Жорж Сiмэнон
      Першая справа Мэгрэ
      Раман
      Пераклад: Нiна Мацяш
      Раздзел I
      ФЛЕЙТЫСТ ДАЕ ПАКАЗАННI
      Чорны бар'ер падзяляў пакой на дзве часткi. На палове, прызначанай для наведвальнiкаў, самотна тулiлася каля пабеленай сцяны, спярэшчанай службовымi плакатамi i аб'явамi, чорная лава. Другую палову займалi пiсьмовыя сталы з чарнiлiцамi, палiцы, напакаваныя разбухлымi папкамi, таксама чорнымi, так што ўсё тут было чорна-белае. Але найбольшую ўвагу звяртала на сябе печка, якая красавалася на лiсце жалеза, чыгунная печка-"буржуйка" з тых, што можна ўбачыць хiба толькi на вакзале якога-небудзь захалуснага гарадка. Труба з яе спярша iмкнулася ўгору, да самай столi, потым крута выгiналася ўбок цераз увесь пакой i, нарэшце, утыкалася ў сцяну.
      Прыгажунчык палiцэйскi па прозвiшчу Лякер сядзеў у пакоi, расшпiлiўшы мундзiр, i ледзьве адольваў дрымоту.
      Насценны гадзiннiк у чорным футарале паказваў дваццаць пяць хвiлiн другой гадзiны ночы. Раз-пораз патрэскваў адзiны ў пакоi газавы ражок. I ў печы таксама час ад часу гуло без дай прычыны.
      Спакой ночы ўсё радзей i радзей парушаўся то пошчакам ляскоткi вартаўнiка, то вясёлай песенькай запозненага гулякi, то грукатам фiякра па крутой вулiцы.
      За сталом злева, уткнуўшыся ў невялiкую новенькую брашуру "Курс апiсальных прыкмет (славесны партрэт) для афiцэраў i iнспектараў палiцыi", як школьнiк, варушыў вуснамi сакратар камiсарыята квартала Сэн-Жорж.
      На форзацы кнiгi было акуратна выведзена ад рукi фiялетавым чарнiлам: Ж.МЭГРЭ.
      Ужо трэцi раз за гэту ноч Жуль Мэгрэ, малады сакратар палiцэйскага камiсарыята, уставаў з-за стала паварушыць у печцы жар. Памяць аб гэтай печцы ён пранясе праз усё сваё жыццё; амаль гэткая ж будзе стаяць у яго на Набярэжнай Арфеўр, а пазней, калi ва ўсе памяшканнi крымiнальнага вышуку правядуць цэнтральнае ацяпленне, Мэгрэ - тады ён ужо будзе камiсарам батальёна палiцыi цi начальнiкам аператыўнай групы - здолее дабiцца дазволу захаваць такую печку ў сваiм кабiнеце.
      Было 15 красавiка 1913 года. Тады вышукная палiцыя яшчэ называлася Сюртэ. Ранiцай на Лангшанскi вакзал урачыста прыбыў адзiн каранаваны чужаземец, сустракаць якога ездзiў сам прэзiдэнт рэспублiкi. Афiцыйныя ландо пад эскортам нацыянальнай гвардыi пры поўным парадзе паволi прадэфiлявалi па авеню дзю Буа i Елiсейскiх палях мiж дзвюма шарэнгамi натоўпу i сцягоў.
      У Оперным тэатры адбыўся вялiкi ўрачысты вечар, i толькi пад ноч ацiх развясёлы людскi гоман i пагаслi агнi феерверкаў.
      Палiцыя знемагала. Нягледзячы на прынятыя меры засцярогi - загадзя праведзеныя арышты i тайную дамоўленасць з пэўнымi падазронымi асобамi, - усё ж трэба было апасацца, што ў любы момант можа мець месца якая-небудзь выхадка з боку анархiстаў. Так i пiльнуйся, каб па маршруту следавання высокага госця не ўзарвалася бомба.
      У камiсарыяце квартала Сэн-Жорж на цiхай вулiцы Лярошфуко дзяжурылi Мэгрэ i палiцэйскi Лякер. Роўна а палове другой ночы абодва разам натапырылi вушы, пачуўшы знадворку таропкiя крокi. Дзверы расчынiлiся. Задыханы малады чалавек, жмурачыся ад яркага святла, абвёў вачыма пакой.
      - Месье камiсар? - спытаў ён, з цяжкасцю пераводзячы дыханне.
      - Я сакратар яго, - адказаў Мэгрэ, не скранаючыся з месца.
      Ён яшчэ не ведаў, што гэта пачыналася яго першая самастойная справа.
      * * *
      Малады чалавек быў светлавалосы, шчуплы, блакiтнавокi, з хваравiтым румянцам на шчоках. Паверх фрака - прарызiнены плашч. У адной руцэ юнак трымаў кацялок, другою раз-пораз мацаў свой распухлы нос.
      - На вас напалi хулiганы?
      - Не. Я спрабаваў прыйсцi на помач жанчыне, якая клiкала на ратунак.
      - На вулiцы.
      - У нейкiм прыватным асабняку на вулiцы Шапталь. Вы павiнны неадкладна пайсцi туды. Яны выштурхнулi мяне за дзверы.
      - Хто?
      - Нейкi... Не то дварэцкi, не то канс'ерж.
      - А цi не пачалi б вы з самага пачатку? Што вы рабiлi на вулiцы Шапталь?
      - Я вяртаўся з працы. Мяне завуць Жустэн Мiнар. Я другая флейта ў эстрадным аркестры Лямуро, але вечарамi iграю ў рэстаранчыку "Клiшы", што на бульвары Клiшы. Жыву на вулiцы Анг'ен, якраз насупраць рэдакцыi "Пцi Парыз'ен". Iшоў, як звычайна, спачатку па вулiцы Балю, затым па Шапталь.
      Мэгрэ добрасумленна запiсваў.
      - Калi я аказаўся прыблiзна на сярэдзiне вулiцы, - яна амаль заўсёды бязлюдная ў гэты час, - бачу: стаiць аўто "дыён-бутон", а матор працуе. За рулём мужчына ў шэрай тужурцы, твар амаль цалкам схаваны вялiкiмi цёмнымi акулярамi. Калi я падышоў трошкi блiжэй, на трэцiм паверсе асабняка раптам расчынiлася акно.
      - Вы запомнiлi нумар дома?
      - Запомнiў. Семнаццаць-бiс. Гэта прыватны асабняк, з вялiкiм парадным пад'ездам. Святла не было нiдзе ў доме. Толькi другое акно, калi лiчыць злева, было асветлена, тое самае, што расчынiлася. Я падняў галаву. I заўважыў постаць жанчыны. Яна выткнулася з акна i закрычала: "Ратуйце!.."
      - Што зрабiлi вы?
      - Пачакайце... Нехта, вiдаць, тузануў яе назад. I ў той жа момант раздаўся стрэл. Я - зiрк на легкавушку, якую толькi што абмiнуў, але яна раптоўна сарвалася з месца - толькi яе i бачыў.
      - Вы ўпэўнены, што гэта быў стрэл, а не трэск матора?
      - Абсалютна ўпэўнены. Тады я кiнуўся да дзвярэй i пазванiў.
      - Вы былi адзiн?
      - Адзiн.
      - Узброены?
      - Не.
      - Што ж вы збiралiся рабiць?
      - Але ж...
      Пытанне настолькi збiла з толку флейтыста, што ён не знайшоўся, што адказаць. Калi б не светлыя вусы i рэдкая бародка, яму можна было б даць гадоў шаснаццаць, не болей.
      - Суседзi нiчога не чулi?
      - Вiдаць, не.
      - Вам адчынiлi?
      - Не адразу. Я званiў мо разы тры. Потым стаў грукаць у дзверы. Нарэшце пачулiся крокi: нехта зняў ланцужок, адкiнуў засаўку. У парадным святла не было, але насупраць дома стаiць газавы лiхтар.
      Гадзiна сорак сем. Флейтыст раз-пораз занепакоена паглядвае на насценны гадзiннiк i працягвае:
      - Здаравенны дзяцiна ў фраку, мабыць, дварэцкi, спытаўся, што мне трэба.
      - Вы кажаце, ён быў апрануты па ўсёй форме?
      - Ну вядома!
      - У манiшцы i пры гальштуку?
      - Канечне!
      - А мiж тым у доме было цёмна?
      - Апрача пакоя на трэцiм паверсе.
      - Што вы яму сказалi?
      - Дакладна не памятаю. Я хацеў зайсцi ў дом.
      - Чаго?
      - Паглядзець, што там адбываецца. Але ён заступiў мне дарогу. Тады я пачаў тлумачыць, што нейкая жанчына крычала праз акно, клiкала ратаваць яе.
      - Ён сумеўся?
      - Ён змрочна глядзеў на мяне i моўчкi стараўся ўсiм сваiм корпусам выпхнуць мяне з дзвярэй.
      - А потым?
      - А потым ён нешта буркнуў. Я не зусiм разабраў. Адным словам, нешта накшталт таго, што я трызню або што я п'яны. У цемры нечакана раздаўся яшчэ нечы голас - мне здалося, што крыкнулi з пляцоўкi на другiм паверсе.
      - Што менавiта?
      - "Не марнуйце часу, Луi!"
      - I што?
      - Тады ён штурхнуў мяне, але я не паддаўся, i ён ударыў мяне кулаком проста ў твар. I я апынуўся на вулiцы перад замкнёнымi дзвярыма.
      - На трэцiм паверсе па-ранейшаму гарэла святло?
      - Не.
      - Аўтамабiль не вярнуўся?
      - Не... А цяпер, можа, нам варта было б схадзiць туды?
      - Нам? Вы гатовы суправаджаць мяне?
      Гэты кантраст памiж жаноцкай кволасцю флейтыста i яго безразважнай рашучасцю адначасна i смяшыў, i кранаў.
      - Хiба не мне з'ездзiлi па фiзiяномii?! Дык вось, я падаю скаргу.
      - Што ж, ваша права.
      - Але было б найлепш, каб мы пайшлi туды неадкладна. Як вы думаеце?
      - Якi, вы сказалi, нумар дома?
      - Семнаццаць-бiс.
      Мэгрэ звёў бровы: адрас яму нешта цьмяна прыгадаў. Ён дастаў з палiцы адну з папак, вычытаў нейкае прозвiшча i яшчэ больш схмурнеў.
      У той вечар Мэгрэ быў у мундзiры. Гэта быў, можна сказаць, першы мундзiр у яго жыццi. За некалькi дзён да таго, пра што будзе расказана ў сувязi з вiзiтам каранаванай асобы, усе службоўцы палiцыi абавязаны былi з'яўляцца на працу ў поўнай параднай форме - у любую хвiлiну любы з iх мог быць далучаны да кола афiцыйных асоб.
      Яго новенькi прарызiнены плашч быў копiяй плашча Жустэна Мiнара.
      - Пайшлi! Калi будуць пытацца мяне, Лякер, скажыце, што я хутка вярнуся.
      Мэгрэ быў трошкi ўсхваляваны. Прозвiшча, якое ён толькi што вычытаў у папцы, было такое iнтрыгуючае, што яму стала не па сабе.
      Яму, сакратару камiсарыята, было дваццаць шэсць гадоў, i мiнула ўсяго пяць месяцаў, як ён ажанiўся. За чатыры гады, што ён праслужыў у палiцыi, яму прыходзiлася выконваць самыя сцiплыя абавязкi, пачаўшы з дзяжурстваў на дарогах, потым на вакзалах, затым у буйных крамах; толькi з год таму ён быў назначаны на пасаду сакратара ў камiсарыяце квартала Сэн-Жорж.
      А ва ўсiм квартале самае шаноўнае прозвiшча было, безумоўна, прозвiшча ўласнiкаў дома 17-бiс па вулiцы Шапталь.
      Жандро-Бальтазар. Фiрма па продажу кавы "Бальтазар". Гэтае прозвiшча, выведзенае вялiзнымi бурымi лiтарамi, красавалася на ўсiх станцыях метро. А фургоны гандлёвага дома "Бальтазар", запрэжаныя чацвёркай выдатных бiцюгоў у раскошнай збруi, з'яўлялiся як бы неад'емнай рысай аблiчча Парыжа.
      Сам Мэгрэ з задавальненнем пiў каву "Бальтазар". А калi iшоў па авеню Опера, то нiколi не прамiнаў выпадку падыхаць цудоўным водарам падсмажаных зярнятак кавы, якi даносiўся з вiтрын крамаў фiрмы "Бальтазар".
      Ноч была светлая i золкая. На спадзiстай вулiцы - нi душы, нiводнага фiякра паблiзу. Мэгрэ ў тыя гады быў амаль гэткi ж хударлявы, як i ягоны спадарожнiк-флейтыст, i калi яны крочылi поруч па вулiцы, iх можна было прыняць за двух падлеткаў.
      - Спадзяюся, вы не "пад мухай"?
      - Я ўвогуле не п'ю. Лекар забаранiў.
      - Вы ўпэўнены, што бачылi, як расчынiлася акно?
      - Абсалютна ўпэўнены.
      Мэгрэ ўпершыню так спяшаўся - ляцеў як на крылах. Дагэтуль ён толькi суправаджаў свайго шэфа месье Лё Брэ, самага свецкага ва ўсiм Парыжы камiсара, у паасобных выездах палiцыi на месца здарэння i чатыры разы для ўстанаўлення факта адзюльтэра.
      Вулiца Шапталь была гэткая ж пустынная, як i вулiца Лярошфуко. Нiводзiн агеньчык не свяцiўся ў асабняку Жандро-Бальтазараў, адным з найлепшых асабнякоў квартала.
      - Вы казалi, што ля дома стаяў аўтамабiль.
      - Не зусiм ля дома. Хвiлiначку... Во, якраз вось тут.
      Сапраўды, не зусiм ля дома. Трошкi прамiнуўшы яго. Мэгрэ, галава якога была набiта апошнiмi тэарэтычнымi выкладкамi адносна паказанняў сведак, запалiўшы васковую запалку, нагнуўся над брусчаткай.
      - Вось бачыце! - пераможна ўсклiкнуў музыкант, паказваючы пальцам на вялiкую масляную пляму.
      - Пайшлi. Хоць я i не зусiм упэўнены, што раблю правiльна, дазваляючы вам iсцi са мной.
      - Дык мяне ж ударылi!
      I ўсё ж на душы ў Мэгрэ было трывожна. Паднiмаючы руку да кнопкi званка, ён адчуў, як зашчымела сэрца, i стаў прыпамiнаць, на якi артыкул закона ён можа зараз спаслацца. Ордэра ён не меў. Апроч таго, цяпер глыбокая ноч. Цi мог ён абгрунтаваць матывы свайго ўрывання, калi адзiным рэчавым доказам злачынства быў распухлы нос флейтыста?
      Як i флейтысту, яму давялося пазванiць тройчы, але грукаць нагой у дзверы ён не стаў. Нарэшце з-за дзвярэй пачуўся голас:
      - Хто там?
      - Палiцыя! - не зусiм упэўнена адказаў Мэгрэ.
      - Адну хвiлiну, калi ласка. Пайду вазьму ключ.
      У парадным шчоўкнула. У асабняку загарэлася святло. Прайшло яшчэ некалькi доўгiх хвiлiн чакання.
      - Гэта ён, - пацвердзiў музыкант, пазнаўшы голас.
      Нарэшце звякнуў ланцужок, стукнула засаўка, i перад iмi ўзнiк заспаны твар, i позiрк, слiзгануўшы па Мэгрэ, упёрся ў Жустэна Мiнара.
      - Злавiлi-такi яго! - прамовiў мужчына. - Ён што, зноў недзе прыняўся за свае жартачкi?
      - Дазвольце зайсцi?
      - Калi вы лiчыце, што гэта неабходна. Я толькi папрашу вас не шумець, каб не ўзняць увесь дом на ногi. Прашу сюды.
      Злева, над трыма мармуровымi прыступкамi, паблiсквалi зашклёныя двухстворкавыя дзверы, якiя вялi ў хол з калонамi. Упершыню ў жыццi Мэгрэ трапiў у дом, пышнасць i велiчнасць якога нагадвала рэзiдэнцыю па меншай меры мiнiстра.
      - Вас завуць Луi?
      - Адкуль вы ведаеце?
      Усё ж Луi расчынiў дзверы, але не ў салон, а ў пакой для слуг. Быў ён напаўраздзеты. Наспех надзетыя штаны, белая начная кашуля з чырвонай вышыўкай на каўняры, - здавалася, ён толькi што вылез з ложка.
      - Месье Жандро-Бальтазар дома?
      - Каторы? Бацька цi сын?
      - Бацька.
      - Месье Фелiсьен яшчэ не вярнуўся. Што да месье Рышара, сына, то ён, мабыць, даўно спiць. Мо з паўгадзiны таму гэты п'янiца...
      Луi быў рослы, плячысты мужчына гадоў пад пяцьдзесят. Падбародак яго быў выгалены да сiнявы, над вачыма з вельмi цёмнымi зрэнкамi навiслi невераемна густыя чорныя бровы.
      Мэгрэ зглытнуў слiну i рашуча, нiбы кiдаўся ў вiр, прамовiў:
      - Я хацеў бы пагаварыць з месье Рышарам.
      - Загадаеце разбудзiць яго?
      - Будзьце ласкавы.
      - Пакажыце, калi ласка, вашы паперы.
      Мэгрэ працягнуў сваё пасведчанне, выдадзенае палiцэйскай прэфектурай.
      - Вы даўно працуеце ў нашым квартале?
      - Дзесяць месяцаў.
      - Служыце ў камiсарыяце Сэн-Жорж?
      - Так.
      - Значыць, вы знаёмы з месье Лё Брэ?
      - Гэта мой начальнiк.
      Тады Луi з уяўнай абыякавасцю, якая кепска маскавала пагрозу, прамовiў:
      - Я таксама знаёмы з iм. Я маю гонар абслугоўваць яго, калi ён прыходзiць сюды снедаць цi абедаць.
      Ён счакаў некалькi секунд, гледзячы ўбок.
      - Вы ўсё яшчэ хочаце, каб я разбудзiў месье Рышара?
      - Хачу.
      - У вас ёсць ордэр?
      - Няма.
      - Цудоўна. Будзьце ласкавы пачакаць.
      Ён падышоў да ўнутранай, у глыбiнi сцяны, шафы, дэманстратыўна дастаў адтуль накрахмаленую манiшку, каўнер, чорны гальштук. Затым апрануў мундзiр, якi вiсеў там жа, i выйшаў.
      У пакоi стаяў толькi адзiн стул. Нi Мэгрэ, нi Жустэн Мiнар не селi. Асабняк патанаў у цiшынi i цемры. Усё выглядала неяк вельмi велiчна i хвалююча.
      Двойчы Мэгрэ вымаў гадзiннiк з кiшэнi жылета. Прайшло дваццаць хвiлiн, перш чым Луi, усё гэткi ж стрыманы i афiцыйны, паказаўся зноў.
      - Прашу за мной.
      Мiнар таксама памкнуўся ўслед за Мэгрэ, але дварэцкi спынiў яго:
      - Не вы. Хiба толькi, калi вы таксама з палiцыi.
      Нейкае незвычайнае пачуццё ахапiла Мэгрэ. Яму здалося здраднiцтвам пакiнуць тут бездапаможнага флейтыста аднаго. Пакой для слуг, аблiцаваны цёмнымi панелямi, на момант здаўся яму цямнiцай, i ён выразна ўявiў сабе, як дварэцкi з сiнiм падбародкам вяртаецца сюды i з лютасцю накiдваецца на сваю ахвяру.
      Услед за Луi ён прайшоў праз хол з калонамi, i затым падымаўся па лесвiцы, усланай цёмна-чырвонай дывановай дарожкай.
      Уздоўж лесвiцы гарэла толькi некалькi лямпачак, якiя цьмяна асвятлялi прыступкi i сцены. Дзверы, што выходзiлi на пляцоўку другога паверха, былi расчынены. У iх праёме стаяў мужчына ў халаце.
      - Мне сказалi, што вы жадаеце пагаварыць са мной? Праходзьце, калi ласка. Пакiньце нас, Луi.
      Пакой, сцены якога былi абшыты скурай i ў якiм пахла гаванскiмi сiгарамi i невядомай Мэгрэ парфумай, служыў адначасова i гасцiнай i кабiнетам. Яшчэ адны дзверы, якiя былi прыадчынены, вялi ў спальню, дзе пад балдахiнам вiдаць быў рассцелены ложак.
      З-пад халата Рышара Жандро-Бальтазара выглядвала пiжама, на босых нагах саф'янавыя пантофлi.
      Яму было гадоў трыццаць. Смуглявы твар яго здаўся б зусiм звычайным, калi б не крывы нос.
      - Луi сказаў мне, што вы служыце ў нашым квартальным камiсарыяце?
      Ён адчынiў па-майстэрску аздобленую шкатулку з цыгарэтамi, працягнуў яе Мэгрэ, але той адмовiўся.
      - Вы не палiце?
      - Толькi люльку.
      - Не прапаноўваю вам запалiць, бо не выношу паху люлечнага тытуню. Мяркую, перш чым прыйсцi сюды, вы папярэдзiлi майго сябра Лё Брэ?
      - Не.
      - Вось як! Прашу прабачэння, калi я не дужа дасведчаны ў палiцэйскiх парадках. Лё Брэ часты госць у гэтым доме, але, прызнацца, зусiм не як палiцэйскi камiсар. Дарэчы, ён так непадобны на палiцэйскага! Выдатны чалавек, i жонка ў яго чароўная. Але вернемся да справы. Якая гэта зараз гадзiна?
      Ён зрабiў выгляд, што нiяк не знойдзе гадзiннiк, i Мэгрэ дастаў з кiшэнi сваю пасярэбраную цыбулiну.
      - Дзве гадзiны дваццаць пяць хвiлiн.
      - А гэтай парой года днець пачынае, здаецца, гадзiн у пяць, праўда? Я ведаю, бо часам мне выпадае прагульвацца конна па дзю Буа. Мне ўяўлялася, што хатнi спакой грамадзян ад захаду да ўсходу сонца недатыкальны.
      - Несумненна, але...
      - Заўважце, я нагадаў пра гэта толькi для таго, каб i вы не забывалi пра iснаванне законаў. Вы зусiм малады i, вiдаць, яшчэ нявопытны. Вам пашчасцiла, што вы трапiлi да сябра вашага шэфа. Урэшце, спадзяюся, у вас дастаткова падстаў для таго, каб такiм парадкам, як зараз, урывацца ў дом. Луi ў агульных рысах растлумачыў мне, у чым справа. Вiдаць, асоба, якую ён выштурхнуў за дзверы, даволi небяспечная? Нават у такiм выпадку, дружа мой, вы павiнны былi ўсё ж дачакацца ранку, як вы думаеце? Сядайце, калi ласка.
