Порт у тумане (на белорусском языке)

      - Таму што падумала: знойдуць яе - чаго толькi не падумаюць, апрача праўды. Прызнайцеся, вы ж не верыце мне?
      Замест адказу ён спытаў:
      - Вы бачылiся з братам?
      Яна ўздрыгнула.
      - Калi?
      - Сёння ноччу цi ранiцай.
      - Луi тут?
      Здавалася, што пытанне напалохала яе, збiла з панталыку.
      - "Сэн-Мiшэль" прыйшоў.
      Гэтыя словы крыху яе супакоiлi, быццам яна баялася, што брат з'явiцца тут без шхуны.
      - Дык ён адправiўся ў Кан?
      - Не! Ён пайшоў спаць на драгу.
      - Хадзем! - сказала яна. - Мне холадна.
      Вецер з мора ўсё свяжэў, а хмары яшчэ больш зацягвалi неба.
      - I часта ён спiць на старых суднах?
      Яна не адказала. Гаворка абарвалася сама сабою. Яны iшлi, чуючы толькi шапаценне пяску пад нагамi i гудзенне прыбярэжнай машкары - устрывожаная людзьмi, яна спынiла свой пiр i кружыла цяпер над водарасцямi, выкiнутымi на бераг прылiвам.
      "Яхта... Асадка з залатым пяром", - круцiлася ў галаве ў Мэгрэ.
      Камiсар думаў. Ранiцай цяжка было растлумачыць, хто б мог згубiць на пiрсе гэтую асадку: знаходка нiяк не вязалася нi з экiпажам "Сэн-Мiшэля", нi з ягонымi гасцямi, людзьмi для такой рэчы дужа простымi. "Яхта... Асадка з залатым пяром..."
      Цяпер з'яўлялася логiка! Багаты немалады мужчына шукае яхту для падарожжаў i губляе асадку з залатым пяром...
      Але заставалася яшчэ растлумачыць, чаму гэты чалавек, замест таго каб прыйсцi ў порт са шхунаю, сышоў з яе i перасеў у лодку, потым выбраўся на пiрс i схаваўся на дразе, якая цi не напалову ўжо затанула.
      - У той вечар, калi знiк Жарыс, брат, як прыходзiў да вас, нiчога не казаў пра свайго пакупнiка? Не казаў, напрыклад, што той на шхуне?
      - Не... Ён толькi аб'явiў мне, што справа амаль ужо скончана.
      Яны падышлi да маяка. Жарысаў дом стаяў побач, злева, i ў садзе яшчэ вiднелiся кветкi, пасаджаныя капiтанам.
      Жулi пахмурнела, разгублена азiрнулася вакол, як чалавек, якi ўжо не ведае, што рабiць у жыццi.
      - Мусiць, вас хутка выклiчуць да натарыуса з нагоды завяшчання. Цяпер вы багатая...
      - Ды кiньце вы! - сказала яна суха.
      - Што вы хочаце сказаць?
      - Самi добра ведаеце... Казкi ўсё гэта - пра багацце... Капiтан не быў багаты...
      - Вы не можаце гэта ведаць.
      - Ён нiчога не ўтойваў ад мяне. Калi б у яго былi сотнi тысяч франкаў, ён сказаў бы. I, вядома, купiў бы летась зiмою паляўнiчую стрэльбу за дзве тысячы франкаў. Яна ж яму так спадабалася! Ён убачыў яе ў мэра i даведаўся пра цану...
      Яны падышлi да брамкi.
      - Вы зойдзеце?
      - Не... Я, мабыць, хутка вас убачу...
      Яна не рашалася ўвайсцi ў дом, дзе зноў застанецца адна.
      * * *
      Прайшло некалькi гадзiн. Нiчога не здарылася. Мэгрэ хадзiў вакол драгi, паглядаючы на яе, усё роўна як разявака ў нядзелю, якi з мiжвольнай пачцiвасцю назiрае новае для сябе вiдовiшча. А тут было што разглядаць: вялiкiя трубы, каўшы, ланцугi, кабестаны...
      Гадзiн у адзiнаццаць ён выпiў аперытыву з партавiкамi.
      - Не бачылi Вялiкага Луi?
      Яго бачылi ранiцай. Ён выпiў у шынку дзве чаркi рому i рушыў некуды па шашы.
      Мэгрэ хацелася спаць. Ноччу ён, мусiць, прастудзiўся. I настрой у яго быў, як у чалавека, якi захварэў на грып. Гэта можна было прыкмецiць па яго рухах i млявым твары.
      Камiсар i не спрабаваў хаваць свой дрэнны настрой, што яшчэ больш устрывожыла наведнiкаў шынка, якiя ўпотайкi паглядвалi на яго. Размова не клеiлася. Капiтан Дэлькур спытаў:
      - Што мне рабiць са шлюпкаю?
      - Прышвартуйце яе дзе-небудзь.
      I зноў Мэгрэ задаў пытанне без неабходнай хiтрасцi:
      - Нiхто не бачыў сёння на вулiцы незнаёмага?.. Не заўважылi нiчога такога каля драг?..
      Нiхто нiчога не бачыў! Але цяпер, пасля гэтага пытання, усе пачалi нечагась чакаць.
