- У вас тут прызначана спатканне, цi што? - запытаўся палiцэйскi ў Мэгрэ, якi ад нецярплiвасцi не мог стаяць на месцы.
      - I сам не ведаю.
      У яго нават выступiлi слёзы на вачах. Яшчэ нiколi не апынаўся ён у гэткiм прынiжэннi.
      - Па-мойму, яны больш за ўсё баяцца журналiстаў. З-за гэтага i перасцярог столькi. Самае смешнае, што ўсе мы п'ем каву "Бальтазар". Вось ужо не думаў, што аднойчы...
      З дому, вiдаць, часта некуды званiлi - да iх раз-пораз даносiлiся тэлефонныя званкi, адбоi.
      - Калi вас паслаў ваш камiсар, то я магу пайсцi сказаць iм, што вы чакаеце.
      - Не варта турбавацца.
      Iнспектар пацiснуў плячыма. I зусiм збiўся з тропу, калi пабачыў, што Мэгрэ глытае пiлюлю.
      - Вам нядобра?
      - Вы не ведаеце, як усё гэта пачалося?
      - Што пачалося?
      - Вы былi сёння на Набярэжнай Арфеўр?
      - Быў. Якраз збiраўся на аблаву ў квартале Лявiет. Камiсар Барадэ дапытваў аднаго тыпа.
      - Невысокi, у клятчастым гарнiтуры?
      - Так. Арол-хлопец.
      - Барадэ званiў камiсару?
      - Не. Яго выклiкаў да сябе галоўны. На той час мне нават прыйшлося пасцерагчы хлопца. Блазен. Папрасiў цыгарэту, а ў мяне якраз не было.
      - А потым?
      - Калi месье Барадэ вярнуўся, то на хвiлю яшчэ раз зачынiўся з тым субчыкам у клятчастым гарнiтуры, а нам загадаў быць напагатове.
      - Каму?
      - Ну, з опергрупы. Нас было трое, апрача камiсара. Двое iншых зараз у доме. Гэты, што капаў, - Барор, месяц назад быў паранены пры арышце аднаго паляка з вулiцы Каленкур.
      Кожнае вымаўленае iнспектарам слова ўваскрашала ва ўяўленнi Мэгрэ пакой iнспектароў на Набярэжнай Арфеўр, прыязную ўладнасць Барадэ, якi ўсiх сваiх падначаленых называў "хлопчыкамi".
      Чаму яны гэтак абышлiся з iм? Хiба ён дапусцiў якi промах? Хiба ён сам не справiўся б тут? Хiба сам ён не быў гранiчна шчыры?
      Камiсар Лё Брэ, развiтаўшыся з iм на бульвары Рышар-Ленуар, пакiнуў яго ва ўпэўненасцi, што яму прадстаўлена поўная свабода дзеяння. А сам кiнуўся на Набярэжную Арфеўр! А пасля, мажлiва, явiўся яшчэ i сюды?
      - Адным словам, абвiнавачваецца дварэцкi?
      - Калi я правiльна зразумеў. Ва ўсякiм выпадку, мурло ў яго гнюснае.
      - Анiчога ўжо не разумею.
      - Вы яшчэ намагаецеся нешта зразумець?
      Гэта быў, бадай, першы сапраўдны ўрок сцiпласцi, пададзены Мэгрэ. Iнспектар быў шмат старэй за яго. Яму, вiдаць, перавалiла за трыццаць. Ён валодаў тым спакоем, той абыякавасцю, што ўласцiва людзям, якiя шмат пабачылi на сваiм вяку. Ён нетаропка папыхваў люлькай, нават не спрабуючы падслухаць, што адбывалася ў доме.
      Ва ўсякiм выпадку, гэта куды лепш, чым аблава на ўчастку Лявiет. Бог ведае, колькi часу яна забрала б...
      Ля тратуара спынiўся аўтамабiль. З яго лёгка выскачыў малады доктар з цёмнай бародкай i з баульчыкам ў руцэ, i Мэгрэ адразу пазнаў яго, прыгадаўшы здымкi, якiя часта з'яўлялiся ў газетах. Гэта быў доктар Поль, судова-медыцынскi эксперт, амаль славутасць.
      - Дзе нашы следчыя?
      - Тут, доктар. А труп у садзе. Але вы, мусiць, хацелi б спачатку пабачыцца з пракурорам?
      Усе мелi доступ у святая святых, за выключэннем аднаго Мэгрэ, прыгаворанага скрыгатаць зубамi ў парадным.
      - Вось пабачыце, - не сунiмаўся яго субяседнiк, - уся гэта гiсторыя не зойме ў газетах i трох радкоў.
      - Чаму?
      - Таму!
      I сапраўды, вечарам у газеце "Ля Прэс" можна было прачытаць наступнае:
      "Ноччу з 15 на 16 гэтага месяца ў асабняк сям'i Жандро-Бальтазараў на вулiцы Шапталь уварваўся грабежнiк. Дварэцкi Луi Вiё, пяцiдзесяцi шасцi год, уражэнец Ансеваля, Ньеўр, забiў яго напавал стрэлам з рэвальвера, трапiўшы проста ў сэрца".