      Сам ён не сеў, а мерна захадзiў па пакоi, пыхкаючы дымам эгiпецкай цыгарэты з пазалочаным муштуком.
      - А цяпер, калi я даў вам гэты невялiчкi ўрок, якi вы заслужылi, скажыце, што вас цiкавiць?
      - Хто займае пакой над вамi, другое акно злева?
      - Выбачайце?
      - Прашу прабачэння. Вядома, вы не абавязаны адказваць мне, прынамсi, зараз.
      - Абавязаны?.. - у вялiкiм здзiўленнi перапытаў Рышар.
      Кроў кiнулася ў твар Мэгрэ, вушы запунцавелi.
      - Гэтай ноччу ў пакоi над вамi нехта страляў.
      - Выбачайце... Выбачайце... Вы не трызнiце, спадзяюся?
      "Народныя гуляннi, маўляў, гэта, канешне, прычына, але цi не перабралi вы часам?"
      На лесвiцы пачулiся крокi. Дзверы не былi зачынены, i Мэгрэ ўбачыў новую постаць, якая вырысавалася на пляцоўцы, постаць, якая, здавалася, сышла з вокладкi моднага часопiса. Мужчына быў у фраку, палярыне i цылiндры. Ён быў худы i стары, а яго тонкiя вусы з ускiнутымi ўгору кончыкамi былi вiдочна нафарбаваны.
      Ён спынiўся ў парозе, нерашуча, здзiўлена, неяк нават баязлiва.
      - Заходзьце, бацька. Я думаю, зараз вы насмеяцеся ад душы. Вось гэты месье служыць у нашага сябра Лё Брэ...
      Дзiўна, Фелiсьен Жандро-Бальтазар-бацька не выглядаў п'яным, i ўсё ж трымаўся ён неяк хiстка, нерашуча, няўпэўнена.
      - Вы бачылi Луi? - прадаўжаў сын.
      - Ён з нейкiм унiзе...
      - Правiльна. Нейкi п'янiца - калi толькi не вар'ят - нядаўна, перад вашым прыходам ледзь не разнёс наша параднае. Луi выйшаў i - як толькi ён яго адужаў? - не даў яму ўварвацца ў дом. А цяпер месье...
      Ён змоўк, запытальна гледзячы на Мэгрэ.
      - Мэгрэ.
      - Месье Мэгрэ, сакратар нашага сябра Лё Брэ, прыйшоў сюды, каб запытаць у мяне... Дарэчы, а што вас, на самой справе, цiкавiць?
      - Хто жыве ў пакоi над вамi - другое акно злева?
      Мэгрэ здалося, што бацька занепакоiўся i што занепакоенасць гэта выклiкана нейкiмi незвычайнымi абставiнамi. Як толькi стары зайшоў у пакой, ён кiнуў на сына погляд, поўны страху i пакоры. Ён не адважваўся раскрыць рот. Здавалася, што чакае на гэта дазволу Рышара.
      - Мая сястра, - адказаў, нарэшце, Рышар. - Гэта ўсё?
      - Яна зараз дома?
      Мэгрэ звярнуўся не да сына, а да бацькi. Аднак i на гэты раз адказаў сын.
      - Не. Яна ў Ансевалi.
      - Выбачайце. Не зразумеў.
      - У нашым замку, замку Ансеваль каля Пуiйiсюр-Луар, у дэпартаменце Ньеўр.
      - Значыць, пакой яе пусты?
      - Маю ўсе падставы меркаваць.
      I дадаў iранiчна:
      - Здаецца, вы гарыце жаданнем пераканацца ў гэтым? Я правяду вас. А заўтра змагу павiншаваць нашага сябра Лё Брэ з надзвычайнай стараннасцю яго падначаленых. Прашу за мной.
      На здзiўленне Мэгрэ, бацька таксама нерашуча паплёўся за iмi.
      - Вось той пакой, пра якi вы пытаецеся. На шчасце, ён не замкнёны.
      Ён шчоўкнуў выключальнiкам. Спальня была абстаўлена светлай палiраванай мэбляй, сцены ўбраны блакiтным шоўкам. Бакавыя дзверы вялi ў будуар, дзе панаваў iдэальны парадак, кожная рэч, здавалася, была на сваiм месцы.
      - Толькi ўважлiва перагледзьце ўсё, малю вас! Сястра прыйдзе ў захапленне, калi даведаецца, што палiцыя поркалася ў яе рэчах.
      Не даючы збiць сябе з панталыку, Мэгрэ падышоў да акна. Цяжкiя шаўковыя шторы былi трошкi цямнейшага блакiту, чым драпiроўка. Ён расхiнуў iх, убачыў цюлевую фiранку, прызначаную змякчаць дзённае святло, i заўважыў, што адзiн край фiранкi прышчэмлены аконнай рамай.
      - Нiхто не заходзiў сюды вечарам? - спытаў ён.
      - Хiба што хто-небудзь з пакаёвак.
      - Iх шмат у вас?
      - А як вы думалi? - з сарказмам перапытаў Рышар. - Дзве, Жэрмена i Мары. Ёсць яшчэ жонка Луi, яна ў нас за кухарку. I кастэлянка, але яна замужам, ранiцай прыходзiць, а вечарам iдзе дадому.
      Фелiсьен Жандро-бацька моўчкi глядзеў то на аднаго, то на другога.
      - У чым справа? - нарэшце, адкашляўшыся, спытаў ён.
      - Далiбог, не ведаю. Спытайцеся ў месье Мэгрэ.
      - Адзiн чалавек, якi праходзiў мiма вашага дома прыблiзна паўтары гадзiны таму, пачуў, як раптоўна расчынiлася акно ў гэтым пакоi. Ён падняў галаву i заўважыў перапалоханую жанчыну, якая клiкала на дапамогу.
      Мэгрэ заўважыў, як рука бацькi з усёй сiлы сцiснула залатую булдавешку трысцiны.
      - А далей што? - запытаў Рышар.
      - Жанчыну адцягнулi ад акна, i ў той жа момант раздаўся стрэл.
      - Ды што вы кажаце?!
      Жандро-малодшы, быццам зацiкаўлены i ўстрывожаны, азiрнуўся, прыкiдваючыся, што шукае след кулi ў шоўку, якiм былi задрапiраваны сцены.
      - А ведаеце, што мяне асаблiва здзiўляе, месье Мэгрэ, - прабачце, я не пераблытаў ваша прозвiшча? Месье Мэгрэ? - Дык вось, мяне здзiўляе, што пры наяўнасцi такога сур'ёзнага абвiнавачвання вы не прынялi элементарных мер перасцярогi, не папярэдзiлi сваё начальства. Па-мойму, вы дзейнiчалi трошкi легкадумна, кiнуўшыся адразу сюды. Вы хоць ведаеце гэтага прахожага з такiм багатым уяўленнем?
      - А ён унiзе.
      - Мне дужа прыемна, што ён знаходзiцца пад маiм дахам. Адным словам, вы не толькi самi ўварвалiся сюды ноч-апоўнач, насуперак законам, якiя стаяць на варце свабоды грамадзян, а яшчэ i прывялi з сабою нейкую даволi падазроную прынамсi, у маiх вачах - асобу. Аднак, раз вы ўжо тут, то, дзеля таго каб заўтра вы змаглi далажыць падрабязна пра ўсё нашаму сябру Лё Брэ, прашу вас прыступiць да неабходных фармальнасцей. Думаю, вам не пашкодзiць пераканацца, што пасцеллю маёй сястры сёння ноччу нiхто не карыстаўся?
      Ён сарваў з ложка шаўковае пакрывала, пад якiм аказалiся просцiны без нiводнай зморшчынкi i бездакорна чыстая падушка.
      - Шукайце, прашу вас! Абмацвайце ўсе закуткi. Вы, канешне, захапiлi з сабой лупу?
      - У ёй няма патрэбы.
      - Прабачце. За выключэннем Лё Брэ, я не меў гонару быць знаёмым з палiцыяй, хiба што па раманах... Вы кажаце, стралялi? То, можа, дзе-небудзь ляжыць i труп? Давайце паходзiм! Пашукаем яго разам! Мо ў гэтай шафе? Усяляк бывае!
      Ён расчынiў створкi шафы, i Мэгрэ ўбачыў мноства сукенак, акуратна развешаных на вешалках.
      - Можа, тут? Гэта абутак Элiз. Яна, як бачыце, не ведае ў iм нi лiку, нi меры. Прашу ў будуар...
      У рэплiках яго ўсё болей i болей адчувалася з'едлiвая насмешка.
      - Цi не праз гэтыя дзверы? Праўда, яны забiты наглуха з таго часу, як памерла маман. Але ў пакой можна трапiць i з калiдора. Хадзем. Ну хадзем жа! Прашу вас!..
      Цэлых паўгадзiны цягнуўся гэты кашмар. Мэгрэ не заставалася нiчога iншага, як падпарадкавацца. Рышар лiтаральна загадваў яму. А прысутнасць старога Жандро-Бальтазара, якi хадзiў за iмi след у след, у сваiм цылiндры, з палярынай на плячах i трысцiнай з залатой булдавешкай у руцэ, надавала iх блуканню па асабняку нешта тэатральна-жахлiвае.
      - Ну што вы! Яшчэ рана ўнiз. Вы забылiся, што над намi ёсць яшчэ адзiн паверх, мансардны, дзе начуе прыслуга.
      Лямпачкi ў калiдоры без абажураў. Пакатая столь. Рышар стукае ў дзверы.
      - Адчынiце, Жэрмена. Ды адчынiце ж! Не мае значэння, што вы ў кашулi. Гэта палiцыя.
      Пышная дзяўчына з заспаным тварам, пах вiна, скамечаная пасцель, на туалетным столiку грэбень са злямцаванымi валасамi.
      - Вы чулi стрэл?
      - Што?!
      - Калi вы леглi спаць?
      - Я паднялася сюды ў дзесяць.
      - I вы нiчога не чулi?
      Пытаннi задае Рышар.
      - Пайшлi ў пакой!.. Адчынiце, Мары... Ды нiчога, малышка, гэта не мае значэння.
      Шаснаццацiгадовае дзяўчо ў накiнутым паверх кашулi зялёным палiто дрыжыць усiм целам.
      - Вы чулi стрэл?
      Яна з непрытоеным жахам глядзiць на Рышара i Мэгрэ.
      - Вы даўно спiце?
      - Не ведаю.
      - Вы чулi што-небудзь?
      - Не. У чым справа? Што здарылася?
      - У вас ёсць пытаннi, месье Мэгрэ?
      - Я хацеў бы запытацца ў яе, адкуль яна родам.
      - Адкуль вы родам, Мары?
      - З Ансеваля.
      - А Жэрмена?
      - Таксама з Ансеваля.
      - А Луi?
      - З Ансеваля, месье Мэгрэ, - адказвае Рышар, не тоячы насмешкi. - Я бачу, вам невядома, што ўладальнiкi замкаў звычайна набiраюць слуг са сваiх маёнткаў.
      - Што тут?
      - Пакой мадам Луi.
      - Муж яе таксама тут спiць?
      - Ён спiць унiзе, у швейцарскай.
      Мадам Луi доўга не адчыняе. Маленькая, чарнавалосая i смуглая, залiшне поўная жанчына з недаверлiвымi вачыма.
      - Вы яшчэ доўга будзеце чынiць гэты гармiдар? Дзе Луi?
      - Унiзе. Скажыце, вы чулi стрэл?
      Яна амаль выстаўляе iх за дзверы, голасна выказваючы сваё абурэнне. А Рышар усё адчыняе i адчыняе дзверы ў пустыя пакоi, каморы, мансарду. Не пазбавiў ён Мэгрэ i ад вышак, потым прымусiў спусцiцца на другi паверх i агледзець апартаменты бацькi i сына.
      - Цяпер гасцiная. Хадзем, хадзем! Абавязкова! Для мяне гэта вельмi важна.
      Рышар уключыў святло, i вялiкая крышталёвая люстра зазiхацела, абазвалася мiлагучным звонам.
      - Прашу вас. Што, нiякiх трупаў? Нiякiх параненых? Вы ўсё агледзелi? Не жадаеце спусцiцца ў склеп? Заўважце, зараз чвэрць чацвёртай.
      Ён расчынiў дзверы ў пакой для слуг: Жустан Мiнар сядзеў на стуле, непадалёк ад яго, у кутку, стаяў Луi - ён вартаваў яго, як арыштанта.
      - Гэта i ёсць той самы малады чалавек, якi чуў стрэл? Я проста шчаслiвы, што маю магчымасць пазнаёмiцца з такой надзвычайнай асобай. Мяркую, месье Мэгрэ, цяпер я маю падставу скласцi скаргу наконт паклёпнiцкага абвiнавачвання i спробы парушыць недатыкальнасць жытла?
      - Ваша права.
      - Усяго найлепшага, Луi, правядзiце гэтых месье.
      Стары Жандро адкрыў рот, але нiчога не сказаў. Што да Мэгрэ, то ён яшчэ здолеў прамовiць:
      - Дзякую вам.
      Луi правёў iх да выхада i замкнуў за iмi цяжкiя дзверы.
      Збiтыя з панталыку, збянтэжаныя, трошкi ўстрывожаныя, яны самотна спынiлiся на левым баку вулiцы Шапталь. Мэгрэ машынальна кiнуў позiрк на масляную пляму на брусчатцы, нiбыта яна насуперак усяму магла рэальна падтрымаць яго.
      - Паверце, я не пiў, клянуся!
      - Веру.
      - I я не вар'ят.
      - Само сабой...
      - Як па-вашаму, гэта гiсторыя можа вам нашкодзiць? Я ж чуў сёе-тое...
      Вось так Мэгрэ абнавiў той ноччу свой першы мундзiр, якi трошкi цiснуў яму пад пахамi.
      Раздзел II
      РЫШАР ХЛУСIЎ
      Без дзесяцi дзевяць уранку ўсмешлiвая мадам Мэгрэ, ад якой хораша пахла свежасцю i духмяным мылам, рассунула на акне шторы, даючы дарогу вясёламу сонцу. Прайшло не шмат часу, як яна выйшла замуж, i яшчэ не прывыкла бачыць, як спiць гэты ўскудлачаны пышнавалосы мужчына, як уздрыгваюць кончыкi яго русявых вусоў i наморшчваецца лоб, калi на твар сядзе муха. Яна засмяялася. Яна заўжды смяялася, калi ранiцай падыходзiла да яго з кубачкам кавы ў руцэ, а ён глядзеў на яе затуманенымi сном i, як ёй здавалася, трошкi дзiцячымi вачыма.
      Мадам Мэгрэ была маладзiца свежая i пухленькая як пампушка, - гэтакiх часта можна бачыць у булачнай цi за мармуровай стойкай у малочнай. Жыццярадаснасць нiколi не здраджвала ёй, i Мэгрэ мог на цэлыя днi пакiдаць яе адну ў iх маленькай кватэры на бульвары Рышар-Ленуар, не баючыся, што ёй хоць на хвiлiну стане сумна.
      - Пра што ты думаеш, Жуль?
      У той час яна яшчэ не называла яго Мэгрэ, але i тады ўжо яна поўнiлася да яго той глыбокай прыроднай павагай, якую адчувала да свайго бацькi i, несумненна, перанесла б i на свайго сына, калi б ён з'явiўся ў яе.
      - Я думаю...
      I ён працытаваў ёй радкi, якiя прыйшлi яму на памяць у той момант, калi ён расплюшчыў вочы пасля толькi двухгадзiннага сну. Гэта была цытата з правiл унутранага распарадку палiцыi:
      "Службоўцы Вышукной палiцыi абавязаны ўвесь свой час аддаваць службе.
      Любое распачатае следства цi назiранне павiнна быць праведзена ў самы сцiслы тэрмiн, i ў гэтыя гадзiны цi днi службоўцу не можа быць гарантаваны адпачынак".
      Ён пакiнуў камiсарыят а шостай ранiцы, калi на змену яму прыйшоў сакратар-асiстэнт Альбер Люс. На дварэ паветра было такое свежае, вулiцы Парыжа поўнiлiся такой зялёнай сакавiтасцю, што ён зрабiў ладны круг, каб прайсцiся па Цэнтральнаму рынку, падыхаць водарам вясковай гароднiны i садавiны.
      Не адзiн Мэгрэ не спаў у гэту ноч. Вiзiт замежнага правiцеля быў разлiчаны ўсяго на тры днi, але палiцэйскiя службы, асаблiва тыя, што вялi нагляд за кватарантамi мэбляваных пакояў, вакзаламi, чужаземцамi, дробнымi правапарушальнiкамi, не мелi спакою ўжо шмат тыдняў падрад. I ўжо знемагалi ад стомы.
      Улады не давалi дыхнуць нi жыхарам, нi палiцэйскiм камiсарыятам. Маршруты сустрэчы i праводзiн манарха сурова, да секунд разлiчаныя загадзя, не закраналi квартал Сэн-Жорж, i незанятыя людзi былi пасланы ў распараджэнне камiсарыята квартала Гранд-Опера.
      Адны анархiсты здольны былi пазбавiць палiцыю сну. А тут жа яшчэ i ўсялякiя "псiхi", каго падобныя ўрачыстасцi заўсёды выводзяць з раўнавагi, зладзеi-кiшэннiкi i нячыстыя на руку прастытуткi, якiя бурна аддавалiся радасцям з правiнцыяламi, прывабленымi парадам.
      - Гэта кава ад "Бальтазара"? - запытаўся Мэгрэ ў жонкi.
      - Чаму ты пытаешся? Яна табе не падабаецца?
      - Проста хачу ведаць, чаму ты купляеш менавiта гэту каву, а не iншую. Хiба яна найлепшая?
      - Ва ўсякiм выпадку - не найгоршая, да таго ж - i з карцiнкамi.
      Ён зусiм забыўся пра альбом, у якi жонка старанна ўклейвала карцiнкi, схаваныя ў кожным пачку кавы. На карцiнках былi намаляваны кветкi з усяго свету.
      - Калi назбiраць тры поўныя серыi, можна бясплатна атрымаць арэхавую спальню.
      Мэгрэ прыняў душ - тады ў кватэры яшчэ не было ванны. Потым паеў супу: ён заўсёды еў суп ранiцай у сябе ў вёсцы i захаваў гэту звычку ў горадзе.
      - Ты, канешне, не ведаеш, калi вернешся?
      - "...у гэтыя гадзiны цi днi службоўцу не можа быць гарантаваны адпачынак", - з усмешкай сказаў ён.
      Мадам Мэгрэ вельмi добра ведала свайго мужа. На яе галаве ўжо красаваўся капялюшык. Яна любiла праводзiць мужа на работу, быццам дзiцё ў школу, але да самага камiсарыята не даходзiла, бо ён бы адчуваў сябе няёмка пры сустрэчы з якiм-небудзь сваiм калегам.
      Роўна а дзесятай на вулiцы Лярошфуко спыняўся кабрыялет камiсара, запрэжаны няўрымсным стаеннiкам, i фурман забiраў лейцы з рук гаспадара. Максiм Лё Брэ быў, мусiць, адзiны палiцэйскi камiсар ва ўсiм Парыжы, якi меў уласны экiпаж i жыў у Мансо ў адным з новых гмахаў па бульвары Курсэль.
      Перш чым з такiм форсам з'явiцца ў камiсарыяце, ён паспяваў адведаць клуб Гоша, пафехтаваць там, паплаваць у басейне i пабываць у масажыста.
      Рапарт Мэгрэ ўжо ляжаў на стале камiсара, i Мэгрэ думаў пра гэта з глухой трывогай. Гэта быў ягоны першы рапарт. Ён усю ноч да дня старанна працаваў над iм, сiлячыся нiчога не ўпусцiць з зусiм яшчэ свежых у памяцi тэарэтычных выкладак.
      Пасля падзей на вулiцы Шапталь флейтыст Жустэн Мiнар так i не пакiнуў Мэгрэ, правёў яго назад да самага камiсарыята. Яны спынiлiся ля ўвахода.
      - Вы жанаты? - спытаў Мэгрэ.
      - Жанаты.
      - Жонка, напэўна, непакоiцца.
      - Гэта не мае значэння.
      I Жустэн зайшоў у камiсарыят. Мэгрэ занатаваў паказаннi музыканта, даў яму падпiсаць. Аднак флейтыст усё не iшоў дадому.
      - Жонка ўчынiць вам скандал.
      - Гэта не мае значэння, - з мяккай упартасцю паўтарыў Жустэн.
      Чаму Мэгрэ думаў цяпер пра гэта? Ён амаль сiлай справадзiў яго на золку. Развiтваючыся, флейтыст нясмела i разам з тым настойлiва запытаўся:
      - Вы дазволiце мне прыйсцi пабачыцца з вамi?
      Ён падаў скаргу на дварэцкага Луi, у якой рашуча настойваў на ўмяшаннi палiцыi. Усе гэтыя паперы, прыведзеныя ў бездакорны парадак, ляжалi цяпер на стале камiсара, паверх штодзённых, менш значных рапартаў.
      Рэдка хто бачыў, як прыходзiў Максiм Лё Брэ, таму што iшоў ён бакавым калiдорам i трапляў проста ў свой кабiнет, але прыход яго быў чуцён, i на гэты раз у Мэгрэ ёкнула сэрца.
      На лаве ўжо месцiлася з тузiн звычайных клiентаў, у большасцi бедных людзей, галоты; ён па чарзе выклiкаў кожнага, выдаваў даведку аб месцы жыхарства цi аб маёмасным становiшчы, рэгiстраваў згубленыя цi знойдзеныя рэчы, адпраўляў у камеру падабраных на бульварах жабракоў цi гандляроў забароненымi таварамi.
      Пад насценным гадзiннiкам у чорным футарале цьмяна паблiскваў каўпак электрычнага званка, i калi гэты званок зазвiнiць...
      Мэгрэ прыкiнуў, што спатрэбiцца хвiлiн дванаццаць, каб прачытаць ягоны рапарт i паказаннi сведкi Мiнара. Мiнула дваццаць хвiлiн, а выклiку ўсё не было, i толькi лёгкае шчоўканне званка пасведчыла, што шэф прасiў злучыць яго з некiм па тэлефоне.
      Абабiтыя дзверы аддзялялi кабiнет Лё Брэ ад залы камiсарыята. Яны заглушалi нават самыя гучныя галасы.
      Цi не з Рышарам Жандро, сваiм частым сатрапезнiкам, перагаворваўся па тэлефоне Лё Брэ?
      Званка не было. Раптам дзверы прыадчынiлiся.
      - Мэгрэ!
      "Добрая прыкмета? Цi кепская?"
      - Зайдзiце, дружа.
      Перш чым сесцi за стол, камiсар, пыхкаючы цыгарэтай, некалькi разоў абышоў пакой. Нарэшце ён паклаў руку на папку з паперамi, памаўчаў, нiбы падбiраючы словы, уздыхнуў:
      - Я прачытаў вашы цыдулкi.