      Цiкава: людзi чакалi, што здарыцца нейкая драма. Прадчуванне? Пачуццё таго, што ланцуг падзей не замкнуўся, што ў iм не хапае нейкага звяна?
      Пачуўся гудок парахода, якi запрошваў у шлюз. Партавiкi ўзнялiся. Мэгрэ пайшоў на пошту паглядзець, цi няма яму якiх паведамленняў. Люка адбiў тэлеграму, што прыедзе ў дзве гадзiны дзесяць хвiлiн.
      У названы час цягнiчок, якi iшоў уздоўж канала Кан - Вiстрэам i быў падобны на дзiцячую цацку - са сваiмi вагонамi ўзору тысяча васемсот пяцiдзесятага года, прагудзеў удалечынi. Пад грукат тугiх тармазоў i свiст пары ён спынiўся каля самага порта.
      Люка выйшаў, падаў камiсару руку. Здзiвiўся, убачыўшы хмурны твар Мэгрэ.
      - Ну як?
      - Нармальна.
      Нягледзячы на рознiцу ў чыне, Люка не ўтрымаўся ад смеху.
      - Па вас не скажаш!.. Ведаеце, я не абедаў...
      - Хадзем у гатэль. Там што-небудзь засталося напэўна, каб перакусiць...
      Яны селi ў вялiкай зале, дзе гаспадар зладзiў стол новаму жыльцу. Гаварылi вельмi цiха. Гаспадар, здавалася, чакаў моманту, каб уставiць слова.
      Падаўшы сыр, ён рашыў, што момант настаў, i спытаўся ў Мэгрэ:
      - Ведаеце, што здарылася з мэрам?
      Мэгрэ ўздрыгнуў. Твар у яго быў такi ўстрывожаны, што гаспадар сумеўся.
      - Нiчога асаблiвага... Карацей кажучы, ён упаў у сябе дома на лесвiцы... Не ведаю, як гэта яго собiла, але твар у яго цяпер такi размаляваны, што ён нават злёг...
      У галаве ў Мэгрэ адразу ж блiснула здагадка. Менавiта здагадка, бо ў адно iмгненне ён выразна ўявiў, як яно здарылася.
      - Панi Гранмэзон цяпер у Вiстрэаме?
      - Не. Ранiцаю, як толькi развiднела, паехала з дачкою на машыне... Думаю, у Кан...
      У камiсара грыпозны настрой як рукою зняло.
      - Доўга ты яшчэ будзеш аб'ядацца? - буркнуў ён iнспектару.
      - Ну, вядома, - спакойна адказаў Люка, - таму, у каго жывот поўны, галодны за сталом здаецца монстрам... Яшчэ тры хвiлiны! Не забiрайце камамбер*, гаспадар!
      * Гатунак сыру.
      VI. ПАДЗЕННЕ НА ЛЕСВIЦЫ
      Гаспадар гатэля не падмануў. Але ўсё-такi перабольшыў: Гранмэзон не ляжаў у ложку.
      Калi, адаслаўшы Люка назiраць за драгаю, Мэгрэ падыходзiў да мэравай вiлы, ён заўважыў за адным акном постаць чалавека ў класiчнай позе хворага, вымушанага сядзець дома.
      Камiсар не разгледзеў твару. Але, вiдавочна, гэта быў мэр.
      Далей ад акна стаяў яшчэ адзiн чалавек, распазнаць якога было немагчыма.
      Калi Мэгрэ пазванiў, крокаў у доме пачулася больш, чым калi б нехта проста пайшоў адчыняць. Нарэшце з'явiлася служанка, жанчына сярэднiх гадоў, даволi свавольнага выгляду. Пэўна, яна без меры пагарджала ўсiмi наведнiкамi, бо нават слова не сказала.
      Адчынiўшы, яна ўзнялася па прыступках, якiя вялi ў хол, i Мэгрэ прыйшлося самому зачыняць за сабою дзверы. Потым яна пастукалася ў мэраў кабiнет i знiкла, калi камiсар ужо ўваходзiў.
      Ва ўсiм гэтым адчувалася штосьцi загадкавае. Гэта быў не той выпадак, калi нешта адразу ж кiдаецца ў вочы. Здзiўлялi розныя дробязi, якiя выдавалi, што ў доме не зусiм спакойна.
      Вiла была вялiкая, амаль новая, пабудаваная ў стылi, якi часта сустракаецца на ўзбярэжжы.
      Але, улiчваючы той факт, што Гранмэзон быў уладальнiкам амаль усiх акцый буйной Ангельска-Нармандскай кампанii, можна было чакаць большага багацця.
      Можа, яго дом у Кане быў раскошнейшы? Мэгрэ ступiў некалькi крокаў, i толькi тады пачуўся голас:
      - Гэта вы, камiсар?
      Голас даносiўся ад акна. Гранмэзон сядзеў у глыбокiм фатэлi, паклаўшы ногi на крэсла. Супраць святла яго было дрэнна вiдаць, але Мэгрэ ўсё ж прыкмецiў, што замест каўнерыка на шыi ў гаспадара была чорная хустка. Левую шчаку мэр прыкрываў рукою.