      Мэгрэ ў гэты час ляжаў у пасцелi з трыццацiдзевяцiградуснай гарачкай, а мадам Мэгрэ не ведала, як збавiцца ад флейтыста, якi не хацеў iсцi дадому i, як нiколi, меў выгляд прыблуднага цюцькi.
      Раздзел IX
      СНЕДАННЕ ЗА ГОРАДАМ
      Так працягвалася тры днi. Спачатку ён меў надзею, што сапраўды захварэе i што гэта падзейнiчае на iх сумленне. Аднак, калi на чацвёртыя суткi ён ураннi асцярожна расплюшчыў вочы, то выявiў у сябе ўсяго толькi моцны насмарк.
      I тады ён пайшоў на хiтрасць. Нават перад жонкай было смешна валяцца з насмаркам, i ён застагнаў, закашляў, стаў скардзiцца на боль у грудзях.
      - Давай пастаўлю гарчычнiкi. Каб хоць бранхiт не прычапiўся.
      Бадзёрасць нiколi не пакiдала яе. Яна з пяшчотай даглядала яго. Можна сказаць, проста песцiла. I ўсё ж, ён адчуваў, што яе не ашукаеш.
      - Заходзьце, месье Мiнар, - данёсся да яго яе голас з прыхожай. - Не, яму ўжо не кепска. Толькi прашу вас не дужа стамляць яго.
      Гэта азначала, што яна таксама ўступала ў гульню.
      - Якая тэмпература? - занепакоена запытаўся флейтыст.
      - Не дужа пагрозлiвая.
      Ёй страшэнна падабалася гатаваць усялякае зелле, прыпаркi, булёны i гогалi-могалi. Падабалася старанна зашторваць вокны i хадзiць на пальчыках, час ад часу прыадчынiць дзверы i правяраць, цi спiць ён.
      Бедны Мiнар, тут было не да яго! Мэгрэ нават дакараў сябе за гэта. Ён вельмi палюбiў яго. I быў бы рады зрабiць яму прыемнасць.
      Жустэн з'яўляўся шторанiцы, гадзiн ў дзевяць-дзесяць; ён не званiў, а сцiпла шкрабаўся ў дзверы, каб часам не патрывожыць Мэгрэ, калi той раптам яшчэ спiць. Потым шэптам пытаўся пра яго самаадчуванне цi хутка прашмыгваў у пакой, падыходзiў да ложка.
      - Не, не, не падымайцеся! Я толькi праведаць прыйшоў. У вас няма для мяне нiякiх паручэнняў? Для мяне было б вялiкiм шчасцем...
      Гаворка была ўжо не пра тое, каб высочваць злачынцаў. Ён гатовы быў да любой паслугi. Ён прапаноўваў сваю дапамогу i мадам Мэгрэ:
      - Дазвольце мне схадзiць вам за пакупкамi. Я выдатна спраўлюся, вось пабачыце!
      У рэшце рэшт, ён "усяго на адну хвiлiнку" прысаджваўся ля акна - i заставаўся на гадзiны. Калi ў яго пыталiся, як маецца яго жонка, ён жвава адказваў:
      - Якое гэта мае значэнне!
      Надвячоркам, перад работай, ён прыходзiў зноў, ужо ў фраку, таму што ён iграў цяпер на балях дзесьцi на бульвары Сэн-Мiшэль. Iграў ён ужо не на кантрабасе, а на карнет-а-пiстоне, што, мусiць, было цяжкавата для яго, бо вакол рота ў яго доўга трымаўся ружовы след.
      Лё Брэ таксама шторанiцы прысылаў з камiсарыята дзяжурнага праведаць Мэгрэ. Гэтая акалiчнасць прывяла канс'ержку ў вялiкае расчараванне. Яна, канешне, ведала, што яе кватарант службовец, але яна нiколi не падумала б, што ён служыць у палiцыi.
      - Камiсар загадаў перадаць, каб вы папраўлялiся i не хвалявалiся. Усё будзе добра.
      Мэгрэ з галавой зарываўся ў падушку. Гэта дапамагала мысленна засяродзiцца. Тады ён яшчэ не ведаў, што гэта ўвойдзе ў прывычку, што ён даволi часта будзе карыстацца ёй ў хвiлiны адчаю цi скрутнага становiшча.
      Усё пачыналася, як па камандзе. Замест таго каб думкi ўдакладнялiся, святлелi, яны блыталiся, як у гарачцы. Ён паступова правальваўся ў напаўзабыццё, i ява мянялася, набывала новыя формы, пераблытвалася з успамiнамi дзяцiнства. Усё спрыяла гэтаму: i асвятленне ў пакоi, i кветкi на шпалерах, нават пахi з кухнi i мяккiя, кацiныя крокi мадам Мэгрэ...
      Ён узнаўляў усе падзеi з самага пачатку, расстаўляў усiх удзельнiкаў, як шахматныя фiгуркi на дошцы - стары Бальтазар, Жандро-бацька, Элiз i Рышар, Луi, Жэрмена, маленькая пакаёўка Мары.
      Ён ажыўляў iх, прымушаў рухацца. Затым наставала чарга Лё Брэ: ён выходзiў з кватэры на бульвары Рышар-Ленуар, садзiўся ў свой экiпаж, коратка загадваў фурману: "Набярэжная Арфеўр!"