      - Слухаю, месье камiсар.
      - Вы зрабiлi так, як былi абавязаны зрабiць. Ваш рапарт вельмi талковы, вельмi скрупулёзны.
      - Дзякую, месье камiсар.
      - У iм нават пра мяне iдзе гаворка.
      Ён жэстам спынiў Мэгрэ, якi памкнуўся запярэчыць.
      - Гэта зусiм не папрок, наадварот.
      - Я стараўся як мага дакладней запiсаць усё бачанае i пачутае.
      - I вы мелi магчымасць агледзець увесь дом?
      - Мяне вадзiлi з пакоя ў пакой.
      - I вы маглi ўпэўнiцца, што нiчога надзвычайнага не аказалася?
      - У пакоi, азначаным Жустэнам Мiнарам, цюлевая фiранка была прышчэмлена рамай, як быццам той, хто зачыняў акно, вельмi спяшаўся.
      - Але гэта магло быць зроблена невядома калi, цi ж не так? Дзе доказ, што фiранка прышчэмлена толькi што, а не шмат дзён назад?
      - Бацька, месье Фелiсьен Жандро-Бальтазар, як мне падалося, вельмi ўсхваляваўся, калi ўбачыў мяне ў доме.
      - Вы напiсалi - "перапалохаўся".
      - Такое маё ўражанне.
      - Я асабiста ведаю Жандро, мы некалькi разоў на тыдзень сустракаемся з iм у клубе.
      - Я ведаю гэта, месье камiсар.
      Камiсара - сiмпатычнага, пародзiстага мужчыну - можна было бачыць на ўсiх свецкiх прыёмах, таму што ён быў жанаты на адной з самых заможных спадкаемнiц Парыжа. Аднак, нягледзячы на свой вобраз жыцця, ён усё ж прымушаў сябе настойлiва працаваць. Павекi яго ўкрывала тонкая сетка зморшчынак, ля вачэй вырысоўвалiся глыбокiя "гусiныя лапкi". Вiдаць, гэтай ноччу, як, зрэшты, i большасцю папярэднiх, ён спаў не даўжэй за Мэгрэ.
      - Паклiчце да мяне Бесана.
      Бесан быў той адзiны iнспектар, якога пакiнулi ў камiсарыяце на час манаршага вiзiту.
      - У мяне ёсць для вас адна работка, Бесан.
      Ён вырваў з блакнота лiсток, запiсаў на iм прозвiшча i адрас флейтыста Жустэна Мiнара.
      - Збярыце, калi ласка, усе звесткi пра гэтага чалавека, месье. I чым хутчэй, тым лепей.
      Бесан зiрнуў на адрас, узрадаваўся, што працаваць давядзецца ў самiм Парыжы, i паабяцаў:
      - Будзе зроблена, шэф.
      Застаўшыся сам-насам з Мэгрэ, камiсар ледзь прыкметна ўсмiхнуўся i прамовiў:
      - Вось так. Лiчу, што гэта адзiнае, што трэба зрабiць перш за ўсё.
      * * *
      Седзячы за сваiм чорным сталом, Мэгрэ з невядомай яму дагэтуль раздражнёнасцю разбiраў зашмальцаваныя паперы, выслухоўваў скаргi канс'ержаў i тлумачэннi вулiчных гандляроў.
      Самыя крайнiя рашэннi прыходзiлi яму ў галаву: напрыклад, неадкладна падаць у адстаўку. Выходзiць, усё, што камiсар, на яго думку, у сiле зрабiць гэта сабраць звесткi аб флейтысце! Дык чаму б ужо i не арыштаваць яго дый не адлупцаваць заадно?!
      Мэгрэ таксама мог бы пазванiць вышэйшаму начальству альбо нават пайсцi да яго на прыём. Ён быў асабiста знаёмы з Ксаўе Гiшарам, шэфам Вышукной палiцыi. Ксаўе Гiшар даволi часта праводзiў свой адпачынак непадалёку ад iх вёскi ў Алье i колiсь сябраваў з бацькам Мэгрэ.
      Ён не тое што памагаў Мэгрэ, але непрыкметна ўвесь час сачыў за iм здалёку, цi, дакладней, зверху, i, вiдаць, менавiта пры яго садзейнiчаннi вось ужо чатыры гады Мэгрэ пастаянна пераводзiлi з адной работы на другую, каб ён на ўласным вопыце пазнаёмiўся з усiмi спружынамi палiцэйскай службы.
      "Мiнар не вар'ят. I не быў п'яны. Ён сваiмi вачыма бачыў, як расчынiлася акно. I чуў стрэл. I я сам выдатна бачыў масляныя плямы на брусчатцы". Ён абурана выкажа ўсё гэта. I запатрабуе... Нечакана яго асянiла думка. Ён выйшаў з пакою, спусцiўся па сходках з трох прыступак унiз i апынуўся ў дзяжурцы, дзе палiцэйскiя рэзалiся ў карты.
      - Скажыце, брыгадзiр, ужо ўсе паставыя, якiя дзяжурылi сёння ноччу, паздавалi рапарты?
      - Не, не ўсе.
      - Мне б хацелася, каб вы задалi iм адно пытанне. Я хацеў бы ведаць, цi не прыкмецiў хто-небудзь з вашых памiж апоўначчу i дзвюма гадзiнамi ночы аўтамабiль маркi "дыён-бутон" у нашым квартале. Нам невядома: апрача шафёра, быў яшчэ хто-небудзь у машыне цi не?
      Абыдземся без камiсара! "Усялякае распачатае следства цi назiранне..."
      Ён выдатна ведаў тэорыю. Бальтазар гэта цi не Бальтазар, а следства вядзе ён.
      Гадзiне а дванаццатай яго апанавала дрымота, але яго чарга iсцi на полудзень яшчэ не падышла. Павекi злiпалiся. Часам ён нават па два разы задаваў адно i тое ж пытанне сваiм клiентам.
      З'явiўся Бесан. Водар абсенту зыходзiў ад яго вусоў i нагадваў пра прахалоду "бiстро" цi пра мяккае асвятленне ўтульнай тэрасы якой-небудзь кавярнi на Вялiкiх Бульварах.
      - Шэф яшчэ тут?
      Камiсара на месцы ўжо не аказалася, i Бесан сеў за стол, каб скласцi пiсьмовы рапарт.
      - Няшчасны чалавек! - уздыхнуў ён.
      - Хто?
      - Музыкант.
      I Бесан, свежы, ружовашчокi здаравячок, працягваў:
      - Па-першае, ён сухотнiк. Аднаго гэтага аж занадта. Вось ужо два гады, як яго намагаюцца адправiць у горы, але ён i слухаць не хоча.
      У бок плошчы Сэн-Жорж галопам праскакалi конi. Ранiцай на плошчы Iнвалiдаў адбыўся парад, i цяпер вайсковыя часцi вярталiся ў казармы. У горадзе ўсё яшчэ панавала ўзбуджанасць, усюды, куды нi глянь, калыхалiся сцягi, разгульвалi ваенныя ў параднай форме, грымелi аркестры, стракаты натоўп спяшаўся да Елiсейскага палаца, дзе давалася афiцыйнае снеданне.
      - Жывуць яны ў двухпакаёвай кватэры, вокнамi ў двор. Шосты паверх без лiфта.
      - Вы хадзiлi да iх?
      - Я перакiнуўся словам спярша з вугальшчыкам, якi жыве ў тым жа доме, пасля з канс'ержкай, яна аказалася маёй зямлячкай. I зiмой i летам кватаранты скардзяцца ёй на флейтыста, што ён дзень пры днi грае ля насцеж расчыненага акна. Канс'ержка вельмi добра адносiцца да яго. Вугальшчык таксама, хоць флейтыст i завiнавацiўся яму за вугаль. Што да ягонай кабеты...
      - Вы бачылi яе?..
      - Яна якраз выйшла з дому, калi я сядзеў у канс'ержкi. Мажная пышная брунетка, а вочы так i сыплюць зоркi! Кармен, дый годзе! Вечна ў халаце i ў шлёпанцах шпацыруе па навакольных крамах. Толькi i занятку ў яе, што ходзiць па гадалках. Мужа грызе без адхлання. Канс'ержка божыцца, што яна нават б'е яго. Няшчасны чалавек!..
      Бесан вымучыў некалькi радкоў: складаць рапарты было яму цяжка.
      - Я сеў у метро i адправiўся ў рэстарацыю "Клiшы", каб пагаварыць з начальствам флейтыста. Нiчога благога мне пра яго не сказалi. Не п'е. На работу прыходзiць заўсёды на пяць хвiлiн раней. З усiмi ветлiвы, а касiрка проста ў захапленнi ад яго.
      - А дзе ён сам?
      - Не ведаю. Але дома не было. Канс'ержка сказала б.
      Мэгрэ выйшаў з камiсарыята i рушыў у невялiчкi бар на плошчы Сэн-Жорж з'есцi пару крутых яек ды выпiць куфаль пiва. А калi вярнуўся, на яго стале ляжала запiска ад брыгадзiра.
      "Паставы Жульян заўважыў, што а палове другой ночы ля дома No 23 на вулiцы Мансар спыняўся аўтамабiль маркi "дыён-бутон". Акрамя шафёра, прыкметы якога супадаюць з вашымi, у iм нiкога не было. Машына хвiлiн дзесяць стаяла на вулiцы Мансар, потым рушыла ў напрамку вулiцы Бланш".
      Пад насценным гадзiннiкам зазвiнеў званок, i Мэгрэ паспешлiва падхапiўся, расчынiў абабiтыя дзверы. Камiсар ужо вярнуўся, i Мэгрэ ўбачыў на стале раскладзеныя лiсткi свайго рапарта, спярэшчаныя чырвоным алоўкам.
      - Заходзьце, калега. Сядайце.
      Даволi рэдкая ласка: звычайна камiсар ахвотней дазваляў сваiм падначаленым стаяць перад iм навыцяжку.
      - Вы, напэўна, увесь ранак праклiналi мяне?
      Ён таксама быў у мундзiры, але яго мундзiр быў пашыты ў найлепшага краўца з Вандомскай плошчы, а жылет, як заўсёды, быў самага моднага колеру.
      - Я ўважлiва перачытаў ваш рапарт. Цудоўны рапарт, дарэчы, - здаецца, я ўжо казаў вам гэта. Пагаварыў я i з Бесанам наконт вашага прыяцеля флейтыста.
      Мэгрэ вырашыў дзейнiчаць напралом.
      - Жандро-Бальтазары не званiлi вам?
      - Званiлi, але размова адбылася зусiм не ў тым тоне, у якiм вам здаецца. Рышар Жандро трымаўся цудоўна, хоць ён злёгку i кпiў з вас i з вашай заўзятасцi! Вы, безумоўна, чакалi, што ён будзе скардзiцца? Аднак рэакцыя аказалася якраз адваротнай. Тое, што ён палiчыў вас нявопытным i гарачым, гэта, спадзяюся, не крыўдзiць вас. Менавiта пагэтаму ён i не вытрымаў, дазволiўшы сабе мiлы жарт - расчынiў перад вамi дзверы свайго дома.
      Мэгрэ насупiўся. А начальнiк глядзеў на яго з хiтраватай усмешкай - з той усмешкай, якая так адметна аддзяляе ўсiх "сытых", цi, як цяпер можна сказаць, усiх "марнатраўцаў жыцця" ад рэшты шэрага люду.
      - А цяпер скажыце, дарагi, што б на маiм месцы зрабiлi вы сёння ранiцай.
      Мэгрэ прамаўчаў. I ён прадоўжыў:
      - Запатрабавалi б ордэр на вобыск? Па-першае, на якой падставе? Хiба нам падалi скаргу? Ва ўсякiм выпадку, не на Жандро. Хiба перад намi сур'ёзнае правапарушэнне? Анiякага. Хiба маюцца параненыя цi забiтыя? Наколькi нам вядома, няма. Сёння ноччу вы самi праверылi дом ад кутка да кутка, бачылi ўсiх яго насельнiкаў, сяго-таго нават у неглiжэ. Зразумейце мяне правiльна. Можна толькi здагадвацца, што вы перадумалi за сённяшнi ранак. Я прыяцель Жандро. Часта бываю ў iх. Належу да таго ж асяроддзя, што i яны. Прызнайцеся, што вы праклiналi мяне.
      - Але ёсць сведкавае паказанне i скарга Мiнара.
      - Таго самага флейтыста, я помню. А палове другой гадзiны ночы ён спрабуе сiлай уварвацца ў асабняк толькi таму, што яму памроiлiся крыкi аб ратунку.
      - Ён бачыў...
      - Не забывайце, што ён адзiны, хто нешта бачыў. Не ўстрывожыўся анiводзiн сусед. Пастаўце сябе на месца дварэцкага, разбуджанага грукатам у дзверы.
      - Прабачце! Памянёны Луi быў у фраку, нават пры гальштуку, i гэта а палове другой ночы. А ў доме, калi Мiнар пазванiў, не было нi агеньчыка.
      - Ну, дапусцiм. Але заўважце: гэта ўсё той жа ваш флейтыст заяўляе, што дварэцкi быў пры поўным парадзе. Ну дапусцiм, што так яно i было. Дык хiба гэта правiннасць? Праўда, Мiнара выставiлi за дзверы занадта груба. Але як зрэагавалi б вы, калi б якi-небудзь малойчык уварваўся ў ваш дом, даказваючы, што вы забiваеце ўласную жонку?
      Ён працягнуў свой залаты партсiгар Мэгрэ, якi зноў вымушаны быў нагадаць яму, што цыгарэт ён не палiць. Проста такая была ў Лё Брэ прывычка паблажлiвы жэст арыстакрата.
      - Цяпер разгледзiм пытанне з чыста адмiнiстрацыйнага боку. Вы склалi рапарт, i ён павiнен будзе ўрэшце легчы на стол прэфекта палiцыi, якi вырашыць, перадаваць яго ў пракуратуру цi не. Скарга флейтыста на дварэцкага таксама рушыць па адпаведных каналах.
      Мэгрэ дапытлiва паглядзеў на шэфа сярдзiтымi вачамi i зноў падумаў пра адстаўку. Ён ужо здагадваўся, пра што пойдзе гаворка далей.
      - Сям'я Жандро-Бальтазараў адна з самых вiдных у Парыжы. Любая бульварная газецiнка аж падскочыць ад шчасця, калi намi будзе дапушчана хоць найдробязнейшая недалiкатнасць.
      - Я зразумеў вас, - суха прамовiў Мэгрэ.
      - Вы ненавiдзiце мяне, цi ж не так? Вы думаеце, што я прыкрываю гэтых людзей, таму што яны багацеi i мае сябры.
      Мэгрэ памкнуўся згрэбцi са стала паперы i парваць iх на шматкi - намёк камiсара быў болей чым празрысты. Потым ён вернецца ў агульную залу i па магчымасцi цвёрдым почыркам напiша заяву аб звальненнi.
      - А цяпер, мiлы мой Мэгрэ, хачу вам нешта паведамiць.
      Пацешна: насмешка набывала эфектную канцоўку.
      - Ранiцай, пакуль я чытаў ваш рапарт, пакуль размаўляў з вамi, штось такое ўвесь час не давала мне спакою. Штось такое турбавала i нiяк не магло ўспомнiцца. З вамi такое здараецца? Ведаеш, што павiнен - абавязкова! павiнен нешта ўспомнiць, але чым больш намагаешся, тым меней удаецца. Я адчуваў, што гэта нешта вельмi важнае, што яно нават здольна змянiць усю справу. А высветлiлася ўсё на снеданнi. У пiку сваёй звычцы, я пайшоў снедаць дадому, таму што ў нас былi госцi. I вось, глянуўшы на жонку, я адразу ўзнавiў у памяцi кончык згубленага ланцужка. Аказваецца, мяне ўсю ранiцу непакоiла адна прамоўленая ёю фраза. Але што дакладна яна сказала? Раптам, у самы разгар снедання, успомнiў. Учора, перад тым як паехаць з дому, я, як звычайна, запытаўся: "Што ты будзеш рабiць сёння вечарам?"
      I жонка адказала:
      - Паедзем з Элiз i Бернадэтай пiць гарбату ў Сент-Анарэ.
      Бернадэта - гэта графiня д'Эсцiро. А Элiз - гэта Элiз Жандро-Бальтазар.
      Ён змоўк i паглядзеў на Мэгрэ сваiмi блiскучымi вачыма.
      - Вось такiя справы, калега. Мне заставалася толькi высветлiць, цi сапраўды ўчора а семнаццатай гадзiне Элiз Жандро пiла гарбату разам з маёй жонкай у адным з салонаў Пiфана. Яна была там, жонка пацвердзiла гэта. I нi разу не ўпамянула пра тое, што Элiз едзе ў Ансеваль. Вярнуўшыся сюды, я старанна перачытаў ваш рапарт.
      Твар Мэгрэ праяснiўся, i ён ужо раскрыў рот, каб даць волю сваёй радасцi, але...
      - Хвiлiнку! Не надта спяшайцеся. Сёння ноччу вы бачылi, што пакой Элiз Жандро быў пусты. Яе брат заявiў, што яна ў Ньеўры.
      - Значыць...
      - Нiчога не значыць. Рышар Жандро не пад прысягай казаў вам гэта. У вас не было нi ордэра, нi падстаў для допыту.
      - Але цяпер...
      - Цяпер не болей, чым учора. Вось чаму я раю вам...
      Мэгрэ зусiм разгубiўся. Быццам яго палiвалi то варам, то ледзяной вадой, i ён канчаткова быў збiты з панталыку. Яму стала душна. Якое прынiжэнне: з iм абыходзiлiся, як з дзiцем!
      - Дзе i як вы збiраецеся адпачываць?
      Пытанне было такое недарэчнае, што Мэгрэ праз сiлу сказаў, як выдавiўшы з сябе:
      - Не.
      - Наколькi мне вядома, чыноўнiкi маюць звычку загадзя рыхтавацца да адпускоў. Аднак, калi жадаеце, можаце ўзяць водпуск ужо цяпер, з сённяшняга дня. Я нават спадзяюся, што гэта ў нейкай ступенi супакоiць мае сумненнi. Тым болей, калi ў вас няма намеру пакiдаць Парыж. Палiцэйскi ў водпуску - ужо не палiцэйскi, ён можа дазволiць сабе такiя ўчынкi, за якiя адмiнiстрацыя не нясе адказнасцi.
      Зноў надзея. Але Мэгрэ ўсё яшчэ баяўся верыць. Чакаў ад камiсара новага каленца.
      - Спадзяюся, канешне, што скарга на вас ўсё ж не паступiць. Калi ж у вас узнiкне часам неабходнасць нешта паведамiць мне цi проста параiцца, званiце на бульвар Курсэль. Нумар майго тэлефона знойдзеце ў тэлефонным даведнiку.
      Мэгрэ зноў памкнуўся штось сказаць - на гэты раз каб падзякаваць, але камiсар ужо злёгку падштурхоўваў яго да дзвярэй. I раптам, нiбыта ўспомнiўшы нешта зусiм дробязнае, прамовiў:
      - Дарэчы, вось ужо шэсць цi сем гадоў, як Фелiсьен Жандро-бацька знаходзiцца пад сямейнай апекай, нiбы юны ветрагон. З таго часу як памерла мацi, усе справы фактычна вядзе Рышар. Як здароўе вашай жонкi? Трошкi прывыкае да Парыжа, да сваёй новай кватэры?
      Жылiстая рука шэфа пацiснула руку Мэгрэ, i ён апынуўся за абабiтымi дзвярыма. Усё яшчэ разгублены i прыгнечаны, ён машынальна падаўся да свайго стала, i раптам яго позiрк спынiўся на адной з постацей на лаве па той бок бар'ера.
      Там сядзеў флейтыст Жустэн. У чорным, але на гэты раз ужо не ў вячэрнiм, фраку i без плашча, ён пакорлiва чакаў сваёй чаргi, прымасцiўшыся памiж нейкiм бадзягам i таўстухай у зялёнай шалi, якая кармiла грудзьмi немаўля.
      Музыкант глянуў на Мэгрэ, нiбыта пытаючыся дазволу падысцi да бар'ера. Мэгрэ прывiтальна кiўнуў яму, сабраў паперы i перадаў справы аднаму з калег.
      - Iду ў водпуск!
      - У водпуск?! У красавiку, ды яшчэ калi ў нас на шыi яго вялiкасць?!
      - Уявi сабе, водпуск!
      Тады другi саслужывец, ведаючы, шго Мэгрэ нядаўна ажанiўся, запытаў:
      - Што, дзiця?
      - Не.
      - Захварэў?
      - Не.
      Гэта ўжо збiвала з тропу, i саслужывец недаўменна пакруцiў галавой:
      - Ну што ж. Справа твая. Прыемнага адпачынку! Шанцуе ж людзям!
      Мэгрэ ўзяў свой кацялок, надзеў манжэты - ён скiдаў iх, прыходзячы на работу, - выйшаў за барь'ер, якi аддзяляў службоўцаў ад наведвальнiкаў. Жустэн Мiнар таксама падняўся i вельмi натуральна моўчкi рушыў следам.
      Цi не задала яму чосу зласлiвая жонка, пра якую расказваў Бесан? Як бы там нi было, н быў тут. Светлавалосы, шчуплы, з румянымi скуламi i блакiтнымi вачыма, ён не адставаў ад Мэгрэ, як прыблудны цюцька ад выпадковага прахожага.
      Вулiцы былi залiты сонцам, над вокнамi развявалiся сцягi. Здавалася, аж паветра трымцiць ад наярвання труб i пошчаку барабанаў. Людзi iшлi саяточна прыўзнятыя i вясёлыя, i ад таго, што то тут, то там на вочы траплялiся ваенныя, мiжволi i цывiльныя падцягвалiся i распраўлялi плечы.
      Калi Мiнар нарэшце асмелiўся параўняцца з Мэгрэ, ён спагадлiва запытаў:
      - Вас звольнiлi?
      Ён, мабыць, лiчыў, што палiцэйскага чыноўнiка звольнiць гэтак жа проста, як флейтыста з аркестра, i яму было невыносна ад думкi, што гэта здарылася па яго вiне.
      - Не звольнiлi. Мне далi водпуск.
      - Вось як!
      Гэта "вось як!" вырвалася вельмi ўзрушана. У iм гучала занепакоенасць i прытоены папрок.
      - Яны палiчылi за лепшае часова адхiлiць вас ад спраў, так? Выходзiць, яны намераны ўсё замяць? А як жа мая скарга?
      Голас яго загучаў сушэй.
      - Прынамсi, хоць маю скаргу яны не пакладуць пад сукно? Хачу адразу ж папярэдзiць вас, што гэтага я не дапушчу.
      - Скарга разбiраецца ва ўстаноўленым парадку.
      - Выдатна! Тым болей што ў мяне ёсць для вас сякiя-такiя навiны. Ва ўсякiм разе, адна...
