена нiякага замаху. Ён агледзеў абодва вакны спальнi, падняў шторы i адчынiў аканiцы, каб пераканацца, што гэтым шляхам можна ўцякаць у выпадку неабходнасцi. За вокнамi стаяла мiрная начная цiшыня. Над узгоркамi заходзiў малады месяц. Потым Невiдзiмка агледзеў замок спальнi i дзверы прыбiральнi i ваннай, каб пераканацца, што i адсюль ён зможа ўцячы. Нарэшце ён заявiў, што задаволены. Ён стаяў перад камiнам, i Кемп пачуў гук пазяхання.
      - Мне вельмi шкада, - сказаў Невiдзiмка, - што я не магу цяпер расказаць вам аб усiм, што я зрабiў. Але я сапраўды выбiўся з сiл. Гэта недарэчна, бясспрэчна. Гэта жахлiва. Але, верце мне, Кемп, што б вы ранiцай там нi даказвалi, а гэта цалкам магчыма. Я зрабiў адкрыццё. Я думаў захаваць яго ўпотайкi. Але гэта немагчыма. Мне патрэбны памочнiк. А вы... чаго толькi мы не зможам зрабiць!.. Урэшце, пакiнем усё гэта да заўтра. Цяпер, Кемп, я павiнен заснуць - iнакш я памру.
      Кемп стаяў пасярод пакоя, гледзячы на безгаловы халат.
      - Дык я пакiну вас, - сказаў ён. - Але гэта неверагодна... Яшчэ тры такiя здарэннi, якiя пераварочваюць уверх дном усе мае тэорыi, i я звар'яцею. I ўсё ж, бачна, гэта так! Цi патрэбна вам яшчэ чаго-небудзь?
      - Толькi каб вы пажадалi мне спакойнай ночы, - сказаў Грыфiн.
      - Спакойнай ночы, - сказаў Кемп i пацiснуў нябачную руку.
      Ён бокам накiраваўся да дзвярэй. Раптам халат хутка падышоў да яго.
      - Помнiце, - вымавiў халат. - Нiякiх спробаў злавiць цi затрымаць мяне. Iнакш...
      Кемп злёгку змянiўся ў твары.
      - Я ж, здаецца, даў вам слова, - сказаў ён.
      Кемп выйшаў, цiха прычынiў за сабой дзверы, i ключ зараз жа шчоўкнуў у замку. Пакуль Кемп стаяў, не рухаючыся, з выглядам пакорлiвага здзiўлення на твары, пачулiся паспешныя крокi, i дзверы ванны таксама аказалiся зачыненымi. Кемп стукнуў сябе рукой па лбе.
      - Сплю я, цi што? Увесь свет звар'яцеў, цi гэта я з глузду з'ехаў? - Ён засмяяўся i злёгку тузануў рукою замкнутыя дзверы. - Выгнаны з уласнай спальнi i кiм? Страшэннай бязглуздзiцай!
      Ён падышоў да верхняй прыступкi лесвiцы, азiрнуўся i зноў паглядзеў на замкнёныя дзверы.
      - Бясспрэчны факт, - вымавiў ён, дакранаючыся да патылiцы, якая ныла. Так, бясспрэчны факт. Але... - Ён безнадзейна пакiваў галавой, павярнуўся i спусцiўся ўнiз.
      Ён запалiў лямпу ў сталовай, дастаў цыгару i пачаў хадзiць па пакоi, то бязладна мармычучы, то гучна спрачаючыся сам з сабою.
      - Невiдзiмка! - сказаў ён. - Цi можа iснаваць нябачная жывёлiна? У моры - так. Там тысячы, мiльёны! Усе лiчынкi, усе мiкраарганiзмы... а медузы! У моры нябачных iстотаў больш, чым бачных! Раней я нiколi пра гэта не думаў... А ў сажалках! Усе гэтыя малюсенькiя арганiзмы, якiя жывуць у сажалках, - кавалачкi бясколернай, празрыстай слiзi... Але ў паветры? Не! Гэта немагчыма. А ўрэшце - чаму б i не? Калi б чалавек быў бы зроблены са шкла - i то ён быў бы бачны.
      Кемп глыбока задумаўся. Тры цыгары ператварылiся ў белы попел, якi рассыпаўся па дыване, перш чым ён загаварыў зноў. Дакладней проста ўскрыкнуў. Потым ён выйшаў з пакоя, прайшоў у сваю прыёмную i запалiў там газ. Гэта быў маленькi пакой, таму што доктар Кемп не займаўся практыкай; там ляжалi газеты. Ранiшнi нумар, разгорнуты, валяўся на стале. Ён схапiў газету, перагарнуў яе i пачаў чытаць паведамленне аб "Незвычайным здарэннi ў Айпiнгу", якое з такой шчырасцю прачытаў Марвелу матрос у Порт-Стоў. Кемп хутка прабег гэтыя радкi.
      - Захутаны! - усклiкнуў Кемп. - Пераапрануты! Хавае сваю тайну! Мусiць, нiхто не ведаў пра яго няшчасце. Што ў яго, каб яго чорт узяў, у галаве?
      Ён кiнуў газету i пашукаў вачыма на стале.
      - Ага! - сказаў ён i схапiў "Сент-Джэмс газэт", якая была яшчэ не разгорнута. - Зараз даведаемся ўсю праўду, - сказаў ён i разгарнуў газету. У вочы яму кiнулiся дзве калонкi: "Цэлая вёска ў Сэсексе звар'яцела!" паведамляў загаловак. - Божа лiтасцiвы! - усклiкнуў Кемп, прагна чытаючы скептычную справаздачу пра ўчарашнiя падзеi ў Айпiнгу, якiя апiсаны намi вышэй. Заметцы папярэднiчала паведамленне, перадрукаванае з ранiшняй газеты.
      Кемп перачытаў усё з самага пачатку. "Бег па вулiцы, сыплючы ўдарамi направа i налева. Джаферс у непрытомным стане. Мiстэр Хакстэрс атрымаў сур'ёзныя калецтвы i не можа нiчога паведамiць з таго, што бачыў. Цяжкая знявага вiкарыя. Жанчына захварэла ад страху. Вокны перабiты. Уся гэтая незвычайная гiсторыя, напэўна, выдумка, але ўжо занадта цiкавая, каб можна было яе не надрукаваць".
      Кемп упусцiў газету i тупа ўтаропiўся ў адну кропку.
      - Напэўна, выдумка! - паўтарыў ён.
      Потым схапiў газету i яшчэ раз прачытаў усё з пачатку i да канца.
      - Але адкуль узяўся валацуга? Якога чорта ён гнаўся за валацугам?
      Кемп бездапаможна апусцiўся ў хiрургiчнае крэсла.
      - Гэта не толькi Невiдзiмка, - сказаў ён, - але i звар'яцелы! У яго манiя забойства!..
      Калi ўзышла зара i бледныя промнi яе змяшалiся са святлом газа i цыгарэтным дымам у сталовай, Кемп усё яшчэ крочыў з кута ў кут, стараючыся зразумець незразумелае.
      Ён быў занадта ўсхваляваны, каб думаць пра сон. Заспаныя слугi, якiя засталi яго ранiцай у такiм выглядзе, падумалi, што на яго дрэнна падзейнiчалi празмерныя заняткi. Ён аддаў незвычайнае, але зусiм яснае распараджэнне згатаваць сняданне на дваiх у кабiнеце наверсе, а потым спусцiцца ўнiз i больш наверсе не паказвацца. Ён працягваў крочыць па сталовай з кута ў кут, пакуль не прынеслi ранiшнюю газету. Пра Невiдзiмку гаварылася шматслоўна, але новым было толькi вельмi бесталковае паведамленне аб учарашнiх падзеях у шынку "Вясёлыя крыкетысты"; тут Кемпу ўпершыню трапiлася iмя Марвела. "Ён сiлай трымаў мяне пры сябе цэлыя дваццаць чатыры гадзiны", - заявiў Марвел. Справаздача аб айпiнгскiх падзеях была дапоўнена некаторымi дробнымi фактамi, у прыватнасцi ўпамiналася аб пашкоджаннi тэлеграфнага провада. Але ва ўсiх гэтых паведамленнях не было нiчога, што пралiвала б святло на ўзаемаадносiны памiж Невiдзiмкам i валацугам, бо мiстэр Марвел прамаўчаў аб трох кнiгах i аб грашах, якiмi ён быў набiты. Скептычнага тону як i не было, i цэлая армiя рэпарцёраў ужо ўзялася за стараннае абследаванне.
      Кемп уважлiва прачытаў паведамленне ад радка да радка i паслаў пакаёўку купiць усе ранiшнiя газеты, якiя толькi яна зможа дастаць. Потым праглынуў i iх.
      - Ён нябачны! - сказаў Кемп. - I калi меркаваць па газетах, то гаворка iдзе аб раз'юшанасцi, якая пераходзiць у вар'яцтва. Чаго толькi ён не натворыць! Чаго толькi не натворыць! А ён там, наверсе, у мяне ў спальнi, i вольны як вецер. Што ж мне рабiць? Цi можна назваць здрадай, калi... Не!
      Ён падышоў да маленькага, заваленага паперамi столiка ў кутку i пачаў пiсаць запiску. Напiсаўшы некалькi радкоў, ён разарваў яе i напiсаў другую. Перачытаў яе i задумаўся. Потым узяў канверт i надпiсаў адрас: "Палкоўнiку Эдаю, Порт-Бэрдок".
      Невiдзiмка прачнуўся якраз у тую хвiлiну, калi Кемп запячатваў пiсьмо. Ён прачнуўся ў дрэнным настроi, i Кемп, якi чуйна прыслухоўваўся да самага нязначнага шорагу, пачуў злоснае шлёпанне ног у спальнi наверсе. Потым пачуўся грукат стула, якi ўпаў, i звон разбiтага шкла. Кемп паспяшаўся наверх i нецярплiва пастукаў у дзверы спальнi.
      Раздзел XIX
      НЕКАТОРЫЯ АСНОЎНЫЯ ПРЫНЦЫПЫ
      - Што здарылася? - спытаўся Кемп, калi Невiдзiмка ўпусцiў яго ў пакой.
      - Ды нiчога, - быў адказ.
      - А шум чаму?
      - Прыпадак раздражняльнасцi, - сказаў Невiдзiмка. - Забыўся пра сваю руку, а яна балiць.
      - Вы, як бачна, схiльны да такiх успышак?
      - Так.
      Кемп прайшоў цераз пакой i падабраў асколкi разбiтага шкла.
      - Усе факты пра вас сталi вядомымi, - сказаў ён, выпростваючыся. - Усё, што здарылася ў Айпiнгу i ўнiзе, у шынку. Свет даведаўся пра свайго нябачнага грамадзянiна. Але нiхто не ведае, што вы тут.
      Невiдзiмка вылаяўся.
      - Тайна раскрыта, - працягваў Кемп. - Гэта ж была тайна, я мяркую? Не ведаю, што вы думаеце рабiць, але, зразумела, я гатовы дапамагчы вам.
      Невiдзiмка сеў на ложак.
      - Наверсе пададзена снеданне, - паведамiў Кемп, стараючыся гаварыць натуральным тонам, i з задавальненнем убачыў, што яго дзiўны госць ахвотна падняўся пры гэтых словах. Кемп павёў яго па вузкай лесвiцы наверх.
      - Перш чым мы з вамi што-небудзь распачнём, - сказаў Кемп, - я хацеў бы даведацца больш падрабязна, як жа гэта вы сталi нябачны. - I, кiнуўшы iмгненны насцярожаны позiрк у акно, Кемп усеўся з выглядам чалавека, якога чакае доўгая i грунтоўная размова. У яго зноў прамiльгнула думка, што ўся гэтая гiсторыя - бязглуздзiца, трызненне вар'ята, але думка гэта адразу ж знiкла, калi ён зiрнуў цераз стол на Грыфiна: безгаловы, бязрукi халат сядзеў за снеданнем i выцiраў нябачныя губы сурвэткай, якая цудам трымалася ў паветры.
      - Гэта вельмi проста i зусiм праўдападобна, - сказаў Грыфiн, адклаўшы ў бок сурвэтку.
      - Для вас, вядома, але... - Кемп засмяяўся.
      - Ну так, i мне гэта, вядома, спачатку здавалася чарадзействам, але цяпер... Божа лiтасцiвы! Нас чакаюць вялiкiя справы! Упершыню гэта iдэя ўзнiкла ў мяне ў Чэзiлстоў.
      - У Чэзiлстоў?
      - Я пераехаў туды з Лондана. Вы ведаеце, я ж кiнуў медыцыну i заняўся фiзiкай. Не ведалi? Ну, дык вось: я заняўся фiзiкай. Мяне захапiла праблема святла.
      - А-а!..
      - Аптычная непранiкальнасць! Усё гэтае пытанне - суцэльная сетка загадак, скрозь яе вельмi цьмяна прасвечвае няўлоўнае рашэнне. А мне тады было ўсяго дваццаць два гады, i я быў энтузiяст, вось я i сказаў сабе: "Гэтаму пытанню я прысвячаю ўсё сваё жыццё. Тут ёсць над чым папрацаваць". Вы ж ведаеце, якiм бываеш дурнем у дваццаць два гады.
      - Яшчэ невядома, цi не дурней мы цяпер, - сказаў Кемп.
      - Як быццам веды могуць задаволiць чалавека! Але я ўзяўся за работу i працаваў як катаржны. Мiнула паўгода ўзмоцненай працы i роздуму - i вось скрозь туманную заслону блiснула асляпляльнае святло! Я знайшоў агульны закон пiгментаў i праламленняў святла - формулу, геаметрычны выраз, якi ўключае чатыры вымярэннi. Дурнi, звычайныя людзi, нават звычайныя матэматыкi i не здагадваюцца, якое значэнне мае для тых, хто вывучае малекулярную фiзiку, якi-небудзь агульны выраз. У кнiгах - кнiгах, якiя ўкраў гэты валацуга, - ёсць цуды, магiчныя лiчбы! Але гэта не быў яшчэ метад, гэта была iдэя, якая магла навесцi на метад. А пры дапамозе гэтага метада выявiлася б магчымасць, не змяняючы ўласцiвасцi матэрыi, - за выключэннем колеру ў некаторых выпадках, - практычна звесцi каэфiцыент праламлення некаторых рэчаў, цвёрдых цi вадкiх, да каэфiцыента праламлення паветра.
      Кемп прысвiснуў.
      - Гэта цiкава. Але ўсё ж для мяне не зусiм ясна... Я разумею, што такiм шляхам вы маглi б сапсаваць каштоўны камень, але каб зрабiць чалавека нябачным - да гэтага яшчэ далёка.
      - Безумоўна, - сказаў Грыфiн. - Аднак падумайце: бачнасць залежыць ад таго, як бачнае цела рэагуе на святло. Давайце ўжо я пачну з азоў, тады вы лепш зразумееце далейшае. Вы цудоўна ведаеце, што цела альбо паглынае святло, альбо адбiвае, альбо праламляе яго, а можа, i ўсё разам. Калi цела не адбiвае, не праламляе i не паглынае святло, то яно не можа быць бачным само па сабе. Так, напрыклад, вы бачыце непразрыстую чырвоную скрынку таму, што колер паглынае некаторую долю святла i адбiвае астатняе, а менавiта усе чырвоныя промнi. Калi б скрынка не паглынала некаторай часткi святла, а адбiвала б яго ўсяго, то яна была бы блiскучай белай скрынкай. Успомнiце срэбра! Алмазная скрынка не паглынала б шмат святла, i яе паверхнасць таксама адбiвала б мала святла, але ў асобных месцах, у залежнасцi ад размяшчэння плоскасцяў, святло адбiвалася б i праламлялася, i мы б бачылi блiскучую павуцiну адлюстраванняў i празрыстых плоскасцяў. Нешта накшталт светлавога шкiлета. Шкляная скрынка не такая блiскучая i не настолькi выразна бачная, як алмазная, таму што ў яе менш адлюстраванняў i праламленняў. Зразумела? З вядомых кропак такая скрынка будзе празрыстай. Некаторыя гатункi шкла больш бачныя, чым астатнiя. Хрустальная скрынка блiшчэла б мацней, чым скрынка са звычайнага аконнага шкла. Скрынку з вельмi тонкага звычайнага шкла было б цяжка разгледзець пры дрэнным асвятленнi, таму што яна не паглынае амаль нiякiх промняў i адбiвае i праламляе зусiм мала святла. Калi вы пакладзеце кавалак звычайнага шкла ў ваду цi, яшчэ лепш, у якую-небудзь вадкасць, больш шчыльную, чым вада, то вы шкла амаль зусiм не ўбачыце, таму што святло, пераходзячы з вадою ў шкло, праламляецца i адбiваецца вельмi слаба i ўвогуле не трапляе амаль нi пад якое ўздзеянне. Шкло ў такiм выпадку амаль гэтак жа нябачнае, як струменi вуглекiслаты цi вадарода ў паветры. I па гэтай жа прычыне.
      - Так, - сказаў Кемп, - усё гэта нескладана. У такiх рэчах цяпер разбiраецца кожны школьнiк.
      - А вось яшчэ адзiн факт, у якiм разбярэцца любы школьнiк. Калi разбiць кавалак шкла i дробна стаўчы яго, ён стане значна больш прыкметным у паветры i ператворыцца ў рэшце рэшт у белы непразрысты парашок. Гэта адбываецца таму, што ператварэнне шкла ў парашок павялiчвае лiк плоскасцяў праламлення i адлюстравання. У шкляной пласцiнцы ёсць усяго дзве паверхнi, у парашку ж кожная крупiнка ўяўляе сабою плоскасць праламлення цi адлюстравання святла, i скрозь увесь парашок святла праходзiць вельмi мала. Але калi белы шкляны парашок апусцiць у ваду, то ён амаль зусiм знiкае. Шкляны парашок i вада маюць амаль аднолькавы каэфiцыент праламлення, i святло, праходзячы з аднаго асяроддзя ў другое, праламляецца i адбiваецца вельмi мала. Вы робiце шкло нябачным, змяшчаючы яго ў вадкасць з прыблiзна з такiм жа каэфiцыентам праламлення; усялякая празрыстая рэч робiцца нябачнай, калi яе змясцiць у асяроддзе, якое валодае аднолькавым з ёй каэфiцыентам праламлення. I калi вы крышачку падумаеце, то вы зразумееце, што шкляны парашок можна зрабiць нябачным i ў паветры, калi толькi пашчасцiць давесцi каэфiцыент праламлення святла ў iм да каэфiцыента праламлення святла ў паветры. Бо ў такiм выпадку, пры пераходзе святла з парашка ў паветра, яно не будзе нi адбiвацца, нi праламляцца.
      - Усё гэта так, - сказаў Кемп. - Але ж чалавек - не шкляны парашок.
      - Не, - сказаў Грыфiн. - Ён больш празрысты.
      - Глупства.
      - I гэта гаворыць урач. Як лёгка ўсё забываецца! Няўжо за дзесяць гадоў вы паспелi пазабываць усё, што ведалi па фiзiцы? А вы падумайце, колькi iснуе празрыстых рэчываў, якiя празрыстымi не здаюцца! Папера, напрыклад, складаецца з празрыстых валокнаў, i калi яна ўяўляецца белай i непразрыстай, то гэта адбываецца па той жа самай прычыне, па якой нам здаецца белым i непразрыстым тоўчанае шкло. Прамаслiце белую паперу, запоўнiце ўсе поры памiж часцiцамi паперы маслам так, каб праламленне i адлюстраванне адбывалiся толькi на паверхнях, i папера зробiцца такой жа празрыстай, як шкло. I не толькi папера, але i валокны бавоўны, iльну, шэрсцi, драўнiны, а таксама - заўважце гэта, Кемп! - i косцi, i мышцы, i валасы, i ногцi i нервы. Адным словам, увесь чалавечы арганiзм складаецца з празрыстай тканкi, за выключэннем чырвоных крывяных шарыкаў i цёмнага пiгменту валасоў; вось як мала патрэбна, каб мы маглi бачыць адзiн аднаго. Па большай частцы тканкi жывой iстоты не менш празрыстыя, чым вада.
      - Правiльна, правiльна! - усклiкнуў Кемп. - Толькi сёння ноччу я думаў аб марскiх лiчынках i мядузах!
      - Вось-вось, цяпер вы мяне зразумелi. I ўсё гэта я ведаў i прадумаў ужо праз год пасля ад'езду з Лондана, шэсць гадоў назад. Але я нi з кiм не падзялiўся сваiмi думкамi. Мне давялося працаваць у вельмi цяжкiх умовах. Габема, мой прафесар, быў мужлан у навуцы, чалавек, ахвочы да чужых iдэй ён вечна за мной падглядваў! Вы ж ведаеце, якое махлярства пануе ў навуковым свеце. Я не хацеў публiкаваць сваё адкрыццё i дзялiцца славай з гэтым Габемам. Я працягваў працаваць, я ўсё блiжэй падыходзiў да ператварэння сваёй тэарэтычнай формулы ў эксперымент, у рэальны дослед. Я нiкому не паведамляў аб сваiх работах, я хацеў асляпiць сваiм адкрыццём i адразу заваяваць вядомасць. Я заняўся пытаннем аб пiгментах, каб запоўнiць некаторыя прабелы, i раптам, па чыстай выпадковасцi, зрабiў адкрыццё ў галiне фiзiялогii.
      - Так?
      - Вам вядома чырвонае рэчыва, якое афарбоўвае кроў. Дык вось: яно можа стаць белым, бясколерным, захоўваючы ў той жа час усе свае якасцi.
      У Кемпа вырваўся воклiч здзiўлення.