      Цi быў ён на "ты" з вышэйшым начальствам - з Ксаўе Гiшарам? З гэтай хвiлiны ўсё набывала асаблiвую вастрыню. Што казаў Лё Брэ Гiшару там, у прасторным кабiнеце шэфа, куды Мэгрэ заходзiў толькi двойчы i якi быў для яго самым свяшчэнным кутком на зямлi?
      "Мой сакратар, - той малады чалавек, якога вы мне рэкамендавалi, займаецца зараз адным расследаваннем. Я не змог зрабiць iнакш i вымушаны быў даверыць справу яму. Цяпер, здаецца, ён наламае нам дроў".
      Цi гэтак казаў ён? Зусiм верагодна. Лё Брэ - свецкi чалавек, перш за ўсё. Ён шторанiцы займаецца фехтаваннем у клубе Гоша, бывае на прыёмах, прысутнiчае на ўсiх прэм'ерах i з'яўляецца на скачках у светла-шэрым парадным гарнiтуры.
      А Ксаўе Гiшар? Ён быў сябар бацькi Мэгрэ i паходзiў з аднаго з iм асяроддзя. I жыў ён не ў далiне Мансо, а ў цеснай кватэрцы ў Лацiнскiм квартале, праводзячы свой вольны час хутчэй са сваiмi талмудамi, чым з шыкоўнымi дамамi. Не, ён не здольны нi на свiнства, нi на кампрамiс.
      Аднак ён выклiкаў да сябе Барадэ. Што ён яму загадаў?
      Ну а калi ўсё было менавiта так - хiба гэта сведчыць пра тое, што Мэгрэ дапусцiў нейкую памылку? Ён не давёў да канца сваё расследаванне, хай! Ён не ведае, хто стрэлiў у графа. Як не ведае i таго, чаму стрэлiў. Але ён дазнаўся б!
      Ён адчуваў, што i хутка, i добра справiцца са сваiм заданнем. Нездарма ж гэтак перапужаўся камiсар!
      Тады - чаму?
      Газеты болей не ўсчыналi гаворкi пра здарэнне. Справу замялi. Труп Боба, мабыць, адправiлi ў морг, будуць ускрываць.
      Мэгрэ зноў уявiў сябе ў двары дома на вулiцы Шапталь, у баку ад усiх гэтых месье, якiя не звярталi на яго ўвагi. Барадэ, якi не ведаў яго ў твар, мабыць, прыняў яго за каго-небудзь са слуг. Пракурор, суддзя i сакратар суда думалi, што ён з групы Барадэ.
      Адзiн Луi кiнуў на яго насмешлiвы позiрк. Безумоўна, ён ад Жэрмены ведаў пра яго дзейнасць.
      Усё гэта зневажала, прыводзiла ў роспач. Часам ён з заплюшчанымi вачыма, расслаблены ўтульнасцю пасцелi, маляваў сабе план iдэальна праведзенага расследавання.
      "У наступны раз я зраблю вось так i вось гэтак..."
      I вось нечакана на чацвёрты дзень яму збрыдла хварэць, i ён яшчэ да прыходу флейтыста падняўся, вымыўся, не шкадуючы вады, старанна пагалiўся, зняў павязку, якая ўсё яшчэ была на галаве.
      - Ты на работу?
      Ён адчуў патрэбу зноў дыхаць паветрам камiсарыята, сесцi за свой чорны пiсьмовы стол, агледзець вартых жалю клiентаў на лаўцы ля беленай сцяны.
      - Што мне сказаць Жустэну?
      Цяпер флейтыста яны звалi проста Жустэнам, як сябра сям'i, як далёкага сваяка.
      - Калi хоча, то хай падыдзе да мяне ў гадзiну дня, паснедаем разам.
      Ён не надзяваў нанач навуснiкi i вымушаны быў падкруцiць кончыкi вусоў гарачымi шчыпчыкамi для завiўкi валасоў. Большую частку дарогi прайшоў пешкам, каб падыхаць свежым паветрам бульвара, i яго зласлiвасць раставала ў ранiшняй веснавой свежасцi. "Навошта здалiся мне гэтыя людцы?"
      Навошта яму думаць пра ўсiх гэтых Жандро ў iхняй крэпасцi? Пра старога, характар якога перадаецца ў спадчыну ў яго родзе толькi жанчынам? Пра iх выкрутасы з завяшчаннем? Пра тое, каму дастанецца ў спадчыну "Кава Бальтазара?"
      Таму што ён разумеў, што справа не толькi ў грошах. На пэўным узроўнi багацця значэнне набываюць ужо не грошы, а ўлада.
      Справа тычылася таго, у чыiх руках апынецца тоўсты жмут акцый, хто стане заправiлам адмiнiстрацыйнага савета. Элiз? Рышар?
      Як жа ўелася ўсё гэта ў iх скуру, калi дзяўчына забылася на свае дваццаць адзiн год i снiла толькi пра дырэктарскi кабiнет, як некалi снiла пра яго яе матка!
      Стаць галоўным патронам цi галоўнай патранесай!
      "Хай сабе грызуцца!"