      - Сядайце, - сказаў ён.
      Мэгрэ абышоў пакой i сеў акурат насупраць суднаўладальнiка. Камiсар не без цяжкасцi стрымлiваў усмешку: ён не чакаў сустрэць мэра ў такiм стане.
      Яго левая шчака, якую рука закрывала не поўнасцю, прыкметна распухла, як i вусны. Але больш за ўсё мэр стараўся прыкрыць велiзарны сiняк пад вокам.
      Усё гэта выглядала б не так камiчна, калi б суднаўладальнiк не стараўся захоўваць важнасць. Нерухомы, ён глядзеў на Мэгрэ варожа i з недаверам.
      - Вы прыйшлi паведамiць мне пра вынiкi расследавання?
      - Не. Вы так добра прынялi мяне мiнулы раз, што я хацеў падзякаваць вам за гасцiннасць.
      Мэгрэ нiколi не ўсмiхаўся iранiчна. Наадварот, чым больш ён насмiхаўся з чалавека, тым больш сур'ёзным здаваўся яго твар.
      Ён разглядваў кабiнет. Сцены былi пазавешваны схемамi грузавых суднаў i фатаграфiямi караблёў Ангельска-Нармандскай кампанii. Мэбля была звычайная: чырвонае дрэва добрай якасцi - i толькi. На пiсьмовым стале ляжала некалькi папак, лiсты, тэлеграмы.
      Падлога была пакрытая лакам, i, спыняючы раз-пораз вочы на яе гладкай паверхнi, камiсар пачаў задаваць пытаннi.
      - З вамi, здаецца, нешта здарылася?
      Мэр уздыхнуў, паварушыў нагамi i прабурчаў:
      - Спатыкнуўся на лесвiцы.
      - Сёння ранiцай? Як, мусiбыць, напалохалася панi Гранмэзон!..
      - Жонкi тады ўжо не было.
      - Сапраўды, у такое надвор'е няма чаго рабiць каля мора... Хiба што паляваць на качак... Мяркую, панi Гранмэзон цяпер у Кане, разам з дачкою?
      - Не, у Парыжы.
      Адзеўся суднаўладальнiк не надта вытанчана. Цёмныя штаны, халат на фланелевую кашулю, лямцавыя пантофлi.
      - А што было ўнiзе лесвiцы?
      - Што вы маеце на ўвазе?
      - На што вы ўпалi?
      Зласлiвы позiрк, сухi адказ:
      - На падлогу.
      Гэта была мана, мана вiдавочная! Такi сiняк пад вокам не заробiш, упаўшы проста на падлогу. I ўжо на шыi слядоў таго, што цябе душылi, напэўна не застанецца!
      А Мэгрэ выдатна бачыў кожны раз, калi хустка ў мэра хоць трохi збiвалася з шыi, кровападцёкi, якiя спрабаваў той схаваць.
      - Вы, вядома, былi ў доме адзiн?
      - Чаму "вядома"?
      - Ды таму, што няшчасныя выпадкi заўсёды здараюцца, калi няма каму памагчы!
      - Служанка пайшла па прадукты.
      - У доме толькi яна?
      - Ёсць яшчэ садоўнiк, але ён паехаў у Кан, таксама нешта купляць...
      - Мусiць, i балела ж вам...
      Больш за ўсё непакоiла мэра сур'ёзнасць Мэгрэ, яго спагадлiвы голас.
      Гадзiннiк паказваў толькi палову чацвёртай, але ўжо цямнела, i мэраў твар стала вiдаць яшчэ горш.
      - Вы дазволiце? - выцягнуў Мэгрэ сваю люльку.
      - Калi хочаце цыгару - яны на камiне.
      Цэлы стос скрыначак з цыгарамi. На падносе - бутэлька старога арманьяку. Мэгрэ звярнуў увагу на высокiя дзверы з пакрытай лакам смольнай сасны, якiя вялi ў гасцёўню.
      - Ну, як ваша расследаванне? - спытаўся мэр.
      Невыразны жэст камiсара. Мэгрэ стараўся не глядзець на гэтыя дзверы: яны неяк дзiўна пачыналi нi з таго нi з сяго дрыжаць.
      - Нiякiх вынiкаў?
      - Нiякiх.
      - Хочаце пачуць, што я пра гэта думаю? Не трэба было рабiць з гэтай гiсторыi нiчога складанага.
      - Ну вядома! - адказаў Мэгрэ. - Што ж тут складанага, у гэтай гiсторыi?! Аднойчы вечарам знiкае чалавек, i паўтара месяца нiхто не ведае, што з iм. Нарэшце яго знаходзяць у Парыжы з разбiтым i залатаным чэрапам, зусiм без памяцi. Яго прывозяць дамоў, i тае ж ночы ён памiрае - атручаны. Тым часам з Гамбурга на яго банкаўскi рахунак прыходзiць трыста тысяч франкаў. Усё проста! Усё ясна!