      Невiдзiмка ўстаў i закрочыў па цесным кабiнеце.
      - Вы здзiўлены - я разумею. Помню тую ноч. Было вельмi позна - днём перашкаджалi працаваць непiсьменныя студэнты, якiя глядзелi на мяне, разiнуўшы рот, i я iншы раз заседжваўся да ранiцы. Адкрыццё гэтае асянiла мяне раптоўна, яно з'явiлася ва ўсiм сваiм бляску i закончанасцi. Я быў адзiн, у лабараторыi панавала цiшыня, уверсе ярка гарэлi лямпы... "Можна зрабiць жывёлiну - яе тканку - празрыстай! Можна зрабiць яе нябачнай! Усё, акрамя пiгментаў. Я магу стаць невiдзiмкам", - сказаў я, раптам усвядомiўшы, што значыць быць альбiносам, валодаючы такiмi ведамi. Я быў ашаломлены. Я кiнуў фiльтраванне, якiм быў заняты, i падышоў да вялiкага акна. "Я магу стаць невiдзiмкам", - паўтараў я, гледзячы на зорнае неба.
      Зрабiць гэта - значыць перасягнуць магiю i чарадзейства. I я, свабодны ад усялякiх сумненняў, стаў маляваць сабе цудоўную карцiну таго, што можа даць чалавеку нябачнасць. Таямнiчасць, магутнасць, свабоду. Адваротнага боку медаля я не бачыў. Падумайце толькi! Я - варты жалю бедны асiстэнт, якi вучыць дурняў у правiнцыяльным каледжы, - магу зрабiцца ўсемагутным. Скажыце самi, Кемп, вось калi б вы... Кожны, паверце, схапiўся б за такое адкрыццё. I я працаваў яшчэ тры гады, i за кожнай перашкодай, якую я з такiм намаганнем пераадольваў, узнiкала новая! Колькi дэталяў! I да таго ж нi хвiлiны спакою! Гэты правiнцыяльны прафесар вечна падглядвае за табой! Назаляе i назаляе: "Калi ж вы нарэшце апублiкуеце сваю работу?" А студэнты! Беднасць! Тры гады такога жыцця. Тры гады я працаваў, хаваючыся, у бесперапыннай трывозе - i пасля ўсяго гэтага пераканаўся што закончыць мой дослед немагчыма... немагчыма...
      - Чаму? - спытаўся Кемп.
      - Грошы... - адказаў Невiдзiмка i стаў глядзець у акно. Раптам ён рэзка павярнуўся.
      - Тады я абакраў свайго старога, абрабаваў роднага бацьку... Грошы былi чужыя, i ён застрэлiўся.
      Раздзел XX
      У ДОМЕ НА ГРЭЙТ-ПОРТЛЕНД-СТРЫТ
      З хвiлiну Кемп сядзеў маўклiва, гледзячы на спiну безгаловай фiгуры, якая стаяла каля акна. Потым уздрыгнуў, уражаны нейкай думкай, падняўся, узяў Невiдзiмку за руку i адвёў яго ад акна.
      - Вы стамiлiся, - сказаў ён. - Я сяджу, а вы ўвесь час ходзiце. Сядзьце ў маё крэсла.
      Сам ён сеў памiж Грыфiнам i блiжэйшым акном. Грыфiн сеў у крэсла, памаўчаў крыху, потым зноў хутка загаварыў:
      - Калi гэта здарылася, я ўжо развiтаўся з каледжам у Чэзiлстоў. Гэта было ў снежнi мiнулага года. Я наняў пакой у Лондане, вялiкi пакой без мэблi ў вялiзным занядбаным доме, у глухiм квартале, каля Грэйт-Портленд-стрыт. Пакой хутка запоўнiўся самымi рознымi апаратамi, купленымi на бацькоўскiя грошы, i я працаваў упарта, паспяхова, я няспынна наблiжаўся да мэты. Я быў падобны на чалавека, якi выбраўся з густога зараснiку i нечакана быў уцягнуты ў нейкую бязглуздую незразумелую трагедыю. Я паехаў на пахаванне бацькi. Я ўвесь быў захоплены сваiмi доследамi, i я палец аб палец не стукнуў, каб выратаваць яго рэпутацыю. Помню пахаванне, танную труну, убогую працэсiю, што паднiмалася па схiле ўзгорка, халодны, пранiзлiвы вецер... Стары ўнiверсiтэцкi таварыш бацькi здзейснiў над iм апошнi абрад, няшчасны, чорны, скручаны стары, якi пакутаваў насмаркам.
      Помню, я вяртаўся з могiлак у апусцелы дом па мястэчку, якое некалi было вёскай, а цяпер, на скорую руку перабудаванае i залатанае, стала агiдным падабенствам горада. Усе дарогi, па якой нi пойдзеш, вялi ў запусцелыя навакольныя палi i абрывалiся ў кучах шчэбню i густых зараснiках пустазелля. Помню, як я крочыў па слiзкiм блiскучым тратуары - змрочная чорная фiгура - i нейкае дзiўнае пачуццё адчужанасцi адчуваў я ў гэтым гарадку, ханжаскiм i гандлярскiм.
      Смерць бацькi нiколькi мяне не засмуцiла. Ён здаваўся мне ахвярай сваёй асабiстай неразумнай чуллiвасцi. Усеагульная крывадушнасць патрабавала маёй прысутнасцi на пахаваннi, на самой жа справе гэта мяне мала закранала.
      Але, iдучы па Хай-стрыт, я прыпомнiў на iмгненне сваё мiнулае. Я ўбачыў дзяўчыну, якую ведаў дзесяць гадоў назад. Нашы вочы сустрэлiся...
      Сам не ведаю чаму, я вярнуўся i загаварыў з ёй. Яна аказалася самым звычайным стварэннем.
      Усё маё знаходжанне на старым папялiшчы было падобна на сон. Я не адчуваў тады, што я адзiнокi, што я перайшоў з жывога свету ў пустыню. Я ўсведамляў, што згубiў цiкавасць да навакольнага. Але прыпiсваў гэта агульнай пустаце жыцця. Вярнуцца ў свой пакой азначала для мяне зноў забыць сапраўдную рэчаiснасць. Тут было ўсё тое, што я ведаў i любiў: апараты, падрыхтаваныя доследы. Амаль усе перашкоды былi ўжо лiквiдаваны, заставалася толькi абдумаць некаторыя дробязi.
      Калi-небудзь, Кемп, я апiшу вам усе гэтыя вельмi складаныя працэсы. Не станем зараз уваходзiць у падрабязнасцi. У большасцi, за выключэннем некаторых пунктаў, якiя я лiчу за лепшае захоўваць у памяцi, усё гэта запiсана шыфрам у тых кнiгах, якiя сцягнуў валацуга. Мы павiнны злавiць яго. Мы павiнны вярнуць гэтыя кнiгi. Галоўная задача заключалася ў тым, каб змясцiць празрысты прадмет, каэфiцыент праламлення якога патрэбна было знiзiць, памiж двума святловыпраменьваючымi цэнтрамi эфiрнай вiбрацыi, - пра яе я раскажу вам потым. Не, не рэнтгенаўскiя промнi. Не ведаю, цi апiсваў хто-небудзь тыя промнi, пра якiя я кажу, але яны iснуюць, гэта несумненна. Я карыстаўся двзюмя невялiкiмi дынама-машынамi, якiя пускаў у ход пры дапамозе таннага газавага рухавiка. Першы мой дослед я прарабiў над кавалкам белай шарсцяной тканiны. Да чаго ж дзiўна было бачыць, як гэтая белая мяккая тканiна паступова таяла, быццам струмень пары, i потым знiкала зусiм.
      Мне не верылася, што я гэта зрабiў. Я сунуў руку ў пустату i намацаў тканiну. такую ж шчыльную, як i раней. Я незнарок тузануў, i яна ўпала на падлогу. Я не адразу знайшоў яе.
      А потым здарылася вось што: я пачуў за спiной мяўканне, павярнуўся i ўбачыў на вадасцёкавай трубе за акном белую кошку - худую i страшэнна брудную. Мяне нiбы асянiла. "Усё гатова для цябе", - сказаў я, падышоў да акна, адчынiў яго i ласкава паклiкаў кошку. Яна зайшла ў пакой мурлыкаючы, небарака, яна ледзьве не здыхала ад голаду, i я даў ёй малака. Уся мая правiзiя захоўвалася ў буфеце, у кутку пакоя. Выхлебтаўшы малако, кошка стала разгульваць па пакоi, абнюхваючы ўсе куткi - мусiць, яна вырашыла, што тут будзе яе новы дом. Нябачная ануча некалькi ўсхвалявала яе - вы паглядзелi б, як яна зафыркала! Я пасадзiў яе вельмi зручна на маiм складным ложку i пачаставаў маслам, каб яна дала памыць сябе.
      - I вы паспрабавалi правесцi над ёй дослед?
      - Так. Але напаiць кошку зеллем - гэта не жарт, Кемп! I дослед мой не ўдаўся.
      - Не ўдаўся?
      - Па двух пунктах. Па-першае, кiпцюры, а па-другое, пiгмент... забыўся яго назву - на задняй сценцы вока ў кошак, помнiце?
      - Tapetum.
      - Ага, tapetum. Гэты пiгмент не знiкаў. Пасля таго, я даў ёй сродак для выбельвання крывi i зрабiў над ёй розныя другiя працэдуры, я даў ёй опiума i разам з падушкай, на якой яна спала, змясцiў яе каля апарата. I потым, калi ўсё страцiла колер i знiкла, засталiся дзве невялiкiя плямы - яе вочы.
      - Цiкава!
      - Не магу гэта растлумачыць. Кошка, зразумела, была забiнтавана i звязана, i я не баяўся, што яна збяжыць. Але яна прачнулася, калi ператварэнне яшчэ не зусiм закончылася, i стала жаласлiва мяўкаць, i тут пачуўся стук у дзверы. Стукала старая, якая жыла ўнiзе i падазравала мяне ў тым, што я займаюся вiвiсекцыяй, - п'янiца, у якой на свеце нiчога i нiкога не было, акрамя гэтай кошкi. Я паспяшаўся ўжыць хлараформ, кошка замоўкла, i я прачынiў дзверы. "Гэта ў вас кошка мяўкала? - спыталася яна. - Ужо цi яе мая?" - "Не, вы памылiлiся, тут няма нiякай кошкi", - адказаў я даволi ветлiва. Яна не вельмi паверыла i паспрабавала зазiрнуць у пакой. Мусiць, дзiўным здаўся ёй мой пакой: голыя сцены, вокны без фiранак, складны ложак, газавы рухавiк у дзеяннi, свячэнне апарата i слабы дурманлiвы пах хлараформа. Нарэшце, ёй давялося задаволiцца гэтым i адправiцца нi з чым.
      - Колькi часу патрэбна на гэта? - спытаўся Кемп.
      - На дослед з кошкай пайшло гадзiны тры-чатыры. Апошнiя знiклi косцi, сухажыллi i тлушч. А таксама кончыкi афарбаваных валаскоў шэрсцi. I, як я ўжо казаў, радужнае рэчыва на задняй сценцы вока не знiкла.
      Наступiла ноч, перш чым я закончыў дослед: нiчога ўжо не было бачна, акрамя туманных плямаў замест вачэй i кiпцюроў. Я спынiў рухавiк, намацаў i пагладзiў кошку, якая яшчэ не апрытомнела, i, развязаўшы яе, пакiнуў спаць на нябачнай падушцы, а сам, адчуваючы сябе страшэнна стомленым, лёг у пасцель. Але заснуць я не мог. У галаве праносiлiся няясныя бязладныя думкi. Зноў i зноў перабiраў я ўсе падрабязнасцi толькi што праведзенага доследа цi забываўся лiхаманкавым сном, i мне здавалася, што ўсё навакольнае становiцца няясным i знiкае, i нарэшце, сама зямля знiкае ў мяне з-пад ног, i я правальваюся, падаю некуды, як бывае толькi ў кашмары... Каля дзвюх гадзiн ночы кошка прачнулася i стала бегаць па пакоi, жаласлiва мяўкаючы. Я паспрабаваў заспакоiць яе ласкавымi словамi, а потым вырашыў выгнаць. Помню, як я быў уражаны, калi запалiў запалку: я ўбачыў два круглыя зялёныя вокi, якiя свяцiлiся, а вакол iх - нiчога. Я хацеў даць ёй малака, але яго не аказалася. Яна нiяк не супакойвалася, села каля дзвярэй i працягвала мяўкаць. Я пастараўся злавiць яе, каб выпусцiць з акна, але яна не давалася ў рукi, яна знiкала. То тут, то там, у розных кутках пакоя чулася яе мяўканне. Нарэшце я адчынiў акно i стаў бегаць па пакоi. Магчыма, яна напалохалася i выскачыла ў акно. Больш я яе не бачыў i не чуў.
      Потым, бог ведае чаму, я стаў успамiнаць пахаванне бацькi, халодны вецер, якi дзьмуў на схiле ўзгорка... Так працягвалася да самай ранiцы. Адчуваючы, што мне не заснуць, я падняўся i, замкнуўшы за сабой дзверы, накiраваўся бадзяцца па цiхiх ранiшнiх вулiцах.
      - Няўжо вы думаеце, што i цяпер па свеце гуляе нябачная кошка? спытаўся Кемп.
      - Калi толькi яе не забiлi, - адказаў Невiдзiмка. - А чаму б i не?
      - Чаму б i не? - паўтарыў Кемп i папрасiў прабачэння: - Прабачце, што я перапынiў вас.
      - Напэўна, яе забiлi, - сказаў Невiдзiмка. - Чатыры днi яна была яшчэ жывая - гэта я ведаю: яна, вiдавочна, сядзела пад плотам на Грэйт-Тычфiлд-стрыт, там сабраўся натоўп разявак, якiя старалiся зразумець, адкуль чуецца мяўканне.
      З хвiлiну ён маўчаў, потым зноў хутка загаварыў:
      - Я вельмi ясна помню гэтую ранiцу: я, напэўна, прайшоў усю Грэйт-Портленд-стрыт, таму што помню казармы на Олбэнi-стрыт i кавалерыстаў, якiя выязджалi адтуль. У рэшце рэшт я апынуўся на вяршынi Прымроз-хiла. Я адчуваў сябе зусiм хворым. Быў сонечны, студзеньскi дзень. У гэты год, перш чым выпаў снег, надвор'е стаяла яснае, марознае. Мой стомлены розум стараўся ахапiць абставiны, скласцi план дзеянняў.
      Я са здзiўленнем пераканаўся, што цяпер, калi я амаль ужо дасягнуў запаветнай мары, гэта зусiм не радуе мяне. Я быў занадта стомлены; ад страшнага напружання амаль чатырохгадовай бесперапыннай працы ўсе мае пачуццi прытупiлiся. Мною авалодалi абыякавасць, вяласць, i я дарэмна спрабаваў вярнуць гарэнне першых дзён работы, тое моцнае iмкненне да адкрыццяў, якое дало мне сiлу спакойна загубiць старога бацьку. Я страцiў цiкавасць да ўсяго. Але я разумеў, што гэта часовы стан, выклiканы стомленасцю i бяссоннiцай, i што калi не лекi, дык адпачынак вернуць мне ранейшую энергiю.
      Ясна я ўсведамляў толькi адно: справу неабходна давесцi да канца. Неадчэпная iдэя ўсё яшчэ валодала мной. I зрабiць гэта трэба як мага хутчэй, я ж патрацiў ужо амаль усе грошы. Я азiрнуўся навокал, паглядзеў на дзяцей, якiя гулялi i за якiмi назiралi нянькi, i пачаў думаць аб тых фантастычных перавагах, якiмi можа карыстацца ў гэтым свеце нябачны чалавек. Я вярнуўся дадому, крыху паеў, прыняў вялiкую дозу стрыхнiну i лёг спаць, не распранаючыся, на непрыбранай пасцелi... Стрыхнiн, Кемп, выдатны ўзбуджальны сродак i не дае чалавеку падаць духам.
      - Страшэнная штука, - сказаў Кемп.
      - Я прачнуўся, адчуваючы вялiкi прылiў сiл, але i нейкую раздражняльнасць. Вам знаёмы гэты стан?
      - Знаёмы.
      - Тут хтосьцi пастукаўся ў дзверы. Гэта быў гаспадар дома, якi прыйшоў з пагрозамi i роспытамi, стары польскi жыд, у доўгiм шэрым сюрдуце i стаптаных туфлях. "Вы ноччу мучылi кошку", - запэўнiваў ён; старая, напэўна, паспела ўжо разбалбатаць. Ён патрабаваў, каб я яму сказаў, у чым справа. Вiвiсекцыя строга забаронена законам, адказнасць можа трапiць i на яго. Я сцвярджаў, што нiякай кошкi ў мяне не было. Тады ён заявiў, што гудзенне газавага рухавiка чуецца ва ўсiм доме. З гэтым я, вядома не пагаджаўся. Ён усё круцiўся вакол мяне, стараючыся прашмыгнуць у пакой i заглядваючы туды скрозь свае акуляры ў мельхiёравай аправе, i раптам мяне ахапiў страх, каб ён не адкрыў маю тайну. Я стараўся стаць памiж iм i маiм апаратам, але гэта толькi падагравала яго цiкаўнасць. Чым я займаюся? Чаму я заўсёды адзiн i хаваюся ад людзей? Цi не займаюся я чым-небудзь злачынным? Цi не небяспечна гэта? А я нiчога не плачу зверх звычайнай кватэрнай платы. Яго дом заўсёды карыстаўся добрай рэпутацыяй, у той час калi суседнiя дамы гэтым пахвалiцца не могуць. Нарэшце я страцiў цярпенне. Папрасiў яго выбiрацца. Ён запратэставаў, штосьцi мармытаў пра сваё права ўваходзiць да мяне, калi яму пажадаецца. Яшчэ секунда - i я схапiў яго за каўнер... Штосьцi з трэскам парвалася, i ён кулём вылецеў у калiдор. Я зачынiў за iм дзверы, замкнуў iх на ключ i, увесь дрыжучы, апусцiўся на крэсла.
      Гаспадар яшчэ нейкi час шумеў за дзвярамi, але я не звяртаў на яго ўвагi, i ён хутка пайшоў.
      Гэтае здарэнне змусiла мяне да рашучых дзеянняў. Я не ведаў, нi што ён мяркуе рабiць, нi якое мае на гэта права. Пераезд на новую кватэру затрымаў бы маю работу, а грошай у мяне ў банку засталося ўсяго дваццаць фунтаў. Не, нiякага прамаруджання я не мог дапусцiць. Знiкнуць! Спакуса была неадольная. Але тады пачнецца следства, пакой мой разрабуюць...
      Адна думка пра тое, што работу маю могуць раскрыць цi спынiць у той момант, калi яна амаль закончана, прывяла мяне ў лютасць i вярнула мне энергiю. Я спешна выйшаў са сваiмi трыма тамамi заметак i чэкавай кнiжкай цяпер усё гэта знаходзiцца ў таго валацугi - i накiраваў iх з блiжэйшага паштовага аддзялення ў кантору захоўвання пiсем i пасылак на Грэйт-Портленд-стрыт. Я пастараўся выйсцi з дому як мага цiшэй. Вярнуўшыся, я ўбачыў, што гаспадар дома спакойна падымаецца па лесвiцы, - ён, вiдавочна, чуў, як я замыкаў дзверы. Вы рассмяялiся б, калi б убачылi, як ён адскочыў убок, калi я дагнаў яго на пляцоўцы. Ён кiнуў на мяне спапяляльны позiрк, але я прабег мiма яго i ўляцеў да сябе ў пакой, стукнуўшы дзвярамi так, што ўвесь дом задрыжаў. Я чуў, як ён шоргаючы нагамi, даплёўся да маiх дзвярэй, трохi пастаяў каля iх, потым спусцiўся ўнiз. Я адразу ж стаў рыхтавацца да доследу.
      Усё было зроблена на працягу гэтага вечара i ночы. У той час, калi я яшчэ знаходзiўся пад адурманьваючым дзеяннем лекаў, якiя я прыняў для абясколервання крывi, хтосьцi стаў стукацца ў дзверы. Потым стук спынiўся, крокi аддалiлiся было, але зноў прыблiзiлiся, i стук у дзверы паўтарыўся. Хтосьцi паспрабаваў штосьцi прасунуць пад дзверы - нейкую сiнюю паперку. Тут мне не хапiла цярплiвасцi, я ўскочыў, падышоў да дзвярэй i расчынiў iх насцеж. "Ну, што яшчэ?" - спытаўся я.
      Гэта быў гаспадар, ён прынёс мне павестку аб высяленнi цi нешта падобнае. Ён працягнуў мне паперу, але, бачна, яго чымсьцi здзiвiлi мае рукi, i ён зiрнуў мне ў твар.
      З хвiлiну ён стаяў разiнуўшы рот, затым крыкнуў штосьцi невыразнае, выпусцiў i свечку i паперу i, спатыкаючыся, кiнуўся ўцякаць па цёмным калiдоры да лесвiцы. Я зачынiў дзверы, замкнуў iх на ключ i падышоў да люстэрка. Тады я зразумеў яго жах. Твар у мяне быў белы, - быццам з белага каменя.