      Чорт iх бяры! Менавiта гэта яны i ўчынiлi. А ў вынiку - забiты чалавек, якога нiхто не аплакаў, за выключэннем, праўда, адной дзеўкi з авеню дэ Ваграм.
      Мэгрэ зайшоў у камiсарыят, пацiснуў рукi калегам.
      - А Бертран паехаў праведваць вас.
      Ён не паказаўся камiсару, адразу моўчкi заняў сваё месца, i толькi а палове адзiнаццатай Лё Брэ прыадчынiў дзверы i заўважыў яго.
      - Вы тут, Мэгрэ? Зайдзiце ж да мяне. - Ён стараўся трымацца проста i нязмушана.
      - Сядайце. Я вось думаю, цi разумна вы зрабiлi, што так хутка паднялiся з пасцелi? Магу прапанаваць вам водпуск, пакуль зусiм не акрыяеце. Як па-вашаму, не пашкодзiла б адпачыць некалькi дзён у вёсцы?
      - Я выдатна адчуваю сябе.
      - Тым лепш! Тым лепш! Дарэчы, самi бачыце, уся гэта гiсторыя ўладжана. Мiж iншым, вiншую вас, вы былi недалёка ад iсцiны. Якраз у той дзень, калi я быў у вас, Луi пазванiў у палiцыю.
      - Па ўласнай iнiцыятыве?
      - Прызнацца, я нiчога толкам не ведаю. Ды яно i не важна. Галоўнае, што ён сам прызнае сваю вiну. Ён, мабыць, пранюхаў пра ваша расследаванне, зразумеў, што вы дакапаецеся да праўды.
      Мэгрэ не ўзнiмаў вачэй ад стала, а на яго твары не адбiлася анiякага пачуцця. Камiсар нiякавата прадаўжаў:
      - Ён мiнуў нас i звярнуўся проста ў прэфектуру. Вы чыталi газеты?
      - Так.
      - Канешне, сутнасць трошкi падмалёвана. Данiна неабходнасцi, некалi вы зразумееце гэта. Бываюць выпадкi, калi скандал проста нi да чаго, калi суровая праўда прыносiць болей зла, чым дабра. Зразумейце мяне правiльна. Мы абодва ведаем, што граф прыйшоў туды зусiм не як грабежнiк. Магчыма, яго там чакалi? Элiз Жандро зрабiла нямала паслуг яму. У самым лепшым сэнсе слова.
      Не забывайце, што яна нарадзiлася ў замку д'Ансенваль, што iснуюць повязi памiж iх сем'ямi.
      Боб быў прапашчы чалавек. Ён з нейкiм шаленствам скочваўся ўсё нiжэй i нiжэй. Чаму б ёй было не паспрабаваць паставiць яго на правiльны шлях?
      Гэта думка маёй жонкi, а яна добра ведае характар Элiз.
      Але не ў гэтым справа. Цi не быў ён п'яны той ноччу, як гэта часта з iм здаралася? Цi не паводзiў ён сябе абуральна?
      Луi даволi скупы на падрабязнасцi. Ён прыбег на крыкi. Калi ўбег у пакой, Боб i Рышар Жандро бiлiся, i яму здалося, што ў руцэ графа блiснуў нож.
      - Нож знайшлi? - цiха запытаў Мэгрэ, не ўзнiмаючы вачэй ад стала.
      Здавалася, ён упарта разглядвае нейкую плямку на палiраванай настольнiцы.
      - Не ведаю. Расследаванне вёў Барадэ. Пацверджана, што на начным столiку ляжаў рэвальвер i што Луi, баючыся за жыццё свайго гаспадара, схапiў рэвальвер i стрэлiў.
      Цяпер самi памяркуйце, мой юны сябар, каму быў выгадны скандал? Натоўп не прыняў бы праўды. Мы жывём у такi час, калi пэўныя класы грамадства ўзяты на мушку. На карту быў пастаўлены гонар мадэмуазель Жандро. Таму што менавiта яе гонар аказаўся б на языках.
      Як бы там нi было, перад намi тыповы выпадак самаабароны.
      - Вы верыце, што стрэлiў дварэцкi?
      - У справе маецца яго прызнанне. Паразважайце над гэтым, Мэгрэ. Падумайце, якою была б рэакцыя пэўнай прэсы i якiя былi б вынiкi гэтай справы для дзяўчыны, абвiнавачваць якую нiшто не дае нам права. Нi ў чым, хiба толькi ў пэўнай... гм... экспансiўнасцi.
      - Разумею.
      - Мадэмуазель Жандро паехала ў Швейцарыю, у яе зусiм развiнчаны нервы, i яна, вiдаць, прабудзе за мяжой некалькi месяцаў. Луi пакуль на волi i, верагодна, адсвяткуе спыненне следства. Яго адзiная вiна ў тым, што, будучы ў замяшаннi, ён, замест таго каб неадкладна прызнацца ва ўсiм, закапаў труп у садзе.
      - Ён сам закапаў яго?
      - Пастаўце сябе на месца Рышара Жандро. Я бачу, вы ўсё яшчэ нiяк не можаце зразумець, але некалi вам усё стане ясна. Ёсць выпадкi, калi мы не маем права...