      Нягледзячы на камiсаравы словы i даволi зычлiвы тон, з якiм яны былi сказаны, мэр адказаў яшчэ больш катэгарычна:
      - Ва ўсякiм выпадку, справа, можа, усё роўна прасцейшая, чым вы думаеце. I, дапускаючы, што ў ёй нямала дзiўнага, не варта было, лiчу, надаваць ёй такi трывожны характар. Калi разважаць пра гэта ў шынках, дык можна дужа засмуцiць галовы тым, у каго мазгi праз алкаголь i без таго размяклi.
      Мэгрэ адчуваў на сабе жорсткi iнквiзiтарскi позiрк. Мэр гаварыў павольна, чаканiў словы, усё роўна як прамаўляў абвiнаваўчы акт.
      - З другога боку, палiцыя анi разу не звярнулася да кампетэнтных органаў улады!.. Я, мэр, нiчога не ведаю тое, што адбываецца ў порце...
      - Ваш садоўнiк носiць сандалii на вяровачнай падэшве?
      Мэр хутка зiрнуў на паркет, дзе вiднелiся сляды. Малюнак вяровачнай падэшвы быў выразны.
      - Адкуль я ведаю?
      - Прабачце, што перапынiў вас... Проста ў галаву прыйшла адна думка... Дык вы кажаце?..
      Але працягваць свой наступ на камiсара мэр не стаў.
      - Перадайце мне, калi ласка, скрынку з цыгарамi... Вось гэтую... Дзякую...
      Ён запалiў цыгару i прастагнаў, бо занадта шырока разявiў рот.
      - Увогуле, што вам удалося даведацца? Вы, напэўна, багата што высветлiлi...
      - Так мала!
      - Дзiўна... У партавiкоў фантазii хапае, асаблiва пасля некалькiх чарак аперытыву...
      - Мяркую, вы адправiлi жонку ў Парыж, каб уберагчы яе ад хваляванняў, звязаных з усiмi гэтымi драматычнымi падзеямi?.. I тымi, што могуць яшчэ здарыцца?..
      З абодвух бакоў адчувалася непрыязнасць. Урэшце, камiсар i мэр былi людзi з розных грамадскiх класаў, вельмi непадобныя адзiн на аднаго.
      Мэгрэ выпiваў у партовым шынку з рыбакамi i шлюзаўшчыкамi.
      Мэр прымаў паноў з пракуратуры, частаваў iх чаем з лiкёрамi i пiрожнымi.
      Мэгрэ быў просты чалавек, сацыяльную прыналежнасць якога цяжка было вызначыць.
      Пан Гранмэзон належаў да мясцовае знацi, паходзiў са старадаўняй буржуазнай сям'i, меў рэпутацыю самавiтага суднаўладальнiка, прыбыткi якога няспынна растуць.
      Вядома, паводзiнам мэра была ўласцiвая дэмакратычнасць. Ён размаўляў на вулiцы з простымi людзьмi. Але гэтая дэмакратычнасць была маскаю, якую трэба надзяваць, каб мець поспех i на наступных выбарах. Гэта была частка абдуманай жыццёвай лiнii.
      Камiсар трымаўся вельмi ўпэўнена. А з пухлага ружовага твару пана Гранмэзона спакваля сыходзiла важнасць, саступаючы месца разгубленасцi.
      Каб не выдаць сябе, мэр зрабiў выгляд, што сярдуе.
      - Пан Мэгрэ, - пачаў ён, вымавiўшы гэтыя два словы так, нiбыта збiраўся дэкламаваць. - Пан Мэгрэ, я дазволю сабе нагадаць вам, што ў якасцi мэра абшчыны...
      Камiсар падняўся - i зрабiў гэта так нязмушана, што субяседнiк шырока расплюшчыў вочы. Мэгрэ падышоў да дзвярэй у гасцёўню i спакойна адчынiў iх.
      - Ды ўваходзьце ўжо, Луi! Гэта дзейнiчае на нервы - няспынна бачыць, як дрыжаць дзверы, i чуць, як вы за iмi сапяце!
      * * *
      Калi Мэгрэ спадзяваўся на тэатральны эфект, дык яго чакала расчараванне. Вялiкi Луi, скасабочыўшы як звычайна плечы i нахiлiўшы галаву, пакорлiва ўвайшоў у кабiнет i ўтупiўся вачыма ў падлогу.
      Гэта была поза чалавека, якi трапiў у далiкатнае становiшча: як мог ён, просты матрос, апынуцца ў доме ў такой важнай i багатай асобы?
      Што ж да мэра, дык гэты зацягваўся цыгараю, выпускаў густыя клубы дыму i глядзеў некуды нерухомымi вачыма.
      У пакоi ўжо амаль нiчога не было вiдаць. На вулiцы запалiлi лiхтар.
      - Я запалю святло, з вашага дазволу, - сказаў Мэгрэ.
      - Хвiлiнку... Закрыйце спярша шторы... Мiнакам неабавязкова бачыць... Вось так... Левы шнур... Асцярожна...
      Вялiкi Луi застыў пасярод пакоя. Мэгрэ павярнуў выключальнiк, падышоў да камiна i паварушыў вуголле.
      Гэта была яго старая звычка. Яшчэ ён мог, калi быў заклапочаны, стаяць каля печы, заклаўшы рукi за спiну, пакуль не пачынала пячы ў бакi.