      Але я не чакаў, што мне давядзецца так многа пакутаваць. Гэта было жахлiва. Уся ноч прайшла ў страшных мучэннях, млоснасцi i непрытомнасцi. Я сцiснуў зубы, усё цела гарэла, як у агнi, але я ляжаў нерухома, быццам мёртвы. Тады я зразумеў, чаму кошка так выла, пакуль я не захларафармаваў яе. На шчасце, я жыў адзiн, без служанкi. Былi хвiлiны, калi я плакаў, стагнаў, размаўляў сам з сабою. Але я не вытрымаў... Я страцiў прытомнасць i апрытомнеў толькi сярод ночы, вельмi аслабелы. Боль я ўжо зусiм не адчуваў. Я вырашыў, што забiваю сябе, але паставiўся да гэтага цалкам абыякава. Нiколi не забуду гэтага свiтанку, не забуду жудасцi, якая ахапiла мяне пры выглядзе маiх рук, якiя былi нiбы зроблены з дымчатага шкла i паступова, з наступленнем дня, станавiлiся ўсё больш празрыстыя i тонкiя, так што я мог бачыць скрозь iх усе прадметы, якiя былi бязладна параскiданы па пакоi, хоць i заплюшчваў свае празрыстыя павекi. Цела маё зрабiлася нiбы шкляное, косцi i артэрыi паступова бляднелi, знiкалi; апошнiмi знiклi тонкiя нiткi нерваў. Я рыпеў зубамi ад болю, але вытрымаў да канца... Нарэшце засталiся толькi амярцвелыя белыя кончыкi пазногцяў i бурая пляма нейкай кiслаты на пальцы.
      З вялiкай цяжкасцю я падняўся з пасцелi. Спачатку я адчуваў сябе бездапаможным, як дзiцянё, ступаючы нагамi, якiх я не бачыў. Я быў вельмi слабы i галодны. Падышоўшы да люстэрка, перад якiм я звычайна галiўся, я ўбачыў пустату, у якой ледзь-ледзь можна было яшчэ разгледзець туманныя сляды пiгмента ззаду сеткаватай абалонкi вачэй. Я схапiўся за край стала i прыцiснуўся лбом да люстэрка.
      Толькi аднойчы напружаннем волi я прымусiў сябе вярнуцца да апарата i закончыць працэс.
      Я праспаў да ранiцы, закрыўшы твар прасцiнай, каб засцерагчы вочы ад святла, а каля паўдня мяне зноў разбудзiў стук у дзверы. Сiлы вярнулiся да мяне. Я сеў, прыслухаўся i пачуў шэпт за дзвярамi. Я ўскочыў i ўзяўся без шуму разбiраць апарат, рассоўваючы асобныя часткi па розных кутках, каб немагчыма было здагадацца пра яго канструкцыю. Зноў прагучаў стук i пачулiся галасы - спачатку гаспадара, а потым яшчэ два, незнаёмыя. Каб выйграць час, я адклiкнуўся. Мне трапiлiся пад руку нябачная ануча i падушка, i я выкiнуў iх цераз акно на суседнi дах. Калi я адчынiў акно, дзверы аглушальна затрашчалi. Мусiць, хтосьцi налёг на iх плячом, спадзеючыся высадзiць замок. Але моцныя засаўкi, якiя я прывiнцiў некалькi дзён таму, не паддавалiся. Аднак гэта ўстрывожыла i абурыла мяне. Увесь дрыжучы, я стаў паспешна заканчваць сваю падрыхтоўку.
      Я сабраў у кучу чарнавiкi запiсаў, што валялiся на падлозе, крыху саломы, абгортачную паперу i ўсялякi хлам i адкрыў газ. У дзверы пасыпалiся цяжкiя i хуткiя ўдары. Я нiяк не мог знайсцi запалкi. У шаленстве я стаў бiць па сцяне кулакамi. Я зноў закруцiў газавы ражок, вылез з акна на суседскi дах, вельмi цiха апусцiў раму i сеў - у поўнай бяспецы i нябачны, але дрыжучы ад гневу i нецярпення. Я бачыў, як адарвалi ад дзвярэй дошку, потым адбiлi скобы засавак i ў пакой уварвалiся гаспадар i яго два пасынкi двое дужых хлопцаў дваццацi трох i дваццацi чатырох гадоў. Ззаду iх дробненька тупала старая ведзьма, якая жыла ўнiзе.
      Можна сабе ўявiць iх здзiўленне, калi яны знайшлi пакой пустым. Адзiн з маладых хлопцаў кiнуўся да акна, расчынiў яго i стаў азiрацца навокал. Яго таўстагубая барадатая фiзiяномiя з вылупленымi вачамi была ад мяне на адлегласцi фута. Мне так i карцела стукнуць кулаком па гэтай дурной мордзе, але мне ўдалося стрымацца. Ён глядзеў прама скрозь мяне, як i астатнiя, якiя падышлi да яго. Стары вярнуўся ў пакой i зазiрнуў пад ложак, а потым яны ўсе кiнулiся да буфета. Затым яны сталi горача абмяркоўваць здарэнне, блытаючы жыдоўскi жаргон з лонданскiм вулiчным. Яны пагадзiлiся, што я зусiм не адказваў на стук i што iм гэта толькi падалося. Мой гнеў уступiў месца незвычайнай радасцi: я сядзеў за акном i спакойна сачыў за гэтымi чатырма людзьмi, - старая таксама ўвайшла ў пакой, па-кашэчаму падазрона азiраючыся, - якiя спрабавалi разгадаць загадку маiх паводзiн.
      Стары, наколькi я мог зразумець яго двухмоўны жаргон, пагаджаўся са старой, што я займаюся вiвiсекцыяй. Сыны пярэчылi на ламанай англiйскай мове, сцвярджаючы, што я электратэхнiк, i ў довад спасылалiся на дынама-машыны i апараты для выпраменьвання. Яны ўсе пабойвалiся майго вяртання, хаця, як я даведаўся потым, яны замкнулi знадворныя дзверы. Старая шукала ў буфеце i пад ложкам. Адзiн з маiх суседзяў па кватэры, разносчык фруктаў, якi жыў разам з мяснiком у пакоi насупраць, з'явiўся на пляцоўцы лесвiцы. Яго таксама запрасiлi ў мой пакой i нагаварылi яму немаведама што.
      Мне прыйшло ў галаву, што калi мае апараты трапяць у рукi назiральнага i талковага спецыялiста, то яны занадта многае адкрыюць яму; таму, выбраўшы зручны момант, я ўлез у пакой i, абмiнуўшы старую, раз'яднаў дынама-машыны i разбiў абодва апараты. Як жа яны ўсе перапалохалiся! Затым, пакуль яны старалiся растлумачыць сабе гэтую з'яву, я выслiзнуў з пакоя i цiха спусцiўся ўнiз.
      Я ўвайшоў у гасцiную i стаў чакаць iх вяртання; неўзабаве яны прыйшлi, усё яшчэ абмяркоўваючы здарэнне i стараючыся знайсцi яму тлумачэнне. Яны былi некалькi расчараваны, не знайшоўшы нiякiх "жахаў", i ў той жа час вельмi збянтэжаныя, не ведаючы, наколькi законна яны дзейнiчалi ў адносiнах да мяне. Як толькi яны спусцiлiся на нiжнi паверх, я зноў прабраўся ў свой пакой, захапiў карабок запалак, запалiў паперу i смецце, прысунуў да агню крэслы i ложак i падвёў да полымя газ з дапамогай гутаперчавай трубкi.
      - Вы падпалiлi дом?! - усклiкнуў Кемп.
      - Так, падпалiў. Гэта была адзiная магчымасць замесцi сляды, а дом, безумоўна, быў застрахаваны... Я асцярожна адсунуў засаўку знадворных дзвярэй i выйшаў на вулiцу. Я быў нябачны i яшчэ толькi пачынаў асэнсоўваць, якую надзвычайную перавагу гэта давала мне. Сотнi самых смелых i фантастычных планаў узнiкалi ў маiх мазгах, i ад усведамлення поўнай беспакаранасцi кружылася галава.
      Раздзел XXI
      НА ОКСФАРД-СТРЫТ
      Спускаючыся ў першы раз па лесвiцы, я наткнуўся на нечаканую перашкоду: хадзiць, не бачачы сваiх ног, аказалася справай няпростай, разы два я нават спатыкнуўся. Акрамя гэтага, я адчуў нейкую нязвыклую нязграбнасць, калi ўзяўся за дзвярную засаўку. Аднак, калi я перастаў глядзець на зямлю, я хутка навучыўся нядрэнна хадзiць па роўным месцы.
      Настрой у мяне, як я ўжо сказаў, быў захапляльны. Я адчуваў сябе так, як адчуваў бы сябе вiдушчы ў горадзе сляпых, якi расхаджвае ў мяккiх туфлях i бясшумнай вопратцы. Я адчуваў дзiкае жаданне жартаваць над людзьмi, палохаць iх, стукаць па плячы, збiваць з iх капелюшы i ўвогуле цешыцца незвычайнымi перавагамi свайго становiшча.
      Але ледзьве толькi я апынуўся на Портленд-стрыт (я жыў побач з вялiкай крамай сукнаў), як пачуў звон i адчуў моцны штуршок у спiну. Азiрнуўшыся, я ўбачыў чалавека, якi нёс кошык сiфонаў з содавай вадой i са здзiўленнем глядзеў на сваю ношу.
      Удар быў вельмi балючы, але чалавек гэты выглядаў так камiчна, што я гучна рассмяўся. "У кошыку чорт сядзiць", - сказаў я i нечакана выхапiў кошык з ягоных рук. Ён спалохана выпусцiў кошык, i я падняў яго ў паветра.
      Але тут нейкi боўдзiла рамiзнiк, якi стаяў каля дзвярэй пiўной, падскочыў i хацеў схапiць кошык, i яго працягнутая рука трапiла мне пад вуха, што выклiкала нясцерпны боль. Я выпусцiў з рук кошык, якi з трэскам i звонам упаў на рамiзнiка, i толькi сярод крыкаў i тупату ног, сярод людзей, якiя выбеглi з крамаў i экiпажаў, што спынiлiся, я ўцямiў, што нарабiў. Праклiнаючы сваё вар'яцтва, я прыхiнуўся да акна крамы i стаў чакаць моманту, каб непрыкметна выбрацца з штурханiны. Яшчэ хвiлiна - i мяне зацягнула б у натоўп, i мая прысутнасць немiнуча была б выяўлена. Я штурхануў хлопчыка з мясной крамы, якi, на шчасце, не заўважыў, што яго штурханула пустата, i схаваўся за брычкай рамiзнiка. Як яны разблыталi гэтую гiсторыю, не ведаю. Я перабег вулiцу, на якой, на шчасце, не аказалася экiпажаў, i, напалоханы скандалам, якi разыграўся, шпарка iшоў, не заўважаючы дарогi, пакуль не трапiў на Оксфард-стрыт, дзе ў вячэрнi час заўсёды шмат народу.
      Я спрабаваў злiцца з людской плынню, але натоўп быў занадта густы, i праз хвiлiну мне сталi наступаць на пяткi. Тады я пайшоў па вадасцёку, збiваючы босыя ногi, i праз хвiлiну аглобля карэты, якая ехала мiма, трапiла мне пад лапатку, па тым жа месцы, якое ўжо выцяў насiльшчык сваiм кошыкам. Я неяк ухiлiўся ад карэты, сутаргавым рухам пазбегнуў сутыкнення з дзiцячай каляскай i апынуўся ззаду другой карэты. Шчаслiвая думка выратавала мяне: я пайшоў за карэтай, якая павольна рухалася, не адстаючы ад яе нi на крок. Мая прыгода, што прыняла такi нечаканы кiрунак, пачынала палохаць мяне, i я не толькi дрыжаў ад страху, але i калацiўся ад холаду. У гэты ясны студзеньскi дзень я быў зусiм голы, а тонкi слой гразi на маставой амаль замерз. Як гэта нi недарэчна, але я не сцямiў, што - празрысты цi не - я ўсё ж быў не абаронены ад уздзеяння надвор'я i прастуды.
      Тут мне прыйшла ў галаву цудоўная iдэя. Я забег наперад i сеў у карэту. Дрыжучы ад холаду, напалоханы, з насмаркам, якi пачынаўся, з драпiнамi i сiнякамi на спiне, якiя я адчуваў усё больш, я павольна ехаў па Оксфард-стрыт i далей, па Тотэнхэм-Корт-роўд. Настрой мой зусiм не быў падобны на той, з якiм дзесяць хвiлiн назад я выйшаў з дому. Вось яна, мая нябачнасць! Мяне трывожыла толькi адна думка: як выбрацца з дрэннага становiшча, у якое я трапiў.
      Мы цягнулiся мiма кнiжнай крамы М'юдзi; тут нейкая высокая жанчына, нагружаная пачкамi кнiг у жоўтых вокладках, паклiкала майго рамiзнiка, i я ледзьве паспеў выскачыць, амаль не трапiўшы пры гэтым пад вагон конкi. Я накiраваўся да Блумсберы-сквер, маючы намер звярнуць за музеем на поўнач, каб дабрацца да малалюдных кварталаў. Я скалеў ад холаду, i недарэчнасць майго становiшча так прыгнятала мяне, што я бег i ўсхлiпваў. На вуглу Блумсберы-сквер з канторы Фармацэўтычнага таварыства выскачыў белы сабачка i адразу ж пагнаўся за мной, абнюхваючы зямлю.
      Раней я нiколi не задумваўся, што для сабакi нос тое ж, што для чалавека вочы. Сабакi чуюць носам рух чалавека таксама, як людзi бачаць яго вачамi. Агiднае стварэнне стала брахаць i скакаць вакол мяне, занадта дакладна паказваючы, што яно ведае пра маю прысутнасць. Я перасек Грэйт-Рэсел-стрыт, увесь час азiраючыся цераз плячо, i толькi паглыбiўшыся ў Мантэгю-стрыт, заўважыў, што рухаецца мне насустрач.
      Да мяне даляцелi гучныя гукi музыкi, i я ўбачыў вялiкi натоўп, якi iшоў з боку Рэсел-сквер, - чырвоныя курткi, а наперадзе сцяг Армii выратавання. Я не мог разлiчваць прабрацца непрыкметна скрозь такi натоўп, якi запоўнiў усю вулiцу, а павярнуць назад, зноў адысцi яшчэ далей ад дому я баяўся. Таму я тут жа прыняў рашэнне: хутка ўзбег на ганак белага дома насупраць агарожы музея i стаў чакаць, пакуль пройдзе натоўп. На шчасце, сабачка, пачуўшы музыку, перастаў брахаць, пастаяў крыху ў нерашучасцi i затым, падцiснуўшы хвост, пабег назад, да Блумсберы-сквер.
      Натоўп наблiжаўся, ва ўсё горла распяваючы гiмн, якi падаўся мне iранiчным намёкам: "Калi мы ўбачым яго лiк?" Час, пакуль натоўп праходзiў мiма, цягнуўся для мяне бясконца. "Бум, бум, бум", - грымеў барабан, i я не адразу заўважыў, што два хлапчукi спынiлiся каля мяне: "Глядзi", - сказаў адзiн. "А што?" - спытаўся другi. "Сляды. Ды басанож. Як быццам па гразi шлёпаў".
      Я паглядзеў унiз i ўбачыў, што хлапчукi, вылупiўшы вочы, разглядваюць брудныя сляды, якiя я пакiнуў на свежавыбеленых прыступках. Прахожыя груба штурхалi iх, але яны, зацiкаўленыя сваiм адкрыццём, працягвалi стаяць каля мяне. "Бум, бум, бум, калi, бум, убачым мы, бум, яго лiк, бум, бум..." "Праўду табе кажу, хтосьцi ўзышоў басанож на гэты ганак, - сказаў адзiн. - А ўнiз не спускаўся, i з нагi кроў iшла".
      Шэсце ўжо хавалася з вачэй. "Глядзi, Тэд, глядзi!" - крыкнуў малодшы з пiльных сышчыкаў у вялiкiм здзiўленнi, паказваючы на мае ногi. Я зiрнуў унiз i адразу заўважыў цьмяныя абрысы сваiх ног, абмаляваныя гразёй. На хвiлiну я аслупянеў.
      "Ах, чорт! - усклiкнуў старэйшы. - Вось дык штука! Як прывiд, далiбог!" - Пасля некаторай развагi ён падышоў да мяне блiжэй i працягнуў руку. Нейкi чалавек крута спынiўся, каб паглядзець, што гэта ён ловiць, потым падышла дзяўчына. Яшчэ секунда, i хлапчук датыкнуўся б да мяне. Тут я скемiў, што мне рабiць. Ступiўшы наперад, - хлапчук з крыкам адскочыў убок, - я хутка пералез цераз агароджу на ганак суседняга дома. Але малодшы хлапчук прыкмецiў мой рух, i, перш чым я паспеў спусцiцца на тратуар, ён ачомаўся ад часовай збянтэжанасцi i стаў крычаць, што ногi пераскочылi цераз агароджу.
      Усе кiнулiся туды i ўбачылi, як на нiжняй прыступцы i на тратуары з хуткасцю маланкi з'яўляюцца новыя сляды ног. "У чым справа?" - спытаўся хтосьцi. "Ногi! Глядзiце. Бягуць ногi!"
      Увесь народ на вулiцы, акрамя маiх трох праследавацеляў, спяшаўся за Армiяй выратавання, i гэтая плынь затрымлiвала не толькi мяне, але i пагоню. З усiх бакоў сыпалiся пытаннi i чулiся воклiчы здзiўлення. Я збiў з ног нейкага юнака i кiнуўся бегчы вакол Рэсел-сквер, а чалавек шэсць цi сем здзiўленых прахожых iмчалi па майму следу. Тлумачыць, на шчасце, iм не было калi, а iнакш, напэўна, увесь натоўп кiнуўся б за мной.
      Я мяняў кiрунак уцёкаў, тройчы пераходзiў цераз вулiцу i вяртаўся назад той жа дарогай; ногi мае сагрэлiся i высахлi i ўжо не пакiдалi мокрых слядоў. Нарэшце, падлавiўшы свабодную хвiлiну, я начыста выцер ногi рукамi i такiм чынам канчаткова схаваўся. Апошняе, што я бачыў з пагонi, былi чалавек дзесяць, якiя збiлiся кучкай i ў бязмежным неўразуменнi разглядвалi паволi высыхаючы адбiтак нагi, якая трапiла ў лужыну на Тавiсток-сквер - адзiны адбiтак, такi ж незразумелы, як той, на якi натрапiў Рабiнзон Круза.
      Мае ўцёкi крыху сагрэлi мяне, i я стаў прабiрацца цераз сетку малалюдных вулачак i завулкаў ужо ў больш бадзёрым настроi. Спiну ламала, пад вухам ныла ад пальцаў рамiзнiка, скура была разадрана яго пазногцямi, ногi моцна балелi, i з-за парэзанай ступнi я накульгваў. Да мяне наблiзiўся нейкi сляпы, але я своечасова прыкмецiў яго i кiнуўся ўбок, асцерагаючыся яго тонкага слыху. Раз цi два я выпадкова сутыкаўся з прахожымi, i яны спынялiся ў неўразуменнi, аглушаныя лаянкай, якая немаведама адкуль пачулася. Потым я адчуў на твары штосьцi мяккае, i плошча стала пакрывацца тонкiм слоем снегу, якi паволi падаў зверху. Я, напэўна, прастудзiўся i не мог утрымацца, каб час ад часу не чхнуць. А кожны сабака, якi трапляўся мне на шляху i, выцягнуўшы морду, пачынаў з цiкаўнасцю абнюхваць мае ногi, выклiкаў у мяне жах.
      Потым мiма мяне з крыкам прабег чалавек, за iм другi, трэцi, а цераз хвiлiну цэлы натоўп дарослых i хлапчукоў стаў абганяць мяне. Дзесьцi быў пажар. Натоўп бег у напрамку да майго дома. Зазiрнуўшы ў завулак, я ўбачыў густое воблака чорнага дыму, якое падымалася над дахамi i тэлефоннымi правадамi. Я не сумняваўся, што гэта гарыць мая кватэра. Уся мая вопратка, апараты, уся мая маёмасць засталiся там, за выключэннем чэкавай кнiжкi i трох тамоў запiсаў, якiя чакалi мяне на Грэйт-Портленд-стрыт. Я спалiў свае караблi - сапраўды так! Увесь дом гарэў.
      Невiдзiмка замоўк i задумаўся. Кемп з трывогай паглядзеў у акно.
      - Ну! - сказаў ён. - Працягвайце!
      Раздзел XXII
      ВА ЎНIВЕРСАЛЬНЫМ МАГАЗIНЕ
      - Дык вось, у студзенi, у снег i мяцелiцу, - а варта снегу пакрыць мяне, i я быў бы выяўлены! - змораны, прастужаны, з ламатой ва ўсiм целе, невыказна няшчасны i ўсё яшчэ амаль напалову перакананы ў сваёй нябачнасцi, пачаў я новае жыццё, на якое сам сябе асудзiў. У мяне не было нi прыстанiшча, нi сродкаў да iснавання, не было нiводнага чалавека ва ўсiм свеце, якому я мог бы даверыцца. Раскрыць сваю таямнiцу азначала б адмовiцца ад сваiх шырокiх планаў на будучае - мяне проста сталi б паказваць як дзiва. Тым не менш я было амаль адважыўся падысцi да якога-небудзь прахожага i прызнацца ва ўсiм. Але я занадта добра разумеў, якi жах i якую нечалавечую жорсткасць абудзiла б такая спроба. Пакуль што мне было не да новых планаў. Я хацеў толькi схавацца ад снегу, захутацца i сагрэцца, - тады можна было б падумаць i пра будучае. Але нават для мяне, чалавека-невiдзiмкi, рады лонданскiх дамоў стаялi замкнёныя i непрыступныя.
      Толькi адно бачыў я тады выразна перад сабою: холад, беспрытульнасць i пакуты блiзкай ночы сярод снежнай завiрухi.