      Ён замяўся, падбiраючы словы, i тады Мэгрэ падняў галаву i роўна, абыякава, амаль наiўна закончыў:
      - ...паступаць так, як загадвае нам наша сумленне?
      Голас Лё Брэ адразу ж загучаў суха i высакамерна, высакамерна, як нiколi.
      - Маё сумленне не мае ў чым папракнуць мяне, - абрэзаў камiсар, - i я лiчу, што яно ў мяне гэткае ж далiкатнае, як i ў любога iншага. Вы юнак, Мэгрэ, i толькi пагэтаму я не магу крыўдзiцца на вас.
      Роўна апоўднi ў службовым памяшканнi зазванiў тэлефон. Iнспектар Бесан зняў слухаўку i аклiкнуў Мэгрэ:
      - Гэта вас. Усё той жа тып. Трэцi дзень ужо звонiць, i заўсёды ў адзiн i той жа час.
      Мэгрэ схапiў слухаўку.
      - Алё! Жуль?
      Ён пазнаў голас Дэдэ.
      - Як у вас - парадак? Вы ўжо зноў упрэглiся? Скажыце, вы збiраецеся снедаць?
      - А што?
      - Ды мне тут цюкнула ў галаву адна iдэя. Я даўно - з пэўнага часу - прагну выцягнуць вас снедаць за горад. Не бойцеся. Я прыеду за вамi на сваёй таратайцы. Не да камiсарыята, разумеецца, я не дужа люблю падобныя мясцiнкi. Буду чакаць вас на рагу вулiцы Фантэн. Згода?
      Небарака-флейтыст, зноў яму не пашанцавала!
      - Перадайце яму, што я вымушаны быў адлучыцца па важнай справе i абавязкова пабачуся з iм сёння ўвечары цi заўтра ранiцай.
      Праз чвэрць гадзiны ён ужо сядаў у шэры "дыён-бутон". Дэдэ быў адзiн.
      - Як вам - усё роўна куды? Вы любiце смажаных печкуроў? Толькi найперш трэба забегчы да Маё, прамачыць горла.
      Яны сапраўды спынiлiся каля бара, зайшлi туды, i Дэдэ ўладна заказаў дзве чаркi густога абсенту.
      Настрой у яго быў вясёлы, але ўглыбiнi вочы прытойвалi сур'ёзнасць. На iм быў усё той жа клятчасты гарнiтур, туфлi колеру гусiнага памёту i крыклiва яркi, пунсовы гальштук.
      - Кульнём яшчэ па адной? Не? Воля ваша. Сёння ў мяне няма прычын спойваць вас.
      Выехалi з горада, потым дарога пайшла берагамi Сены, на якой пагойдвалiся рыбацкiя лодачкi, i, нарэшце, спынiлiся ля невялiкага шынка ля самай ракi, з садам з альтанкамi.
      - Ану, Густаў, скумекай нам абед на славу! Пачнём са смажаных печкуроў.
      I растлумачыў Мэгрэ:
      - Ён зараз закiне сетку, i мы атрымаем iх проста жывенечкiмi.
      Затым зноў да гаспадара:
      - А што падасi нам потым?
      - Як наконт пеўня ў вiне, у ружовым бажале?
      - Давай пеўня!
      Дэдэ пачуваўся тут, як дома - пайшоў на кухню, потым спусцiўся ў склеп i вярнуўся адтуль з пляшкай белага луарскага вiна.
      - Гэта зацьмiць усё пiтво свету. А цяпер, пакуль прычакаем смажанку, можаце набiваць люльку. Можна i пабалаболiць.
      Ён, вiдаць, адчуў, што трэба растлумачыць свае паводзiны:
      - Ведаеце, чаму мне захацелася пабачыцца з вамi? Таму што ў глыбiнi душы вы мне дужа даспадобы. Вы яшчэ не струхлi, як большасць вашых калег.
      Ён таксама будзе трошкi падмалёўваць праўду - Мэгрэ выдатна разумеў гэта. Людзi такога гатунку, як Дэдэ, - страшэнныя балбатуны, i гэта часта губiць iх. Яны настолькi ганарацца сваёй персонай, што амаль заўсёды адчуваюць патрэбу расказаць пра свае ўчынкi.
      - Дзе Люсiль? - запытаў Мэгрэ, якi чакаў, што ўбачыць тут i яе.
      - Хочаце верце, хочаце не, але яна сапраўды захварэла. Цi ведаеце, гэтае дзяўчо па вушы ўлiпла ў Боба. Дзеля яго яна разбiлася б на друзачкi. Уся гэта гiсторыя проста даканала яе. Спачатку яна i слухаць не хацела пра тое, каб пакiнуць вулiцу Брэй: там, цi бачыце, усё нагадвае ёй пра яго. Учора я нарэшце ўгаварыў яе паехаць у вёску. I адвёз яе туды. Потым я паеду да яе. Але досыць! Можа, яшчэ калi-небудзь вернемся да гэтага.
      Ён запалiў цыгарэту, павольна выпусцiў дым праз нос. Вiно iскрылася ў чарках, пад свежым ветрыкам трымцела маладая лiстота альтанак, было вiдно, як гаспадар, стоячы ў ялiку, пiльна ўзiраўся ў ваду, гатовы закiнуць сець.