      Але ж цi змянiлася хоць крыху сiтуацыя? Гранмэзон па-ранейшаму насмешлiва пазiраў на камiсара, якi на хвiлiну задумаўся.
      - Вялiкi Луi быў тут, калi... калi з вамi гэта здарылася?
      - Не! - суха адказаў мэр.
      - Шкада! Вы маглi б упасцi, скажам, на яго кулак...
      - Што дазволiла б вам яшчэ больш растрывожыць некаторыя галовы, расказваючы ў партовым шынку розныя фантастычныя гiсторыi... Лепей, мусiць, скончыць з гэтым, камiсар?.. Гэтай драмай трэба заняцца нам абодвум... Вы прыехалi з Парыжа... Прывезлi мне адтуль капiтана ў вельмi нецiкавым стане, i ўсё гаворыць за тое, што не ў Вiстрэаме яго так апрацавалi... Вы былi тут, калi яго забiлi... Следства вы ведзяце, як вам заманецца...
      У голасе ў мэра гучала рашучасць.
      - Я мэр гэтага гарадка ўжо дзесяць гадоў, ведаю ўсiх яго жыхароў i лiчу сябе адказным за ўсё, што з iмi здараецца. I як мэр кiрую адначасова i мясцовай палiцыяй... Дык вось!...
      Ён спынiўся на нейкi момант, каб зацягнуцца цыгараю. Попел упаў i рассыпаўся ў яго на халаце.
      - Пакуль вы бегаеце па шынках, я таксама не сяджу склаўшы рукi, хай гэта вас не пакрыўдзiць...
      - I выклiкаеце Вялiкага Луi...
      - Я выклiкаю i iншых, калi знаходжу гэта патрэбным... А цяпер, мяркую, вы не маеце больш нiчога iстотнага паведамiць мне?..
      Ён устаў, каб праводзiць наведнiка да дзвярэй. Было вiдаць, што ногi ў яго трохi зацяклi.
      - Спадзяюся, - цiха сказаў Мэгрэ, - вы не будзеце мець нiчога супраць, калi Луi пойдзе са мною... Учора ноччу ён ужо даваў мне паказаннi... Мне трэба задаць яму яшчэ некалькi пытанняў...
      Гранмэзон паказаў жэстам, што яму гэта ўсё роўна. Але сам Вялiкi Луi i з месца не скрануўся, усё адно як здранцвеў, - стаяў, апусцiўшы вочы.
      - Пакуль што не, - буркнуў ён як звычайна.
      - Заўважце, - сказаў мэр, - я зусiм не супраць таго, каб ён iшоў з вамi. I хачу, каб вы зафiксавалi гэты факт у сваёй памяцi i не закiдалi мне, што я ўстаўляю вам палкi ў колы... Я выклiкаў Вялiкага Луi для высвятлення некаторых акалiчнасцей... Калi ён пажадаў застацца ў мяне, значыцца, яму ёсць яшчэ што мне сказаць...
      Аднак цяпер у вачах у мэра была трывога - не, панiка! Вялiкi Луi ўсмiхаўся з нейкiм жывёльным задавальненнем.
      - Я пачакаю вас на вулiцы! - сказаў Мэгрэ матросу.
      Але адказу камiсар не пачуў. Толькi мэр выцiснуў з сябе:
      - Да сустрэчы, пан камiсар...
      Дзверы былi адчыненыя. З кухнi прыйшла служанка i моўчкi, з незадаволеным тварам праводзiла Мэгрэ да дзвярэй вiлы, якiя адразу ж i зачынiла, толькi ён выйшаў.
      Дарога была пустынная. Метраў за сто ад вiлы ў акне нейкага дома гарэла святло, i далей свяцiлiся агеньчыкi, але адлегласць памiж iмi была вельмi вялiкая: пабудовы ўздоўж дарогi Рыва-Бэла танулi ў велiзарных садах.
      Засунуўшы рукi ў кiшэнi i ссутулiўшыся, Мэгрэ ступiў некалькi крокаў i апынуўся ў канцы садовага плота, за якiм пачыналася пустка. Усе вiстрэамскiя дамы цягнулiся ўздоўж дзюнаў. За садамi не было нiчога, апроч пяску i асакi.
      У цемры з'явiлася чыясьцi постаць. Пачуўся голас:
      - Гэта вы, камiсар...
      - Люка? - адгукнуўся Мэгрэ.
      Яны хутка сышлiся.
      - Чалавек з драгi...
      - Выйшаў адсюль? - перапынiў Мэгрэ.
      - Не, яшчэ тут.
      - Даўно?
      - Не больш чвэрцi гадзiны... Адразу за вiлай.
      - Праз плот пералез?
      - Не... Здаецца, чакае некага... Я пачуў вашы крокi i пайшоў паглядзець...
      - Вядзi...
      Яны абышлi сад i апынулiся за вiлаю. Люка вылаяўся.
      - Што такое?
      - Яго тут болей няма...
      - Ты ўпэўнены?
      - Ён стаяў каля таго куста тамарыксу...
      - Думаеш, зайшоў у дом?
      - Не ведаю...
      - Заставайся тут i не сыходзь з месца нi ў якiм выпадку...