      I раптам мяне натхнiла блiскучая думка. Я звярнуў на вулiцу, якая вяла ад Гаўэр-стрыт да Тотэнхэм-Кортроўд, i апынуўся перад вялiзным магазiнам "Omnium"- вы ведаеце яго, там гандлююць абсалютна ўсiм - мясам, бакалеяй, бялiзнай, мэбляй, вопраткай, нават карцiнамi. Гэта хутчэй гiганцкi лабiрынт разнастайных крамаў, чым адзiн магазiн. Я спадзяваўся заспець дзверы магазiна адчыненымi, але яны былi закрыты. Пакуль я стаяў перад шырокiм уваходам, пад'ехала карэта, i швейцар у лiўрэi, з надпiсам "Omnium" на фуражцы расчынiў дзверы. Мне ўдалося прабрацца ўсярэдзiну, i, прайшоўшы першы пакой - гэта быў аддзел стужак, пальчатак, панчох i да таго падобнага, - я трапiў у больш прасторнае памяшканне, дзе прадавалiся кошыкi i плеценая мэбля.
      Аднак я не адчуваў сябе ў поўнай бяспецы, таму што тут увесь час таўклiся пакупнiкi. Я стаў бадзяцца па магазiне, пакуль не трапiў у вялiзнае аддзяленне на верхнiм паверсе, якi быў увесь застаўлены ложкамi. Тут я нарэшце знайшоў сабе прытулак сярод велiзарнай кучы складзеных матрацаў. У магазiне запалiлi ўжо святло, было вельмi цёпла; я вырашыў застацца ў сваiм сховiшчы i, уважлiва сочачы за групамi прыказчыкаў i пакупнiкоў, якiя сноўдалiся па мэблевым аддзяленнi, стаў чакаць час, калi магазiн зачыняць. "Тады ўсе пойдуць, - думаў я, - i я здабуду сабе ежу i вопратку, абыду ўвесь магазiн, абследую яго запасы i, напэўна, нават пасплю на адным з ложкаў". Гэты план здаваўся мне рэальным. Я хацеў узяць вопратку, каб ператварыцца ў захутаную фiгуру, якая ўсё ж не выклiкае падазрэнняў, расстарацца грошай, затым атрымаць свае кнiгi i прэпараты з паштовай канторы, наняць дзе-небудзь пакой i распрацаваць план поўнага выкарыстання той перавагi над маiмi блiзкiмi, што - як я ўсё яшчэ ўяўляў - давала мне мая нябачнасць.
      Час закрыцця магазiна наступiў даволi хутка. Прайшло не больш гадзiны, як я забраўся на кучу матрацаў, i вось я заўважыў, што шторы на вокнах апушчаны, а апошнiх пакупнiкоў выправаджваюць. Потым некалькi жвавых маладых людзей узялiся з незвычайнай хуткасцю збiраць тавары, якiя ляжалi на прылаўках. Калi натоўп парадзеў, я пакiнуў сваё логава i асцярожна прабраўся блiжэй да цэнтральных аддзяленняў магазiна. Мяне ўразiла хуткасць, з якой цэлая армiя юнакоў i дзяўчат прымалi тавары, што былi выстаўлены на працягу дня для продажу. Усе картонкi, развешаныя тканiны, гiрлянды карункаў, скрынкi з ласункамi ў бакалейным аддзяленнi, самыя розныя прадметы, выстаўленыя на прылаўках, - усё гэта ўбiралася, згортвалася i складвалася ў спецыяльныя сховiшчы, а ўсё, чаго нельга было прыняць i схаваць, прыкрывалася чахламi з якога-небудзь грубага матэрыялу накшталт парусiны. Нарэшце ўсё было састаўлена на прылаўкi, на падлозе не засталося нiчога. Закончыўшы сваю справу, кожны з маладых людзей спяшаўся пайсцi з выразам такога натхнення на твары, якога я нiколi яшчэ не бачыў у прыказчыкаў. Потым з'явiлася плойма падлеткаў з апiлкамi, вёдрамi i шчоткамi. Мне даводзiлася раз-пораз ухiляцца ад iх, але ўсё ж апiлкi траплялi мне на ногi. Разгульваючы па цёмных апусцелых памяшканнях, я яшчэ даволi доўга чуў шастанне шчотак. Нарэшце, праз гадзiну з лiшнiм пасля закрыцця магазiна, я пачуў, што замыкаюць дзверы. Усталявалася цiшыня, i я застаўся адзiн у вялiзным лабiрынце аддзяленняў i калiдораў. Было вельмi цiха - помню, як, праходзячы мiма аднаго з выхадаў на Тотэнхэм-Корт-роўд, я прыслухоўваўся да стуку абцасаў прахожых.
      Спачатку я накiраваўся ў памяшканне, у якiм я бачыў панчохi i пальчаткi. Было цёмна, i я ледзьве адшукаў запалкi ў скрынцы невялiкай канторкi. Але яшчэ трэба было здабыць свечку. Давялося сцягваць чахлы i шнарыць па скрынках i каробках, але ў рэшце рэшт я ўсё ж знайшоў тое, што шукаў. Свечкi ляжалi ў скрынцы, на якой быў надпiс: "Шарсцяныя панталоны i фуфайкi". Потым я ўзяў шкарпэткi i тоўсты шалiк, пасля чаго накiраваўся ў аддзяленне гатовай вопраткi, дзе ўзяў штаны, мяккую куртку, палiто i капялюш з загнутымi ўнiз палямi, накшталт тых, што носяць святары. Я зноў адчуў сябе чалавекам i найперш усяго падумаў пра ежу.
      На верхнiм паверсе аказалася закусачная, i там я знайшоў халоднае мяса. У кафейнiку засталося крыху кавы, я запалiў газ i падагрэў яе. Увогуле, я ўладкаваўся зусiм няблага. Затым я накiраваўся на пошукi коўдры - мне давялося задаволiцца пуховымi пярынамi, - i натрапiў на бакалейнае аддзяленне, дзе знайшоў цэлую кучу шакалада i зацукраваных фруктаў, якiмi я ледзьве не аб'еўся, i некалькi бутэлек бургундскага. А побач знаходзiўся аддзел цацак, якi навёў мяне на блiскучую думку: я знайшоў некалькi штучных насоў, - ведаеце, з пап'е-машэ, - i тут жа падумаў аб цёмных акулярах. На жаль, у "Omnium" не знайшлося аптычнага аддзела. Але ж нос быў для мяне сапраўды важнай справай. Спачатку я падумаў нават аб грыме. Адшукаўшы сабе картонны нос, я пачаў марыць аб парыках, масках i так далей. Нарэшце я заснуў на пярынах, дзе было вельмi цёпла i зручна.
      Яшчэ нi разу з моманту незвычайнай перамены я не адчуваў сябе так добра, як у той вечар, засынаючы. Я знаходзiўся ў стане поўнай цiхамiрнасцi i быў у вельмi аптымiстычным настроi. Я спадзяваўся, што ранiцай непрыкметна выберуся з магазiна, апрануўшыся i захутаўшы твар белым шалiкам; затым куплю акуляры на ўкрадзеныя мною грошы, i такiм чынам пераапрананне маё будзе закончана. Ноччу мне снiлiся ўперамежку ўсе фантастычныя прыгоды, якiя здарылiся са мной за апошнiя некалькi дзён. Я бачыў раззлаванага жыда-домагаспадара, яго неўразумелых пасынкаў, зморшчаны твар старой, якая пыталася пра сваю кошку. Я зноў зведаў дзiўнае адчуванне пры з'яўленнi белай тканiны, якая знiкла. Затым мне ўявiўся родны гарадок i прастужаны дзядок вiкарый, якi шамкае над магiлай майго бацькi: "З зямлi ўзяты, у зямлю адыдзеш..."
      "I ты", - сказаў чыйсьцi голас, i раптам мяне пацягнулi да магiлы. Я вырываўся, крычаў, упрошваў магiльшчыкаў, але яны стаялi нерухома i слухалi адпяванне; дзядок вiкарый таксама, не спыняючыся, манатонна чытаў малiтвы i перапыняў сваё чытанне чханнем. Я ўсведамляў, што мяне не бачаць i не чуюць i што я ва ўладзе сiл, якiя адолелi мяне. Барацьба мая была дарэмнай: мяне кiнулi ў магiлу, i я, падаючы, ударыўся аб труну, а зверху мяне сталi засыпаць зямлёй. Нiхто не заўважаў мяне, нiхто не падазраваў аб маiм iснаваннi. Я сутаргава завалтузiўся i прачнуўся.
      Бледная лонданская зара ўжо разгаралася; праз шчылiны памiж аконнымi шторамi пранiкала халоднае шэрае святло. Я сеў i доўга не мог уцямiць, што гэта за велiзарнае памяшканне з жалезнымi слупамi, з прылаўкамi, грудамi згорнутых матэрый, кучай коўдраў i падушак. Затым успомнiў усё i тут жа пачулiся нечыя галасы.
      Здалёку, з пакоя, дзе было святлей, таму што шторы былi там падняты, да мяне прыблiжалiся двое. Я ўскочыў, думаючы, куды схавацца, i гэты рух выдаў iм маю прысутнасць. Я думаю, што яны паспелi заўважыць толькi фiгуру, якая шпарка аддалялася. "Хто гэта?" - крыкнуў адзiн. "Стой!" - закрычаў другi. Я завярнуў за вугал i сутыкнуўся з худым хлапчуком гадоў пятнаццацi. Не забудзьце, я быў фiгурай без твару! Ён завiшчаў, а я збiў яго з ног, кiнуўся далей, завярнуў за другi вугал, i тут у мяне мiльганула шчаслiвая думка: я распластаўся за прылаўкам. Яшчэ хвiлiна, i я пачуў крокi людзей, якiя беглi, адусюль неслiся крыкi: "Дзверы зачынiце, дзверы!" - "Што здарылася?" - i з усiх бакоў пасыпалiся парады, як злавiць мяне.
      Я ляжаў на падлозе, перапалоханы насмерць. Як нi дзiўна, у тую хвiлiну мне не прыйшло ў галаву, што трэба распрануцца, а мiж тым гэта было б самае простае. Як бачна, ува мне занадта глыбока засела ранейшае рашэнне пайсцi адсюль апранутым. А потым па доўгiм праходзе памiж прылаўкамi разнёсся крык: "Вось ён!"
      Я ўскочыў, схапiў стул з прылаўка i, запусцiўшы iм у боўдзiлу, якi выкрыкнуў гэта, пабег, наткнуўся за вуглом на другога, адкiнуў яго i кiнуўся ўверх па лесвiцы. Ён утрымаўся на нагах i з улюлюканнем пагнаўся за мной. Наверсе лесвiцы былi нагрувашчаны кучы гэтых квяцiстых размаляваных пасудзiн, - ведаеце?
      - Вазоны для кветак, - падказаў Кемп.
      - Вось, вось. На верхняй прыступцы я спынiўся, павярнуўся, выхапiў з кучы адзiн вазон i кiнуў у галаву боўдзiлы, якi падбег. Уся куча вазонаў рухнула, пачулiся крыкi, i з усiх бакоў сталi збягацца служачыя. Я з усiх ног кiнуўся ў закусачную, але там быў нейкi чалавек у белым, накшталт повара, i ён таксама пагнаўся за мной. Я зрабiў апошнi адчайны паварот i апынуўся ў аддзяленнi лямпаў i скабяных тавараў. Я забег за прылавак i стаў чакаць повара. Як толькi ён з'явiўся - першы з усiх маiх праследавацеляў, я запусцiў у яго лямпай. Ён упаў, а я, скорчыўшыся за прылаўкам, пачаў паспешна скiдваць з сябе вопратку. Куртка, штаны, башмакi - усё гэта ўдалося скiнуць даволi хутка; але гэтыя праклятыя фуфайкi прыстаюць да цела, як асабiстая скура. Повар ляжаў нерухома на другiм баку прылаўка, аглушаны ўдарам цi перапалоханы да страты прытомнасцi, але я чуў тупат ног, пагоня прыблiжалася, - i я павiнен быў зноў ратавацца ўцёкамi, быццам трус, якога выгналi з кучы хворасту.
      "Сюды, палiсмен!" - крыкнуў хтосьцi. Я зноў апынуўся ў аддзяленнi ложкаў, у канцы якога стаяў цэлы лес адзежных шафаў. Я забраўся ў самую гушчу, лёг на падлогу i, звiваючыся як вугар, вызвалiўся нарэшце ад фуфайкi. Калi з-за вугла з'явiўся палiсмен i трое служачых, я стаяў ужо голы, задыхаючыся i дрыжучы ад страху. Яны накiнулiся на камiзэльку i кальсоны i ўчапiлiся за штаны. "Ён кiдае сваю здабычу, - сказаў адзiн з прыказчыкаў. Ён, напэўна, дзе-небудзь тут".
      Але ўсё ж яны мяне не знайшлi.
      Я стаяў, назiраючы, як яны шукаюць мяне, i праклiнаў лёс за сваю няўдачу, таму што я застаўся без адзення. Потым я накiраваўся ў закусачную, выпiў крыху малака i прысеўшы ля камiна, стаў абдумваць сваё становiшча.
      Неўзабаве прыйшлi два прыказчыкi i сталi вельмi горача абмяркоўваць здарэнне. Якую лухту яны гаварылi! Я пачуў занадта перабольшаны расказ аб праведзеных мною спусташэннях i самыя розныя здагадкi аб маiм месцазнаходжаннi. Потым я зноў стаў абдумваць план дзеянняў. Сцягнуць што-небудзь у магазiне, асаблiва пасля ўсёй гэтай мiтуснi, было зусiм немагчыма. Я спусцiўся ў склад - паглядзець, цi не пашанцуе запакаваць i адправiць пакет, але я не зразумеў iх сiстэмы кантролю. Каля адзiнаццацi гадзiн я вырашыў, што ў магазiне заставацца няма сэнсу, i ўжо снег растаяў i было цяплей, чым напярэдаднi, i я выйшаў на вулiцу. Я быў у роспачы ад сваёй няўдачы, а адносна будучага планы мае былi самыя смутныя.
      Раздзел ХХIII
      НА ДРУРЫ-ЛЕЙН
      - Цяпер вы пачынаеце разумець, - працягваў Невiдзiмка, - усю нязручнасць майго становiшча. У мяне не было нi прыстанiшча, нi вопраткi, а апрануцца - значыць адмовiцца ад усiх маiх пераваг, ператварыцца ў нешта дзiўнае i страшнае. Я нiчога не еў, таму што прымаць ежу, гэта значыць, напаўняць сябе непразрыстым рэчывам i стаць агiдна бачным.
      - Аб гэтым я i не падумаў, - сказаў Кемп.
      - Так, i я таксама. А снег адкрыў мне вочы на iншую небяспеку. Я не змог выходзiць на вулiцу, калi iшоў снег: ён аблеплiваў i такiм чынам выдаваў. Дождж таксама выдаваў бы маю прысутнасць, абводзячы мяне вадзяным контурам i ператвараючы мяне ў паблiскваючую паверхнасць чалавека - у пузыр. А туман? Пры тумане я ператвараўся б у мутны пузыр, у вiльготны абрыс чалавека. Акрамя таго, бадзяючыся па вулiцах у лонданскай атмасферы, я пэцкаў ногi, а на скуры асядалi сажа i пыл. Я не ведаў, колькi спатрэбiцца часу, каб гразь выдала мяне; але я ясна разумеў, што гэта не за гарамi, паколькi размова iшла аб Лондане. Я накiраваўся да трушчобаў каля Грэйт-Портленд-стрыт i апынуўся ў канцы вулiцы, дзе жыў раней. Я не пайшоў гэтай дарогай, таму што насупраць яшчэ дымных руiн дома, якi я падпалiў, стаяў густы натоўп. Мне трэба было знайсцi вопратку. Тут мне кiнулася ў вочы адна з тых карчомак, дзе прадаецца ўсё: газеты, ласункi, цацкi, канцылярскiя прылады, ёлачныя ўпрыгожаннi i так далей; у вiтрыне я заўважыў цэлую выстаўку масак i насоў - i гэта зноў падказала мне тую ж думку, што i цацкi ў "Omnium". Я павярнуў назад, ужо з акрэсленай мэтай, i пазбягаючы шматлюдных вулiц, накiраваўся да глухiх кварталаў на поўнач ад Стрэнда: я ўспомнiў, што дзесьцi ў гэтых месцах гандлююць вырабамi два цi тры тэатральныя касцюмеры.
      Дзень быў халодны, уздоўж вулiц дзьмуў пранiзлiвы паўночны вецер. Я iшоў хутка, каб на мяне не натыкалiся ззаду. Кожнае скрыжаванне ўяўляла для мяне небяспеку, за кожным прахожым я павiнен быў пiльна сачыць. У канцы Бедфорд-стрыт нейкi чалавек, мiма якога я праходзiў, нечакана павярнуўся i, наляцеўшы прама на мяне, збiў мяне на маставую, дзе я ледзьве не трапiў пад колы пралёткi. Рамiзнiкi, якiя тут знаходзiлiся, вырашылi, што з iм адбылося нешта накшталт удара. Гэта сутыкненне так падзейнiчала на мяне, што я зайшоў на рынак Ковент-Тардэн i там сеў у куток, каля латка з фiялкамi, задыхаючыся i дрыжучы ад страху. Я, мусiць, моцна прастудзiўся i вымушаны быў неўзабаве пайсцi адтуль, каб не прыцягнуць увагу сваiм чханнем.
      Нарэшце я дасягнуў мэты сваiх пошукаў, - гэта была брудная, заседажаная мухамi крама ў завулку каля Друры-Лейн, з акном, поўным тэатральных касцюмаў, фальшывых каштоўнасцяў, парыкоў, туфляў, дамiно i фотаздымкаў акцёраў. Крама была старая, нiзкая i цёмная, а над ёю высiлiся яшчэ чатыры паверхi змрочнага, панурага дома. Я зазiрнуў у акно i, не заўважыўшы нiкога ў краме, увайшоў. Падвешаны да дзвярэй званочак бразнуў. Я пакiнуў дзверы адчыненымi, а сам шмыгнуў мiма пустога манекена i схаваўся ў кутку за вялiкiм трумо. З хвiлiну нiхто не з'яўляўся. Потым я пачуў у краме нечыя цяжкiя крокi.
      Я паспеў ужо скласцi план дзеянняў. Я думаў прабрацца ў дом, схавацца дзе-небудзь наверсе, дачакацца зручнай хвiлiны i, калi ўсё сцiхне, падабраць сабе парык, маску, акуляры i касцюм, а там непрыкметна выслiзнуць на вулiцу, магчыма ў вельмi недарэчным, але ўсё ж праўдападобным выглядзе. Мiж iншым, я спадзяваўся ўзяць i грошы, якiя трапяцца пад руку.
      Чалавек, якi зайшоў у краму, быў маленькi гарбун з нахмураным лбом, доўгiмi рукамi i вельмi кароткiмi крывымi нагамi. Мусiць, мой званок застаў яго за ядой. Ён запытальна агледзеў краму, потым чаканне на яго твары змянiлася здзiўленнем i нарэшце гневам, калi ён пераканаўся, што ў краме нiкога няма. "Чорт бы ўзяў гэтых хлапчукоў!" - прагаварыў ён. Ён выйшаў на вулiцу i паглядзеў направа i налева. Праз хвiлiну ён вярнуўся, са злосцю зачынiў дзверы нагой i, бармочучы штосьцi сам сабе, накiраваўся да дзвярэй, адкуль выйшаў упершыню.
      Я выбраўся са сваёй схованкi, каб iсцi за iм, але, пачуўшы мой рух, ён спынiўся як укапаны. Спынiўся i я, уражаны тонкасцю яго слыху. Ён зачынiў дзверы перад самым маiм носам.
      Я быў у нерашучасцi. Раптам я зноў пачуў яго хуткiя крокi, i дзверы зноў адчынiлiся. Ён стаў аглядваць краму з выглядам чалавека, чые падазрэннi яшчэ не рассеялiся. Затым, па-ранейшаму бармочучы, агледзеў з абодвух бакоў прылавак, зазiрнуў пад мэблю, якая стаяла ў краме. Пасля гэтага ён спынiўся, насцярожана азiраючыся. Таму што ён пакiнуў дзверы адчыненымi, я шмыгнуў у суседнi пакой.
      Гэта была дзiўная каморка, бедна абсталяваная, з кучай масак у кутку. На стале стаяла астылае снеданне гаспадара. Паверце, Кемп, нялёгка мне было стаяць тут, удыхаючы пах кавы, i глядзець, як ён прымаецца за яду. А еў ён вельмi неапетытна. У пакоi было трое дзвярэй, з якiх адны вялi наверх, iншыя - унiз, але ўсе яны былi зачынены. Я не мог выйсцi з пакоя, пакуль ён у iм знаходзiўся, я не мог нават сысцi з месца з-за яго чартоўскай чуйнасцi, а ў спiну мне дзьмула. Два разы я ледзьве не чхнуў.