      - Думаю, вы з цiкаўнасцi кiнулi вокам у заведзенае на мяне дасье i змаглi пераканацца, што я нiколi не ўлiпаў у сур'ёзную справу. Усё па дробязях. Мне двойчы давялося адседзець па паўгода, i я пакляўся, што ўсё, завяжу, з мяне досыць!
      Ён выпiў i працягваў:
      - Газеты чыталi?
      Мэгрэ сцвярджальна кiўнуў галавой.
      - Для ўсемагутных i яны ўсёмагутныя. Калi б вы толькi бачылi Люсiль. Яна збялела як палатно. Памкнулася ляцець туды i выдаць хаўруснiкаў. Я ледзь супакоiў яе.
      "Што гэта дасць?" - даводзiў я.
      Трэба было загадзiць яго, вось яны i загадзiлi, цi ж не так? Калi б мне давялося сустрэць дзе-небудзь у цёмным кутку гэтага крываносага Рышара, цi як яго там, ох, з якой асалодай я натоўк бы яму лыч!
      Гэта ж трэба, харкнуў мне пяцьдзесят тысяч канцоў - i не лыс. Ну што ж! Мiж намi, хоць гэта i ваш хлеб, запомнiце, нашы дарожкi з iм яшчэ сыдуцца. Рана цi позна. Падла ёсць падла. А гэтакiх асабiста я за вярсту нюхам пазнаю.
      А што ў вас?
      - Мне не дазволiлi прадаўжаць расследаванне, - прамармытаў Мэгрэ.
      - Ведаю. I мне плоцяць за тое, што я гэта ведаю.
      - Яны i вам загадалi маўчаць?
      - Мне сказалi, каб я не соваў свой нос - тады квiты. Яны тады скрозь пальцы будуць глядзець на маю дзейнасць.
      I азначала гэта, што яны заплюшчваюць вочы на ўсе дробныя грашкi Дэдэ, што яму даруюць удар, якi ледзь не адправiў Мэгрэ на той свет, i не стануць дапытвацца, адкуль узялiся сорак дзевяць тысяч франкаў, знойдзеных у ягоным партманеце.
      - Але ад каленца з дварэцкiм я проста вочы вылупiў. Вы верыце ў гэта?
      - Не.
      - Разумна! Iначай я перастаў бы паважаць вас. Трэба ж было знайсцi некага, хто стрэлiў, - дык хай iм i акажацца лiзаблюд. Як па-вашаму, хто згуляў у "пiф-паф"? Тут можна быць шчырымi, праўда? Толькi ўлiчыце, што калi вам узбрыдзе ў галаву пакарыстацца тым, што я вам тут наказаў, я прысягну, што нi пра што падобнае я i не заiкаўся. Па-мойму, гэта - дзеўка.
      - Я таксама так думаю...
      - З той рознiцай, што ў мяне нямала падстаў думаць менавiта так. Дадам, што калi яна i кокнула Боба, дык зусiм памылкова. Бо ўгробiць яна хацела свайго мiлага браточка. Бо яны так ненавiдзяць адно аднаго, як толькi могуць ненавiдзець у падобных сямейках.
      Шкада, што вы не былi знаёмы з Бобам. Шыкоўнейшы хлопец! Цi ж дзiва, што яны не пераварвалi яго!
      Але ён не быў злы, скажу я вам. Ён не меў нi кропелькi зласлiвасцi. Ён быў вышэй гэтага. Ён настолькi пагарджаў iмi, што яму было проста смешна.
      Калi гэтая дзеўка пачала круцiцца вакол яго...
      - Калi гэта пачалося?
      - Восенню. Бог ведае, хто навёў яе на розум. Кожны знаў, што Боба можна знайсцi пасля скачак а палове шостай у бары на авеню дэ Ваграм.
      - I яна пайшла туды?
      - Яшчэ б! Нават без вуалеткi. Яна прадставiлася яму, сказала, што жыве ў замку д'Ансеваль, што цiкавiцца iм i палiчыць за шчасце прымаць яго ў сваiм доме.
      - Ён спаў з ёю?
      - Дзiва што! За iм прысылалi. Ён нават прыводзiў яе ў вядомы вам гатэль на вулiцу Брэй. Каб паглядзець, да чаго яна можа дайсцi, разумееце? Слаўны хлопец. Але яна зусiм не тая лялька, каб пайсцi ў гатэль дзеля адных любошчаў.
      Тэмпераменту ў яе не болей, чым у бетоннай сцяны. Ад Люсiль ён нiчога не ўтойваў. У яе не хапiла б рэўнасцi да ўсiх, што прайшлi праз яго рукi! А вось i печкуры! Цiкава, цi спадабаюцца яны вам?
      Ён умеў i есцi, i гаварыць адначасова, i не прамiнаў нi таго, нi другога, у дадатак не забываючы прылашчыць другую пляшку, пастаўленую на стол.
      - Не спрабуйце зразумець. Самому Бобу, не ў крыўду будзь вам сказана, якi быў хiтрэй нас абодвух разам, спатрэбiўся час на гэта. Што яго найбольш здзiўляла, дык гэта яе прага выйсцi за яго замуж.