      Мэгрэ пабег да дарогi. Але i там нiкога не ўбачыў. У акне кабiнета вiднелася палоска святла, аднак да падаконнiка нельга было дацягнуцца.
      Камiсар не стаў вагацца. Рашуча прайшоў праз увесь сад i пазванiў у дзверы. Служанка адчынiла амаль адразу.
      - Здаецца, я пакiнуў у кабiнеце пана мэра люльку...
      - Зараз пагляджу.
      Яна пакiнула яго на ганку, але як толькi жанчына трохi адышла, камiсар увайшоў i, цiха падняўшыся на колькi прыступак, зазiрнуў у кабiнет.
      Мэр па-ранейшаму сядзеў на сваiм месцы, выцягнуўшы ногi. Перад iм стаяў маленькi столiк, з другога боку якога сядзеў Вялiкi Луi. На столiку ляжалi шашкi.
      Перасунуўшы шашку, былы катаржнiк усё адно як гаўкнуў:
      - Ваш ход...
      З раздражненнем гледзячы на служанку, якая марудлiва шукала яго люльку, мэр ледзь не сарваўся на крык:
      - Ну, вы ж бачыце, што яе тут няма... Скажыце камiсару, што ён згубiў яе, мабыць, недзе на вулiцы... Ваш ход, Луi...
      - А потым вы прынесяце нам выпiць! - самаўпэўнена, нахабна сказаў матрос.
      VII. ДЫРЫЖОР
      Калi Мэгрэ выйшаў з вiлы, Люка зразумеў, што настае вельмi адказны момант. Выгляд у камiсара быў дужа заклапочаны - здаецца, ён нiчога не бачыў перад сабою.
      - Ты яго не знайшоў?
      - Думаю, што i шукаць не варта. Каб злавiць чалавека ў дзюнах, трэба арганiзаваць натуральную аблаву.
      Пакусваючы канец люлькi, Мэгрэ зашпiлiў палiто i засунуў рукi ў кiшэнi.
      - Бачыш шчылiну ў шторах? - паказаў ён на акно кабiнета. - I сцяну насупраць. Дык вось, стаўшы вунь на той карнiз, што на гэтай сцяне, ты, я думаю, зможаш сёе-тое праз гэтую шчылiну ўбачыць.
      Люка быў такi ж масiўны, як i Мэгрэ, але меншы ростам. Уздыхнуўшы, ён палез на карнiз, адначасова гледзячы на дарогу, каб пераканацца, што там цяпер няма мiнакоў.
      Са змярканнем пацягнула ветрам. Ён хутка набiраў сiлу, дрэвы ў садзе шумелi.
      - Бачыш што-небудзь?
      - Не, трошкi не дацягваюся, сантыметраў пятнаццаць - дваццаць.
      Мэгрэ моўчкi падышоў да груды камення ўскрай дарогi i прынёс некалькi.
      - Паспрабуй так.
      - Край стала бачу, людзей - яшчэ не.
      Камiсар прынёс яшчэ некалькi камянёў.
      - Цяпер добра! Яны гуляюць у шашкi. Служанка падае шклянкi, яны дымяцца думаю, гэта грог.
      - Заставайся тут!
      I Мэгрэ пачаў крочыць узад i ўперад па дарозе. Метраў за сто ад вiлы вiднеўся "Марацкi прытулак", а за iм - порт. Праехаў грузавiчок булачнiка. Камiсар ледзь не спынiў яго, каб пераканацца, што ў iм нiхто не хаваецца, але перадумаў.
      Бываюць аперацыi на першы погляд даволi простыя, але правесцi iх немагчыма. Напрыклад, знайсцi чалавека, якi раптам нiбыта скрозь зямлю правалiўся за мэравай вiлаю! Дзе яго шукаць: у дзюнах, на беразе, у порце, у гарадку? Перакрыць усе дарогi? Дык i дваццацi жандараў на тое б не хапiла. Калi гэты чалавек хiтры - усё роўна з рук выслiзне.
      А тут невядома яшчэ, нi хто ён, нi як выглядае.
      Мэгрэ вярнуўся да сцяны, на карнiзе якой стаяў, трымаючыся з усяе сiлы, Люка.
      - Што яны робяць?
      - Гуляюць.
      - Размаўляюць?
      - Не разяўляючы рота. Катаржнiк паклаў локцi на стол i п'е ўжо трэцюю шклянку грогу.
      Прайшло яшчэ чвэрць гадзiны. Люка пачуў званок i паклiкаў камiсара.
      - Звонiць тэлефон. Мэр хоча падысцi, але слухаўку здымае Луi.
      Яны не чулi, што гаварыў Луi, але было абсалютна ясна, што ён задаволены.
      - Скончыў?
      - Зноў пачалi гуляць.
      - Заставайся тут.
      Мэгрэ рушыў да шынка. Там, як звычайна ў гэты час, некалькi партавiкоў гулялi ў карты. Убачыўшы камiсара, яны пачалi запрашаць яго выпiць з iмi.
      - Не цяпер. Дзяўчына, у вас ёсць тэлефон?
      Апарат вiсеў на сцяне ў кухнi. Там сядзела старая - чысцiла рыбу.
      - Алё, гэта пошта? Я з палiцыi. Будзьце ласкавы, скажыце, адкуль толькi што тэлефанавалi мэру?