      Яны ўжо дайшлi да правiнцыяльна-цiхай плошчы Сэн-Жорж з невялiчкiм "бiстро", дзе вечна пахла белым вiном. Мэгрэ прывычна штурхнуў уваходныя дзверы. У гэтыя гадзiны пасля полудня ў паветры i сапраўды, здавалася, веяла адпачынкам. Цынкавая стойка была надраена да бляску, а налiтае ў чаркi вiно аж прамянiлася зеленаватымi водблiскамi, наганяючы смагу.
      - Вы сказалi, што бачылi ў доме Жандро дзвюх пакаёвак. Я правiльна зразумеў вас?
      - Жэрмену i Мары, - без запiнкi пацвердзiў Мэгрэ. - Не лiчачы мадам Луi, кухаркi.
      - Дык вось: пакаёўка была толькi адна!
      Вочы музыканта свяцiлiся дзiцячай радасцю, i сам ён, як нiколi, нагадваў цяпер вернага сабачку, якi прынёс палачку свайму гаспадару.
      - Я размаўляў з малочнiцай, якая носiць малако ў асабняк Жандро. Яе крамка на вулiцы Фантэн, на рагу, якраз побач з тытунёвай крамкай.
      Мэгрэ, трошкi збянтэжаны, са здзiўленнем глядзеў на флейтыста i ўсё не мог пазбавiцца ад чуткi пра лупцоўкi, якiя ўсчыняла яму яго Кармэн.
      - Старэйшая пакаёўка, Жэрмена, ад суботы ва Ўазе, у сваёй цяжарнай сястры... Дык вось, днём я звычайна вольны, вы разумееце?..
      - А як ваша жонка?
      - Гэта не мае значэння, - прамовiў ён даволi абыякава. - Я падумаў, што калi вы маеце намер прадаўжаць следства, то, можа, i я змагу быць вам карысны. Сам не ведаю, але людзi ўвогуле даволi прыязна адносяцца да мяне.
      "Толькi не Кармэн!" - падумаў Мэгрэ.
      - Чакайце. Сёння частую я. Так, так! I не пярэчце! Калi сам я п'ю толькi лiманад, гэта яшчэ не азначае, што я не магу пачаставаць вас чаркай вiна. А што да водпуска, то вы, спадзяюся, проста пажартавалi?
      Калi Мэгрэ i прамаўчаў, то няўжо ён гэтым выдаў службовую тайну?!
      - Калi гэта быў не жарт, то вы мяне проста расчаравалi б, слова гонару! Я не ведаю гаспадароў гэтага асабняка. I асабiста да iх я нiчога не маю, хоць iхнi Луi i выглядае сапраўдным бандытам з вялiкай дарогi i яны нахлусiлi вам.
      Маленькая дзяўчынка ў чырвонай сукенцы прадавала зусiм свежую мiмозу, прывезеную з Нiццы, i Мэгрэ купiў некалькi галiнак для жонкi, якая ведала Лазурны бераг толькi па каляровых паштоўках з вiдам залiва Анёлаў.
      - Вы толькi скажыце, што я павiнен рабiць. I, калi ласка, не бойцеся, што я стану назаляць вам! Я прывык маўчаць!
      Флейтыст умольна глядзеў на Мэгрэ. Яму так карцела прапанаваць сакратару яшчэ чарачку, - а можа, i ўдасца ўгаварыць яго! - але ён не пасмеў.
      - У сходных дамах хапае ўсялякай дрэнi. Але ж ад людзей нiчога не ўтоiш. Прыслуга, звычайна, любiць памянташыць языком, дый пастаўшчыкi шмат што ведаюць.
      Машынальна, не ўсведамляючы, што ён, па сутнасцi, змацоўвае свой саюз з флейтыстам, Мэгрэ прамармытаў:
      - Аказваецца, мадэмуазель Жандро не ў Ансевалi, як сцвярджаў яе брат.
      - А дзе ж яна?
      - Раз пакаёўка Жэрмена паехала ў вёску, то, вiдавочна, замест яе мне паказалi ў пакоi Жэрмены напаўраздзетую Элiз Жандро.
      Гэтая новая акалiчнасць прыводзiла Мэгрэ ў замяшанне. Яго юнацтва прайшло пад дахам замка, упраўляючым якога быў ягоны бацька. У iм мiжволi ўкаранiлася павага да слынных, да багатых. Самае цiкавае, што i флейтыст падзяляў яго няёмкасць, даволi доўга маўчаў, апусцiўшы вочы ў шклянку з лiманадам.
      - Вы думаеце? - нарэшце, усхваляваны, запытаўся ён.
      - Ва ўсякiм выпадку, у пакоi служанкi была нейкая таўстушка, ад якой пахла вiном.
      I гэта таксама было няёмка прыгадваць, як быццам ад заможных спадкаемнiц, чые прозвiшчы вялiкiмi лiтарамi красуюцца на сценах метро, не можа патыхаць вiном, як ад вясковых дзевак.
      Абодва, Мэгрэ i Жустэн, замоўклi i, седзячы са сваiмi чаркамi, удыхаючы водар мiмозы, белага вiна i сiтро, адчуваючы патылiцамi ласкавае цяпло сонечных промняў, задумалiся кожны пра сваё. I Мэгрэ ажно ўздрыгнуў, калi голас яго таварыша вярнуў яго да рэчаiснасцi:
      - Дык што ж будзем рабiць?
      Раздзел III
      ПАЧОСТКА ТАТУЛI ПАМЭЛЯ
      "Iнспектарам рэкамендуецца мець фрак, смокiнг i пiнжак, без чаго доступ у пэўныя свецкiя колы будзе ўскладнёны".
      Нiводная з iнструкцый яшчэ не выветрылася з памяцi Мэгрэ. Але гэтыя iнструкцыi былi складзены, вiдаць, вялiкiм аптымiстам. Ва ўсякiм разе, слова "пэўныя" варта было акрэслiць болей дакладна.
      Напярэдаднi вечарам Мэгрэ прымерваў свой фрак з намерам заўтра ж пранiкнуць у тое асяроддзе, дзе бывалi Жандро: хоць бы ў клуб Гоша, да прыкладу, альбо ў клуб Гаўсмана, але хапiла i аднюсенькай заўвагi жонкi, каб вярнуць яму здольнасць зноў разважаць цвяроза.
      - Ну i прыгажунчык ты, Жуль! - усклiкнула яна, гледзячы, як ён любуецца сабой у люстры.
      Яна i не думала кпiць з яго. Наадварот, жонка, несумненна, была зусiм шчырая. Аднак у тым, як яна вымавiла гэтыя словы, ва ўсмешцы яе было нешта такое, што насцярожыла яго i дазволiла недвухсэнсоўна зразумець, што яму не варта i спрабаваць выдаваць сябе за юнага ветрагона.
      На плошчы Бастылii iгралi вячэрнюю зару. Мэгрэ стаяў ля расчыненага акна ўзбоч жонкi, спакойна перагаворваўся з ёю, але чым болей ядранела, тым меней упэўненасцi заставалася ў iм.
      - Разумееш, калi мне ўдасца давесцi справу да канца, то я амаль напэўна траплю на Набярэжную Арфеўр. А калi ўжо траплю туды...
      Пра што большае ён мог яшчэ марыць? Трапiць у Вышукную палiцыю, ды яшчэ ў славутую апергрупу шэфа, як тады называлася група па расследаванню забойства!..
      А для гэтага дастаткова было з поспехам завяршыць распачатае iм следства iнакш кажучы, не прыцягваючы ўвагi, раскрыць глыбока захаваную тайну багатага асабняка на вулiцы Шапталь.
      Спаў ён неспакойна, а калi ў шэсць гадзiн ранiцы падняўся, яшчэ адно з настаўленняў прымусiла яго з iронiяй прыгадаць свой падручнiк.
      "Кепкi, шыйнай хусцiнкi, ношанага пiнжака, як праверана практыкай, зусiм дастаткова для маскiроўкi".
      На гэты раз, калi ён аглядаў сябе ў люстэрку, мадам Мэгрэ i не думала смяяцца:
      - З наступнай палучкi трэба будзе купiць табе гарнiтур, - з пяшчотай сказала яна.
      Якая тонкая хiтрасць! Гэта азначала толькi адно: што яго стары пiнжак выглядаў не лепей, чым тое, што iменавалася яго так званым парадным гарнiтурам. Iнакш кажучы, яму не было анiякай патрэбы ў маскiроўцы.
      I ён толькi надзеў манiшку, завязаў гальштук i прыхапiў кацялок.
      Надвор'е стаяла цудоўнае, як па наўмыснаму заказу дзеля каранаванай асобы, якую сёння павязуць у Версаль. Сотнi парыжан ужо рушылi да каралеўскай рэзiдэнцыi, дзе да вечара ўсе лаўкi вакол палаца будуць закiданы бруднай паперай i парожнiмi пляшкамi.
      Жустэн Мiнар павiнен быў цягнiком адправiцца ў Канфлан на пошукi славутай Жэрмены, пакаёўкi Жандро.
      - Калi яна толькi трапiць у мае рукi, - сказаў ён з мяккасцю, якая заўсёды абяззбройвала, - я ўпэўнены, што яна мне ўсё раскажа. Я i сам не ведаю, у чым тут справа, але людзi заўсёды ахвотна дзеляцца са мной сваiмi тайнамi.
      Не пазней сямi гадзiн ранку Мэгрэ, калi можна так сказаць, узяў пад сваю ўладу вулiцу Шапталь. I ён мысленна павiншаваў сябе, што не надзеў кепку, бо першым, каго ён сустрэў, аказаўся супрацоўнiк з камiсарыята, i той прывiтаў Мэгрэ, назваўшы яго па iменi.
      Ёсць вулiцы, дзе вечна людна, дзе на кожным кроку крамы, кавярнi - там лёгка займацца сочкай. Але вулiца Шапталь, кароткая i шырокая, без нiводнай крамы i амаль заўсёды бязлюдная не адносiлася да iх лiку.
      Усе шторы ў асабняку Жандро-Бальтазараў былi апушчаны. Мэгрэ пастаяў спачатку на адным рагу вулiцы, потым перайшоў на другi. Ён пачуваў сябе даволi няёмка, i першая ж служанка, што выйшла па малако на вулiцу Фантэн, як яму здалося, змерыла яго падазроным позiркам i прыспешыла крок.
      Настаў самы нязручны для яго час дня. Сонца свяцiла ўжо ярка, але было яшчэ халаднавата, а ён, выходзячы з дому, не апрануў плашч. На тратуарах - каб жывая душа. Толькi а палове восьмай адчынiлася тытунёвая крамка на рагу, i Мэгрэ выпiў там шклянку такой кепскай кавы, што яго ледзь не званiтавала.
      Прайшла яшчэ адна служанка з малочным бiтонам, затым другая. Мэгрэ здавалася, што яны толькi-толькi ўсталi з пасцелi i нават не паспелi ўмыцца. То тут, то там сталi расчыняцца аканiцы, жанчыны ў папiльётках выглядвалi з акон i ўсе, як адна, дапытлiва азiралi яго. А ў Жандро па-ранейшаму панавала мёртвая цiшыня, i толькi ў восем з чвэрцю з вулiцы Нотр-Дам-дэ-Лярэт з'явiўся шафёр у бездакорна пашытай чорнай куртцы i пазванiў ля брамы.
      На шчасце, якраз адчынiўся бар "Стары Кальвадос" - адзiная мясцiнка, дзе можна было схавацца ад староннiх вачэй. Бар гэты знаходзiўся на рагу вулiцы Энэр, трошкi ў баку ад асабняка Жандро. Мэгрэ паспешлiва пераступiў парог "Старога Кальвадоса".
      Луi ў паласатым жылеце адчынiў браму, перакiнуўся некалькiмi словамi з шафёрам. Брама заставалася расчыненай, праз яе вiдзён быў залiты сонцам двор, зялёныя газоны i гараж, а па цокату капытоў можна было здагадацца, што тут жа размешчана i стайня.
      - Жадаеце перакусiць?
      Мэгрэ ўздрыгнуў. На яго спакойна глядзеў тоўсты, чырвоны як рак мужчына з маленечкiмi вочкамi.
      - Як вы глядзiце на порцыю каўбасы i куфаль сiдру? Лепей не прыдумаеш, каб замарыць чарвячка.
      Так пачаўся гэты дзень, i сходных яму яшчэ нямала перападзе ў жыццi Мэгрэ, але гэты ўрэзаўся ў яго памяць, як нейкi кашмарны сон.
      Ужо сам прытулак быў даволi незвычайны. На гэтай вулiцы, дзе размясцiлiся прыватныя асабнякi i даходныя дамы, "Стары Кальвадос" быў падобны на правiнцыяльны шынок, якi забылiся знесцi, калi Парыж разросся, захапiў i гэту частку прыгарада. Будыначак быў нiзкi, вузкi. Адна прыступка ўнiз прыводзiла ў даволi цёмны, досыць такi халаднаваты паўпадвальчык з алавянай, да бляску надраенай стойкай. Да пляшак, якiя стаялi на ёй, здавалася, стагоддзi нiхто не датыкаўся.
      Пах таксама быў непаўторны. Iшоў ён, вiдаць, з люка ў падлозе, якi вёў у склеп.
      Адтуль кiсла патыхала сiдрам i кальвадосам, старымi бочкамi i цвiллю, а да гэтага букета прымешваўся яшчэ i кухонны чад. У глыбiнi памяшкання мелася вiнтавая лесвiца, якая вяла наверх, i ўсё разам узятае чамусьцi выглядала, як тэатральная дэкарацыя, а гаспадар - камлюкаваты i каратканогi, з упартым iлбом i маленькiмi блiскучымi вочкамi - сноўдаўся туды-сюды, як акцёр.
      Хiба Мэгрэ мог адмовiцца ад прапановы гаспадара? Праўда, зранку яму яшчэ нiколi не даводзiлася пiць сiдр. Гэта была яго першая практыка, i ён са здзiўленнем адчуў, як прыемная цеплыня разлiлася ў грудзях.
      - Таварыша чакаю! - абвясцiў ён, адчуваючы патрэбу хоць нешта сказаць.
      - А мне што! - адрэзаў гаспадар, пацепваючы шырознымi плячыма, i Мэгрэ стала ясна: ён не верыць нiводнаму яго слову. Ды i ў позiрку яго таiлася такая хiтрынка, што Мэгрэ хацелася скрозь зямлю правалiцца.
      Гаспадар таксама снедаў за прылаўкам, запiваючы тоўстыя скрылi каўбасы сiдрам, i праз чвэрць гадзiны ягоны жбаночак, напоўнены з бочкi ў склепе, быў апарожнены.
      А па двары Жандро няспешна пахаджваў шафёр. Скiнуўшы куртку, ён мыў са шланга аўтамабiль, ад якога вiднелiся толькi пярэднiя колы. Але гэта быў не "дыён-бутон", а чорны лiмузiн з вялiкiмi меднымi фарамi.
      На вулiцы зрэдку паяўлялiся прахожыя: спяшалiся да метро чыноўнiкi, да крам па вулiцы Фантэн праставалi служанкi або гаспадынi.
      Нiхто не заходзiў у "Стары Кальвадос". Тым часам на вiнтавой лесвiцы паказалiся ногi ў чырвоных пантофлях, потым узнiкла кудлатая мадам, якая моўчкi, не сказаўшы нi слова, знiкла на кухнi.
      "Палiцэйскi, якому даручана сочка, ужо не належыць сам сабе; яго паводзiны фактычна абумоўлiваюцца ўчынкамi паднагляднай асобы".
      У акне на другiм паверсе рассунулiся шторы - гэта быў пакой Рышара Жандро. Было роўна дзевяць гадзiн. Гаспадар "Старога Кальвадоса" сноўдаўся па пакоi з анучай у руцэ з такiм выглядам, нiбыта ён знарок робiць гэта, каб не завязваць размову з наведвальнiкам.
      - Нешта познiцца мой прыяцель, - сказаў Мэгрэ, каб парушыць няёмкае маўчанне.
      "Стары Кальвадос" дакладней было б назваць не барам, а рэстарацыяй-сталоўкай. Сталы былi акрыты настольнiкамi ў дробную чырвоную клетку, гэткiя ж шторы вiселi на вокнах. З дзвярэй у глыбiнi пакоя паўзлi ўжо кухонныя пахi i было чуваць, як адна за адной плюхалiся ў вядро абабраныя бульбiны.
      Чаму гаспадар i яго жонка не размаўляюць? З таго часу як жанчына сышла ўнiз, абое яны, дакладней, усе трое - выглядалi так, нiбыта разыгрывалi нейкую дзiўную пантамiму.
      Гаспадар працiраў чаркi i пляшкi, ярасна цёр алавяную стойку, потым нерашуча прыпынiўся ля батарэi глiняных жбаночкаў, выбраў адзiн. Затым рашуча напоўнiў дзве чаркi i, паказваючы на гадзiннiк, што вiсеў на сцяне побач з календаром-рэкламай, прамовiў:
      - Пара.
      Яго маленькiя вочы пiльна прасачылi за тым, як Мэгрэ выпiў прапанаваную чарку кальвадосу; потым глынуў налiтае сабе, прыцмокнуў i зноў узяўся за анучу, якую затыкаў за падцяжкi, калi не карыстаўся ёю.
      А палове дзесятай паднаглядны шафёр апрануў куртку i праз хвiлiну данёсся шум заведзенага матора. Аўтамабiль выехаў з варот i спынiўся ля параднага; праз некалькi хвiлiн з дома выйшаў Рышар Жандро ў шэрым гарнiтуры з гваздзiком у пятлiцы i сеў у чорны лiмузiн.
      Няўжо гаспадар рэстарацыi гэткi разявяка? Цi, наадварот, ён даўно пра ўсё здагадаўся? Ён паглядзеў спярша ўслед аўтамабiлю, якi праехаў мiма, затым перавёў позiрк на Мэгрэ, потым злёгку ўздыхнуў i зноў узяўся за работу.
      А палове дзесятай гаспадар зноў прайшоў за стойку, выбраў чарговы жбанок, налiў дзве невялiкiя чаркi i моўчкi пасунуў адну з iх свайму клiенту.
      Толькi пазней, апоўднi, да Мэгрэ дайшло, што гэта своеасаблiвы рытуал, цi, дакладней, манiя таўстуна. Роўна праз кожныя паўгадзiны яму неабходна было кульнуць чарку кальвадосу - вось адкуль гэтыя барвовыя плямы на твары i вiльготны бляск вачэй.
      - Дзякуй вам, але...
      Яшчэ чаго! Адмовiцца было немагчыма. Утаропiўся позiркам у Мэгрэ, i ў позiрку было столькi ўлады, што ён палiчыў за лепшае не адмаўляцца, хоць i адчуваў, што пачынае ўжо хмялець.
      А дзесятай гадзiне ён спынiўся:
      - У вас ёсць тэлефон?
      - Наверсе, насупроць прыбiральнi.
      Мэгрэ падняўся па вiнтавой лесвiцы i апынуўся ў невялiкiм пакойчыку з нiзкай столлю. Тут стаялi толькi чатыры столiкi, акрытыя клятчастымi абрусамi. Вокны пачыналiся амаль ад падлогi.
      - Кававае аб'яднанне "Бальтазар"... Авеню дэль Опера... Склады... Набярэжная Вальмi... Дырэкцыя... Вулiца Абер...
      Ён пазванiў на вулiцу Абер.
      - Я хацеў бы пагаварыць з Рышарам Жандро.
      - Хто пытаецца?
      - Скажыце, што Луi.
      Амаль адразу ж на другiм канцы провада пачуўся знаёмы голас Жандро:
      - Алё! Луi?
      Голас быў занепакоены. Мэгрэ павесiў слухаўку. Праз акно яму вiдзён быў дварэцкi ў паласатым жылеце. Стаiць чалавек на вулiцы i спакойна палiць цыгарэту. Але неўзабаве чамусьцi заспяшаўся ў дом. Вiдаць, пачуў тэлефонны званок.
      Яму званiў з канцылярыi ўстрывожаны гаспадар.
      Цудоўна! Значыцца, Рышар Жандро цяпер у сваiм офiсе, дзе звычайна праводзiў добрую палову дня. Луi не вяртаўся, але брама па-ранейшаму была расчынена.
      У акне на трэцiм паверсе рассунулiся шторы i паказаўся зусiм юны тварык. Гэта была Мары, дробненькая вастраносенькая пакаёўка з тоненькай, як у абшчыпанага птушаняцi, шыйкай, i ў прыгожым карункавым чэпчыку на пышных валасах. На дзяўчыне была чорная сукенка i фартушок пакаёўкi. Гэткiх дзяўчат Мэгрэ даводзiлася бачыць толькi ў тэатры.
      Каб не выклiкаць насцярожанасцi гаспадара, доўга бавiцца наверсе ён пабаяўся. Сышоў унiз - i якраз наспеў на трэцюю чарку кавальдосу, якая была прапанавана яму з той жа настойлiвасцю, як i папярэднiя. Разам з чаркай гаспадар падсунуў яму i сподачак, на якiм ляжала некалькi скрылiкаў каўбасы.
      - Я з Панфарсi!
      Ён прамовiў гэтыя словы з такой сур'ёзнасцю, нiбыта яны змяшчалi ў сабе нейкi таемны сэнс. Што яны павiнны былi растлумачыць? Шчодрасць на каўбасу? Цi мо людзi з Панфарсi маюць звычай кожныя паўгадзiны выпiваць чарку кальвадосу?
      - Гэта каля Вiра! - дадаў ён. - Дазвольце пазванiць яшчэ раз.
      Было каля паловы адзiнаццатай, i Мэгрэ, ужо асвойтаўшыся з абставiнамi, пачынаў адчуваць сябе вальней i нават весялей. Вiдаць, даволi пацешна было глядзець з вулiцы ў гэтае высознае, ад падлогi да столi, акно, у якiм вiднелiся толькi ногi едакоў.
      - Алё! Дом месье Жандро-Бальтазара?
      На гэты раз азваўся голас злоснага Луi.
      - Папрасiце, калi ласка, мадэмуазель Жандро.
      - Мадэмуазель няма. Хто пытаецца?
      Як i ў першы раз, Мэгрэ павесiў слухаўку i спусцiўся ў залу на першы паверх, дзе гаспадар надзвычай засяроджана выводзiў на грыфельнай дошцы меню, доўга абдумваючы кожнае слова.
      Цяпер шмат у якiх дамах былi расчынены вокны i з iх проста на вулiцу выпыльвалiся дыванчыкi. Немаладая дама ў чорным, з лiловай вуалькай на твары, прагульвала шчанюка, якi прыпыняўся ля кожнага парога i задзiраў заднюю ножку, але нiчога не рабiў.
      - Цi не забыўся, часам, мой прыяцель пра наша спатканне? - з вымушаным смяшком сказаў Мэгрэ.
      Цi паверыў яму гаспадар? Цi здагадаўся, што Мэгрэ з палiцыi?