      Адчуваннi мае былi незвычайныя i цiкавыя, але разам з тым я адчуваў невыносную стомленасць i ледзьве дачакаўся, пакуль ён справiўся са сваiм снеданнем. Нарэшце ён пад'еў, паставiў свой нiкчэмны посуд на чорны бляшаны паднос, на якiм стаяў кафейнiк, i, згарнуўшы крошкi з запэцканага гарчыцай абруса, пайшоў з падносам да дзвярэй. Таму што рукi яго былi заняты, ён не мог зачынiць за сабой дзверы, хаця яму, вiдаць, гэта хацелася зрабiць. Нiколi ў жыццi я не бачыў чалавека, якi б так любiў зачыняць дзверы! Я пайшоў за iм у падвал, у брудную, цёмную кухню. Там я з задавальненнем назiраў, як ён пачаў мыць посуд, а затым, не чакаючы нiякага толку ад майго знаходжання ўнiзе, дзе да ўсяго мае босыя ногi стылi на цаглянай падлозе, я вярнуўся i сеў у яго крэсла перад камiнам. Таму што агонь згасаў, я, не падумаўшы, падкiнуў вуглёў. Гэты шум зараз жа прыцягнуў увагу гаспадара, ён прыбег усхваляваны i пачаў абшукваць пакой, прычым адзiн раз ледзьве не закрануў мяне. Але i гэты старанны агляд, вiдаць, мала задаволiў яго. Ён спынiўся на парозе i, перш чым спусцiўся ўнiз, яшчэ раз уважлiва агледзеў увесь пакой.
      Я прасядзеў у гэтай маленькай гасцiнай цэлую вечнасць. Нарэшце ён вярнуўся i адчынiў дзверы наверх. Мне ўдалося працiснуцца следам за iм.
      На лесвiцы ён раптам спынiўся, так што я ледзьве не наскочыў на яго. Ён стаяў, павярнуўшы галаву, гледзячы мне прама ў твар i ўважлiва прыслухоўваючыся. "Я гатовы паклясцiся..." - сказаў ён. Доўгай валасатай рукой ён пашчыпваў нiжнюю губу, i позiрк яго слiзгаў па лесвiцы. Штосьцi прабурчэўшы, ён стаў падымацца наверх.
      Ужо ўзяўшыся за ручку дзвярэй, ён зноў спынiўся з выразам таго ж сярдзiтага неразумення на твары. Ён вiдавочна ўлоўлiваў шорах маiх рухаў. Як бачна, у гэтага чалавека быў незвычайна тонкi слых. Раптам iм авалодала шаленства. "Калi хто-небудзь забраўся ў дом..." - закрычаў ён, моцна вылаяўся i, не закончыўшы пагрозы, сунуў руку ў кiшэню. Не знайшоўшы там таго, што шукаў, ён шумна i сярдзiта кiнуўся мiма мяне ўнiз. Але я за iм не паследаваў, а ўсеўся на верхняй прыступцы лесвiцы i стаў чакаць яго вяртання.
      Неўзабаве ён з'явiўся зноў, усё яшчэ штосьцi мармычучы. Ён адчынiў дзверы, але перш чым я паспеў увайсцi, ён зачынiў iх перад маiм носам.
      Я вырашыў агледзець дом i патрацiў на гэта нейкi час, стараючыся рухацца як мага цiшэй. Дом быў зусiм стары, ды такi сыры, што шпалеры адсталi ад сцен, i поўны пацукоў. Амаль усе дзвярныя ручкi паварочвалiся вельмi туга, i я баяўся чапаць iх. Некаторыя пакоi былi зусiм без мэблi, а iншыя завалены тэатральным хламам, якi быў куплены - калi меркаваць па яго знешнiм выглядзе - з другiх рук. У пакоi побач са спальняй я знайшоў кучу старой вопраткi. Я стаў нецярплiва капацца ў ёй i, захапiўшыся, забыўся пра тонкi слых гаспадара. Я пачуў асцярожныя крокi i падняў галаву якраз своечасова: гаспадар з'явiўся на парозе са старым рэвальверам у руцэ i ўтаропiўся на раскiданую кучу вопраткi. Я стаяў, не варушачыся, увесь час, пакуль ён з разяўленым ротам падазрона аглядваў пакой. "Напэўна яна! паволi вымавiў ён. - Чорт бы яе ўзяў!"
      Ён бясшумна зачынiў дзверы i тут жа замкнуў iх на ключ. Я пачуў яго крокi, якiя аддалялiся. I раптам я зразумеў, што замкнуты. У першую хвiлiну я разгубiўся. Прайшоў ад дзвярэй да акна i назад i спынiўся, не ведаючы, што рабiць. Мяне ахапiла шаленства. Але я вырашыў перш за ўсё агледзець вопратку, i першая ж мая спроба сцягнуць вузел з верхняй палiцы, зноў устрывожыла гаспадара. Ён з'явiўся яшчэ больш змрочны, чым раней. На гэты раз ён зачапiў мяне, адскочыў i, уражаны, спынiўся, разявiўшы рот, пасярод пакоя.
      Неўзабаве ён крыху заспакоiўся. "Пацукi", - сказаў ён напаўголасу, прыклаўшы палец да губ. Ён вiдавочна быў некалькi напалоханы. Я бясшумна выйшаў з пакоя. Але пры гэтым рыпнула маснiца. Тады гэты д'ябал стаў хадзiць па ўсiм доме, з рэвальверам напагатове, замыкаючы ўсе дзверы i хаваючы ключы ў кiшэню. Уцямiўшы, што ён задумаў, я прыйшоў у такое шаленства, што ледзьве было не прапусцiў зручны момант. Я цяпер дакладна ведаў, што ён адзiн ва ўсiм доме. Таму я без усялякiх цырымонiй стукнуў яго па галаве.
      - Стукнулi па галаве?! - усклiкнуў Кемп.
      - Так, аглушыў яго, калi ён iшоў унiз. Стукнуў яго стулам, якi стаяў на пляцоўцы лесвiцы. Ён пакацiўся ўнiз, як мех са старым абуткам.
      - Але, дазвольце, простая гуманнасць...
      - Простая гуманнасць падыходзiць для звычайных людзей. Вы зразумейце, Кемп, мне трэба было выбрацца з гэтага дома апранутым - i так, каб ён мяне не ўбачыў. Iншага спосаба я не мог прыдумаць. Потым я заткнуў яму рот камзолам эпохi Людовiка Чатырнаццатага i завязаў яго ў прасцiну.
      - Завязалi ў прасцiну?
      - Зрабiў з яго нешта накшталт вузла. Добры сродак, каб напалохаць гэтага iдыёта i пазбавiць яго магчымасцi крычаць i рухацца, а выбрацца з гэтага вузла было б не так проста. Дарагi Кемп, нечага сядзець i глядзець на мяне, як на забойцу. У яго ж быў рэвальвер. Калi б ён убачыў мяне, ён мог бы апiсаць маю знешнасць...
      - Але ўсё ж, - сказаў Кемп, - у Англii, у наш час... I чалавек жа гэты быў у сябе дома, а вы... вы ўчынiлi грабеж!
      - Грабеж? Чорт ведае што такое! Вы яшчэ, бадай, назавеце мяне злодзеем. Спадзяюся, Кемп, вы не настолькi неразумны, каб скакаць пад старую дудку. Няўжо вы не можаце зразумець, як мне было?
      - Магу. Але як было яму! - сказаў Кемп.
      Невiдзiмка ўскочыў.
      - Што вы хочаце сказаць? - спытаўся ён.
      Твар Кемпа прыняў некалькi суровы выгляд. Ён хацеў было загаварыць, але ўстрымаўся.
      - Урэшце, - сказаў ён, раптам мяняючы тон, - я думаю, што нiчога другога вам не заставалася. Ваша становiшча было бязвыхаднае. А ўсё ж...
      - Вядома, я быў у бязвыхадным становiшчы... у жудасным становiшчы! Ды i стары давёў мяне да шаленства - ганяўся за мной па ўсiм доме, пагражаў сваiм дурацкiм рэвальверам i адчыняў i замыкаў дзверы... Гэта было невыносна! Вы ж не вiнавацiце мяне, праўда? Не вiнавацiце?
      - Я нiколi нiкога не вiнавачу, - адказаў Кемп. - Гэта зусiм выйшла з моды. Ну, а што вы зрабiлi потым?
      - Я быў галодны. Унiзе я знайшоў бохан хлеба i крыху прагорклага сыру, гэта было больш чым дастаткова, каб прагнаць голад. Затым я выпiў крыху брэндзi з вадой i накiраваўся мiма майго iмправiзаванага вузла - ён ляжаў не варушачыся - у пакой са старой вопраткай. Акно гэтага пакоя, завешанае бруднай карункавай фiранкай, выходзiла на вулiцу. Я асцярожна выглянуў. Дзень быў яркi, асляпляльна яркi ў параўнаннi са змрокам панурага дома, у якiм я знаходзiўся. Вулiца была вельмi ажыўленая: каляска з фруктамi, пралёткi, ламавiк з кучай скрынак, павозка гандляра рыбай. У мяне замiтусiлася ў вачах, i я вярнуўся да паўцёмных палiц. Узбуджэнне маё ўляглося, мной зноў авалодала цвярозае ўсведамленне майго становiшча. У пакоi стаяў слабы пах бензiну, якi ўжываўся, вiдавочна, для чысткi вопраткi.
      Я пачаў старанна аглядваць пакой за пакоем. Напэўна, гарбун ужо даўно жыў у гэтым доме адзiн. Цiкавая асоба... Усё, што толькi магло мне спатрэбiцца, я сабраў у пакой, дзе ляжалi касцюмы, потым стаў прыдзiрлiва ўсё перабiраць. Я знайшоў сакваяж, якi мог аказацца мне вельмi карысным, пудру, румяны i лiпкi пластыр.
      Спачатку я прыдумаў было нафарбаваць i напудрыць твар, каб зрабiць яго бачным, але тут жа ўцямiў, што ў гэтым ёсць вялiкая нязручнасць: для таго, каб зноў знiкнуць, мне спатрэбiўся б шкiпiнар i некаторыя iншыя сродкi, i гэта забiрала б шмат часу. Нарэшце я выбраў маску, злёгку карыкатурную, але не ў большай ступенi, чым многiя чалавечыя твары, цёмныя акуляры, бакенбарды з сiвiзной i парык. Бялiзну я не знайшоў, але яе можна было купiць пазней, а пакуль што я захутаўся ў каленкоравае дамiно i белы шарсцяны шалiк; шкарпэтак не было, затое чаравiкi гарбуна падышлi амаль якраз. У касе аказалася тры савярэны i на трыццаць шылiнгаў срэбра, а ўзламаўшы шафу, я знайшоў восем фунтаў золатам. Забяспечаны такiм чынам, я змог зноў выйсцi на белы свет.
      Тут мяне апанавала сумненне: цi сапраўды мая знешнасць праўдападобная? Я ўважлiва агледзеў сябе ў маленькiм туалетным люстэрку, паварочваючыся то так, то гэтак, правяраючы, цi не ўпусцiў я чаго-небудзь, - не, як быццам усё ў парадку: фiгура гратэскавая, штосьцi накшталт жабрака са сцэны тэатра, але агульны выгляд нiштаваты, бываюць i такiя людзi. Крыху супакоiўшыся, я спусцiўся з люстэркам у краму, апусцiў фiранкi i зноў агледзеў сябе з усiх бакоў у трумо.
      Некалькi хвiлiн я збiраўся з духам, потым адчынiў дзверы i выйшаў на вулiцу, дазволiўшы маленькаму гарбуну сваiмi сiламi выбiрацца з прасцiны. У блiжэйшыя пяць хвiлiн я зварочваў за вугал на кожным скрыжаваннi. Мой выгляд не прыцягваў нiякай увагi. Здавалася, я пераступiў цераз апошнюю перашкоду.
      Ён замоўк.
      - А гарбуна вы так i пакiнулi на волю лёсу? - спытаўся Кемп.
      - Так, - сказаў Невiдзiмка. - Не ведаю, што з iм сталася. Напэўна, ён развязаў прасцiну, дакладней разарваў яе. Вузлы былi моцныя.
      Ён зноў замоўк, падняўся i стаў глядзець у акно.
      - Ну, а потым вы выйшлi на Стрэнд - i далей што?
      - О, зноў расчараванне! Я думаў, што нягоды мае закончылiся i цяпер я магу беспакарана рабiць усё, што ўздумаецца, калi толькi захаваю сваю тайну. Так мне здавалася. Я мог рабiць усё, што хацеў, i не лiчыцца з вынiкам: варта толькi скiнуць вопратку, каб знiкнуць. Затрымаць мяне нiхто не мог. Грошы можна браць дзе захочаш. Я вырашыў даць сабе раскошны пiр, пасялiцца ў лепшым гатэлi i абзавесцiся новай маёмасцю. Самаўпэўненасць мая не ведала гранiц, нават непрыемна ўспамiнаць, якiм я быў аслом. Я зайшоў у рэстаран, стаў заказваць абед i раптам уцямiў, што, не адкрыўшы твару, не змагу пачаць есцi. Я заказаў абед i выйшаў разгневаны, сказаўшы афiцыянту, што вярнуся праз дзесяць хвiлiн. Не ведаю, цi даводзiлася вам, Кемп, галоднаму, як воўк, зведаць такое расчараванне?
      - Такое - нiколi, - сказаў Кемп, - але я цалкам сабе гэта ўяўляю.
      - Я гатовы быў забiць iх, гэтых крэцiнаў. Нарэшце зусiм змучаны голадам, я зайшоў у другi рэстаран i запатрабаваў асобны пакой. "Я знявечаны, - сказаў я, - атрымаў моцныя раненнi". Афiцыянты паглядзелi на мяне з цiкаўнасцю, але распытваць, зразумела, не асмелiлiся, i я нарэшце паабедаў. Сервiроўка магла быць i лепшай, але я добра пад'еў i, зацягнуўшыся цыгарай, стаў абдумваць, як быць далей. На двары пачыналася завiруха.
      Чым больш я думаў, Кемп, тым ясней разумеў, якi бездапаможны i недарэчны нябачны чалавек у сырым i халодным клiмаце, у вялiзным цывiлiзаваным горадзе. Да майго безразважнага вопыту мне малявалiся ўсялякiя прывiлеi; цяпер я не бачыў у iм нiчога добрага. Я перабраў у думках усё, чаго можа жадаць чалавек. Праўда, нябачнасць дазваляла многага дасягнуць, але не дазваляла карыстацца дасягнутым. Славалюбства? Але што ў высокiм званнi, калi ўладальнiк яго вымушаны хавацца? Якi толк у каханнi жанчыны, калi яна павiнна быць Далiлай? Мяне не цiкавiць нi палiтыка, нi фiлантропiя, нi спорт. Што ж мне заставалася? Дзеля чаго я звярнуўся ў спавiтую тайну, у захутаную i забiнтаваную пародыю чалавека?
      Ён замоўк i, здаецца, паглядзеў у акно.
      - А як вы апынулiся ў Айпiнгу? - спытаўся Кемп, каб не даць спынiцца размове.
      - Я паехаў туды працаваць. У мяне тады мiльганула смутная надзея, цяпер гэта думка саспела: вярнуцца ў ранейшы стан. Вярнуцца, калi мне гэта спатрэбiцца, калi я невiдзiмкам зраблю ўсё што хачу. Аб гэтым перш за ўсё мне i трэба пагаварыць з вамi.
      - Вы прама паехалi ў Айпiнг?
      - Так. Атрымаў свае заметкi i чэкавую кнiжку, набыў бялiзну i ўсё неабходнае, заказаў рэактывы, з дапамогай якiх хацеў ажыццявiць сваю задуму (як толькi атрымаю кнiгi, пакажу вам свае падлiкi), i паехаў. Божа, якая была завiруха, i як цяжка было зберагчы пракляты кардонны нос, каб ён не размок ад снегу!
      - Калi меркаваць па газетах, - сказаў Кемп, - трэцяга дня, як вас выявiлi, вы крыху...
      - Так, я крыху... Укакошыў я гэтага боўдзiлу палiсмена?
      - Не, - сказаў Кемп, - кажуць, ён папраўляецца.
      - Ну, значыць, яму пашанцавала. Я зусiм ашалеў. Вось дурнi! Чаго яны прычапiлiся да мяне? Ну, а ёлупень крамнiк?
      - Смяротных выпадкаў не прадбачыцца, - сказаў Кемп.
      - Што тычыцца майго валацугi, - сказаў Невiдзiмка, злавесна пасмейваючыся, - дык гэта яшчэ невядома. Далiбог, Кемп, вам, з вашым характарам, не зразумець, што такое шаленства! Працуеш доўгiя гады, прыдумваеш, будуеш планы, - а потым якi-небудзь бязмозглы, тупы iдыёт становiцца табе ўпоперак дарогi! Дурнi ўсiх гатункаў, якiя толькi iснуюць на свеце, старалiся перашкодзiць мне. Калi так будзе працягвацца, я ашалею канчаткова i пачну крышыць iх направа i налева. З-за iх цяпер усё стала ў тысячу разоў цяжэй.
      Раздзел XXIV
      ПЛАН, ЯКI НЕ ЎДАЎСЯ
      - Ну, - сказаў Кемп, паглядзеўшы ў акно, - што ж мы цяпер будзем рабiць?
      Ён падсунуўся блiжэй да Невiдзiмкi, каб засланiць ад яго трох людзей, што, як падалося Кемпу, вельмi ўжо павольна падымалiся па ўзгорку.
      - Што вы збiралiся рабiць у Порт-Бэрдоку? У вас быў якi-небудзь план?
      - Я хацеў уцячы за гранiцу. Але, сустрэўшы вас, я змянiў сваё рашэнне. Таму што стала цяплей i мне лягчэй заставацца нябачным, я думаў, што лешп усяго мне адправiцца на поўдзень. Таямнiца ж мая раскрыта, i тут усе будуць шукаць захутанага чалавека ў масцы. А адсюль ёсць параходныя зносiны з Францыяй. Я думаў, што можна рызыкнуць пераправiцца на якiм-небудзь параходзе. А з Францыi я мог бы па чыгунцы паехаць у Iспанiю цi нават адправiцца ў Алжыр. Гэта было б лёгка ажыццявiць. Там можна круглы год заставацца невiдзiмкам i не мерзнуць, i рабiць што хочаш. Валацугу гэтага я ператварыў бы ў перасовачны склад маiх грошай i кнiг, пакуль не ўладкаваўся б з перасылкай таго i другога па пошце.
      - Зразумела.
      - I раптам гэтай жывёлiне ўздумалася пажывiцца маёй маёмасцю. Ён украў мае кнiгi, Кемп! Мае кнiгi! Няхай ён толькi мне пападзецца!..
      - Але спачатку трэба атрымаць у яго кнiгi.
      - Дык дзе ж ён? Хiба вы ведаеце?
      - Ён сядзiць у гарадскiм палiцэйскiм упраўленнi, у самай глухой турэмнай камеры, якая толькi знайшлася, - ён сам аб гэтым папрасiў.
      - Нягоднiк! - сказаў Невiдзiмка.
      - Гэта некалькi мяняе нашы планы.
      - Трэба здабыць кнiгi, кнiгi вельмi патрэбны.
      - Вядома, - паспешна згадзiўся Кемп, якому пачулiся крокi ў двары. Вядома, кнiгi абавязкова трэба здабыць. Але гэта будзе няцяжка, калi толькi ён не даведаецца, што iх патрабуюць для вас.
      - Правiльна, - сказаў Невiдзiмка i задумаўся.
      Кемп беспаспяхова стараўся што-небудзь прыдумаць, каб падтрымаць размову, але Невiдзiмка загаварыў сам.
      - Цяпер, калi я апынуўся ў вас, Кемп, усе мае планы мяняюцца. Вы чалавек здольны зразумець мяне. Яшчэ можна зрабiць многае, вельмi многае, нягледзячы на страту кнiг, на агалоску, нягледзячы на ўсё, што здарылася i што я вытрываў... Вы нiкому не казалi пра мяне? - спытаўся ён раптам.
      Кемп на iмгненне сумеўся.
      - Мы ж дамовiлiся, - сказаў ён.
      - Нiкому? - паўтарыў Грыфiн.
      - Нiводнай душы.
      - Ну, тады... - Невiдзiмка падняўся i, сунуўшы рукi ў кiшэнi, закрочыў па пакоi.
      - Так, гэта была памылка, Кемп, вялiкая памылка, што я ўзяўся адзiн за гэтую справу. Дарэмна змарнаваны сiлы, час, магчымасцi. Адзiн... дзiўна, як мала можа зрабiць чалавек, калi ён адзiн! Дробны крадзеж, бойка - i ўсё.
      Я шукаю прытулак, Кемп, мне патрэбны чалавек, якi памог бы мне, схаваў мяне, мне патрэбна месца, дзе я мог бы спакойна, не выклiкаючы нiякiх падазрэнняў, есцi, спаць i адпачываць. Словам, мне патрэбны саўдзельнiк. Тады магчыма ўсё. Да гэтага часу я дзейнiчаў наўздагад. Цяпер мы абмяркуем усе выгады, якiя дае нябачнасць, i ўсе звязаныя з ёю цяжкасцi. Для падслухоўвання i таму падобнага ў ёй мала карысцi: цябе таксама чуваць. Красцi яна памагае, але мала. Хаця злавiць мяне цяжка, але, злавiўшы, лёгка пасадзiць у турму. Нябачнасць карысная, калi трэба бегчы цi, наадварот, падкрадвацца. Значыць, яна карысная i пры забойстве. Як бы чалавек нi быў ўзброены, я лёгка магу выбраць найменш ахаванае месца, ударыць, схавацца i ўцячы, як i куды жадаю.
      Кемп пагладзiў вусы. Здаецца, хтосьцi рухаецца ўнiзе.
      - Мы павiнны заняцца забойствам, Кемп.
      - Мы павiнны заняцца забойствам, - паўтарыў Кемп. - Я слухаю вас, Грыфiн, але гэта не значыць, што я згаджаюся з вамi. Для чаго мы павiнны забiваць?