      - З Кана, пан.
      - Якi нумар?
      - Сто дваццаць два... Гэта вакзальны шынок...
      - Дзякую...
      Нейкi час ён так i стаяў пасярод шынка, нiчога не прыкмячаючы вакол сябе.
      - Адсюль да Кана дванаццаць кiламетраў, - прашаптаў ён раптам.
      - Трынаццаць! - паправiў капiтан Дэлькур, якi толькi што ўвайшоў у шынок. - Як справы, камiсар?
      Мэгрэ нiчога не чуў.
      - Iнакш кажучы, паўгадзiны на ровары, - зноў прашаптаў ён.
      Ён успомнiў, што партовыя рабочыя, якiя амаль усе жылi ў гарадку, прыязджалi ў порт на роварах i пакiдалi iх на цэлы дзень каля шынка.
      - Праверце, калi ласка, цi ўсе ровары на месцы!
      I з гэтага моманту ўсё пайшло, нiбы ў зладжаным механiзме. Думка Мэгрэ працавала, быццам шасцярня, рух якой дакладна адпавядаў развiццю падзей.
      - Чорт! Няма майго...
      Камiсар не здзiвiўся, не задаваў пытанняў. Ён зноў прайшоў на кухню i зняў слухаўку.
      - Дайце мне палiцэйскi камiсарыят Кана... Так... Дзякуй... Алё! Гэта галоўны камiсарыят? З вамi гаворыць камiсар Мэгрэ з крымiнальнай палiцыi. Калi адыходзiць цягнiк на Парыж?.. Як?.. Не раней адзiнаццацi?.. Не!.. Слухайце!.. Будзьце ласкавы, занатуйце... Першае. Праверце, цi праўда панi Гранмэзон... але, жонка суднаўладальнiка... паехала на аўтамабiлi ў Парыж. Другое. Даведацца, цi не з'яўляўся ў iх у доме або ў канторы хто-небудзь незнаёмы. Але, гэта проста! Толькi гэта яшчэ не ўсё. Вы натуеце? Трэцяе. Абысцi ўсе гаражы горада. Колькi iх?.. Каля дваццацi?.. Чакайце! Мяне цiкавяць толькi тыя, што даюць машыны напракат... Пачнiце з раёна вакзала... Высветлiце таксама, цi не браў хто напракат машыну да Парыжа, з шафёрам цi без... Даведайцеся, цi не купiў хто старую машыну... Алё! Чакайце, я вам кажу!.. Магчыма, ён пакiнуў у Кане ровар... Але, гэта ўсё!.. У вас хопiць палiцэйскiх, каб зрабiць гэта ўсё адразу ж?.. Добра, дамовiлiся!.. Як толькi хоць пра што-небудзь даведаецеся, тэлефануйце мне ў "Марацкi прытулак" у Вiстрэаме...
      Партавiкi, якiя пацягвалi патроху аперытыў у горача натопленай зале, чулi ўсё. Калi Мэгрэ вярнуўся з кухнi, твары ў iх былi сур'ёзныя, устрывожаныя.
      - Вы думаеце, мой ровар... - пачаў быў шлюзаўшчык.
      - Грогу! - суха загадаў Мэгрэ.
      Гэта быў ужо не той чалавек, якi яшчэ ўчора зычлiва ўсмiхаўся i чокаўся з кожным з iх. Цяпер ён ледзь бачыў наведнiкаў шынка, амаль не пазнаваў...
      - "Сэн-Мiшэль" не вярнуўся з Кана?
      - Яны занялi чаргу на вячэрняе шлюзаванне. Але надвор'е не дазволiць iм выйсцi ў мора.
      - Шторм?
      - Ва ўсякiм разе, вецер будзе вялiкi. Ды яшчэ паўночны, а з гэтым лепш не жартаваць. Вы чуеце мяне?
      Напружыўшы слых, можна было пачуць, як б'юцца аб палi пiрса хвалi. Дзверы ў шынку аж дрыжалi - так усхадзiўся вецер.
      - Калi мне раптам будуць тэлефанаваць, паклiчце мяне. Я буду на дарозе... Метраў сто адсюль...
      - Насупраць мэравага дома?
      На вулiцы Мэгрэ з вялiкаю цяжкасцю распалiў люльку. Густыя хмары праплывалi так нiзка, што, здавалася, закраналi вершалiны таполяў уздоўж дарогi. Нават за пяць метраў было амаль немагчыма разгледзець iнспектара Люка, якi па-ранейшаму стаяў на карнiзе.
      - Нiчога новага?
      - Больш не гуляюць. Луi раптам абрыдла, i ён змяшаў шашкi.
      - Што цяпер робяць?
      - Мэр сядзiць у крэсле, выцягнуў ногi. Луi палiць цыгары i п'е грог. Разламаў ужо з дзесятак цыгар. Робiць гэта з iранiчным выглядам, каб больш раззлаваць мэра.
      - Колькi ён грогу выпiў?
      - Пяць або шэсць шклянак...