      У адзiнаццаць гадзiн у двары Жандро з'явiўся фурман; ён там запрог у двухмесную карэту гнядога жарабка. Але ж фурман не заходзiў у браму! Наўрад цi жыў ён у асабняку. Значыць, дзесьцi меўся яшчэ адзiн уваход.
      У чвэрць дванаццатай з'явiўся Фелiсьен Жандро-бацька, - у пiнжаку, у лайкавых пальчатках, светлым капелюшы i з трысцiнай у руцэ. Якiя ў яго адмыслова нафарбаваныя вусы! Фурман памог старому сесцi ў карэту i скiраваў яе ў бок вулiцы Бланш. Несумненна, стары месье адправiўся на пагулянку ў Булонскi лес, а адтуль паедзе снедаць у свой клуб.
      "... iнспектарам рэкамендуецца мець фрак, смокiнг i пiнжак..."
      Мэгрэ агледзеў сябе ў люстра, прымацаванае на стойцы памiж пляшак, i горка пасмiхнуўся. I лайкавыя пальчаткi, канешне? I трысцiну з залатой булдавешкай?! I светлыя гетры да лакавых туфель!
      Як для першай справы, дык яму дужа пашанцавала! Ён змог бы пранiкнуць у любое асяроддзе - да дробных мяшчан, крамнiкаў, бадзяг. I, як здавалася, яму зрабiць гэта было б няцяжка. Але гэты асабняк з параднымi дзвярыма, што здаюцца яшчэ больш унушальнымi, чым дзверы ў храм, гэты мармуровы цокаль, гэты двор, дзе, перш чым запрэгчы пародзiстага жарабка для аднаго гаспадара, мылi лiмузiн для другога!
      Кальвадос! Адступаць не было куды. Ён будзе трымацца да пераможнага канца. Прабудзе тут, у "Старым Кальвадосе", столькi часу, колькi спатрэбiцца!
      Ён не заўважыў, каб мадам Луi выходзiла з двара. Вiдаць, яна не кожны дзень хадзiла за пакупкамi; у доме, мабыць, ёсць запасы. Да таго ж гэтыя арыстакраты, мусiць, снедаюць не дома.
      Жустэну Мiнару пашчасцiла. Ён цяпер у вёсцы. Шукае Жэрмену Бабёф - яе прозвiшча ён даведаўся ад малочнiцы...
      - Вы ж думаеце, што ваша жонка...
      - Гэта не мае значэння.
      А мадам Мэгрэ якраз сёння наважылася наводзiць у кватэры генеральны парадак!
      - "I табе не шкада ўкладаць тут гэтулькi працы? - сказаў ён ёй перад адыходам. - Мы ж тут не зажывёмся! Знойдзем кватэру ў больш прыемным квартале".
      Хто б мог падумаць, што i праз трыццаць год яны па-ранейшаму будуць жыць усё ў той жа кватэры на бульвары Рышар-Ленуар, адно толькi, што жылплошча пабольшае на суседнюю кватэру.
      А палове дванаццатай у "Старым Кальвадосе" з'явiлiся нарэшце першыя клiенты - двое мастакоў у белых камiзэльках, вiдаць, пастаяльцы гэтага бара, таму што адзiн з iх па-свойску прывiтаў гаспадара:
      - Салют, Памэль!
      Яны заказалi гарэлкi, стоячы, выпiлi, адначасова вывучаючы меню, выпiсанае на грыфельнай дошцы, i толькi пасля гэтага селi за столiк ля акна.
      Апоўднi ўсе столiкi былi заняты, i мадам Памэль раз-пораз выплывала з кухнi з падносам у руках, а яе муж у гэты час забяспечваў клiентаў пiтвом, то знiкаючы ў склепе, то паднiмаючыся на антрэсолi. Большасць прысутных былi рабочыя з суседняй будоўлi, але траплялiся сярод iх i рамiзнiкi, чые фiякры стаялi каля тратуара.
      Мэгрэ вельмi хацелася пазванiць месье Лё Брэ, параiцца з iм. Ён зашмат з'еў, зашмат выпiў i адчуваў сябе атупелым, i калi б ён быў цяпер ва Ўазе на месцы флейтыста, то напэўна павалiўся б проста на траву пад якiм-небудзь дрэвам i, закрыўшы твар газетай, соладка падрамаў.
      Ён пачынаў трацiць веру ў сябе, дакладней, у сваю прафесiю, якая часам здавалася яму проста нiкчэмнай. Хiба гэта мужчынская работа - цэлы дзень прападаць у нейкiм "бiстро" i цiкаваць за домам, дзе пануе поўны спакой? Усе яго насельнiкi мелi пэўны занятак. Парыж кiшма кiшыць людзьмi, i большасць з iх ведае, навошта i куды яны спяшаюцца!
      Ва ўсякiм разе, нiхто з iх не быў змушаны праз кожныя паўгадзiны асушваць чарку кальвадосу з нейкiм дзiвакаватым тыпам, вочы якога ўсё больш i больш мутнелi, а ўхмылкi рабiлiся занадта загадкавымi.
      Мэгрэ быў перакананы, што Памэль здзекуецца з яго. А што яму заставалася рабiць? Пайсцi i слупам стаяць пад адкрытым небам навiдавоку ўсёй вулiцы?
      Яму прыгадаўся адзiн непрыемны выпадак, бязглуздая прыгода, якая ледзь не прывяла яго да ўцёкаў з палiцыi. Гэта здарылася гадоў два таму. Ён тады выконваў абавязкi палiцэйскага агента, якому было даручана сачыць галоўным чынам за зладзеямi-кiшэннiкамi, што арудавалi ў метро.
      "Кепка, хусцiнка-кашнэ на шыi, ношаная куртка..." У той час ён яшчэ свята верыў ва ўсе гэтыя iсцiны. Па сутнасцi, i дагэтуль верыў у iх. Дык вось, усё адбылося тады на станцыi метро, што якраз насупраць унiверсальнай крамы "Самарытэн". Ён паднiмаўся па эскалатары. Проста перад iм нейкi тып у кацялку спрытным рухам зрэзаў рыдыкюль у нейкай немаладой дамы. Мэгрэ кiнўўся на яго, выхапiў чорную аксамiтавую сумачку i паспрабаваў затрымаць мужчыну, але той раптоўна залямантаваў:
      - Злодзей! Злодзей! Трымайце злодзея!
      I ўвесь натоўп накiнуўся на Мэгрэ, а тып у кацялку тым часам непрыкметна знiк.
      Цяпер жа яго апаноўвалi сумненнi наконт паказанняў свайго прыяцеля Жустэна Мiнара.
      На трэцiм паверсе расчынiлася акно. Ну i што? Кожны з нас мае права расчынiць акно ноч-апоўнач. Цi мала што?! Хiба няма на свеце лунатыкаў? Хiба людзi часам не крычаць у сне?..
      "Стары Кальвадос" зноў пусцеў. Гаспадар i гаспадыня ад самага ранку так i не перакiнулiся нi словам; кожны рабiў сваю справу маўчком, як у добра адрэпецiраванай пантамiме.
      I вось нарэшце ў дзве гадзiны дваццаць хвiлiн сёе-тое адбылося. Па вулiцы, збаўляючы хуткасць, рухаўся легкавы аўтамабiль - шэры "дыён-бутон", за рулём якога сядзеў мужчына ў тужурцы i вялiкiх акулярах.
      Аўтамабiль не спынiўся ля дома Жандро, павольна праехаў мiма, i Мэгрэ заўважыў, што пасажыраў у iм няма. Кiнуўшыся да акна, ён паспеў разгледзець нумар: "Б.780".
      Даганяць машыну, якая завярнула за рог вулiцы Фантэн, не мела сэнсу. Мэгрэ не скрануўся з месца, сэрца яго калацiлася, -i меней чым праз пяць хвiлiн шэры "дыён-бутон" зноў гэтак жа паволi праехаў мiма дома.
      Павярнуўшыся да стойкi, Мэгрэ ўбачыў, што Памэль пiльна глядзiць на яго, i немагчыма было зразумець, пра што ён думае. Памэль здаволiўся тым, што налiў дзве чаркi i падаў адну свайму клiенту.
      "Дыён-бутон" больш не паказваўся. Недзе ў адным з версальскiх паркаў кардэбалет Оперы ў гэты час паказваў танец нiмфаў святочна ўбранаму натоўпу. Шматтысячны людскi мурашнiк, дзецi на плячах бацькоў, чырвоныя шары, гандляры какосавымi арэхамi i папяровымi сцяжкамi - усё гэта там...
      А вулiца Шапталь зацiхала. Толькi самотны фiякр, праязджаючы па брусчатцы, зрэдку парушаў цiшыню.
      Без дзесяцi чатыры з'явiўся Луi: чорная тужурка паверх паласатага жылета, на галаве - чорны кацялок. На момант прыпынiўся ў парадным, запалiў цыгарэту, самаздаволена любуючыся кольцамi дыму, i нетаропка рушыў у бок вулiцы Фантэн. Мэгрэ бачыў, як ён зайшоў у тытунёвую крамку на рагу.
      Неўзабаве ён выйшаў адтуль i вярнуўся назад. На адзiн мiг яго погляд затрымаўся на шыльдзе "Старога Кальвадоса". Але на вулiцы было занадта сонечна, а ў бары занадта прыценена, так што ён наўрад цi змог бы пазнаць сакратара камiсарыята квартала Сэн-Жорж.
      Чакае некага? Цi проста не ведае, што рабiць?
      Луi дайшоў да рога вулiцы Бланш, i па выразу яго твару можна было здагадацца, што там ён некага заўважыў, - каго iменна, Мэгрэ не мог угледзець, - а затым прыспешыў крок i знiк.
      Мэгрэ ледзь стрымаўся, каб не кiнуцца следам. Але нешта не дазволiла яму зрабiць гэтага. Ён адчуў спiной, як прыкаваў яго да сябе мутны позiрк гаспадара. Яму трэба было неяк абгрунтаваць свае паводзiны, спытаць, колькi ён вiнен, расплацiцца, еле пакуль ён дойдзе да вулiцы Бланш, дварэцкi будзе, вядома, далёка.
      У галаву прыйшоў iнакшы план: спакойна аплацiць рахунак, скарыстаць момант адсутнасцi Луi i забегчы ў дом Жандро, спытаўшы для прыклёпу мадэмуазель Жандро альбо Мары.
      Ён не зрабiў нi таго, нi другога. I пакуль раздумваў, як быць, ад вулiцы Бланш паказаўся фiякр. Рамiзнiк у скураной кепцы ўважлiва ўглядаўся ў нумары дамоў i спынiўся ля асабняка Жандро. Ён цiхамiрна сядзеў на козлах i, здавалася, проста выконваў атрыманае распараджэнне. Лiчыльнiк яго быў выключаны.
      Прайшло не болей дзвюх-трох хвiлiн. З параднага выглянула мышыная пысачка Мары, мiльганулiся яе фартушок i карункавы чэпчык. Затым яна знiкла, але неўзабаве вярнулася з сакваяжам у руках i, уважлiва акiнуўшы позiркам вулiцу, накiравалася да фiякра.
      Мэгрэ не змог, разумеецца, пачуць, што яна сказала рамiзнiку. Той, не злазячы з сядзення, забраў сакваяж, якi, вiдаць, быў не цяжкi, i паставiў побач з сабой.
      Мары подбегам вярнулася ў дом. У яе была такая тоненькая - проста асiная талiя, i сама яна ў стане была такая дробненькая, што, здавалася, яе пышная чупрына гатова была перакулiць пакаёўку.
      Мары знiкла ў доме, а праз момант з'явiлася новая постаць - высокая, мажная жанчына цi дзяўчына ў касцюме колеру марской хвалi i ў сiнiм капелюшы, з белай вуалеткай у буйныя гарошыны.
      Чаму Мэгрэ пачырванеў? Цi не таму, што бачыў гэту асобу толькi ў кашулi ў непрыбраным пакоi служанкi?
      Гэта, безумоўна, не пакаёўка. Гэта магла быць толькi Элiз Жандро, якая, нягледзячы на паспешлiвасць, з вялiкай годнасцю, злёгку павiльваючы бёдрамi, шыбавала напрасткi да фiякра, у якiм i заняла месца.
      Мэгрэ так расхваляваўся, што ледзь не праваронiў нумар экiпажа: "148". Але ён апамятаўся, запiсаў нумар i зноў залiўся чырванню - на гэты раз пад дапытлiвым позiркам Памэля.
      - Вось такiя справы! - уздыхнуў апошнi, прымерваючыся, за якi б гэта жбаночак узяцца цяпер.
      - Якiя iменна?
      - Вось як бывае ў прыстойных шчаслiвых сем'ях, як той казаў.
      Ён выглядаў iмянiннiкам. Аднак не ўсмiхнуўся i суха спытаў:
      - Гэтага вы i чакалi, цi не так?
      - Што вы маеце на ўвазе?
      На твары гаспадара адбiлася пагарда, ён насупiўся i падсунуў Мэгрэ новую чарку. Усё яго аблiчча так i сведчыла: "Ён яшчэ скрытнiчае!"
      I Мэгрэ, спахапiўшыся i жадаючы зноў увайсцi ў давер да тоўстага рэстаратара, спытаў:
      - Гэта была мадэмуазель Жандро, калi не памыляюся?
      - Абсалютна правiльна, месье. Гэта i была "Кава "Бальтазар", i, як мне думаецца, цяпер мы не хутка ўбачым яе на нашай вулiцы.
      - Вы думаеце, яна паехала надоўга?
      Гаспадар кiнуў на яго знiшчальны погляд. I Мэгрэ адчуў сябе як у магiле пад цяжарам яго паўсотнi гадоў, яго жыццёвага вопыту, той процьмы чарак кальвадосу, выпiтых з самымi рознымi людзьмi, i яго глыбокiм веданнем усiх таямнiц квартала, у якiм ён жыў.
      - На каго вы працуеце? - раптам падазрона запытаўся Памэль.
      - Ды... я нi на каго не працую...
      У позiрку субяседнiка не было i ценю сумнення: "Хлусiш, мiлок!"
      Памэль пацiснуў плячыма:
      - Тым горш!
      - Як вас разумець?
      - Прызнайцеся, вы ўжо шнырылi па нашым квартале?
      - Я? Клянуся...
      Мэгрэ не манiў i адчуваў неабходнасць даказаць сваю шчырасць. А гаспадар спакойна азiраў яго, быццам не верыў нiводнаму яго слову, i нарэшце ўздыхнуў:
      - Я прыняў вас за друга графа.
      - Якога графа?
      - Няважна якога, раз я памылiўся. У вас гэткiя ж выхадкi, гэткая ж манера горбiць плечы.
      - Вы думаеце, мадэмуазель Жандро паехала да графа?
      Памэль не адказаў - ён глядзеў на Луi, якi зноў узнiк на рагу вулiцы Фантэн. Пайшоў ён перад гэтым па вулiцы Бланш, значыць, зрабiў круг вакол цэлага квартала. Цяпер ён выглядаў весялейшым, чым быў перад гэтым. Здавалася, ён проста бязмэтна прагульваецца, цешачыся веснавой сонечнай пагодай. Акiнуўшы хуткiм позiркам бязлюдную вулiцу, ён з выглядам чалавека, якi не супраць кульнуць добра заробленую чарку белага вiна, зайшоў у тытунёвую крамку.
      - Ён i да вас заходзiць?
      Сухое, катэгарычнае "не".
      - Ён быццам расстроены нечым. Неважнецкi выгляд.
      - Цi мала ў каго неважнецкi выгляд, ды паспрабуй памажы ўсiм.
      Цi не на Мэгрэ намякаў ён? З кухнi далятала бразганне посуду, а Памэль цiха, быццам самому сабе, працягваў:
      - Калi б усе людзi гаварылi праўду...
      У Мэгрэ было такое адчуванне, што зусiм нязначная драбнiца аддзяляе яго ад вельмi важных адкрыццяў, але тая драбнiца, на бяду, была даверам гэтага таўстуна, прапiтанага кальвадосам. Няўжо няма надзеi заваяваць яго? Ён, канешне, дарэмна прызнаўся, што не мае нiякага дачынення да графа. Увесь гэты ранак Мэгрэ, здаецца, падсцерагалi адны няўдачы.
      - Я супрацоўнiк аднаго прыватнага вышукнога агенцтва, - прамовiў ён на ўсялякi выпадак.
      - Вось як!
      Што яшчэ мог ён сказаць, калi начальства папярэдзiла, каб ён не ўблытваў у гэту справу афiцыйную палiцыю!..
      Ён зманiў, каб дазнацца праўды. Ён дорага заплацiў бы цяпер за тое, каб быць гадоў на дваццаць старэй i валодаць такой вагой i паставай, як яго субяседнiк.
      - Я быў упэўнены, што нiчога не здарыцца!
      - Аднак здарылася.
      - Дык, па-вашаму, яна не вернецца?
      Мэгрэ, мусiць, увесь час трапляў амаль у цэль, бо Памэль толькi адмоўчваўся i недвухсэнсоўна пацiскаў плячыма. Тады Мэгрэ вырашыў скарыстаць iншы сродак.
      - Цяпер частую я, - абвясцiў ён, паказваючы на глiняны жбан з гарэлкай.
      Няўжо гаспадар адмовiцца выпiць з iм? Але той зноў толькi пацiснуў плячыма:
      - Якраз цяпер i някепска было б раздавiць пляшачку, - буркнуў ён.
      I адправiўся за пляшкай у склеп. Калi Мэгрэ пасля выпiтага за дзень кальвадосу адчуваў сябе даволi няўстойлiва, то Памэль iшоў як па нiтачцы, яго не бянтэжыла нават лесвiца без парэнчаў, якая нагадвала звычайную драбiнку.
      - Знаеце, малады чалавек, трэба спачатку навучыцца хлусiць...
      - Вы думаеце, я...
      Гаспадар ужо налiваў чаркi.
      - Хто ж гэта даручыць прыватнаму вышукному агенцтву такую справу? Не граф жа, як вы самi разумееце! Яшчэ меней верагодна, каб гэта зрабiлi паны Жандро, бацька i сын. Што да месье Юберта...
      - Якога Юберта?
      - Вось бачыце! Вы нават не ведаеце ўсiх членаў iхняй сям'i.
      - А што, ёсць яшчэ адзiн сын?
      - Колькi дамоў на гэтай вулiцы?
      - Не ведаю... Сорак?.. Пяцьдзесят?..
      - Дык вось, схадзiце палiчыце... А потым пастукайцеся ў кожныя дзверы. Можа, i знойдзеце такога, хто дасць вам падрабязныя весткi. Што да мяне, то прашу прабачэння. Я не праганяю вас. Можаце сядзець тут колькi хочаце. Але вы ўжо мяне прабачце, у гэты час я заўсёды адпачываю, што б там нi было...
      За стойкай стаяла саламянае крэсла. Памэль усеўся ў яго спiной да акна, скрыжаваў рукi на жываце, заплюшчыў вочы i, здалося, iмгненна правалiўся ў сон.
      Не чакаючы, вiдаць, болей клiентаў, гаспадыня з анучай у адной руцэ i з талеркай у другой высунула галаву з дзвярэй кухнi i, пераканаўшыся, што ўсё спакойна, вярнулася да свайго посуду, нават не глянуўшы на Мэгрэ, якi даволi збянтэжана зноў падсеў да акна.
      Раздзел IV
      СТАРЫ ПАН З АВЕНЮ ДЗЮ БУА
      Мiнар паабяцаў Мэгрэ, што, калi вернецца з Канфлана, ён прыйдзе на бульвар Рышар-Ленуар i раскажа свае навiны.
      - Але гэта ж вам зусiм не па дарозе! - запратэставаў Мэгрэ.
      I атрымаў у адказ нязменнае:.
      - Гэта не мае значэння.
      Праводзячы Мiнара, Мэгрэ асцярожна, каб не збянтэжыць флейтыста, папытаўся:
      - I ў якасцi каго вы з'явiцеся там? I што збiраецеся сказаць?
      I толькi цяпер, калi сумятлiвы дзень канчаўся i Мэгрэ вяртаўся дадому па залiтых агнямi Вялiкiх Бульварах, адказ музыканта запознена скалануў яго:
      - Знайду што. Не хвалюйцеся.
      Аднак пасля хвiлiннай слабасцi, якая апанавала яго ў "Старым Кальвадосе", - цi то прысутнасць гаспадара прыгнятала яго там, цi то таму, што ён проста перабраў тады меру выпiць, цяпер Мэгрэ зноў адчуваў сябе даволi бадзёра.
      Адкуль што ўзялося - ён i сам не разумеў, але раптам у яго ўсялiлася вера ў свае сiлы. Нiчога, сённяшняя асечка яшчэ саслужыць яму добрую службу i з цягам часу пра яго яшчэ i як загавораць на Набярэжнай Арфеўр!
      Прыемная цеплыня ўсё яшчэ поўнiла яго цела. А ў паходцы, у позiрках, якiмi ён абменьваўся з прахожымi, у тым, як ён назiраў за рухам трамваяў i фiякраў, праменiлася невядомая яму дагэтуль упэўненасць.
      Зусiм нядаўна, седзячы ля акна рэстаранчыка на вулiцы Шапталь, ён адчуваў глыбокую крыўду на свайго камiсара за тое, што шэф дазволiў яму заняцца гэтай справай. Мэгрэ ўжо гатовы быў нават думаць, што Лё Брэ наўмысна сыграў з iм злы жарт!
      Хiба аднаму-адзiнаму чалавеку пад сiлу ўзяць такую крэпасць, як асабняк Бальтазараў? I хiба гэтак працуюць яны, "вялiкiя", з групы шэфа? У iх распараджэннi ўсё неабходнае - дасье i картатэкi, супрацоўнiкi, памагатыя. Калi iм трэба высачыць дзесяць чалавек, яны без вагання пасылаюць па следзе дзесятак шпегаў.
      Але цяпер Мэгрэ раптам адчуў задавальненне, што ён сам сабе гаспадар i можа ўласнаручна абмацаць усе закуткi.
      Ён яшчэ i не падазраваў, што гэты метад з часам стане яго любiмым метадам, што нават калi ён зойме месца шэфа спецыяльнай аператыўнай групы i будзе мець у сваiм распараджэннi цэлую армiю палiцэйскiх, яму давядзецца асабiста наладжваць сочку, хадзiць за падазроным па вулiцах, гадзiнамi тырчаць у якiм-небудзь "бiстро"...
      Перад тым як пакiнуць "Стары Кальвадос", дзе Памэль толькi што выказваў да яго поўную абыякавасць, ён яшчэ двойчы патэлефанаваў. Спачатку набраў нумар Упраўлення гарадскiм транспартам, бо фiякр, у якi села Элiз Жандро, меў апазнавальны знак гэтай кампанii. I вымушаны быў доўга чакаць ля апарата.