      Яна выклала яму свае ўмовы. Працаваць, зразумела, ён не будзе мець патрэбы, кожны месяц яму будзе выдавацца пэўная сума на кiшэнныя выдаткi - i ўсё. Боб i вухам не павёў. Ён разумеў, што яна проста шалее стаць графiняй д'Ансеваль. Ёсць такiя людзi. Спачатку яны купляюць замак. А потым iх бярэ сквапнасць насiць яго iмя, купiць i продкаў былога ўладальнiка замка. Гэтак Боб мне растлумачыў.
      Ён паглядзеў Мэгрэ ў вочы i, задаволены зробленым уражаннем, сказаў, як адрэзаў:
      - Дык вось, справа была зусiм не ў гэтым!
      Ён грыз хрумсткiя печкуры, раз-пораз паглядваў на Сену, дзе марудна праплывалi баржы, якiя пачыналi гусцi яшчэ за некалькi соцень метраў ад шлюза.
      - I не спрабуйце звесцi канцы з канцамi. Не зведзяце. Боб, калi дазнаўся пра гэта, аж задыхнуўся ад ярасцi. Хоць i ведаў назубок гiсторыю гэтай сямейкi. Ведаеце, ад каго зыходзiла думка пра шлюб? Ад старога!
      Ён трыумфаваў.
      - Прызнайцеся, што дзеля такой навiны варта паехаць снедаць ажно ў Божываль. Вы чулi пра старую мумiю, якая завяшчала свой дом i карцiны пад музей? Калi хочаце ад душы нарагатацца, дык слухайце, што было далей. Заўважце, я таксама не ўсё ведаю. Дый Боб ведаў не ўсё да канца. Аказваецца, стары, якi пачаў з таго, што валэндаўся са сваiм корабам па вёсках, марыў пра ўнукаў i праўнукаў высакароднага паходжання. Хочаце ведаць, што я пра ўсё гэта думаю? Гэта было б ягонай помстай. Бо, здаецца, Ансевалi не дужа цырымонiлiся з iм. Яны прадалi яму свой замак i фермы. Сцiпла выбралiся. Аднак нi разу не запрасiлi яго нi на абед, нi хоць на снеданне. I тады ён у сваiм завяшчаннi паставiў умовы, якiя ўсхвалявалi ўсю сям'ю. Яшчэ была жывая яго дачка, калi ён памёр, але мiльянеры - не дурнi, яны загодзь распараджаюцца сваiмi мiльёнамi. Стары ўсё прадугледзеў. Пасля смерцi дачкi акцыi павiнны былi быць падзелены на дзве часткi: пяцьдзесят адзiн працэнт - паненцы, сорак дзевяць працэнтаў крываносаму. Вiдаць, такi падзел мае вельмi вялiкае значэнне, бо ён, як яны кажуць, забяспечвае большасць галасоў дзяўчыне. Асабiста я не надта разбiраюся ў гэтым. Ды лiха з iм. Завяшчанне павiнна ўвайсцi ў сiлу, калi ёй споўнiцца дваццаць адзiн год.
      - У наступным месяцы, - заўважыў Мэгрэ.
      - Далей... Тым горш калi ўжо няма куды лезцi пеўню ў вiне!.. Дык пра што гэта мы гаварылi? Ага!.. Ды тут ёсць адна закавыка. Калi цыпулька выйдзе замуж за каго-небудзь з Ансевалей, яна атрымае абсалютна ўсе акцыi, з абавязацельствам выплочваць брацiку штомесячную дапамогу з яго долi спадчыны.
      Гэта азначае, што тады яму не бачыць як сваiх вушэй нi офiса, нi замка нiчагусенькi. Бальтазары, Жандро зробяцца тады д'Ансевалямi, i род iх заўзыходзiў бы ад крыжаносцаў.
      Боб быў вельмi дасведчаны ва ўсiх гэтых штукенцыях. I вы не можаце сабе ўявiць, як ён рагатаў!
      - Ён даў згоду?
      - За каго вы яго лiчыце?
      - Якiм жа чынам ён даведаўся пра ўсё гэта?
      - Ад браточка. I вы толькi гляньце, як па-дурному чалавек можа страцiць сваю скуру. Крываносы Жандро таксама не ёлупень. У яго няма жадання марнаваць час у клубах ды ўлягаць за служанкамi з вулiцы Мiра, як яго бацька. Яму таксама хочацца быць патронам.
      - Я пачынаю разумець.
      - Быць не можа! Нават Боб - i той не адразу зразумеў. Крываносы запрасiў яго да сябе ў офiс. Яго кабiнет - што рызнiца: усе сцены ў драўляных барэльефах, гатычная мэбля, а на адной сцяне - партрэт старога ад падлогi да столi. Ён глядзiць з яго, як жывы, а ў вачах - насмешка.
      Калi папраўдзе, то з усёй сям'i я, можа, аднаго гэтага старога змог бы выцерпець. Боб казаў, што гэта была самая хiтрая бестыя, якую ён сустракаў калi-небудзь. Гэта, канешне, было сказана дзеля прыгожага слоўца. Боб i не бачыў яго, стары даўно памёр... Далей - болей. Браточак выкладвае ўсё як ёсць. Пытае ў Боба, цi збiраецца той жанiцца на яго сястры. Боб адказвае яму, што нiколi не меў такога намеру.