      - Не бяссэнсава забiваць, а разумна аднiмаць жыццё. Справа бачыцца такiм чынам: яны ведаюць, што ёсць Невiдзiмка, ведаюць не горш нас з вамi, i гэты Невiдзiмка, Кемп, павiнен устанавiць царства тэрору. Невiдзiмка павiнен захапiць якi-небудзь горад, хаця б гэты ваш Бэрдак, тэрарызаваць насельнiцтва i падпарадкаваць сваёй волi ўсiх i кожнага. Ён выдае свае загады. Ажыццявiць гэта можна тысячу спосабамi, скажам, падсоўваць пад дзверы лiсткi паперы. I хто асмелiцца не паслухацца, будзе забiты таксама, як будуць забiты i яго заступнiкi.
      - Гм, - прамармытаў Кемп, прыслухоўваючыся больш да рыпення дзвярэй унiзе, якiя адчынялiся, чым да слоў Грыфiна. - Я думаю, Грыфiн, - сказаў ён, стараючыся здавацца ўважлiвым, - што становiшча вашага саўдзельнiка было б не з лёгкiх.
      - Нiхто не будзе ведаць, што ён мой саўдзельнiк, - горача запярэчыў Невiдзiмка i раптам насцярожыўся. - Стойце! Што там адбываецца?
      - Нiчога, - сказаў Кемп i раптам загаварыў гучна i хутка: - Я не магу згадзiцца з вамi, Грыфiн. Зразумейце ж, не магу. Для чаго весцi заведама прайграную гульню? Хiба гэта можа даць вам шчасце? Не станавiцеся адзiнокiм ваўком. Апублiкуйце ваша адкрыццё; калi не хочаце расказаць пра яго ўсяму свету, то даверце яго ў крайнiм выпадку сваёй краiне. Падумайце, чаго вы маглi дабiцца з мiльёнам памочнiкаў...
      Невiдзiмка перапынiў Кемпа.
      - Крокi на лесвiцы, - сказаў ён, падняўшы руку.
      - Не можа быць, - запярэчыў Кемп.
      - Зараз паглядзiм, - сказаў Невiдзiмка i, усё яшчэ з узнятай рукой, ступiў да дзвярэй.
      Далей усё разыгралася iмклiва. Секунду разважыўшы, Кемп кiнуўся яму наперарэз. Невiдзiмка ўздрыгнуў, спынiўся.
      - Здраднiк! - крыкнуў Голас.
      Халат, расхiнуўшыся, апусцiўся ў крэсла: Невiдзiмка распранаўся. Кемп зрабiў некалькi паспешных крокаў да дзвярэй, i тут жа Невiдзiмка - ног яго ўжо не было - з крыкам ускочыў. Кемп расчынiў дзверы насцеж.
      Знiзу выразна даносiлiся галасы i тупат бягучых ног.
      Кемп адштурхнуў Невiдзiмку, выскачыў у калiдор i зачынiў за сабой дзверы. Ключ быў загадзя ўстаўлены знадворку. Яшчэ iмгненне - i Грыфiн застаўся б у кабiнеце адзiн, пад замком, ды перашкодзiла выпадковасць: паспешна ўстаўлены ранiцою ключ ад штуршка выскачыў i са стукам упаў на дыван.
      Кемп памярцвеў. Схапiўшыся дзвюма рукамi за ручку, ён з усяе сiлы стараўся ўтрымаць дзверы. Некалькi iмгненняў яму гэта ўдавалася. Потым дзверы прыадчынiлiся цаляў на шэсць, але ён iх зноў зачынiў. У другi раз яны рыўком адкрылiся на фут, i ў шчылiну стаў працiскацца чырвоны халат. Нябачныя пальцы схапiлi Кемпа за горла, i яму давялося выпусцiць ручку дзвярэй, каб абараняцца. Ён быў адцiснуты, перакулены i з сiлай адкiнуты ў кут пляцоўкi. Пусты халат адляцеў ад яго.
      На лесвiцы стаяў палкоўнiк Эдай, начальнiк бэрдакскай палiцыi, якому Кемп напiсаў пiсьмо. Ён з жахам глядзеў на нечаканае з'яўленне Кемпа i на пустыя прадметы вопраткi, якiя матлялiся ў паветры. Ён бачыў, як Кемп быў перакулены, як ён з цяжкасцю падняўся, хiстаючыся, зрабiў крок наперад i зноў упаў на падлогу.
      I раптам яго самога штосьцi ўдарыла. Удар з пустаты! Быццам на яго навалiўся вялiзны цяжар. Нечыя пальцы сцiснулi яму горла, чыёсьцi калена ўдарыла яго ў пахавiну, i ён кулём скацiўся з лесвiцы. Нябачная нага наступiла яму на спiну, хтосьцi зашлёпаў па лесвiцы босымi нагамi; унiзе, у прыхожай абодва палiцэйскiя ўскрыкнулi i пабеглi, i ўваходныя дзверы з шумам зачынiлiся.
      Палкоўнiк Эдай прыўзняўся i сеў, няўцямна азiраючыся. Зверху, хiстаючыся, сыходзiў Кемп, растрапаны i выпэцканы. Адна шчака ў яго пабялела ад удару, з разбiтай губы цякла кроў, у руках ён трымаў чырвоны халат i iншыя часткi туалета.
      - О чорт! - крыкнуў Кемп. - Дрэнь справа! Уцёк-такi!
      Раздзел XXV
      ПАЛЯВАННЕ НА НЕВIДЗIМКУ
      Спачатку Эдай нiчога не мог зразумець з бязладных выкрыкаў Кемпа. Яны абодва стаялi на пляцоўцы лесвiцы, i Кемп усё яшчэ трымаў у руках вопратку Грыфiна. Нарэшце Эдай пачаў праясняць сутнасць здарэння.
      - Ён з'ехаў з глузду, - паспешна казаў Кемп, - гэта не чалавек, а звер. Думае толькi пра сябе. Не лiчыцца нi з чым, акрамя асабiстай выгады i бяспекi. Я яго выслухаў сягоння - гэта жудасны эгаiст. Пакуль ён толькi нявечыў людзей. Ён будзе забiваць, калi мы яго не схопiм. Ён выклiча панiку. Ён нi перад чым не спынiцца. I ён цяпер на волi i ашалеў ад лютасцi!
      - Ясна адно: яго трэба злавiць, - сказаў Эдай.
      - Але як? - усклiкнуў Кемп i раптам выбухнуў патокам слоў: - Трэба зараз жа прыняць меры, трэба ўсiх падняць на ногi, каб Грыфiн не ўцёк з гэтых месц. Iнакш ён будзе калясiць па краiне, нявечыць i забiваць людзей. Ён марыць пра царства тэрору! Цi разумееце вы - тэрору! Вы павiнны наладзiць нагляд на чыгунцы, на шашы, на судах. Выклiкайце войскi. Дайце звесткi па тэлеграфе, што патрэбна дапамога. Адна надзея - што ён не знiкне, пакуль не знойдзе свае заметкi, якiмi ён вельмi даражыць. Я потым растлумачу вам. У вас у палiцэйскiм упраўленнi сядзiць нейкi Марвел...
      - Ведаю, - сказаў Эдай. - Кнiгi, так, так. Але ж гэты валацуга...
      - Не прызнаецца, што кнiгi ў яго. Але Невiдзiмка ўпэўнены, што Марвел iх схаваў. А галоўнае, трэба не даваць Невiдзiмку нi есцi, нi спаць. Дзень i ноч людзi павiнны быць пiльнымi. Усё павiнна быць на замку, крамы, пякарнi усё. Трэба пiльнаваць, каб ён не мог дастаць нiякай ежы. Усе дамы на запор! Добра, калi будуць халады i дажджы! Усе ад малога да вялiкага павiнны ўдзельнiчаць у паляваннi. Зразумейце, Эдай, яго трэба злавiць у любым выпадку! Iнакш нам пагражаюць вялiкiя непрыемнасцi, падумаць - i то страшна.
      - Менавiта так мы i павiнны дзейнiчаць, - сказаў Эдай. - Цяпер жа пайду i вазьмуся за справу. А можа, i вы пойдзеце са мной? Пайшлi! Мы наладзiм ваенны савет, запросiм Хопса, адмiнiстрацыю чыгункi. Нельга губляць нi хвiлiны. А па дарозе вы раскажаце мне ўсё падрабязна. Што ж зрабiць яшчэ?.. Ды кiньце вы гэты халат!
      Цераз хвiлiну Эдай i Кемп былi ўжо ўнiзе. Дзверы стаялi адчыненыя насцеж, i двое палiцэйскiх усё яшчэ глядзелi ў пустату.
      - Уцёк, сэр, - паведамiў адзiн з iх.
      - Мы зараз жа iдзём у цэнтральнае ўпраўленне, - сказаў Эдай. - Адзiн з вас няхай знойдзе рамiзнiка i скажа яму даганяць нас. Ды паспяшайцеся! Дык вось, Кемп, што ж далей?
      - Сабак трэба, - сказаў Кемп. - Знайдзiце сабак. Яны яго не бачаць, але чуюць. Знайдзiце сабак.
      - Добра, - сказаў Эдай. - Скажу вам па сакрэту, у турэмнага начальства ў Холстэдзе ёсць чалавек, якi трымае сабак-сышчыкаў. Дык вось, сабакi. Далей.
      - Не забудзьце, - сказаў Кемп, - ежа, якую ён праглыне, будзе бачна. Яна бачна, пакуль засвойваецца арганiзмам. Значыць, пасля яды ён павiнен хавацца. Трэба абшукаць кожны кусцiк, кожны куток. Трэба схаваць усю зброю. Усё, што можа служыць зброяй. Ён нiчога не можа доўга насiць з сабой. Усё, што ён можа выкарыстаць, каб нанесцi ўдар, трэба схаваць далей.
      - Зробiм i гэта, - сказаў Эдай. - Ён не ўцячэ ад нас, дайце тэрмiн.
      - А па дарогах... - пачаў Кемп i запнуўся.
      - Што? - спытаўся Эдай.
      - Насыпаць тоўчанага шкла. Гэта, вядома, жорстка, але калi падумаць, што ён можа натварыць...
      Эдай свiснуў:
      - Цi не занадта гэта? Несумленная гульня. Урэшце, загадаю падрыхтаваць на выпадак, калi ён вельмi зарвецца.
      - Кажу вам, гэта ўжо не чалавек, а звер, - сказаў Кемп. - Я нi хвiлiны не сумняваюся, што ён здзейснiць сваю мару аб тэроры, - варта яму толькi акрыяць пасля ўцёкаў. Мы павiнны яго апярэдзiць. Ён сам кiнуў выклiк чалавецтву, дык няхай яго кроў пральецца на яго галаву!
      Раздзел XXVI
      ЗАБОЙСТВА ЎIКСЦIДА
      Невiдзiмка, па ўсiх прыкметах, выбег з дома Кемпа ў дзiкiм шаленстве. Маленькае дзiця, якое гуляла ля веснiчак, было паднята ў паветра i з такой сiлай адкiнута ў бок, што зламала ножку. Пасля гэтага Невiдзiмка на некалькi гадзiн знiк. Так нiхто i не даведаўся, куды ён накiраваўся i што рабiў. Але лёгка можна было ўявiць, як ён бег у гарачы чэрвеньскi поўдзень пад гару i далей, па мелавых узгорках за Порт-Бэрдакам, раз'юшана праклiнаючы свой лёс - i, нарэшце, замораны i змучаны, знайшоў прытулак у хмызняках Хiнтандзiна, дзе разлiчваў перачакаць небяспеку i занава абдумаць свае планы барацьбы супраць сабе падобных. Хутчэй за ўсё ён схаваўся менавiта ў гэтай мясцовасцi, бо каля дзвюх гадзiн папаўднi ён выявiў тут сваю прысутнасць, i прытым самым злавесным, трагiчным чынам.
      Якiм жа быў тады яго настрой i што ён задумаў, можна толькi здагадвацца. Несумненна, ён быў да крайнасцi раз'юшаны прадажнiцтвам Кемпа i хаця зусiм зразумелыя матывы, якiя кiравалi Кемпам, усё ж няцяжка ўявiць сабе гнеў, што павiнна была выклiкаць такая нечаканая здрада, i нават часткова апраўдаць яго. Магчыма, Невiдзiмку зноў ахапiла тое пачуццё разгубленасцi, якое ён зведаў у час падзей на Оксфард-стрыт, ён жа вiдавочна вельмi разлiчваў, што Кемп паможа яму ажыццявiць жорсткую задуму падвергнуць чалавецтва тэрору. Як бы там нi было, каля паўдня ён знiк - i нiводзiн чалавек не бачыў яго. Нiводная жывая iстота не ведае, што ён рабiў да паловы трэцяй. Для чалавецтва гэта, магчыма, i лепш, але для яго самога такая бяздзейнасць аказалася пагiбельнай.
      У гэтыя дзве з паловай гадзiны за справу ўзялося мноства людзей, рассеяных па ўсёй акрузе. Ранiцай Невiдзiмка быў яшчэ проста казкай, пудзiлам; у поўдзень жа, дзякуючы сухому, але выразнаму заклiку Кемпа, ён стаў ужо цалкам рэальным працiўнiкам, якога трэба было паранiць, схапiць жывым цi мёртвым, - i ўсё насельнiцтва з надзвычайнай хуткасцю стала рыхтавацца да барацьбы. Нават у дзве гадзiны Невiдзiмка яшчэ мог выратавацца, забраўшыся ў цягнiк, але пасля дзвюх гэта стала ўжо немагчымым: па ўсiх чыгуначных лiнiях, на прасторы вялiзнага паралелаграма, памiж Саўтхемптанам, Вiнчэстэрам, Брайтанам i Хоршэмам, пасажырскiя цягнiкi iшлi з закрытымi дзвярамi, а таварны рух амаль спынiўся. У вялiкiм крузе, радыусам мiль у дваццаць вакол Порт-Бэрдака, па дарогах i палях хадзiлi групы па тры, па чатыры чалавекi са стрэльбамi, дубiнкамi i сабакамi.
      Конныя палiцэйскiя аб'язджалi навакольныя сёлы, спынялiся каля кожнага дома i папярэджвалi жыхароў, каб яны замыкалi дзверы i не выходзiлi з дому без зброi. У тры гадзiны зачынiлiся школы i напалоханыя дзецi цеснымi групкамi беглi дадому. Гадзiн да чатырох заклiк, складзены Кемпам, але падпiсаны Эдаем, быў ужо расклеены па ўсёй акрузе. У iм коратка, але ясна былi ўказаны ўсе меры барацьбы: не даваць Невiдзiмку есцi i спаць, быць увесь час напагатове, каб прыняць рашучыя меры, калi ў чым-небудзь выявiцца яго прысутнасць. Дзеяннi ўладаў былi такiмi хуткiмi i энергiчнымi, усеагульная вера ў страшную iстоту такой моцнай, што да наступлення ночы на прасторы ў некалькi сот квадратных мiляў быў уведзены стан аблогi. I яшчэ ў той жа вечар па ўсiм напалоханым i насцярожаным краi пранёсся цiхi жах: з вуснаў у вусны перадавалася чутка, маланкавая i верагодная, аб забойстве мiстэра Ўiксцiда.
      Калi наша здагадка, што Невiдзiмка схаваўся ў хмызняках Хiнтандзiна, правiльная, то, напэўна, неўзабаве пасля паўдня ён выйшаў адтуль з нейкiм намерам, для выканання якога патрэбна была зброя. Што гэта быў за намер, устанавiць нельга, але ён быў - гэта, на мой погляд, бясспрэчна, не выпадкова ж яшчэ да сутычкi з Уiксцiдам Невiдзiмка дзесьцi здабыў жалезны прут.
      Аб падрабязнасцях гэтай сутычкi мы, зразумела, нiчога не ведаем. Адбылася яна на краю пясчанага кар'ера ярдаў за двесце ад варот вiлы лорда Бэрдака. Усё паказвае на адчайную схватку: утаптаная зямля, шматлiкiя раны Ўiксцiда, яго зламаная палка; але што магло стаць прычынай нападу, акрамя манii забойства, цяжка сабе ўявiць.
      Думка аб вар'яцтве напрошваецца сама сабой. Мiстэр Уiксцiд, кiраўнiк спраў лорда Бэрдака, чалавек гадоў сарака пяцi, быў самай бяскрыўднай iстотай на свеце i ўжо, вядома ж, нiколi першым не нападаў бы на такога страшнага ворага. Раны, вiдаць, былi нанесены мiстэру Ўiксцiду жалезным прутом, выцягнутым са зламанай агароджы. Невiдзiмка спынiў гэтага мiрнага чалавека, напаў на яго, хутка зламаў яго слабае супрацiўленне, перабiў яму руку, павалiў яго на зямлю i размаджэрыў яму галаву.
      Жалезны прут ён, напэўна, выцягнуў з агароджы да сустрэчы са сваёй ахвярай, - мусiць, ён трымаў яго напагатове. Яшчэ дзве падрабязнасцi пралiваюць некаторае святло на гэтае здарэнне. Па-першае, пясчаны кар'ер знаходзiўся не зусiм на дарозе мiстэра Ўiксцiда да дома, а ярдаў на дзвесце ў бок. Па-другое, па сведчанню маленькай дзяўчынкi, якая вярталася пасля абеду ў школу, яна бачыла, што нябожчык нейкай дзiўнай паходкай "трухаў" цераз поле ў напрамку да кар'ера. Па тым, як яна гэта паказала, можна было заключыць, што ён быццам гнаўся за чымсьцi, што рухалася па зямлi, час ад часу замахваючыся палкай. Дзяўчынка была апошняй, хто бачыў Уiксцiда жывым. Ён iшоў проста насустрач смерцi; ён спусцiўся ў лагчынку, i рэдкiя дрэвы, якiя там раслi, схавалi ад вачэй дзяўчынкi апошнюю схватку.
      Гэтыя падрабязнасцi, несумненна, прынамсi ў вачах аўтара гэтых радкоў, робяць забойства Ўiксцiда не такiм ужо беспрычынным i бессэнсоўным. Можна ўявiць сабе, што Грыфiн прыхапiў жалезны прут, канечне, як зброю, але без намеру здзейснiць забойства. Тут мог трапiцца на дарозе Ўiксцiд i заўважыць прут, якi незразумелым чынам рухаўся па паветры. Нiколькi не думаючы пра Невiдзiмку, - ад гэтых жа мясцiн да Йорт-Бэрдака дзесяць мiляў, - ён мог паследаваць за прутам. Вельмi верагодна, што ён нават i не чуў пра Невiдзiмку. Лёгка далей уявiць, што Невiдзiмка стаў пацiху аддаляцца, не жадаючы выявiць сваю прысутнасць, а Ўiксцiд, узбуджаны i зацiкаўлены, не адставаў ад дзiўнага прадмета, якi сам рухаўся, i нарэшце ўдарыў па iм.
      Вядома, пры звычайных абставiнах Невiдзiмка мог бы без асаблiвых намаганняў уцячы ад свайго ўжо немаладога праследавацеля, але становiшча цела забiтага Ўiксцiда дае падставу думаць, што ён меў няшчасце загнаць свайго працiўнiка ў куток памiж густым зараснiкам крапiвы i пясчаным кар'ерам. Тым, хто помнiць незвычайную раздражняльнасць Невiдзiмкi, няцяжка ўявiць усё астатняе.
      Усё гэта, урэшце, адны здагадкi. Адзiныя несумненныя факты (бо сведчанням дзяцей не заўсёды можна давяраць) - гэта цела забiтага Ўiксцiда i акрываўлены жалезны прут, якi валяўся ў крапiве. Вiдавочна, Грыфiн кiнуў прут таму, што, захоплены хваляваннем, забыўся пра мэту, для якой iм узброiўся, калi спачатку такая мэта была. Вядома, ён быў вялiкi эгаiст i чалавек бяздушны, але выгляд ахвяры, яго першай ахвяры, акрываўленай i няшчаснай, распасцёртай каля яго ног, мог абудзiць у iм заглухлую крынiцу пакаяння i адвярнуць яго на нейкi час ад злачынных намераў.
      Пасля забойства мiстэра Ўiксцiда Невiдзiмка, вiдаць, пабег у бок узгоркаў. Расказваюць, што два работнiкi на полi ў Ферн Боттам чулi вечарам нейкi таямнiчы голас. Хтосьцi плакаў i смяяўся, ахаў i стагнаў, а часам гучна ўскрыкваў. Напэўна, дзiўна было слухаць яго. Голас пранёсся над полем канюшыны i зацiх удалечынi, каля ўзгоркаў.
      У гэты вечар Невiдзiмку, напэўна, давялося даведацца, як хутка выкарыстаў Кемп яго шчырасць. Напэўна, ён знайшоў усе дзверы на замку; i блукаў па чыгуначных станцыях, падкрадваўся да гасцiнiц i, без сумнення, прачытаў расклееныя ўсюды заклiкi i зразумеў, якi задуманы супраць яго паход. З наступленнем вечара па палях разышлiся групы ўзброеных людзей i чуўся сабачы брэх. Гэтыя паляўнiчыя на чалавека атрымалi спецыяльныя ўказаннi, як памагаць адзiн аднаму ў выпадку сустрэчы з ворагам. Але Невiдзiмку давялося пазбегнуць сустрэчы з iмi. Мы можам часткова зразумець яго шаленства, калi ўспомнiць, што ён сам паведамiў усе звесткi, якiя так бязлiтасна павярнулiся цяпер супраць яго. У гэты дзень ён заняпаў духам; амаль цэлыя суткi, калi не лiчыць сутычкi з Уiксцiдам, ён адчуваў сябе як упаляваны звер. Ноччу яму ўдалося, напэўна, i паесцi i паспаць, бо ранiцай да яго зноў вярнулася прысутнасць духу: ён зноў стаў моцным, актыўным, хiтрым i злосным, гатовым да сваёй апошняй вялiкай схваткi з усiм светам.