      - Нумар сорак восем, - адказалi яму, - належыць парку Лявiйет. Рамiзнiка завуць Эжэн Карнi. Сёння ён выехаў пасля паўдня. Наўрад цi вернецца ў парк раней поўначы.
      - Вы не маглi б сказаць, дзе я мог бы яшчэ сёння адшукаць яго?
      - Звычайна ён спыняецца на плошчы Сент-Аўгусцiя, але гэта, канешне, залежыць ад маршрута. Недалёка ад плошчы маецца рэстаранчык, якi называецца "На рандэву дзю Масiў Сантраль". Здаецца, ён заўсёды, як толькi мае такую магчымасць, менавiта туды i заходзiць перакусiць.
      Другi званок быў у аўтамабiльнае ўпраўленне прэфектуры. Тут яшчэ даўжэй не маглi адшукаць у даведнiках нумар аўтамабiля. А так як Мэгрэ сказаў, што звонiць з камiсарыята, то яму прапанавалi перазванiць.
      - Я лепей пачакаю на провадзе.
      Нарэшце яму паведамiлi прозвiшча i адрас: маркiз дэ Базанкур, авеню Габрыеля, дом 3.
      Зноў багаты квартал, зноў, безумоўна, якi-небудзь прыватны асабняк з вiдам на Елiсейскiя палi. Ён не пасмеў заявiцца туды асабiста, вырашыў лепей пазванiць з тытунёвай крамкi.
      - Папрасiце, калi ласка, да тэлефона маркiза дэ Базанкура.
      - Па асабiстай справе? - данёсся хрыплы голас з другога канца провада.
      I ў адказ на яго сцверджанне пачулася:
      - Месье маркiз памёр тры месяцы назад.
      - А... хто замест яго? - мiжволi вырвалася ў Мэгрэ.
      - Выбачайце! Не зразумеў. Уся маёмасць маркiза распрададзена, застаўся толькi асабняк.
      - Скажыце, а вы часам не ведаеце, хто купiў "дыён-бутон"?
      - Нейкi механiк з вулiцы Акацый, што ў раёне авеню Гранд-Армэ. Запамятаваў яго прозвiшча, але, калi не памыляюся, на той вулiцы толькi адзiн гараж i маецца.
      У пяць гадзiн вечара Мэгрэ выйшаў з метро на плошчы Этуаль. На вулiцы, якую яму паказалi, ён сапраўды адшукаў гараж, але той быў на замку, а на шматку паперы, прымацаванай да дзвярэй, было напiсана: "За даведкамi звяртацца побач".
      Па адзiн бок гаража стаяла майстэранька шаўца, па другi - "бiстро". За даведкамi належала звяртацца ў "бiстро". На жаль, гандляр вiном не мог сказаць нiчога пэўнага.
      - Дэдэ сёння i не з'яўляўся тут. Мабыць, падзарабляе недзе. Ён падчас выконвае даручэннi сваiх клiентаў.
      - А дзе ён жыве?
      - У мэбляваных пакоях дзесьцi каля плошчы Тэрн, дзе дакладна - не ведаю.
      - Ён жанаты?
      Мэгрэ не адважваўся працягваць доўгiя роспыты, але ён, хоць i не дужа пэўны быў у сваiх меркаваннях, адчуваў, што Дэдэ - чалавек асаблiвай пароды, што калi Дэдэ i меў сяброўку, то найболей шанцу на сустрэчу з ёю можна было мець на панелi ў раёне памiж плошчамi Этуаль i Тэрн.
      Рэшту дня Мэгрэ правёў у пошуках рамiзнiка Карнi. Урэшце ён адшукаў рэстаранчык "На рандэву дзю Масiў Сантраль":
      - Ён вельмi рэдка наведваецца сюды, - сказалi яму там.
      На жаль, такое адбылося якраз сёння. Выпадковасць нi разу не наблiзiла маршрут Карнi да ягонага прыстанку на плошчы Сент-Аўгусцiн.
      Мэгрэ вяртаўся, нарэшце, дадому. Калi ён увайшоў у пад'езд, у фортку, умайстраваную ў зашклёныя дзверы, выглянула канс'ержка i аклiкнула яго:
      - Месье Мэгрэ!.. Месье Мэгрэ!.. Мне трэба перадаць вам нешта вельмi важнае...
      Яна працягнула яму запiску, параiла прачытаць да таго, як паднiмецца ў кватэру.
      "Не заходзьце дадому. Спачатку нам абавязкова трэба перагаварыць. Чакаў Вас вельмi доўга - колькi мог. Прыходзьце ў рэстарацыю "Клiшы" - я там. Мадэмуазель у Вас, з Вашай жонкай.
      Адданы Вам
      Жустэн Мiнар".
      На дварэ ўжо зусiм сцямнела. Апынуўшыся на вулiцы, Мэгрэ ўзняў галаву, убачыў, што вокны ў яго кватэры заштораны, i ўявiў дзвюх жанчын у невялiчкай сталовай, якая служыла i гасцiнай. Пра што яны могуць размаўляць? Мадам Мэгрэ, наколькi ён яе ведаў, напэўна накрыла стол i частуе госцю вячэрай.
      Ён спусцiўся ў метро, даехаў да вулiцы Бланш, зайшоў у прасторную залу рэстаранчыка, прапахлую пiвам i кiслай капустай. У зале iграў аркестрык з пяцi чалавек. Жустэн iграў не на флейце, а на кантрабасе, i, амаль закрыты агромнiстым iнструмэнтам, здаваўся мiзэрным i кволым.
      Мэгрэ сеў за мармуровы столiк, перачытаў меню, не ведаючы, што ж выбраць, i заказаў порцыю кiслай капусты i куфаль пiва. Як толькi музыканты скончылi iграць, Мiнар падышоў да яго стала.
      - Прабачце, што я вымусiў вас прыйсцi сюды, неабходна пагаварыць да таго, як вы яе пабачыце.
      Ён быў вельмi ўзбуджаны, нават трошкi ўстрывожаны, i Мэгрэ мiжволi адчуў, што таксама пачынае хвалявацца.
      - Я i не падумаў, што ў яе замужняй сястры iнакшае прозвiшча, не такое, як у Жэрмены. Давялося пашукаць. Муж сястры працуе на чыгунцы. Ён праваднiк i часта адсутнiчае па два-тры днi. Жывуць яны ў невялiкiм домiку на схiле ўзгорка; за кветнiкам - сад, агарод i белая каза пры калку на прывязi.
      - Жэрмена была там?
      - Калi я прыйшоў, яны абедзве сядзелi за сталом каля агромнiстай мiсы з крывянкай, ад якой страшэнна несла часнаком.
      - Сястра яшчэ не нарадзiла?
      - Яшчэ не. Чакаюць... Здаецца, гэта адбудзецца яшчэ няскора. Я прадставiўся як страхавы агент, кажу, быццам мне вядома, што маладая дама чакае дзiцяцi, дык зараз самая пара падпiсаць страхавы полiс.
      Скрыпач - ён жа дырыжор - павесiў спецыяльную планку, на якой была пазначана назва чарговага эстраднага нумара, пастукаў па пюпiтры дырыжорскай палачкай, i Жустэн, папрасiўшы прабачэння, пабег на эстраду. А калi вярнуўся, адразу паспяшаўся запэўнiць:
      - Вы толькi не палохайцеся. Вось пабачыце, усё ўладкуецца як найлепш. Я някепска разбiраюся ў пытаннях страхавання. А гэта яе канёк - я маю на ўвазе маю жонку. Яна ўсё прарочыць, што мне засталося жыць не болей трох гадоў i што... Але гэта не мае значэння! А тая Жэрмена - даволi прывабная дзяўчына, поўная, з высокай прычоскай, - толькi i ведае, што папраўляе яе. У яе такiя дзiўныя вочы! Самi ўбачыце. Як утаропiлася ў мяне!.. I адразу ж запыталася, ад якой кампанii я працую. Я наўздагад выпалiў, што прыйшло ў галаву, i тады ёй зарупiла даведацца, як завуць майго начальнiка. Яна лiтаральна закiдала мяне пытаннямi i нарэшце заявiла: "Мой дружок - мы ўжо тры месяцы знаёмы - служыць у гэтай кампанii". А потым без усялякай сувязi дадала: "Вас паслаў Луi?"
      Ён вымушаны быў зноў падняцца на эстраду i ўвесь час, пакуль выконваўся венскi вальс, кiдаў позiркi на Мэгрэ, нiбыта стараючыся супакоiць яго. "Не палохайцеся! Пачакайце, я вам яшчэ не ўсё расказаў!" - чыталася ў гэтых позiрках.
      I працяг быў наступны:
      - Я заверыў яе, што прыехаў зусiм не ад Луi. "У такiм разе i не ад графа!" - упарцiлася яна.
      - Не ад графа.
      - "Што да месье Рышара... Паслухайце! А цi, часам, не месье Рышарам вы падасланы, га?" Вы бачыце, што за дзявуля?! Трэба было неадкладна прыняць нейкае рашэнне. Сястра шмат маладзей за яе. Яна ўсяго год як замужам. Была прыслугай. Жэрмене вельмi падабаецца ашаламляць яе сваёй дасведчанасцю i сваiмi сувязямi. Калi хочаце ведаць, у гэтай дзяўчыны проста манiя ашаламляць людзей. Ей карцiць выглядаць значнай, цiкавай асобай, чаго б там нi каштавала, вы разумееце? Яна, напэўна, марыла стаць артысткай... Паела, запалiла, а палiць жа зусiм не ўмее...
      У доме толькi адзiн пакой з шырокiм ложкам i павялiчанай шлюбнай фотакарткай у авальнай рамцы на сцяне.
      - "Гэта праўда, што вы не падасланы Рышарам?" - перапытвала зноў у мяне.
      Вочы ў яе выкацiстыя, i пры размове яна не адрывае iх ад субяседнiка. Ад гэтага ажно не па сабе робiцца. Здаецца, яна зусiм вас не слухае, але гэта толькi здаецца, таму што яна нiколi не губляе нiтку размовы.
      - "Ты бачыш, Вольга, - з засмучаным выглядам звярнулася яна да сястры, якое складанае жыццё ў гэтым свеце? Я казала табе, што гэта дабром не скончыцца".
      Я спытаўся, калi яна мяркуе вярнуцца на работу.
      - Цяпер i нагi маёй там больш не будзе!
      I ўсё дапытвалася ў мяне...
      Музыка! Позiрк флейтыста малiў Мэгрэ набрацца цярпення.
      - Ну, вось! Тым горш, калi я схiбiў. Але цяпер ужо нiчога не паправiш. Я сказаў ёй усю праўду!
      - Якую праўду?!
      - Што паненка крычала з акна: "Ратуйце!", што Луi заехаў мне па фiзiяномii, што прыйшлi вы i вам паказалi нейкую дзяўчыну ў кашулi, даводзячы, што гэта Жэрмена. Яна страшэнна раззлавалася. Я, праўда, сказаў, што афiцыйна нiякага следства няма, што вы занялiся гэтым, так сказаць, прыватна, што вы будзеце шчаслiвы сустрэцца з ёю, i, перш чым я дагаварыў, яна пачала збiрацца ў дарогу. У адных панталонах з аборкамi i ў станiку, не саромячыся мяне, яна стала корпацца ў сваiм чамадане, просячы прабачэння толькi ў сястры.
      - "Разумееш, - кажа яна, - дзiця тваё ўсё роўна з'явiцца на свет божы, а я праз гэтую гiсторыю магу ўлiпнуць у такi пераплёт!.."
      Я не ведаў, што рабiць, але падумаў, што вам будзе карысна выслухаць яе. Я не ведаў, куды яе весцi. I прывёў да вас. Мне ўдалося перагаварыць з вашай жонкай на лесвiчнай пляцоўцы. Божа мой! Якая мiлая ў вас жонка! Я папрасiў яе прыгледзець за Жэрменай, каб яна не збегла. Вы злуяце на мяне?
      Як можна было злаваць на яго? Але душа ў Мэгрэ была не на месцы.
      - Можа, так яно i лепш, - уздыхнуў ён.
      - Калi ж я пабачу вас зноў?
      Мэгрэ ўспомнiў, што апоўначы павiнен сустрэцца з рамiзнiкам Карнi.
      - Магчыма, яшчэ сёння вечарам.
      - Калi не пабачымся, то дазвольце мне прыйсцi да вас заўтра ранiцай, я ўжо ведаю, дзе вы жывяце. А! Яшчэ вось што...
      Ён збянтэжыўся, не рашаючыся сказаць.
      - Яна спыталася, хто аплоцiць яе выдаткi, i я сказаў... Я не ведаў, што сказаць... Прасiў яе не хвалявацца... Але калi гэта наробiць вам турбот, то я...
      Мэгрэ выйшаў з рэстаранчыка, не дачакаўшыся канца музычнага нумара, i заспяшаўся да метро.
      Убачыўшы святло пад дзвярыма сваёй кватэры, яго ахапiла лёгкае хваляванне. Даставаць з кiшэнi ключ не было патрэбы: дзверы расчынiлiся - мадам Мегр заўсёды пазнавала яго па кроках.
      Яна дасведчана паглядзела на яго i весела кiўнула:
      - Цябе чакае чароўная дзяўчына.
      Слаўная мадам Мэгрэ! Яна не iранiзавала. Ёй проста хацелася быць прыязнай. Жэрмена сядзела, аблакацiўшыся на стол, з цыгарэтай у зубах; перад ёю стаялi талеркi з рэшткамi ежы. Яе вялiкiя вочы ўпiлiся ў Мэгрэ, быццам яна намервалася праглынуць яго. Было вiдно, што яна яшчэ не давярала яму.
      - Гэта праўда, што вы з палiцыi?
      Ён палiчыў за лепшае паказаць ёй сваё пасведчанне, i з таго моманту яна ўжо не зводзiла з яго вачэй. Перад ёй стаяў кiлiшак: мадам Мэгрэ дастала-такi вiшнёвую налiўку, якую зберагала для большай урачыстацi.
      - Ты яшчэ не вячэраў?
      - Дзякуй, перакусiў ужо трошкi.
      - У такiм разе, я пакiдаю вас. Трэба памыць пасуду.
      Яна прыбрала са стала, выйшла на кухню, але дзверы за сабою ўсё ж не зачынiла.
      - Ваш сябар таксама з палiцыi?
      - Не. Не зусiм. Ён выпадкова...
      - Ён жанаты?..
      - Жанаты. Здаецца.
      Яму было трошкi няёмка ў сямейнай абстаноўцы з гэтай цiкаўнай дзяўчынай, а яна трымалася, як у сябе дома, устала, паправiла перад люстэркам на камiне прычоску.
      - Можна? - дзеля прылiку амаль давяральна запытала яна i ўселася ў крэсла мадам Мэгрэ.
      - Вы даўно знаёмы з мадэмуазэль Жандро? - запытаўся Мэгрэ.
      - Мы разам вучылiся ў школе.
      - Мне здаецца, вы з ансеваля, калi не памыляюся? У Ансевалi вы i вучылiся разам?
      Яго здзiвiла, што наследнiца Жандро-Бальтазараў атрымала адукацыю ў невялiчкай правiнцыяльнай школе.
      - Я хачу сказаць, што мы аднагодкi, рознiца ўсяго некалькi месяцаў. У будучым месяцы ёй стукне дваццаць адзiн год, а мне гэтулькi ж споўнiлася два тыднi назад.
      - I вы абедзве хадзiлi ў адну школуў Ансевалi? - перапытаў Мэгрэ.
      - Яна - не. Яна жыла ў манастыры ў Ньеўры. Але мы вучылiся ў адзiн i той жа час.
      Цяпер ён усё зразумеў. I з гэтага моманту зрабiўся недаверлiвы, стаў уважлiва размяжоўваць ману ад праўды, праўду ад амаль праўды цi ад праўдападобнасцi.
      - Вы чакалi нейкiх непрыемных падзей на вулiцы Шапталь?
      - Я заўсёды лiчыла, што гэта дабром не скончыцца.
      - Чаму?
      - Таму, што яны ненавiдзяць адно аднаго.
      - Хто?
      - Мадэмуазель i яе брат. Я ўжо чатыры гады служу ў iх. Прыйшла адразу пасля смерцi мадам. Вы ж ведаеце, што яна загiнула пры крушэннi на чыгунцы, калi ехала на воды ў Вiтэль? Якi жах!
      Яна сказала гэта так, быццам сама прысутнiчала пры тым, калi з-пад друзу вагонаў выцягвалi ахвяр.
      - Пакуль мадам была жывая, самi разумееце, завяшчанне не мела значэння.
      - Вы добра дасведчаны ў сямейных справах.
      - Я ўраджэнка Ансеваля. I бацька мой там нарадзiўся. А дзед быў фермерам у графа i гуляў у бiльярд з самiм дзедам.
      - Якiм дзедам?
      - Так яго звалi ў нас. Вы нiчога не ведаеце? Я думала, што палiцыя ведае ўсё на свеце.
      - Вы, несумненна, маеце на ўвазе старога месье Бальтазара?
      - Ну, так, месье Гектора. Яго бацька быў рымарам у нашай вёсцы. А яшчэ i званаром. У дванаццаць год месье Гектор стаў карабейнiкам. Хадзiў ад фермы да фермы з корабам за плячыма.
      - Гэта ён заснаваў кававае аб'яднанне "Бальтазар"?
      - Ён, але гэта не замiнала майму дзеду да самай смерцi гаварыць яму "ты". Ён доўга не паяўляўся ў Ансевалi, а калi зноў з'явiўся, то быў ужо багаты. I купiў замак.
      - Каму належаў замак?
      - Графу д'Ансеваль, чорт вазьмi!
      - Хто-небудзь з гэтай сям'i яшчэ жывы?
      - Сын жывы. Дружок нашай мадэмуазель. Вы не пачастуеце мяне кiлiшкам налiўкi? Цi не з дому прыслалi?
      - Не, жонка зрабiла.
      - Як падумаю, што гэта карга - я не пра вашу жонку - набралася нахабства выдаць сябе за мяне i спаць у маёй пасцелi!.. Вы сапраўды бачылi яе ў адной кашулi? Яна куды таўсцейшая за мяне. Калi б я толькi захацела - такое б расказала пра яе!..
      - Такiм чынам, стары Бальтазар, гаспадар фiрмы "Кава Бальтазар", адкупiў замак у д'Ансеваля. Ён быў жанаты?
      - Быў, але жонка да таго часу памерла ўжо. У яго была дачка, не столькi прыгожая, колькi ганарыстая, i яшчэ сынок, месье Юберт, якi за ўсё жыццё нiчога талковага не зрабiў. Сястра яго - сапраўдная ведзьма, а ён - дабрун, ласкавы як цялё. I ўсё падарожнiчаў па свеце.
      - Вас тады яшчэ i на свеце не было?
      - Канешне. Але там i цяпер нiчагуткi не змянiлася!
      Мэгрэ машынальна дастаў з кiшэнi запiсную кнiжку i пачаў занатоўваць прозвiшчы па парадку, як бы малюючы генеалагiчнае дрэва Бальтазараў. Ён адчуваў, што з такой дзяўчынай, як Жэрмена, неабходна пастаяннае ўдакладненне.
      - Такiм чынам, спачатку быў Гектор Бальтазар, якога вы называеце дзедам. Калi ён памёр?
      - Пяць год назад. Роўна за год да смерцi дачкi.
      Мэгрэ, прыгадаўшы Фелiсьена Жандро, якi сам быў ужо далёка не малады, здзiвiўся:
      - Ён, вiдаць, быў тады вельмi стары?
      - Дзiва што! Яму восемдзесят восем было. Жыў адзiн як сыч у агромнiстым асабняку на авеню дзю Буа. I яшчэ ўласнаручна вёў усе справы, памагала толькi дачка.
      - А не сын?
      - Божа баранi! Яго сын не меў права нават нагой ступiць у офiс. Ён выдзяляў яму грошы на пражытак. Цяпер сынок жыве на набярэжнай непадалёк ад Пон-Нёфа. Шалапут!
      - Хвiлiнку... Авеню дзю Буа... Дачка замужам за Фелiсьенам Жандро?
      - Была. Але месье Фелiсьен - той таксама не смеў i носа сунуць у справы.
      - Чаму?
      - Кажуць, аднойчы яму паспрабавалi даручыць сёе-тое... А ён закляты iгрок... Яшчэ i сёння штодня прападае на скачках... Ходзяць чуткi, што ён нешта нядобрае ўтварыў з чэкамi цi вэксалямi, я там знаю?.. Дык цесць перастаў нават размаўляць з iм.
      Пазней Мэгрэ давялося адведаць асабняк на авеню дзю Буа, адзiн з самых пачварных у Парыжы будынкаў з сярэдневечнымi вежамi i вiтражамi. Пабачыў ён i партрэт старога - васковы твар з выразна акрэсленымi рысамi, доўгiя сiвыя бакенбарды, наглуха зашпiлены сурдут, з-пад якога па абодва бакi чорнага гальштука выглядвалi палоскi жылета.
      Калi б ён быў болей дасведчаны ў жыццi парыжскага свету, ён ведаў бы, што стары Бальтазар завяшчаў свой асабняк з усiмi карцiнамi, якiя ён сабраў там, дзяржаве. Ён хацеў, каб дом яго быў ператвораны ў музей. У свой час гэта выклiкала шмат плётак. Болей года эксперты вялi заўзятыя спрэчкi... i справа скончылася тым, што ў рэшце рэшт урад адмовiўся ад завешчанай маёмасцi, таму што большасць палотнаў аказалiся падробленыя.
      Настане час, Мэгрэ пабачыць i партрэт дачкi - сiвыя валасы, сабраныя ў вузел на патылiцы, профiль "а ля iмператрыца Яўгенiя", твар, гэткi ж ледзяны, як i ў заснавальнiка кававай дынастыi.
      Што да Фелiсьена Жандро, то Мэгрэ ўжо меў магчымасць бачыць яго нафарбаваныя вусы, гетры i трысцiну з залатой булдавешкай.
      - Кажуць, стары ненавiдзеў усю сваю сям'ю - i сына, i зяця, i месье Рышара, якога цудоўна раскусiў. Ён прызнаваў толькi дачку i ўнучку. Дзед убiў сабе ў галаву, што толькi гэтыя дзве асобы належаць да яго роду, i пакiнуў завяшчанне, у якiм сам чорт шыю зверне. Месье Бракеман не дасць схлусiць.
      - Хто такi месье Бракеман?
      - Яго натарыус. Яму таксама гадоў пад восемдзесят. Яго ўсе баяцца, бо аднаму яму ўсё вядома.
      - Што iменна?
      - А я скуль знаю? Усё павiнна высветлiцца, калi мадэмуазель Элiз споўнiцца дваццаць адзiн год. Таму яны i вар'яцеюць, жмiнды. Асабiста мне ўсё роўна, я нi за таго, нi за другога. Калi б я толькi захацела...