      Той пярэчыць яму, што ён не мае рацыi, што гэта будзе выгадна для ўсiх. А чаму выгадна? Таму, што ён, Рышар Жандро, раскашэлiцца для мужа сваёй сястры. Падсыпле столькi грошай, колькi той пажадае. Пры адной умове: што ён будзе смыкаць яго сястру па белым свеце, будзе прыдумляць ёй усялякiя забавы, каб адбiць ахвоту ад камерцыi.
      Цяпер цямiце? Боб адказвае, што не адчувае сябе здатным да гэткай работы. Тады гэты крываносы гад заяўляе, што ён рызыкуе вельмi дорага заплацiць за гэта. Як успомню, што вы гатовы былi запраторыць мяне за краты за пяцьдзесят канцоў, якiмi я разжыўся ў гэтай поскудзi!.. Але я не злую на вас. Што вы маглi ведаць?!
      Iх агарнуў цудоўны водар, якi зыходзiў ад пададзенага пеўня ў вiне. Дэдэ, хоць толькi што скардзiўся на сытасць, усё ж з салiдным апетытам прыступiў да яго.
      - Ану, паспытайце гэта бажале i прызнайцеся, што ўсё-такi было б шкада пазбавiць мяне такога снедання i пасадзiць на турэмную цуру! Ведаеце, што песцiў у сваёй мазгаўнi гэты лыч? Я казаў вам, што Боб быў шыкоўны хлопец, але я не хачу сказаць, што ён быў анёльчык. Яму, як усiм людзям, здаралася сядзець без капейкi ў кiшэнi. Ён з маленства быў знаёмы з усялякiмi багацеямi. I часам дзеля смеху ён падрабляў iх подпiсы на вэксалях i iншых паперках. I ў гэтым няма нiчога паганага. Доказам тое, што нiхто нават не скардзiўся на яго, i ўсё ўладкоўвалася самым найлепшым чынам. Дык вось, прыяцеле Жуль! Гэтая гадзiна богведама як скупiла цэлы жмут такiх паперак. "Калi вы не жэнiцеся на маёй сястры, я пасаджу вас за краты. Калi вы жэнiцеся на ёй, але не будзеце цаца, я зноў-такi пасаджу вас за краты". Звер! Люты звер! Яшчэ больш люты, чым стары! Магу пабажыцца, Боб ужо шкадаваў, што паквапiўся на курачку i ўлiп у гэту гiсторыю. Што да кралi, то яна страшэнна спяшалася. Ёй карцела iсцi пад вянец неадкладна, не чакаючы, калi споўнiцца дваццаць адзiн год. Яна закiдала яго лiстамi, дэпешамi. Прызначала яму спатканне за спатканнем. Ён калi хадзiў, калi не хадзiў. Часцей за ўсё не хадзiў. Тады яна сама iшла за iм на вулiцу Брэй i чакала яго на рагу авеню, зусiм не хвалюючыся, што яе могуць прыняць не за тую... Люсiль добра ведала яе...
      - Калi вы адвезлi на вулiцу Шапталь, пятнаццатага ноччу...
      - Ён вырашыў пакласцi гэтаму канец, выкласцi ёй усё, сказаць, што ён не купляецца i не прадаецца, анi ёй, анi яе браточку.
      - Ён прасiў вас пачакаць яго?
      - Не тое каб прасiў, але ён не збiраўся бавiцца там. Вам крылца цi лапку? Абавязкова паспытайце грыбкоў: Густаў сам i збiрае, i смажыць iх.
      У Мэгрэ быў выдатны настрой, i прычынай яго, мусiць, трошкi было i бажале, выпiтае пасля белага сухога вiна.
      - Вы не ламаеце сабе галаву над тым, чаму я вам усё гэта расказваю?
      - Не.
      - Самi ведаеце?
      - Ведаю.
      Прынамсi, ён здагадваўся. Дэдэ было цяжка на душы - ён павесiў нос на квiнту, як сказаў бы ён сам. Ён не мог маўчаць. З Мэгрэ ён нiчым не рызыкаваў. А з другога боку, ён меў i пэўны "дазвол".
      Але якраз гэтым ён не ганарыўся. Сённяшнi сняданак ён прыдумаў для таго, каб самому прадставiцца ў лепшым святле.
      Не раз потым гэты сняданак у Божывалi будзе прыходзiць на памяць Мэгрэ, i, магчыма, менавiта гэты ўспамiн неаднойчы засцеражэ яго ад безразважных рашэнняў i раптоўных вывадаў.
      - Што адбылося там, наверсе, я не ведаю.
      Мэгрэ таксама не ведаў, але ўстанавiць iсцiну было лёгка. Ён толькi хацеў бы ведаць, цi сапраўды Рышар Жандро збiраўся правесцi гэты вечар дома. Можа, ён павiнен быў застацца ў клубе цi яшчэ дзе-небудзь? А магчыма - i гэта было ў яго характары - сам Боб папрасiў Рышара падняцца да сястры? Чаму ж не?
      Хоць бы для таго, каб выказаць iм абаiм усё, што ён пра iх думае.
      "Па-першае, я не збiраюся жанiцца..."