      Раздзел XXVII
      У АСАДЖАНЫМ ДОМЕ
      Кемп атрымаў дзiўнае пасланне, напiсанае алоўкам на зашмальцаваным кавалачку паперы.
      "Вы праявiлi дзiвосную энергiю i кемлiвасць, - сказана было ў пiсьме, хаця я не ўяўляю сабе, што вы спадзеяцеся гэтым дасягнуць. Вы супраць мяне. Увесь дзень вы палявалi на мяне, вы хацелi пазбавiць мяне адпачынку i ноччу. Але я пад'еў, насуперак вам, выспаўся, насуперак вам, i гульня яшчэ толькi пачынаецца. Гульня яшчэ толькi пачынаецца! Мне нiчога не застаецца, як звярнуцца да тэрору. Гэтым пiсьмом я аб'яўляю першы дзень Тэрору. З гэтага часу Порт-Бэрдак ужо не пад уладай каралевы, перадайце гэта вашаму начальнiку палiцыi i яго шайцы, - ён пад маёй уладай, пад уладай Тэрору. Цяперашнi дзень - першы дзень першага года новай эры - Эры Невiдзiмкi. Я Невiдзiмка Першы. Спачатку маё праўленне будзе мiласэрным. У першы дзень будзе здзейснена адна смяротная кара дзеля прыкладу, пакаранне смерцю чалавека па iменi Кемп. Сёння смерць спасцiгне гэтага чалавека. Няхай замыкаецца, няхай хаваецца, няхай акружае сябе аховай, няхай апранецца ў браню, калi захоча, - смерць, нябачная смерць наблiжаецца да яго. Няхай прымае меры засцярогi - тым большае ўражанне яго смерць выклiча ў майго народа. Смерць рушыць з паштовай скрынкi сёння ў поўдзень. Пiсьмо будзе апушчана ў скрынку перад самым прыходам паштальёна - i - у дарогу! Гульня пачалася. Смерць наблiжаецца на яго. Не дапамагай яму, народ мой, каб не спасцiгла смерць i цябе. Сёння Кемп павiнен памерцi".
      Кемп двойчы прачытаў пiсьмо.
      - Гэта не жарты, - сказаў ён. - Гэта ён! I ён будзе дзейнiчаць.
      Ён перавярнуў лiсток i ўбачыў на адрасе штэмпель "Хiнтандзiн" i празаiчную прыпiску: "даплацiць 2 пенсы".
      Кемп павольна ўстаў з-за стала, не закончыўшы снеданне, - пiсьмо прыйшло ў гадзiну дня, - i падняўся ў свой кабiнет. Ён пазванiў эканомцы, загадаў ёй неадкладна абысцi ўвесь дом, агледзець усе засаўкi i зачынiць усе аканiцы.
      У кабiнеце ён зачынiў аканiцы сам. З замкнутай скрынкi стала ў спальнi ён выняў невялiкi рэвальвер, пiльна агледзеў яго i паклаў у кiшэню хатняй курткi. Затым ён напiсаў некалькi запiсак, у тым лiку i палкоўнiку Эдаю, i даручыў служанцы аднесцi iх. Кемп параiў ёй пры гэтым, як выйсцi з дому.
      - Небяспекi няма нiякай, - сказаў ён i дадаў сам сабе: "Для вас". Пасля гэтага ён нейкi час сядзеў, задумаўшыся, а потым вярнуўся да астылага снедання.
      Ён еў рассеянна, паглыблены ў свае думкi. Потым моцна стукнуў кулаком па стале.
      - Мы яго зловiм! - усклiкнуў ён. - I прынадай буду я. Ён зарвецца.
      Кемп падняўся наверх, старанна зачыняючы за сабой усе дзверы.
      - Гэта гульня, - сказаў ён. - Гульня незвычайная. Але ўсе шанцы на маiм баку, мiстэр Грыфiн, хаця вы i нябачныя i смелыя таксама. Грыфiн contra mundum...* Скажыце калi ласка!
      * Супраць усяго свету (лат.).
      Ён стаяў каля акна, гледзячы на залiты сонцам схiл гары.
      - Яму ж трэба даставаць сабе ежу кожны дзень. Не зайздрошчу я яму. А цi праўда, што мiнулай ноччу яму ўдалося паспаць? Дзе-небудзь пад адкрытым небам i ў такiм месцы, дзе нiхто не мог на яго натрапiць... Вось калi б замест гэтай гарачынi наступiлi халады i халепа... А ён жа, можа, у гэтую самую хвiлiну назiрае за мной.
      Кемп ушчыльную падышоў да акна i раптам спалохана адскочыў: штосьцi моцна стукнула ў сцяну над рамай.
      - Аднак нервы ў мяне расхадзiлiся, - прамовiў ён сам сабе. Але добрых пяць хвiлiн ён не адважваўся зноў падысцi да акна. - Верабей, можа, - сказаў ён.
      Тут ён пачуў званок ад уваходных дзвярэй i паспяшаўся ўнiз. Ён адсунуў засаўку, павярнуў ключ, агледзеў ланцуг, умацаваў яго i асцярожна прачынiў дзверы, не паказваючыся. Знаёмы голас аклiкнуў яго. Гэта быў палкоўнiк Эдай.
      - На вашу пакаёўку напалi, - сказаў Эдай з-за дзвярэй.
      - Што?! - усклiкнуў Кемп.
      - Вашу запiску ў яе адабралi. Ён недзе паблiзу. Упусцiце мяне.
      Кемп зняў ланцуг, i Эдай сяк-так працiснуўся ў вузкую шчылiну ледзь прачыненых дзвярэй. Ён з палёгкай уздыхнуў, калi Кемп зноў налажыў засаўку.
      - Запiску вырвалi ў яе з рук. Яна страшна напалохалася. Цяпер яна ў маiм участку. З ёй iстэрыка. Ён дзесьцi паблiзу. Што было ў запiсцы?
      Кемп вылаяўся.
      - Дурань жа я! - сказаў ён. - Мог бы здагадацца: адсюль жа да Хiнтандзiна менш гадзiны хады. Ужо!
      - У чым справа? - спытаўся Эдай.
      - Вось паглядзiце! - сказаў Кемп i павёў Эдая ў кабiнет. Ён падаў яму пiсьмо Невiдзiмкi. Эдай прачытаў i цiхенька свiснуў.
      - А вы?.. - спытаўся ён.
      - Падстроiў пастку, - сказаў Кемп, - i як дурань паслаў план з пакаёўкай. Проста яму ў рукi.
      Эдай цярплiва выслухаў блюзнерства Кемпа. Потым сказаў:
      - Ён уцячэ.
      - Не, не, - адказаў Кемп.
      Зверху пачуўся звон i трэск разбiтага шкла. Эдай заўважыў маленькi рэвальвер, якi тырчаў з кiшэнi Кемпа.
      - Гэта ў кабiнеце! - сказаў Кемп i першы стаў падымацца па лесвiцы. Яшчэ не дайшоўшы да сярэдзiны яе, яны зноў пачулi трэск.
      У кабiнеце яны ўбачылi, што два вакны з трох разбiты, падлога засыпана асколкамi, а на пiсьмовым стале ляжыць вялiкi камень. Абодва спынiлiся на парозе, гледзячы на разбурэнне. Кемп зноў вылаяўся, i ў тую ж хвiлiну трэцяе акно трэснула, быццам стрэлiлi з пiсталета, i на падлогу са звонам пасыпалiся асколкi.
      - Навошта гэта? - сказаў Эдай.
      - Гэта пачатак, - адказаў Кемп.
      - А залезцi сюды няма нiякай магчымасцi?
      - Нават кошка не залезе, - адказаў Кемп.
      - Аканiц няма?
      - Тут няма. Ва ўсiх нiжнiх пакоях... Ого!
      Знiзу данёсся звон разбiтага шкла i трэск дошак пад цяжкiм ударам.
      - Каб яго чорт узяў, - сказаў Кемп. - Гэта, напэўна... так, гэта ў спальнi. Ён збiраецца апрацаваць увесь дом. Дурань ён. Аканiцы зачынены, i шкло будзе падаць знадворку. Ён парэжа сабе ногi.
      Яшчэ адно акно абвясцiла аб сваiм разбурэннi. Кемп i Эдай стаялi на пляцоўцы, не ведаючы, што рабiць.
      - Вось што, - сказаў Эдай, - дайце мне палку цi што-небудзь падобнае: я схаджу ва ўпраўленне i загадаю прыслаць сабак. Тады мы яго зловiм.
      Яшчэ адно акно разбiлася на друзачкi.
      - Цi няма ў вас рэвальвера? - спытаўся Эдай.
      Кемп сунуў руку ў кiшэнь i сумеўся.
      - Не, - адказаў ён, - ва ўсялякiм выпадку няма лiшняга.
      - Я прынясу яго назад, - сказаў Эдай. - Вы ж тут у бяспецы.
      Кемп, прысаромлены, аддаў рэвальвер.
      - Цяпер пойдзем адчыняць дзверы, - сказаў Эдай.
      Пакуль яны стаялi ў прыхожай, не адважваючыся падысцi да дзвярэй, адно з вакон у спальнi першага паверха затрашчала i загрымела. Кемп падышоў да дзвярэй i пачаў як мага асцярожней адсоўваць завалу, твар яго быў некалькi бляднейшы, чым звычайна.
      - Выходзьце хутка, - сказаў Кемп.
      Яшчэ секунда, i Эдай быў ужо на ганку, а Кемп зноў засунуў завалу. Эдай памарудзiў крыху: стаяць, прысланiўшыся спiной да дзвярэй, было ўсё-такi спакайней, потым выпрастаўся i цвёрда закрочыў унiз па прыступках. Ён перасек поплаў i прыблiзiўся да веснiчак. Здавалася, па траве пранёсся ветрык. Штосьцi зашавялiлася побач з iм.
      - Пачакайце хвiлiну, - вымавiў Голас.
      Эдай спынiўся як укопаны, рука яго моцна сцiснула рэвальвер.
      - У чым справа? - сказаў Эдай, бледны i пануры; кожны нерв яго быў напружаны.
      - Вы зробiце мне вялiкую ласку, калi вернецеся ў дом, - сказаў Голас таксама панура i напружана, як i Эдай.
      - Вельмi шкадую, - сказаў Эдай некалькi ахрыплым голасам i правёў языком па перасохлых губах. Голас быў, як яму здавалася, злева ад яго. А што, калi паспрабаваць шчасця i стрэлiць?
      - Куды вы iдзеце? - спытаўся Голас. Яны абодва зрабiлi рэзкi рух, i з расхiнутай кiшэнi Эдая блiснуў на сонцы рэвальвер.
      Эдай адмовiўся ад свайго намеру i задумаўся.
      - Куды я iду, - прамовiў ён павольна, - гэта мая справа.
      Не паспеў ён вымавiць гэтыя словы, як нябачная рука абхапiла яго за шыю, у спiну ўперлася калена, i ён упаў дагары. Выцягнуўшы неяк рэвальвёр, ён стрэлiў наўздагад; у тую ж секунду ён атрымаў моцны ўдар у зубы i рэвальвер вырвалi ў яго з рук. Ён зрабiў марную спробу ўхапiцца за нябачную нагу, якая адразу ж выслiзнула, паспрабаваў устаць i зноў упаў.
      - Чорт! - сказаў Эдай.
      Голас рассмяяўся.
      - Я забiў бы вас, ды шкада трацiць кулю, - сказаў ён.
      Эдай убачыў у паветры перад сабою, футаў за шэсць, дула рэвальвера.
      - Ну? - сказаў Эдай.
      - Устаньце, - сказаў Голас.
      Эдай падняўся.
      - Смiрна! - загадаў Голас i працягваў цвёрда: - Кiньце ўсе свае намеры. Помнiце, што я ваш твар добра бачу, а вы мяне не бачыце. Вярнiцеся ў дом.
      - Ён мне не адчынiць дзверы, - сказаў Эдай.
      - Вельмi шкада, - сказаў Невiдзiмка. - З вамi я не спрачаўся.
      Эдай зноў лiзнуў языком па вуснах. Ён адвёў позiрк ад рэвальвера, убачыў воддаль мора, вельмi сiняе i цёмнае ў бляску паўдзённага сонца, шаўкавiстыя зялёныя ўзгоркi, белы скалiсты мыс, шматлюдны горад, - i раптам адчуў, якое цудоўнае жыццё. Ён перавёў позiрк на маленькi металiчны прадмет, якi вiсеў памiж небам i зямлёй за шэсць футаў ад яго.
      - Што ж мне рабiць? - змрочна спытаўся ён.
      - А мне што рабiць? - спытаўся Невiдзiмка. - Вы прывядзеце падмогу. Не, давядзецца вам вярнуцца назад.
      - Я паспрабую. Калi ён упусцiць мяне, вы абяцаеце не ўрывацца за мной у дом?
      - З вамi я не сварыўся, - адказаў Голас.
      Кемп, выпусцiўшы Эдая, паспяшаўся наверх; асцярожна ступаючы па асколках, ён падкраўся да акна кабiнета, зазiрнуў ўнiз i ўбачыў Эдая, якi размаўляў з Невiдзiмкам.
      - Што ж ён не страляе? - прамармытаў Кемп.
      Тут рэвальвер перамясцiўся i заблiшчэў на сонцы.
      Засланiўшы вочы, Кемп стараўся прасачыць рух асляпляльнага промня.
      - Так i ёсць! - усклiкнуў ён. - Эдай аддаў рэвальвер.
      - Абяцаеце не ўрывацца за мной, - казаў у гэты час Эдай. - Не захапляйцеся сваёй удачай. Уступiце ў чым-небудзь.
      - Вяртайцеся ў дом. Кажу вам прама: я нiчога не абяцаю.
      Эдай, мусiць, раптам прыняў рашэнне! Ён павярнуўся да дома i павольна пайшоў наперад, заклаўшы рукi за спiну. Кемп з неўразуменнем назiраў за iм. Рэвальвер знiк, потым зноў блiснуў, зноў знiк, i зноў Кемп, напружваючы зрок, разгледзеў яго: маленькi цёмны прадмет, што следаваў за Эдаем. Далей усё адбылося маланкава: Эдай зрабiў скачок назад, крута павярнуўся, хацеў схапiць рэвальвер, не злавiў яго, падняў рукi i ўпаў нiцма, пакiнуўшы над сабою сiняе воблачка дыму. Стрэла Кемп не пачуў. Эдай зрабiў некалькi сутаргавых рухаў, прыўзняўся, апiраючыся на руку, зноў упаў i застаўся ляжаць нерухома.
      Кемп пастаяў крыху, уважлiва гледзячы на цiхамiрную спакойную позу Эдая. Дзень быў гарачы i бязветраны, здавалася, увесь свет зацiх, толькi ў кустах памiж домам i веснiчкамi два жоўтыя матылькi ганялiся адзiн за адным. Эдай ляжаў на поплаве каля веснiчак. Ва ўсiх дачах на ўзгорку шторы былi спушчаны, толькi ў зялёнай альтанцы можна было заўважыць белую фiгуру мусiць, старога, якi мiрна драмаў. Кемп уважлiва ўглядваўся, шукаючы ў паветры паблiзу ад дома рэвальвер, але ён знiк. Кемп зноў паглядзеў на Эдая. Iгра пачалася сур'ёзная.
      Хтосьцi пачаў званiць i стукаць ва ўваходныя дзверы, усё больш гучна, настойлiва, але ўся прыслуга, павiнуючыся распараджэнню Кемпа, сядзела запёршыся ў сваiх пакоях. Нарэшце ўсё сцiхла. Кемп пасядзеў крыху, услухоўваючыся, потым асцярожна выглянуў па чарзе ў кожнае з трох вокнаў. Потым выйшаў на лесвiцу i зноў з трывогай прыслухаўся. Затым узброiўся качаргой, якую ўзяў у спальнi, i зноў пайшоў правяраць унутраныя засаўкi вокнаў на нiжнiм паверсе. Усё было трывала i надзейна. Ён вярнуўся наверх. Эдай па-ранейшаму нерухома ляжаў ля краю пасыпанай гравiем дарожкi. Па дарозе, мiма дач, iшлi пакаёўка i двое палiсменаў.
      Стаяла мёртвая цiшыня. Кемпу здавалася, што трое людзей наблiжаюцца вельмi павольна. Ён пытаўся ў сябе, што робiць яго працiўнiк.
      Раптам ён уздрыгнуў. Знiзу пачуўся трэск. Пасля некаторага вагання Кемп спусцiўся ўнiз. Нечакана ўвесь дом напоўнiўся цяжкiмi ўдарамi i трэскам дрэва, якое шчапалi. Звiнелi i бразгалi жалезныя засаўкi на аканiцах. Ён павярнуў ключ, адчынiў дзверы ў кухню, i ў гэтую хвiлiну ў пакой паляцелi пасечаныя i разламаныя аканiцы. Кемп спынiўся, здранцвеўшы ад жаху. Аконная рама, акрамя адной перакладзiны, была яшчэ цэлая, але ад шкла засталася толькi зубчатая аблямоўка. Аканiцы былi пасечаны сякерай, якая цяпер з усяго размаху бiла па раме i жалезных кратах, што засцерагалi акно. Але раптам сякера адскочыла ўбок i знiкла.
      Кемп убачыў рэвальвер, якi ляжаў на дарожцы каля дома, i тут жа рэвальвер узляцеў у паветра. Кемп падаўся назад. Яшчэ секунда - i пачуўся стрэл; шчэпка, адарваная ад зачыняемых Кемпам дзвярэй, праляцела над яго галавой. Ён зачынiў дзверы, замкнуў iх на ключ i тут жа пачуў крыкi i смех Грыфiна. Потым зноў затрашчала дрэва пад скрышальнымi ўдарамi сякеры.
      Кемп стаяў у калiдоры, збiраючыся з думкамi. Цераз хвiлiну Невiдзiмка будзе на кухнi. Гэтыя дзверы затрымаюць яго ненадоўга, i тады...
      Каля ўваходных дзвярэй пазванiлi. Магчыма, палiсмены. Кемп пабег у прыхожую, умацаваў ланцуг i адсунуў засаўку. Толькi аклiкнуўшы пакаёўку i пачуўшы яе голас, ён зняў ланцуг, усе трое гурбой увалiлiся ў дом, i Кемп зноў зачынiў дзверы.
      - Невiдзiмка! - сказаў Кемп. - У яго рэвальвер. Засталося два зарады. Ён забiў Эдая. Ва ўсялякiм выпадку падстрэлiў яго. Вы не бачылi яго на лужку? Ён там ляжыць.
      - Хто? - спытаўся адзiн з палiцэйскiх.
      - Эдай, - сказаў Кемп.
      - Мы прайшлi задворкамi, - сказала пакаёўка.
      - Што гэта за трэск? - спытаўся другi палiсмен.
      - Ён на кухнi... цi хутка будзе там. Ён знайшоў сякеру...
      Раптам на ўвесь дом загучалi ўдары сякеры па кухонных дзвярах. Пакаёўка зiрнула на дзверы i адступiла ў сталовую. Кемп адрывiста растлумачыў сiтуацыю. Яны пачулi, як паддалiся кухонныя дзверы.
      - Сюды! - крыкнуў Кемп, лiхаманкава ўпiхваючы палiцэйскiх у сталовую. Яго раптам захапiла прага дзейнасцi.
      - Качаргу! - крыкнуў Кемп i кiнуўся да камiна. Качаргу, якую ён прынёс са спальнi, ён аддаў аднаму з палiсменаў, а качаргу са сталовай - другому. Нечакана ён адскочыў назад.
      Адзiн з палiсменаў хутка прыгнуўся i, крактануўшы, зачапiў сякеру качаргой. Рэвальвер выпусцiў апошнi зарад, прарваўшы каштоўнае палатно пэндзля Сiднея Купера. Другi палiсмен стукнуў сваёй качаргой па маленькай смертаноснай зброi, нiбы хацеў забiць асу, i рэвальвер са стукам упаў на падлогу.
      Як толькi пачалася схватка, пакаёўка ўскрыкнула, пастаяла з хвiлiну каля камiна i кiнулася адчыняць аканiцы, думаючы, мусiць, выратавацца цераз разбiтае акно.
      Сякера выбралася ў калiдор i спынiлася фута за два ад падлогi. Чуваць было цяжкае дыханне Невiдзiмкi.
      - Вы абодва адыдзiце, - сказаў ён. - Мне патрэбны Кемп.
      - А нам патрэбны вы, - сказаў першы палiсмен i, рэзка ступiўшы наперад, ударыў качаргой у напрамку Голаса. Але Невiдзiмку ўдалося ўхiлiцца ад удару, i качарга трапiла ў стойку для парасонаў.
      Палiсмен ледзьве ўтрымаўся на нагах, i ў тую ж хвiлiну сякера стукнула яго па галаве, скамячыўшы каску, быццам яна была з паперы, i ён кулём вылецеў на кухонную лесвiцу. Але другi палiсмен ударыў качаргой ззаду сякеры i трапiў на штосьцi мяккае. Пачуўся крык болю, i сякера ўпала на падлогу. Палiсмен зноў размахнуўся, але ўдар патрапiў у пустату; потым ён наступiў нагой на сякеру i яшчэ раз ударыў. Затым, трымаючы качаргу напагатове, ён стаў уважлiва прыслухоўвацца, стараючыся ўлавiць якi-небудзь рух.
      Ён пачуў, як адчынiлася акно ў сталовай i затым прагучалi хуткiя крокi. Таварыш яго падняўся i сеў; кроў цякла па ягонай шчацэ.