      Яму раптам прыйшло ў галаву:
      - Месье Рышар?.. - сказаў Мэгрэ, уступаючы ў гульню.
      - Папавiўся ён каля маёй спаднiцы. А я секанула яму проста ў вочы, што не на тую натрапiў, i параiла лепш пайсцi да Мары. "Я не такая дурнiца, як яна, каб дазволiць пакарыстацца сабой", - так вось i заявiла яму.
      - I ён паслухаўся вашай парады?
      - Скуль я ведаю? Што ён - шкляны, цi што? Калi хочаце ведаць, што я пра iх думаю - а я iх наскрозь бачу! - то ва ўсiх гэтых Бальтазараў не ўсе дома.
      Жэрмена была ўзбуджана. Вочы яе зусiм скруглелi, а позiрк зрабiўся такi дапытлiвы, што Мэгрэ стала не па сабе. А яна ажно падалася да Мэгрэ здавалася, яшчэ мiг - i яна ўхопiць яго за каленi.
      - А Луi таксама родам з Ансеваля?
      - Ён сын нашага былога настаўнiка. Сёй-той, праўда, лiчыць, што ў сапраўднасцi ён сын папа, а не настаўнiка.
      - Ён падтрымлiвае месье Рышара?
      - Ды што вы?! Ён усё жыццё ходзiць за паненкай. Ён не пакiдаў старога да самай смерцi, на руках насiў яго, калi той занядужаў, i ўжо хто-хто, а ён павiнен ведаць, бадай, больш за ўсiх, больш, можа, нават за самога Бракемена.
      - А Луi нiколi не заляцаўся да вас?
      - Луi?
      Яна разрагаталася.
      - Ды куды яму! З яго парахна ўжо сыплецца! Па-першае, ён шмат старэйшы, чым можна падумаць. Прынамсi, яму не меней пяцiдзесяцi пяцi. I ўвогуле, капейчына цана яму ў базарны дзень, разумееце? Вось чаму мадам Луi i Альбер...
      - Выбачайце, хто такi Альбер?
      - Лёкай. Таксама з Ансеваля. Да дваццацi аднаго года быў жакеем.
      - Выбачайце... Мяне вадзiлi па ўсiм доме, але я не бачыў пакоя, у якiм...
      - Таму што Альбер начуе над стайняй, разам з Жэромам.
      - З Жэромам?
      - Вазаком месье Фелiсьена. Адзiн толькi Арсен, шафёр - ён жанаты i мае дзiцёнка - начуе дома.
      Мэгрэ ў рэшце рэшт старанна занатаваў усе iмёны ў сваю запiсную кнiжку.
      - Калi хто i стрэлiў у паненку, - а мяне гэта не здзiвiць, - то хутчэй за ўсё сам месье Рышар. Калi яны ўсчынаюць сварку...
      - Яны часта сварацца?
      - Каб не зманiць - штодня. Аднойчы ён гэтак сцiснуў ёй рукi, што яна цэлы тыдзень хадзiла з сiнякамi. Але i яна не промах, i яму таксама дастаецца будзь здароў. Але я гатова бiцца аб заклад, што стралялi не ў паненку.
      - У каго ж тады?
      - У графа!
      - Якога графа?
      - Вы ўсё яшчэ нiчога не цямiце? У графа д'Ансеваля!
      - Сапраўды! Ёсць жа яшчэ адзiн граф д'Ансеваль!
      - Унук таго, што прадаў замак старому Бальтазару. Мадэмуазель сама няведама дзе адкапала яго.
      - Ён багаты?
      - Ён? Ды ў яго нi капейчыны за душой!
      - I ён бывае ў доме?
      - Ён... Я хачу сказаць...
      - Вас цiкавiць, цi ён спiць з ёю? Не думаю, што ён прагне гэтага. Цяпер вы разумееце? У iх ва ўсiх шарыкаў не хапае. Грызуцца як сабакi. Адзiн месье Юберт у баку ад усяго, а гэтыя двое, брат i сястра, вылузваюцца са скуры, каб уцягнуць i яго ў сваю калатню, заручыцца яго падтрымкай.
      - Вы гаворыце пра Юберта Бальтазара, сына старога? Колькi яму год?
      - Ды гадоў з пяцьдзесят. А мо трошкi больш? Ён такi далiкатны, так добра выхаваны. Як толькi прыйдзе да нас, дык заўсёды трошкi пагаворыць i са мной. Паслухайце! Цяпер ужо позна, цягнiкоў на Канфлан няма, а дзе ж я пераначую! У вас знойдзецца для мяне ложак?
      Яе позiрк быў настолькi красамоўна правакацыйны, што Мэгрэ аж папярхнуўся i мiжволi глянуў на кухонныя дзверы.
      - На жаль, у нас няма пакоя для гасцей. Мы зусiм нядаўна ўладкавалiся тут.
      - Вы нядаўна пажанiлiся?
      I гэтыя словы ў яе вуснах мелi амаль непрыстойны сэнс.
      - Я ўладкую вас у гатэль.
      - Вы ўжо будзеце ўкладвацца спаць?
      - У мяне яшчэ сустрэча ў горадзе.
      - Гэта праўда, што шпегам не часта даводзiцца начаваць ва ўласнай пасцелi? Пацеха, вы зусiм непадобны на палiцэйскага. Я ведала аднаго такога - ён быў сержантам, такое боўдзiла, высачэзны, смуглы-смуглы, Леанардам звалi.
      Але Мэгрэ не цiкавiў Леанард.
      - Я вам яшчэ буду патрэбна? А можа, мне вярнуцца да iх, нiбыта нiчога не здарылася? Тады я змагу кожны вечар расказваць вам, што там адбылося за дзень.
      З кухнi данёсся грукат каструль, але зусiм не пагэтаму Мэгрэ адхiлiў зробленую яму прапанову. Жэрмена прыводзiла яго лiтаральна ў жах.
      - Мы ўбачымся з вамi заўтра, - сказаў ён. - Хадзем, калi ласка...
      Перш чым надзець свой капялюшык i палiто, яна зноў паправiла валасы перад люстэркам i схапiла пляшку з налiўкай.
      - Можна? Я столькi гаварыла, столькi перадумала! А вы не вып'еце?
      Не мела сэнсу расказваць ёй пра тое, колькi чарак кальвадосу, па сваёй ахвоце цi пад прымусам, выпiў ён за гэты дзень.
      - Я магу вам цэлую процьму ўсяго нарасказваць. Ёсць людзi, якiя пiшуць раманы, а не перажылi i чвэрцi таго, што перажыла я. Калi б я ўзялася пiсаць...
      Мэгрэ зайшоў на кухню, пацалаваў жонку ў лоб. Яна весела глянула на яго, i ў яе вачах прамiльгнуў гарэзны агеньчык.
      - Я, магчыма, вярнуся позна.
      - Не спяшайся, Жуль! - з вясёлай падколiнкай адказала мадам Мэгрэ.
      Гатэль знаходзiўся ўсяго цераз некалькi дамоў, непадалёк ад бульвара Вальтэра. На вулiцы Жэрмена рашуча ўзяла свайго спадарожнiка пад руку.
      - У мяне высокiя абцасы...
      Чорт пабяры! Звычайна ж яна хадзiла ў драўляных башмаках!
      - У вас вельмi мiлая жонка, скажу я вам. I гаспадыня яна цудоўная.
      Мэгрэ не адважыўся даць ёй грошы, каб яна сама заплацiла за нумар. Ён сам зайшоў у адмiнiстратарскую i пачырванеў ад пытання адмiнiстратара:
      - Пакой на ноч цi часова?
      - На ноч. Толькi для мадэмуазель...
      Пакуль адмiнiстратар выбiраў на стэндзе ключы, Жэрмена зусiм павiсла на руцэ Мэгрэ, цяпер ужо i не просячы прабачэння.
      - Васемнаццаты нумар, трэцi паверх, налева. Хвiлiначку, зараз дам бялiзну.
      Мэгрэ не любiў успамiнаць, як ён развiтаўся з ёю. Лесвiца была ўслана чырвонай дывановай дарожкай. Жэрмена ў адной руцэ трымала прасцiны, у другой ключ, прычэплены да меднай бляшкi. Адмiнiстратар зноў уткнуўся ў газету.
      - У вас сапраўды няма да мяне больш пытанняў?
      Яна стаяла на першай прыступцы. Круглыя вочы яе не адрывалiся ад Мэгрэ. Чаму яму прыгадаўся багамол, якi пасля спарвання пажырае свайго партнёра?...
      - Не... На сёння ўсё... - прамармытаў ён.
      - Ах, праўда ж, я i забылася, што ў вас спатканне. - Яе сакавiтыя вусны склалiся ў iранiчную ўсмешку. - Тады да заўтра?
      - Да заўтра.
      Што ж, гэтага i трэба было чакаць. Выйшаўшы з гатэля, Мэгрэ кiнуўся ў метро. Шчоўкнулi аўтаматычныя дзверы, i ён доўга ехаў у цьмяным святле падземкi, машынальна назiраючы за познiмi пасажырамi, па тварах якiх прабягалi мудрагелiстыя ценi.
      Ён доўга блукаў па бязлюдных, ледзь асветленых вулiцах, пакуль не апынуўся ля парка Лявiйет i не адшукаў нарэшце вялiкую стадолу, забiтую парожнiмi, з узнятымi ўгору, аглоблямi. У глыбiнi двара патыхала цеплынёй стайняў.
      - Карнi? Не, ён яшчэ не вярнуўся. Чакайце, калi хочаце.
      Толькi а палове першай ночы з'явiўся п'янюткi рамiзнiк. Асавелым позiркам ён утаропiўся ў Мэгрэ:
      - Дама з вулiцы Шапталь? Чакайце, чакайце! Яна дала мне цэлы франк гасцiнца. А высокi брунет...
      - Якi высокi брунет?
      - Той, што спынiў мяне на вулiцы Бланш, чорт пабяры, i загадаў мне пад'ехаць на вулiцу Шапталь i пачакаць ля дома нумар... нумар... Смехатура, я нiколi не запамiнаю лiчбы... Пры маёй рабоце гэта, прама скажам...
      - Вы адвезлi яе на вакзал?
      - На вакзал? На якi вакзал?
      Рамiзнiк пахiстваўся. Доўгiм цырком ён сплюнуў проста перад сабой жвачку ад жавальнага тытуню, ледзь не пацэлiўшы на штаны Мэгрэ.
      - Па-першае, загадана было не на вакзал... Па-другое... па-другое...
      Мэгрэ ўсунуў яму ў руку франк.
      - Яна ў гатэлi насупраць Цюiльры, на невялiчкай плошчы... Чакайце... Як жа называецца тая дамавiна?.. Я вечна блытаю гэтыя дамавiны... Во "Атэль дзю Луўр"! Но, малота! - таргануў рамiзнiк свайго каня.
      Метро ўжо не працавала, трамваi i аўтобусы не хадзiлi, i Мэгрэ мусiў тупаць пешкi па бясконца доўгай вулiцы Фландр, перш чым дабраўся да ажыўленых плошчаў цэнтра.
      Рэстарацыя "Клiшы" была, канешне, даўно зачыненая, i Жустэн Мiнар вярнуўся ў сваё жытло на вулiцы Ангiен, дзе яго напэўна чакаў чарговы сямейны скандал.
      Раздзел V
      ПЕРШЫЯ СЛАВАЛЮБНЫЯ ДУМКI МЭГРЭ
      Мэгрэ галiўся перад люстэркам, прымацаваным у сталовай да зашчапкi аконнай рамы. У яго было прывычкай кожную ранiцу хадзiць услед за жонкай, завяршаючы свой туалет дзе прыйдзецца, - i для iх абаiх гэта былi самыя светлыя хвiлiны дня. Мадам Мэгрэ валодала каштоўнай якасцю - як на золку, так i ўвечары яна была аднолькава акуратная, аднолькава жыццярадасная. Яны расчынялi вокны, з асалодай дыхалi свежым паветрам. Да iх даносiўся грукат кувалды з размешчанай непадалёку кузнi, тарахценне вазоў, iржанне коней i нават ледзь улоўны пах свежага гною з суседняй стайнi.
      - Ты думаеш, яна сапраўды ненармальная?
      - Калi б яна засталася ў сваiм сяле, выйшла замуж i нарадзiла дзесяцера дзяцей - нiхто гэтага, магчыма, i не заўважыў бы. Можа, проста дзецi былi б не ад аднаго бацькi, толькi i ўсяго.
      - Зiрнi, зiрнi, Мэгрэ! Часам цi не твой гэта прыяцель топчацца ў нас пад вокнамi?
      Мэгрэ з намыленай шчакой высунуўся ў акно i пазнаў Жустэна Мiнара, якi цярплiва чакаў яго на вулiцы.
      - Ты не хочаш запрасiць яго да нас?
      - Навошта? Я праз пяць хвiлiн буду гатовы. А ты не збiраешся пагуляць сёння?
      Мэгрэ рэдка пытаўся ў жонкi, чым яна будзе займацца цэлы дзень, i яна адразу здагадалася, што ён мае на ўвазе.
      - Ты хочаш, каб я папiльнавала паненку?
      - Магчыма, мне сапраўды прыйдзецца прасiць цябе зрабiць гэта. Калi я прамаргаю яе ў Парыжы, а ёй, сама бачыш, проста няўцерп памалоць языком, дык адзiн бог ведае, што яна каму набалбоча.
      - Ты зараз да яе?
      - Неадкладна.
      - Яна будзе яшчэ ў пасцелi.
      - Магчыма.
      - Магу прысягнуць, ты апынешся ў пiкантным становiшчы.
      Як толькi Мэгрэ выйшаў з пад'езда, да яго падышоў Мiнар, пакрочыў побач i запытаў:
      - Што робiм сёння, шэф?
      Шмат гадоў пазней Мэгрэ прыпомнiць, што менавiта той нядэшлы флейтыст быў першы, хто назваў яго шэфам.
      - Вы бачылi яе? Даведалiся што-небудзь? Я амаль не спаў. Толькi сабраўся легчы, як адно пытанне збiла ўвесь мой сон.
      Iх крокi гулка раздавалiся ў ранiшняй цiшынi. Iдучы, яны назiралi, як воддаль паволi ажыўляецца бульвар Вальтэра.
      - Раз стралялi, значыцца, стралялi ж у некага. I вось я задаюся пытаннем: а ў каго пацэлiлi?.. Я вам не дужа надакучыў?
      Надакучыў? Якраз гэтае пытанне без канца задаваў сам сабе i Мэгрэ.
      - Дапусцiм, куля нi ў каго не трапiла... Канешне, цяжка паставiць сябе на месца гэтых людзей... I ўсё ж, мне чамусьцi здаецца, што калi б не было нi параненага, нi забiтага, то навошта б iм вычвараць такую трагiкамедыю?.. Вы мяне разумееце? Як толькi мяне вышпурнулi за дзверы, яны кiнулiся прыводзiць у парадак пакой, каб пераканаць, што нiчыёй там i нагi не было... I яшчэ адна дэталь: помнiце, калi дварэцкi намагаўся выпхнуць мяне, нехта на другiм паверсе перасцярог Луi не марнаваць часу? А чаму яны замкнулi паненку ў пакоi служанкi? Безумоўна, таму, што яна была надта ўсхвалявана i, на iх думку, магла правалiць сваю ролю ў iгры...
      - Я цэлы дзень вольны, - дадаў Мiнар без усялякай сувязi. - Можаце распараджацца мною, як вам трэба.
      Каля гатэля, у якiм начавала Жэрмена, была кавярня з тэрасай i круглымi столiкамi з белага мармуру. Гарсон з бакенбардамi, здавалася, сышоў са старонкi рэкламнага календара. Узабраўшыся на драбiнкi, ён чысцiў крэйдай шыбы.
      - Пачакайце мяне тут.
      Мэгрэ вагаўся. А можа, паслаць наверх Мiнара? Калi б хто запытаўся ў Мэгрэ, чаму яму захацелася зноў пабачыць пакаёўку, ён наўрад цi адказаў бы. Гэтым ранкам ён адчуваў дзiўную патрэбу быць адначасова ўсюды. Ён амаль нудзiўся па "Старому Кальвадосу", яму не цярпелася хутчэй сесцi там ля акна i назiраць за ўсiм, што адбываецца на вулiцы Шапталь. Цяпер, калi ён ведаў трошкi больш пра насельнiкаў асабняка, яму здавалася, што ўсе гэтыя воблiкi Рышара Жандро, якi садзiцца ў машыну, яго бацькi, якi прастуе да карэты, Луi, якi выходзiць на тратуар падыхаць свежым паветрам, - набылi б цяпер у ягоных вачах зусiм iншы сэнс.
      Яму хацелася быць i ў "Атэлi дзю Луўр", i на авеню дзю Буа, i нават у Ансевалi.
      Але з усiх людзей, з якiмi звязаў яго выпадак за два днi перад гэтым, толькi адзiн чалавек быў даступны яму, i ён iнстынктыўна чапляўся за яго.
      Цiкавая рэч! Пачуццё, якое валодае iм, каранiлася ў iм яшчэ з дзяцiнства. Праўда, смерць бацькi перапынiла яго заняткi медыцынай на трэцiм годзе навучання, але калi на тое пайшло, то ён нiколi не прагнуў стаць доктарам, лячыць хворых.
      Па праўдзе кажучы, ён нiколi не ведаў, якiм рамяством хацеў бы заняцца. Яшчэ падлеткам, калi жыў у вёсцы, у яго склалася ўражанне, што большасць людзей знаходзяцца не на сваiм месцы, брыдуць чужой дарогай толькi таму, што не ведаюць, якая ж дарога iхняя.
      I вось, уяўлялася яму, з'яўляецца разумны, кемлiвы чалавек, нехта падобны на доктара i на пастара адначасова, якi з першага погляду можа вызначыць прызначэнне другога чалавека.
      Да таго празарлiўца прыходзiлi б за парадай, як да лекара. Ён быў бы накшталт нейкага ўпарадчыка лёсаў. I не толькi таму, што ён разумны. Мусiць, няма патрэбы валодаць выключным розумам. Проста ён павiнен умець глядзець на свет вачыма таго чалавека, з якiм яму прыйдзецца сутыкнуцца.
      Мэгрэ нiколi не размаўляў пра гэта, ён не асмельваўся нават занадта глыбока раздумваць над падобным, каб нават самому сабе не здавацца смешным. Не маючы магчымасцi закончыць вучобу ў медыцынскiм, ён выпадкова пайшоў служыць у палiцыю. Але калi сказаць папраўдзе, дык цi абсалютна выпадкова атрымалася так? Хiба i палiцэйскiм, калi разабрацца, не прыходзiцца часам быць упарадчыкам лёсаў?
      Усю папярэднюю ноч, то дрэмлючы, то выбiваючыся са сну, ён жыў жыццём людзей, якiх мала ведаў альбо амаль не ведаў - узяць хоць бы старога Бальтазара, што памёр пяць гадоў назад. Цяпер Мэгрэ iшоў да Жэрмены, каб пазнаёмiцца з iмi блiжэй. Ён пастукаўся ў дзверы.
      - Заходзьце! - данёсся ў адказ млявы голас.
      I адразу ж дадаў:
      - Хвiлiначку! Я забылася, што дзверы замкнёныя.
      Пачулася шлэпанне босых ног па ходнiку. Дзверы расчынiлiся. Жэрмена была ў кашулi, якая мякка ахiнала яе пышныя тугiя грудзi, распушчаныя валасы спадалi аж да пояса. Прачнулася ж яна, вiдаць, даўнавата, бо на начным столiку стаяла талерка з рэштай шакаладкi i крошкамi здобы.
      - Вы па мяне? Мне трэба апранацца?
      - Можаце сабе адпачываць, а можаце i апрануцца. Мне хацелася б трошкi пагаварыць з вамi.
      - А вам не смешна быць пры поўным парадзе, калi я - у адной кашулi?
      - Нiколькi.
      - Ваша жонка не раўнiвая?
      - Не. Я хацеў бы, каб вы расказалi мне пра графа д'Ансеваля. Цi лепей... Вы ж ведаеце дом i ўсiх, хто там жыве i хто ў iх бывае... Уявiце сабе на хвiлiнку, што зараз гадзiна ночы... Гадзiна ночы... У пакоi мадэмуазель Жандро ўсчынаецца сварка... Прашу вас слухаць мяне ўважлiва... Хто, па-вашаму, мог у гэты час знаходзiцца ў пакоi паненкi?
      Жэрмена прынялася расчэсвацца перад люстэркам, блiскаючы русым лямцам пад пахамi i ружавiзнай цела, што прасвечвалася праз кашулю. Яна, як здалося, намагалася зразумець, чаго ён хоча.
      - Луi? - падказаў Мэгрэ, жадаючы дапамагчы ёй.
      - Не. Луi не зайшоў бы так позна.
      - Хвiлiнку. Адна дэталь, пра якую я зусiм забыў. Луi быў парадна апрануты, у фраку, у белай манiшцы, пры чорным гальштуку. Скажыце, ён заўсёды так позна кладзецца спаць?
      - Бывае. Але тады ён не застаецца пры парадзе. Толькi калi ў доме чужыя людзi.
      - А вось Юберт Бальтазар, да прыкладу, дзядзька мадэмуазель Жандро, мог знаходзiцца ў пакоi сваёй пляменнiцы?
      - Дзядзька! Ды што б ён рабiў у яе пакоi ў гадзiну ночы?!
      - А калi б ён усё-такi прыйшоў, дзе яна прыняла б яго? У адным з салонаў на першым паверсе, так?
      - Вядома, не. На вулiцы Шапталь свае парадкi. Хто што хоча, тое i робiць. Салоны толькi для прыёмаў. А звычайна кожны зашываецца ў свой куток.
      - А Рышар Жандро мог зайсцi да сястры?
      - Канешне. Ён гэта часта робiць. Асаблiва калi гневаецца.
      - Ён носiць пры сабе рэвальвер? Вы калi-небудзь бачылi ў яго руках рэвальвер?
      - Не.
      - А мадэмуазель Жандро?
      - Хвiлiначку! У месье Рышара ёсць рэвальверы, ажно два, вялiкi i маленькi, але яны ляжаць у ягоным стале. Мадэмуазель таксама мае адзiн, з перламутравай ручкай, ён у шуфлядцы ў яе начным столiку. Кожны вечар яна вымае яго наверх на столiк.
      - Яна чаго-небудзь баiцца?
      - Такую не напалохаеш. Проста на ўсякi выпадак. Ёй, як усiм ведзьмам, здаецца, што ўсе навокал толькi i думаюць, каб зрабiць ёй якое паскудства. Каб вы толькi ведалi, якая яна скупая, i гэта ў яе ўзросце! Знарок пакiне навiдавоку грошы, пералiчыўшы спачатку, а потым цiкуе, абкрадаюць яе цi не. Пакаёўка, якая была да Мары, спакусiлася, узяла, дык адразу ж была разлiчана.