      Мэгрэ бачыў толькi вузкую палоску святла. Мiма праехалi на роварах да гарадка муляры - вярталiся з працы. Потым з'явiлася нейкая павозка. Разгледзеўшы ў цемры постацi людзей, селянiн пачаў паганяць каня аддаляючыся, колькi разоў з трывогаю азiрнуўся.
      - А што служанка?
      - Яе больш не вiдаць. Мабыць, на кухнi. Мне яшчэ доўга тут стаяць?.. Прынясiце ўжо хоць яшчэ колькi камянёў, а то ж на дыбачках стаю...
      Мэгрэ прынёс камянi. Мора ўсё больш раз'юшвалася. Хвалi каля берага падымалiся, пэўна, метры на два i разбiвалiся на пяску ў белы шум.
      У раёне порта нехта гучна бразнуў дзвярыма. Вiдаць, у шынку. У садзе з'явiлася чыясьцi постаць - чалавек нешта выглядваў. Мэгрэ кiнуўся да яго.
      - А, гэта вы... Вас просяць да тэлефона... Выклiкаў Кан.
      - Алё!.. Камiсар Мэгрэ? Як вы гэта ўгадалi?!. Панi Гранмэзон праехала сёння ранiцаю праз Кан з Вiстрэама ў Парыж. Яна пакiнула дачку дома, пад нагляд гувернанткi... Апоўднi выехала на машыне... Наконт незнаёмага вы таксама ўгадалi... Толькi мы звярнулiся ў першы ж гараж, насупраць вакзала, нам адразу адказалi... Гэты чалавек прыехаў на ровары... Хацеў узяць напракат машыну без шафёра... Яму адказалi, што яны такiх паслуг не робяць... Чалавек спяшаўся... Ён спытаў, цi нельга купiць якую машыну, хуткую на хаду, але пажадана старую... Яму прадалi аўтамабiль за дванаццаць тысяч франкаў, якiя ён адразу ж i выклаў... Машына - жоўтая, спартовага тыпу, з адкрытым верхам... Як i на ўсiх машынах, што на продаж, на ёй напiсана лiтара "w"...
      - Вам вядома, куды яна накiравалася?
      - Чалавек пытаўся, як праехаць у Парыж праз Лiзьё i Эўрэ.
      - Тэлефануйце ў палiцыю i жандармерыю Лiзьё, Эўрэ, Манту, Сэн-Жэрмэна... Папярэдзьце Парыж, каб сачылi за ўсiмi ўездамi ў горад, асаблiва ў раёне Маё...
      - Машыну трэба спынiць?
      - Але, i арыштаваць вадзiцеля! У вас ёсць яго апiсанне?
      - Гаспадар гаража кажа, што ён даволi высокага росту, сярэднiх гадоў, у светлым элегантным гарнiтуры...
      - Загад у сiле: тэлефанаваць мне ў Вiстрэам, як толькi...
      - Прабачце, хутка сем гадзiн... Пасля сямi тэлефоннай сувязi з Вiстрэамам няма... Хiба што вы звернецеся да мэра...
      - Чаму?
      - Таму што яго нумар першы i ноччу ў яго прамая сувязь з Канам.
      - Пасадзiце каго-небудзь на камутатар. Калi папросяць мэра, трэба праслухаць размову... У вас ёсць машына?
      - Але, малалiтражка.
      - Ну й хопiць, каб даехаць да мяне з паведамленнем... Я па-ранейшаму ў "Марацкiм прытулку".
      У шынку капiтан Дэлькур асмелiўся спытацца ў Мэгрэ:
      - Гэта вы забойцу ловiце?
      - Не ведаю!
      Людзi ў шынку не маглi зразумець, чаму Мэгрэ, яшчэ ўчора такi сардэчны i просты, здаваўся цяпер далёкiм ад iх i нават злым.
      Ён выйшаў, нiчога не растлумачыўшы. Вецер усё больш хваляваў мора. На мосце, якi дрыжаў пад нацiскам буры, камiсару прыйшлося шчыльна зашпiлiцца.
      Каля Жарысавага дома ён спынiўся i пасля некаторых ваганняў зазiрнуў у замок. У глыбiнi калiдора ён убачыў зашклёныя дзверы кухнi. Гарэла святло. Нехта хадзiў памiж плiтою i сталом.
      Мэгрэ пазванiў. Жулi замерла са сподачкам у руках, пасля паставiла яго на стол i выйшла з кухнi да дзвярэй.
      - Хто там? - спытала яна з трывогаю.
      - Камiсар Мэгрэ!
      Жулi адчынiла, прапусцiла яго. Яна нервавалася, увесь час азiралася, вочы ў яе былi чырвоныя ад слёз.
      - Уваходзьце... Я рада, што вы прыйшлi. Ведалi б вы, як мне страшна ў гэтым доме адной! Мусiць, я тут не застануся...
      Мэгрэ ўвайшоў у кухню, як звычайна старанна прыбраную.
      На стале, засланым белай цыратаю, стаялi толькi кубак i талерка з хлебам i маслам. Ад рондаля на плiце iшоў салодкi пах.
      - Какава? - спытаўся Мэгрэ.
      - Не хочацца гатаваць сабе адной... Вось абыходжуся кубкам какавы...
      - Не звяртайце на мяне ўвагi... Ешце...