      - Дзе ён? - спытаўся ранены.
      - Не ведаю. Я трапiў у яго. Стаiць дзе-небудзь у прыхожай, калi толькi не прашмыгнуў мiма цябе. Доктар Кемп! Сэр!..
      Нiякага адказу.
      - Доктар Кемп! - зноў паклiкаў палiцэйскi.
      Ранены стаў марудна падымацца на ногi. Нарэшце яму гэта ўдалося. Раптам з кухоннай лесвiцы данеслася шлёпанне босых ног.
      - Гоп! - крыкнуў палiцэйскi, якi трымаў качаргу, i кiнуў яе; яна разбiла газавы ражок.
      Палiцэйскi пачаў было праследаваць Невiдзiмку. Але потым перадумаў i ўвайшоў у сталовую.
      - Доктар Кемп... - пачаў ён i адразу спынiўся. - Храбры хлопец гэты доктар Кемп, - сказаў ён, звяртаючыся да таварыша, якi зазiрнуў цераз яго плячо.
      Акно ў сталовай было расчынена насцеж. Нi пакаёўкi, нi Кемпа.
      Сваю думку пра доктара Кемпа другi палiсмен выказаў коратка i энергiчна.
      Раздзел XXVIII
      ЦКАВАННЕ ПАЛЯЎНIЧАГА
      Мiстэр Хiлас, гаспадар суседняй дачы, спаў у сваёй альтанцы, калi пачалася асада дома Кемпа. Мiстэр Хiлас належаў да той упартай меншасцi, якая нiяк не жадала верыць "недарэчным байкам" пра Невiдзiмку. Жонка яго, аднак, чуткам верыла i не раз потым напамiнала аб гэтым мужу. Ён выйшаў пагуляць па свайму саду, як нiчога i не было, а пасля абеду, па даўно заведзенай звычцы, лёг спаць. Увесь час, пакуль Невiдзiмка бiў вокны ў доме Кемпа, мiстэр Хiлас спакойна спаў, але раптам прачнуўся з такiм адчуваннем, быццам навокал штосьцi нядобра. Ён зiрнуў на дом Кемпа, працёр вочы i зноў глянуў. Потым ён спусцiў ногi i сеў, прыслухоўваючыся. Ён памянуў чорта, але дзiўнае вiдовiшча не знiкла. Дом выглядзеў так, як быццам яго пакiнулi з месяц назад пасля моцнага пагрому. Усё шкло было разбiта, а ўсе вокны, акрамя вокнаў кабiнета на вышцы, былi знутры пазакрываны аканiцамi.
      - Я гатовы паклясцiся, - мiстэр Хiлас паглядзеў на гадзiннiк, - што дваццаць хвiлiн таму назад усё было ў парадку.
      Здалёку чулiся мерныя ўдары i звон шкла. А затым, пакуль ён сядзеў з разяўленым ртом, адбылося нешта яшчэ больш дзiўнае. Аканiцы сталовай расчынiлiся, i пакаёўка ў капелюшы i палiто з'явiлася ў акне, сутаргава стараючыся падняць раму. Раптам каля яе з'явiўся яшчэ нехта i стаў памагаць. Доктар Кемп! Яшчэ хвiлiна - акно расчынiлася, i пакаёўка вылезла з яго; яна кiнулася ўцякаць i схавалася ў кустах. Мiстэр Хiлас устаў, невыразнымi воклiчамi выказваючы сваё хваляванне з нагоды такiх надзвычайных падзей. Ён убачыў, як Кемп узлез на падаконнiк, выскачыў у акно i ў тую ж хвiлiну з'явiўся на дарожцы, абсаджанай кустамi; ён бег, прыгнуўшыся, нiбы хаваючыся ад кагосьцi. Ён знiк за ракiтавым кустом, потым паказаўся зноў на агароджы, якая выходзiла ў адкрытае поле. У адно iмгненне ён пералез цераз агароджу i кiнуўся бегчы ўнiз па адхону, прама да альтанкi мiстэра Хiласа.
      - Госпадзi! - усклiкнуў уражаны страшнай здагадкай мiстэр Хiлас. - Гэта той нягоднiк, Невiдзiмка! Значыць, усё праўда!
      Для мiстэра Хiласа падумаць так азначала - дзейнiчаць неадкладна, i кухарка яго, якая назiрала за iм з акна верхняга паверха, са здзiўленнем убачыла, як ён кiнуўся да дома с хуткасцю добрых дзевяцi мiль у гадзiну. Пачулася бразганне дзвярэй, звон калакольчыка i голас мiстэра Хiласа, якi крычаў на ўсё горла:
      - Зачынiце дзверы! Зачынiце вокны! Зачынiце ўсё! Невiдзiмка iдзе!
      Увесь дом адразу ж напоўнiўся крыкамi, загадамi i тупатам бягучых ног. Мiстэр Хiлас сам пабег зачыняць балконныя дзверы, i тут з-за агароджы паказалася галава, плечы i калена доктара Кемпа. Яшчэ хвiлiна - i Кемп, прабегшы па градцы спаржы, паiмчаў па тэнiснай пляцоўцы да дома.
      - Нельга, - сказаў мiстэр Хiлас, засоўваючы завалу. - Мне вельмi шкада, калi ён гонiцца за вамi, але ўвайсцi сюды нельга.
      Да шкла прыцiснуўся твар Кемпа, скажоны жахам. Ён стаў стукаць у балконныя дзверы i шалёна тузаць ручку. Бачачы, што ўсё дарэмна, ён прабег па балкону, саскочыў у сад i пачаў грукаць у бакавыя дзверы. Потым выбег цераз бакавыя веснiчкi, абагнуў дом i кiнуўся бегчы па дарозе. I ледзьве паспеў ён схавацца з вачэй мiстэра Хiласа, якi ўвесь час спалохана глядзеў у акно, як градку спаржы бязлiтасна змялi нябачныя ногi. Тут мiстэр Хiлас памчаўся па лесвiцы наверх, i далейшага палявання ён ужо не бачыў. Але, прабягаючы мiма акна, ён пачуў, як грукнулi бакавыя веснiчкi.
      Выскачыўшы на дарогу, Кемп, натуральна, пабег пад гару. Такiм чынам, яму давялося самому здзейснiць той жа самы прабег, за якiм ён сачыў такiм крытычным позiркам з акна свайго кабiнета ўсяго толькi чатыры днi таму назад. Для чалавека, якi даўно не трэнiраваўся, ён бег нядрэнна, i хаця ён пабляднеў i аблiваўся потам, думка яго працавала спакойна i цвяроза. Ён нёсся буйнай рыссю i, калi траплялiся нязручныя мясцiны, рознае каменне цi асколкi разбiтага шкла, якiя ярка блiшчалi на сонцы, бег прама па iх, дазваляючы нябачным босым нагам свайго праследавацеля выбiраць шлях па асабiстаму жаданню.
      Упершыню ў сваiм жыццi Кемп пераканаўся, што дарога па ўзгорку, як нi дзiўна, вельмi доўгая i бязлюдная i што ўскраiна горада там, ля падножжа гары, знаходзiцца занадта далёка. Нiколi яшчэ не iснавала больш цяжкага i марудлiвага спосабу перамяшчэння, чым бег. Дамы i дачы, што драмалi пад паўдзённым сонцам, вiдавочна, былi замкнуты, зачынены наглуха. Праўда, яны былi замкнуты i зачынены па яго асабiстым загадзе. Але хаця б хто-небудзь здагадаўся на ўсялякi выпадак сачыць за тым, што адбываецца наўкола! Здалёку паказаўся горад, мора знiкла з поля зроку, унiзе былi людзi. Да падножжа ўзгорка якраз пад'язджала конка. А там палiцэйская ўправа. Але што гэта чутна ззаду, крокi? Ходу!
      Людзi знiзу глядзелi на яго; некалькi чалавек кiнулiся бегчы. Дыханне Кемпа стала хрыплым. Цяпер конка была зусiм блiзка, у шынку "Вясёлыя крыкетысты" шумна зачынялiся дзверы. За конкай былi слупы i груды шчэбню для дрэнажных работ. У Кемпа мiльганула была думка ўскочыць у вагон конкi i зачынiць дзверы, але ён вырашыў, што лепш накiравацца прама ў палiцыю. Праз хвiлiну ён мiнуў "Вясёлых крыкетыстаў" i апынуўся ў канцы вулiцы, сярод людзей. Кучар конкi i яго памочнiк перасталi выпрагаць коней i глядзелi на яго, разявiўшы рот; з-за груды шчэбню выглядвалi здзiўленыя землякопы.
      Кемп крыху суцiшыў бег, але, пачуўшы за сабой хуткi тупат свайго праследавацеля, зноў прыбавiў хаду.
      - Невiдзiмка! - крыкнуў ён землякопам, няпэўным жэстам паказваючы назад, i, па шчаслiваму натхненню, пераскочыў канаву, так што памiж iм i Невiдзiмкам апынулася некалькi дужых мужчын. Кемп перадумаў бегчы ў палiцыю, ён звярнуў у завулак, прамчаўся мiма каляскi зяленшчыка, прамарудзiў iмгненне каля дзвярэй каланiяльнай карчмы i пабег па бульвары, якi выходзiў на галоўную вулiцу. Дзецi, што гулялi пад дрэвамi, з крыкам разбеглiся пры яго з'яўленнi; расчынiлася некалькi вокнаў, i разгневаныя мацi штосьцi крычалi яму наўздагон. Ён зноў выбег на Хiл-стрыт, ярдаў за трыста ад станцыi конкi, i тут жа ўбачыў натоўп людзей, якiя крычалi i беглi.
      Ён зiрнуў уверх па вулiцы, у напрамку да ўзгорка. Ярдах у дванаццацi ад яго бег рослы землякоп, гучна лаяўся i адчайна размахваў рыдлёўкай; следам за iм iмчаў, сцiснуўшы кулакi, кандуктар конкi. За iмi беглi яшчэ людзi, гучна крычалi i замахвалiся на кагосьцi. З другога боку, у напрамку да горада, таксама спяшалiся мужчыны i жанчыны, i Кемп убачыў, як з адной карчмы выскачыў чалавек з палкай у руцэ.
      - Акружайце яго! - крыкнуў хтосьцi.
      Кемп раптам зразумеў, наколькi змянiлася сiтуацыя. Ён спынiўся i агледзеўся, ледзьве пераводзячы дух.
      - Ён дзесьцi тут! - крыкнуў ён. - Ачапiце...
      Кемп атрымаў страшэнны ўдар па вуху i захiстаўся; ён паспрабаваў абярнуцца да нябачнага працiўнiка, але ледзьве ўстаяў на нагах i ўдарыў па пустой прасторы. Потым ён атрымаў моцны ўдар у скiвiцу i звалiўся на зямлю. Праз секунду ў жывот яму ўперлася калена, i дзве рукi моцна схапiлi яго за горла, але адна з iх была слабейшая. Кемпу ўдалося сцiснуць кiсцi рук Невiдзiмкi; пачуўся гучны стогн, i раптам над галавой Кемпа ўзвiлася рыдлёўка землякопа i з глухiм стукам апусцiлася на нешта. На твар Кемпа штосьцi капнула. Рукi, якiя трымалi яго за горла, раптам аслабелi; сутаргавым намаганнем ён вызвалiўся, ухапiўся за абмяклае плячо свайго працiўнiка i навалiўся на яго, прыцiскаючы да зямлi нябачныя локцi.
      - Я злавiў яго! - завiшчаў Кемп. - Памажыце! Ён тут! Трымайце яго за ногi.
      Секунда - i да месца бойкi рынуўся ўвесь натоўп. Выпадковы глядач мог бы падумаць, што тут разыгрываецца нейкi асаблiва бескампрамiсны футбольны матч. Пасля выкрыкаў Кемпа нiхто ўжо не сказаў нi слова, - чуўся толькi шум удараў, тупат ног i цяжкае дыханне.
      Невiдзiмку ўдалося нечалавечым намаганнем скiнуць з сябе некалькi працiўнiкаў i падняцца на ногi. Кемп учапiўся ў яго, як гончая ў аленя, i дзесяткi рук хапалi, калацiлi i рвалi нябачную iстоту. Кандуктар конкi злавiў яго за шыю i зноў павалiў на зямлю.
      Зноўку ўтварылася груда раз'юшаных людзей. Бiлi, трэба прызнацца, немiласэрна. Раптам пачуўся дзiкi лямант: "Злiтуйцеся, злiтуйцеся!" - i хутка зацiх у прыдушаным стогне.
      - Пакiньце яго, дурнi! - крыкнуў Кемп глухiм голасам, i натоўп адступiў назад. - Ён ранены, гавораць вам. Адыдзiце!
      Нарэшце ўдалося крыху адцяснiць людзей, якiх згрудзiла i разгарачыла схватка, i ўсе ўбачылi доктара Кемпа, якi быў нiбы прыўзняты цаляў на пятнаццаць у паветры i прыцiскаў да зямлi нябачныя рукi. Ззаду яго палiсмен трымаў нябачныя ногi.
      - Не выпускайце яго! - крыкнуў рослы землякоп, размахваючы скрываўленай рыдлёўкай. - Прытвараецца.
      - Ён не прытвараецца, - сказаў Кемп, асцярожна прыўзнiмаючы сваё калена, - а мiж тым, я яго трымаю. - Твар у Кемпа быў разбiты i ўжо пачынаў апухаць; ён гаварыў з цяжкасцю, з губы цякла кроў. Ён падняў адну руку i, вiдаць, стаў абмацваць твар ляжачага. - Рот увесь мокры, - сказаў ён i раптам усклiкнуў: - Божа праведны!
      Кемп хутка падняўся i зноў апусцiўся на каленi каля нябачнай iстоты. Зноў пачалася штурханiна i таўкатня, чуўся тупат падбягаючых цiкаўных. З усiх дамоў выбягалi людзi. Дзверы "Вясёлых крыкетыстаў" расчынiлiся насцеж. Гаварылi мала.
      Кемп вадзiў рукой, быццам абмацваючы пустое паветра.
      - Не дыхае, - сказаў ён. - I сэрца не б'ецца. Як яго... ох!
      Нейкая старая, якая выглядвала з-пад локця рослага землякопа, раптам гучна ўскрыкнула:
      - Глядзiце, - сказала яна, выцягнуўшы маршчынiсты палец.
      I, глянуўшы ў паказаным напрамку, усе ўбачылi бледныя абрысы рукi, якая бяссiльна ляжала на зямлi; рука была быццам шкляная, можна было разгледзець усе вены i артэрыi, усе косцi i нервы. Яна губляла празрыстасць i мутнела на вачах.
      - Ого! - усклiкнуў канстэбль. - А вось i ногi паказваюцца.
      I так павольна, пачынаючы з рук i ног, паступова распаўзаючыся па ўсiх членах да жыццёвых цэнтраў, працягваўся гэты дзiўны пераход да бачнай цялеснасцi. Гэта было як павольнае распаўсюджанне яда. Спачатку выяўлялiся тонкiя белыя нервы, утвараючы быццам бы слабы малюнак цела, затым шклопадобныя косцi i разгалiнаваныя артэрыi, затым мышцы i скура, якiя прымалi спачатку выгляд лёгкай туманнасцi, але хутка цямнелi i цвярдзелi. Неўзабаве можна было ўжо распазнаць раздушаныя грудзi, плечы i цьмяна праяўлялiся рысы знявечанага i разбiтага твару.
      Калi нарэшце натоўп расступiўся i Кемпу ўдалося падняцца на ногi, усе прысутныя ўбачылi распасцёртае на зямлi голае, вартае жалю, збiтае i скалечанае цела чалавека гадоў трыццацi. Валасы i бровы ў яго былi белыя, не сiвыя, як у старых, а белыя, як у альбiносаў, вочы чырвоныя, як гранаты. Рукi былi сутаргава сцiснуты, вочы шырока раскрыты, а на твары застыў выраз гневу i адчаю.
      - Закрыйце яму твар! - крыкнуў хтосьцi. - Дзеля ўсяго святога, закрыйце твар!
      Цела накрылi прасцiной, якую ўзялi ў шынку "Вясёлыя крыкетысты", i перанеслi ў дом. Там, на ўбогай пасцелi, у бедным паўцёмным пакоi, сярод недасведчанага, узбуджанага здарэннем натоўпу, збiты i зранены, якому здрадзiлi i якога бязлiтасна замучылi, закончыў свой дзiўны i страшны жыццёвы шлях Грыфiн - першы з людзей, якi змог стаць нябачным, Грыфiн таленавiты фiзiк, роўнага якому яшчэ не бачыў свет.
      ЭПIЛОГ
      Так заканчваецца аповесць аб незвычайным i згубным эксперыменце Невiдзiмкi. А калi вы жадаеце даведацца пра яго больш, то зазiрнiце ў невялiкую карчму каля Порт-Стоў i пагаварыце з гаспадаром. Шыльда гэтай карчмы - пустая дошка, уверсе якой намаляваны капялюш, унiзе - чаравiкi, а назва яе - загаловак гэтай кнiгi. Гаспадар - нiзенькi, тоўсценькi чалавечак з доўгiм тоўстым носам, шчацiнiстымi валасамi i тварам у чырвоных плямах. Выпiце пабольш, i ён не прамiне падрабязна расказаць вам аб усiм, што здарылася з iм пасля апiсаных вышэй падзей, i пра тое, як суд спрабаваў адабраць у яго знойдзеныя пры iм грошы.
      - Калi яны пераканалiся, што нельга вызначыць, чые гэта грошы, дык яны сталi гаварыць - вы толькi падумайце! - быццам са мной трэба абысцiся як са скарбам. Ну, скажыце самi, хiба я падобны на скарб? А потым адзiн пан плацiў мне па гiнеi кожны вечар за тое, што я расказваў гэтую гiсторыю ў мюзiк-холе.
      Калi ж вы пажадаеце адразу спынiць паток яго ўспамiнаў, дык вам варта толькi спытаць яго, цi не сыгралi сваю ролю ў гэтай гiсторыi нейкiя рукапiсныя кнiгi. Ён адкажа, што кнiгi сапраўды былi, i пачне клятвенна сцвярджаць, што дарэмна ўсе чамусьцi лiчаць, быццам яны i дагэтуль у яго, няпраўда гэта, у яго iх няма!
      - Невiдзiмка сам забраў iх у мяне, схаваў дзесьцi, яшчэ калi я ўцёк ад яго i схаваўся ў Порт-Стоў. Гэта ўсё мiстэр Кемп выдумляе, нiбы гэтыя кнiгi ў мяне.
      Пасля гэтага ён задумваецца, крадком назiрае за вамi, нервова перацiрае шклянкi i, нарэшце, выходзiць з пакоя.
      Ён стары халасцяк, у яго здаўна халасцяцкiя густы, i ў доме няма нiводнай жанчыны. Знешнiя часткi свайго касцюма ён зашпiльвае пры дапамозе гузiкаў - гэтага патрабуе яго становiшча, - але калi справа даходзiць да падцяжак i iншых iнтымных частак туалету, ён усё яшчэ карыстаецца вяровачкамi. У справах ён не вельмi прадпрымальны, але дужа клапоцiцца аб рэспектабельнасцi сваёй установы. Рухi яго павольныя, i ён схiльны да роздуму. У вёсцы ён лiчыцца разумным чалавекам, яго беражлiвасць выклiкае ва ўсiх павагу, а пра дарогi Паўднёвай Англii ён паведамiць вам больш звестак, чым любы даведнiк.
      У нядзелю ранiцай - кожную нядзелю ў любую пару года - i кожны вечар пасля дзесяцi гадзiн ён адпраўляецца ў гасцiную карчмы, прыхапiўшы шклянку джына, ледзь разбаўленага вадой, i, адставiўшы яе, зачыняе дзверы, аглядвае шторы i нават заглядвае пад стол. Пераканаўшыся ў поўнай сваёй адзiноце, ён адчыняе шафу, затым скрынку ў шафе, вымае адтуль тры кнiгi ў карычневых скураных пераплётах i ўрачыста кладзе iх на сярэдзiну стала. Пераплёты патрапаныя i пакрыты налётам зялёнай цвiлi, - таму што аднойчы гэтыя кнiгi начавалi ў канаве, - а некаторыя старонкi зусiм размыты бруднай вадой. Гаспадар сядае ў крэсла, павольна набiвае глiняную люльку, не адводзячы зачараванага позiрку ад кнiг. Потым ён падсоўвае да сябе адну з iх i пачынае вывучаць яе, перагортваючы старонкi ад пачатку да канца, або ад канца да пачатку.
      Бровы яго ссунуты, i губы варушацца ад намаганняў.
      - Шэсць, маленькае два зверху, крыжык i кручок. Госпадзi, вось галава была!
      Праз некаторы час стараннасць яго слабее, ён адкiдваецца на спiнку крэсла i глядзiць скрозь клубы дыму ў глыбiню пакоя, быццам бачыць там нешта, не даступнае воку простых смертных.
      - Колькi тут таямнiц, - гаворыць ён, - дзiўных таямнiц... Эх, дазнацца б толькi! Я ўжо б не так зрабiў, як ён. Я б... эх! - зацягваецца люлькай.
      Потым ён пачынае марыць, iм авалодвае неўмiручая чароўная мара яго жыцця. I, нягледзячы на ўсе пошукi, якiя вядзе нястомны Кемп, нi адзiн чалавек на свеце, акрамя гаспадара карчмы, не ведае, дзе знаходзяцца гэтыя кнiгi, у якiх схавана тайна нябачнасцi i шмат iншых дзiўных таямнiц. I нiхто гэтага не даведаецца да самай яго смерцi.
      1897