      - Ёй даводзiлася прымаць графа ў сваёй спальнi?
      - Можа, у самой спальнi i не, а вось у будуары, што побач са спальняй, прымала.
      - А гадзiне ночы?
      - А што? Я чытала кнiгу пра Лiзавету, каралеву Ангельскую... Не чыталi? Раман, а вiдаць, усё праўда... Дык яна, аказваецца, была халодная жанчына, разумееце?.. Па-мойму, i мадэмуазель Жандро гэткая ж ягадка.
      Жэрмена ўсё расчэсвалася, раз-пораз аглядваючы Мэгрэ ў люстра. Грэбень цiха патрэскваў у валасах.
      - На шчасце, я зусiм не такая!
      - Пачуўшы на трэцiм паверсе шум, месье Рышар мог прыбегчы туды з рэвальверам?
      Яна пацiснула плячыма.
      - Чаго яму там?
      - Каб застаць знянацку палюбоўнiка сястры...
      - От ужо на што яму сапраўды напляваць! Для гэткiх людзей значэнне маюць адны грошы!
      Яна не пераставала круцiцца вакол Мэгрэ, не сумняваючыся, што ён быў далёка, што ён быў там, у пакоi, на вулiцы Шапталь, спрабуючы расставiць людзей на адпаведныя месцы, як на сцэне.
      - Граф д'Ансеваль прыходзiў калi-небудзь са сваiм прыяцелем?
      - Магчыма. Але ў такiм выпадку яго прымалi ўнiзе, а я спускаюся ўнiз рэдка.
      - Мадэмуазэль Элiз тэлефанавала графу калi-небудзь?
      - Не думаю, каб у яго быў тэлефон. Яна яму не званiла; сам ён дык тэлефанаваў гады ў рады, хутчэй за ўсё з якой-небудзь забягалаўкi.
      - Як яна яго называла?
      - Жакам, як жа яшчэ.
      - Колькi яму год?
      - Ды гадоў дваццаць пяць. Красун, але даволi нахабны з выгляду. Так i гатовы, здаецца, пакпiць з каго-небудзь.
      - Гэткi чалавек можа насiць зброю ў кiшэнi, як вы думаеце?
      - Безумоўна.
      - Чаму вы так упэўнены?
      - Таму, што гэта якраз такi суб'ект! Вы чыталi "Фантамаса"?
      - Месье Фелiсьен, бацька, на баку дачкi цi на баку сына?
      - Нi на чыiм ён баку. А калi хочаце ведаць, дык на маiм. Ён часам заходзць да мяне ў пакой. Гузiк, кажа, прышыць трэба. У доме не дужа рупяцца пра яго. Слугi абзываюць яго старым хрычом альбо вусачом. Што да Альбера, ягонага лакея, дык той больш языком меле, чым робiць. Бо ўсе ведаюць, што стары пустое месца! Аднойчы я заявiла яму проста ў вочы: "Калi вы будзеце гэтак распальвацца, паралюш вам забяспечаны. Зусiм мала засталося!" Ды на яго няма ўпыну. Цяпер на чарзе Мары, i от ужо не ведаю, цi выкруцiлася яна... Скажыце, вас не бянтэжыць назiраць, як жанчына наводзiць свой марафет?
      Мэгрэ ўстаў, пацягнуўся за кацялком.
      - Куды гэта вы? Няўжо так i пакiнеце мяне адну?
      - У мяне важныя сустрэчы. Праз хвiлiну да вас прыйдзе мой сябар, той, якi прывёз вас, ён пабудзе з вамi.
      - А дзе ён?
      - Унiзе.
      - Чаму ж вы адразу не прывялi яго? Прызнайцеся, вы ўсё-такi нешта мелi наўме! Каго вы баiцеся? Жонкi?
      Яна ўжо налiла ў тазiк вады, каб памыцца, i Мэгрэ ажно ўявiў, як яна зараз скiне кашулю, шлеечкi якой пры кожным яе руху ўсё болей апаўзалi з плячэй.
      - Я яшчэ сустрэнуся з вамi днём, спадзяюся, - адчыняючы дзверы, сказаў ён.
      Жустэн Мiнар сядзеў на залiтай сонцам тэрасе i пiў каву са смятанкай.
      - Толькi што тут была ваша жонка, - сказаў ён.
      - Чаго?
      - Адразу па вашым адыходзе з дому прынеслi вось гэта тэрмiновае пiсьмо. Яна пабегла ўслед за вамi, хацела дагнаць.
      Мэгрэ сеў i, не падумаўшы, што яшчэ зусiм рана для гэтага, заказаў куфаль пiва. Потым разарваў канверт. Запiска была падпiсана Максiмам Лё Брэ.
      "Прашу вас зайсцi ранiцай у камiсарыят. Сардэчна ваш".
      Вiдаць, пiсьмо пiсалася дома, на бульвары Курсэль, бо ў камiсарыяце Лё Брэ скарыстаў бы службовы бланк. Ён быў вельмi педантычны адносна формы. У яго былi ў запасе гатункi чатырох вiзiтных картак на ўсе выпадкi жыцця: месье i мадам Лё Брэ дэ Плуiнак, Максiм Лё Брэ дэ Плуiнак, Максiм Лё Брэ, камiсар палiцыi...
      Запiсачка, напiсаная яго рукой, сведчыла пра пэўную блiзкасць памiж iм i яго сакратаром. Ён, вiдаць, доўга ламаў галаву, як пачаць яе: "Мой дарагi Мэгрэ"? "Дарагi месье"? "Месье"? У рэшце рэшт, знайшоў выйсце: абышоўся ўвогуле без звароту.
      - Скажыце, Мiнар, у вас сапраўды ёсць час?
      - Канешне. I ён належыць вам.
      - Паненка наверсе. Я не ведаю, калi вызвалюся. Адну ж яе пакiдаць боязна, каб часам не пайшла на вулiцу Шапталь ды не растрапала iм пра ўсё.
      - Ясна.
      - Калi вы пойдзеце з ёю куды-небудзь, пакiньце мне запiску, дзе вас шукаць. Калi захочаце пазбавiцца ад яе, адвядзiце да маёй жонкi.
      Праз чвэрць гадзiны ён быў ужо ў камiсарыяце, i саслужыўцы глядзелi на яго з зайздрослiвым захапленнем, як глядзяць звычайна на тых, хто адпраўляецца ў водпуск альбо ў спецыяльную камандзiроўку, цi на тых, хто нейкiм цудам аказаўся збаўлены ад паўсядзённай службовай сумоты.
      - Камiсар тут?
      - Даўно.
      У iнтанацыi, з якой Лё Брэ прывiтаў Мэгрэ, свяцiлася тое ж адценне, што i ў запiсцы. Ён нават падаў яму руку, чаго звычайна нiколi не рабiў.
      - Не пытаюся, на якой ступенi знаходзiцца следства, бо лiчу, што яшчэ ранавата пытацца пра гэта. А папрасiў я вас прыйсцi... Мне хацелася б, каб вы правiльна зразумелi мяне, бо склалася даволi далiкатная сiтуацыя. Само сабой зразумела, тое, што я даведаўся на бульвары Курсель, абсалютна не тычыцца службовых спраў камiсара палiцыi. З другога ж боку...
      Твар яго быў свежы, вiдно было, што чалавек выспаўся. Лё Брэ хадзiў па кабiнеце. Бадзёры i энергiчны, ён з яўным задавальненнем пацягваў цыгарэту з залатым муштуком.
      - Я не магу дапусцiць, каб вы тапталiся на месцы з-за адсутнасцi неабходных звестак. Учора вечарам мадэмуазель Жандро званiла маёй жонцы.
      - Яна званiла з "Атэль дзю Луўр"?
      - Вы ўжо ведаеце пра гэта?
      - Яна паехала туды на рамiзнiку ў другой палове дня.
      - У такiм выпадку... У мяне ўсё... Я разумею, як цяжка выведаць, што адбываецца ў пэўных дамах...
      Здавалася, ён нават устрывожаны, i цяпер мучыцца пытаннем: а што яшчэ вядома Мэгрэ па гэтай справе?
      - Яна не збiраецца вяртацца на вулiцу Шапталь, а мяркуе прывесцi ў парадак асабняк свайго дзеда.
      - На авеню дзю Буа?
      - Там. Я бачу, вы ўжо шмат у чым дасведчаны.
      - Дазвольце задаць вам пытанне, - асмялеў Мэгрэ. - Вы знаёмы з графам д'Ансевалем?
      Лё Брэ, уражаны, нахмурыў бровы, як чалавек, якi спрабуе зразумець, што тут да чаго. Маўчаў ён даволi доўга.
      - Ага! Ну, ясна. Бальтазары купiлi замак д'Ансеваль. Вы гэта мелi на ўвазе? Але я не бачу нiякай сувязi.
      - Мадэмуазель Жандро i граф д'Ансеваль часта сустракаюцца.
      - Вы ўпэўнены? Цiкава, цiкава.
      - Вы знаёмы з графам?
      - Асабiста не, i не шкадую. Але шмат чуў пра яго. Што мяне здзiўляе. Хiба, магчыма, яны зналiся яшчэ дзецьмi... Альбо яна не ведае... Цi бачыце, Боб Д'Ансеваль пайшоў па дурной дарожцы. Яго нiдзе не прымаюць, ён не бывае ў свеце, i, калi я не памыляюся, Аддзел правапарушэнняў свецкiмi асобамi неаднойчы ўдастойваў яго сваёй увагай.
      - Вы не ведаеце яго адраса?
      - Кажуць, ён бывае ў пэўных сумнiцельных барах на авеню дэ Ваграм i ў квартале Тэрн. Магчыма, у гэтым аддзеле ведаюць пра яго падрабязней.
      - Вы не будзеце супраць, калi я звярнуся туды за даведкамi?
      - Пры ўмове, што вы не будзеце ўпамiнаць Жандро-Бальтазараў.
      Ён быў яўна азадачаны. Некалькi разоў, быццам разважаючы сам з сабой, буркнуў сабе пад нос:
      - Цiкава! Цiкава!
      А Мэгрэ распытваў з усё большай адвагай:
      - Скажыце, мадэмуазель Жандро, па-вашаму, нармальная асоба?
      На гэты раз Лё Брэ падскочыў, i ў першае iмгненне ягоны позiрк, кiнуты на сакратара, быў мiжволi суровы.
      - Выбачайце! Я не разумею вас.
      - Прашу прабачэння, я, магчыма, не так паставiў пытанне. Цяпер я абсалютна ўпэўнены, што ў тую, вядомую вам ноч у пакоi служанкi я бачыў менавiта Элiз Жандро. Значыць, у яе ўласным пакоi нешта адбылося, i нешта даволi сур'ёзнае, раз узнiкла неабходнасць у такiх выкрутасах. Што да паказанняў музыканта, якi ў той час праходзiў па вулiцы i чуў стрэл, то ў мяне няма нiякiх падстаў сумнявацца ў iх праўдзiвасцi.
      - Прадаўжайце.
      - Верагодна, што мадэмуазель Жандро была не адна з братам у сваiм пакоi.
      - Што вы хочаце сказаць?
      - Па ўсiх даных, трэцiм чалавекам быў граф д'Ансеваль. Калi стралялi, калi ў пакоi сапраўды мелася трое чалавек, калi ў некага пацэлiлi...
      Мэгрэ ў глыбiнi душы ганарыўся, што выклiкаў такое здзiўленне ў позiрку ягонага шэфа.
      - Якiя факты яшчэ ў вашым распараджэннi?
      - Нешматлiкiя.
      - Мне думалася, што ў тую ноч вы агледзелi ўвесь дом.
      - За выключэннем пакояў, якiя размешчаны над стайняй i гаражом.
      Упершыню драма, што разыгралася ў асабняку на вулiцы Шапталь, паўстала перад Лё Брэ ва ўсёй сваёй вiдавочнасцi. Цяпер камiсар не мог не прызнаць: сапраўды там магло адбыцца крывавае здарэнне - забойства, злачынства. I яно адбылося ў свеце, да якога належаў i ён, адбылося мiж людзей, да якiх ён хадзiў у госцi, з якiмi сустракаўся ў сваiм клубе, - у доме дзяўчыны, блiзкай прыяцелькi яго ўласнай жонкi!
      Цiкава ўсё-такi бачыць свайго шэфа ўсхваляваным. Цяпер Мэгрэ канчаткова пераканаўся, што напаў на след злачынства. Гэта была ўжо не проста задача, якую неабходна вырашыць. Справа тычылася чалавечага жыцця, а магчыма, i не аднаго.
      - Мадэмуазель Жандро вельмi багатая, - урэшце з жалем уздыхнуў камiсар. Яна, магчыма, адзiная спадчыннiца адной з самых буйных скарбонак Парыжа.
      - Магчыма?
      Шэф ведаў яўна болей, чым гаварыў, але Лё Брэ, свецкаму чалавеку, было вiдочна гiдка прыйсцi на дапамогу Лё Брэ - камiсару палiцыi.
      - Цi бачыце, Мэгрэ, на карту пастаўлена надта многае. З самага маленства Элiз Жандро ўводзiлi ў вушы, што яна пуп зямлi. Яна нiколi не была звычайнай дзяўчынкай, як усе. Яна заўсёды адчувала сябе спадчыннiцай "Кавы "Бальтазар", больш таго, духоўнай спадчыннiцай Гектора Бальтазара.
      I ён з жалем дадаў:
      - Няшчасная дзяўчына.
      I працягваў з непрытоенай зацiкаўленасцю:
      - Вы ўпэўнены ў тым, што сказалi мне наконт графа д'Ансеваля?
      Ён быў свецкi чалавек, i гэтае пытанне вельмi цiкавiла яго, хоць да канца паверыць расказанаму ён не мог.
      - Яму часта даводзiлася бываць у мадэмуазель Жандро позна ўвечары, калi не ў яе спальнi, то, прынамсi, у будуары, якi размешчаны побач.
      - Ну, гэта зусiм iншая справа.
      Няўжо рознiцы памiж спальняй i будуарам дастаткова, каб ён адчуў пэўную палёгку?
      - Калi дазволiце, месье камiсар, я хацеў бы задаць яшчэ адно пытанне. Цi мадэмуазель Жандро калi-небудзь раней ужо мела намер выйсцi замуж? Яе цiкавяць мужчыны? Цi, магчыма, гэта ёй i не ў галаве?
      Лё Брэ не мог апамятацца. Ён са здзiўленнем глядзеў на свайго сакратарыка, якi раптам завёў з iм такую размову, ды яшчэ пра людзей, пра якiх i ўяўлення не меў. У позiрку шэфа адбiлася адначасова i мiжвольнае захапленне, i пэўная насцярожанасць, нiбыта ён раптам твар у твар сутыкнуўся з фокуснiкам.
      - Ды людзi шмат чаго гавораць на гэты конт. Яна сапраўды адхiлiла некалькi блiскучых партый.
      - У яе былi якiя-небудзь любоўныя прыгоды?
      Камiсар яўна зманiў, калi адказаў:
      - Не ведаю.
      I трошкi сушэй дадаў:
      - Мушу прызнацца, што я не дазваляю задаваць мне такiя пытаннi пра сяброў маёй жонкi. Цi бачыце, юны мой дружа...
      Ён ледзьве не загаварыў зноў пагардлiвым тонам, якiм, вiдаць, прывык размаўляць на бульвары Курсэль, але своечасова спахапiўся:
      - ...наша прафесiя патрабуе бясконцай асцярожнасцi i такту. Я нават пачынаю сумнявацца...
      Мэгрэ адчуў, як яго спiну абдало халадком. Зараз яму скажуць, што следства спыняецца, што яму пара заняць сваё месца за чорным сталом i каратаць днi за рэгiстрацыяй розных паперак, выдаваць даведкi аб месцы жыхарства.
      На некалькi секунд канец фразы быццам павiс у паветры. На шчасце, дзяржаўны чыноўнiк Лё Брэ ўзяў верх над свецкiм чалавекам, i ён закончыў:
      - Мая вам парада: будзьце вельмi i вельмi асцярожныя. У выпадку, калi вас нешта збянтэжыць, званiце мне дадому. Здаецца, я вам ужо казаў гэта. У вас ёсць нумар майго тэлефона?
      I ён запiсаў лiчбу ўласнаручна на шматку паперы.
      - Калi я прасiў вас зайсцi сюды сёння, дык толькi таму, што я не хацеў, каб вы тапталiся на месцы. Я не мог уявiць сабе, што вы ўжо так далёка прасунулiся.
      Тым не меней, ён не падаў яму рукi на развiтанне. Мэгрэ зноў застаўся звычайным палiцэйскiм, ды яшчэ палiцэйскiм, якi пасмеў груба ўварвацца ў той свет, куды дае доступ адзiна вiзiтная картка "Месье i Мадам Лё Брэ дэ Плуiнак".
      * * *
      Амаль апоўднi Мэгрэ пераступiў парог будынка Галоўнай палiцыi на Набярэжнай Арфеўр. На левым баку калiдора праз расчыненыя дзверы ён убачыў пакой, сцены якога былi цалкам завешаны адрасамi мэбляваных кватэр. Упершыню ён паднiмаўся па гэтай шырокай запыленай лесвiцы не па даручэнню камiсарыята, як яму неаднойчы даводзiлася рабiць, а ў пэўнай ступенi выконваючы сваё ўласнае заданне.
      Уздоўж доўгага калiдора цягнулiся дзверы з шыльдачкамi, на якiх былi ўказаны прозвiшчы камiсараў, далей iшла зашклёная зала чакання. Мiма Мэгрэ прайшоў iнспектар, ведучы мужчыну ў наручнiках.
      Нарэшце Мэгрэ апынуўся ў кабiнеце, расчыненыя вокны якога выходзiлi на Сену. Пакой гэты нiчым не нагадваў той, у якiм працаваў Мэгрэ. Тут людзi тэлефанавалi цi разбiралi зводкi i рапарты; нейкi iнспектар, прысеўшы на стол, спакойна пакурваў люльку; у гэтым пакоi, дзе пульсавала жыццё, панавала атмасфера бесцырымоннай таварыскасцi.
      - Ну што, хлопча, можна, канешне, пакапацца ў Сам'е, ды я не думаю, каб мелася дасье на графа. Ва ўсякiм выпадку, не прыпомню, каб ён быў асуджаны калi-небудзь.
      Брыгадзiр, плячысты мужчына гадоў сарака, дабрадушна глядзеў на Мэгрэ. Гэта адбывалася ў аддзеле правапарушэнняў свецкiмi асобамi. Тутэйшыя работнiкi як свае ўласныя кiшэнi ведалi асяроддзе, у якiм працвiтаў граф д'Ансеваль.
      - Паслухай, Ванэль, ты даўно бачыў графа?
      - Боба?
      - Але.
      - У апошнi раз я сустрэў яго на скачках, ён быў з Дэдэ.
      - Дэдэ - гэта тып, якi трымае гараж на вулiцы Акацый. Болей аднаго-двух аўтамабiляў ён не набiрае. Скемiў, хлопча?
      - Какаiн?
      - Не абыходзiцца i без гэтага. Граф закапаўся па вушы. Яго ўжо не раз маглi накрыць, але пакуль што лiчым за лепшае проста не спускаць яго з вока. Як-небудзь ён мiмаволi паможа нам падсекчы больш буйную рыбку.
      - У вас ёсць яго апошнi адрас?
      - Табе не здаецца, што твой камiсар рызыкуе ўшчамiць нашы iнтарэсы? Асцярожней, хлопча! Не спудзь Боба. Уласна, нас цiкавiць не асабiста ён. Але за гэткiм, як ён, толькi i глядзi. У цябе праўда сур'ёзная справа?
      - Мне сапраўды неабходна адшукаць яго.
      - Ванэль, у цябе ёсць яго адрас?
      I Ванэль з той пагардай, якую адчуваюць людзi з Набярэжнай Арфеўр да нiкчэмных крабаў з камiсарыятаў, буркнуў:
      - "Атэль дзю Сантр", вулiца Брэй. Адразу за плошчай Этуаль.
      - Калi ён там быў апошнi раз?
      - Чатыры днi назад. Сядзеў у "бiстро" на рагу вулiцы Брэй разам са сваёй "цыпачкай".
      - Як яе завуць?
      - Люсiль. Яе лёгка пазнаць. У яе рубец на левай шчацэ.
      Увайшоў нейкi заклапочаны камiсар з паперамi ў руках.
      - Скажыце, хлопчыкi...
      Ён змоўк, заўважыўшы незнаёмца ў пакоi сваiх iнспектароў, i запытальна паглядзеў на яго.
      - Сакратар камiсарыята Сэн-Жорж.
      - А!
      I гэтае "а!" было вымаўлена з такiм майстэрствам, што Мэгрэ яшчэ адчайней захацелася трапiць сюды. Ён быў нiшто! Нават меней, чым нiшто! Нiхто не звяртаў на яго ўвагi. Камiсар разам з брыгадным пачалi абмяркоўваць план аблавы, якую намячалася правесцi наступнай ноччу ў раёне вулiцы Ракэт.
      Мэгрэ знаходзiўся далёка ад станцыi метро Рэпюблiк i вырашыў спачатку заехадь дадому паабедаць, а ўжо затым адправiцца ў раён плошчы Этуаль на пошукi графа або Люсiль.
      Мэгрэ завярнуў за рог бульвара Рышар-Ленуар i тут раптам у невялiкiм рэстаранчыку за сталом, накрытым на дзве персоны, убачыў Жустэна Мiнара i Жэрмену. Ён намерыўся хутчэй прайсцi мiма, каб не забавiцца з iмi, тым больш што, як яму здалося, флейтыст заўважыў яго, але прыкiнуўся, нiбыта глядзiць зусiм у iншы бок. Аднак пакаёўка мадэмуазель Жандро рашуча забарабанiла ў шыбу, i Мэгрэ не заставалася нiчога iншага, як зайсцi.
      - Я пабаялася, што вы толькi пацалуеце замок у гатэлi, - сказала Жэрмена. - Як вам папрацавалася?
      Мiнар не падымаў вачэй ад меню.
      Дзяўчына ж, наадварот, проста цвiла. Яна, здавалася, неяк загадкава яшчэ больш пасвяжэла, вочы яе яшчэ больш зазiхацелi, i нават грудзi папышнелi.
      - Мы будзем патрэбны вам пасля абеду? Бо калi вы не маеце ў нас патрэбы, то можна было б схадзiць у тэатр "д'Амбiгю", сёння там ёсць дзённы спектакль...
      Жустэн Мiнар i Жэрмена сядзелi побач на мяккiм тапчанчыку, акрытым трыпам, i Мэгрэ заўважыў, як рука Жэрмены са спакойнай упэўненасцю легла на калена музыканта.
      Позiркi Жустэна i Мэгрэ сустрэлiся. "Грэшны, але другога выйсця не было", - прызнаўся позiркам флейтыст.
      I Мэгрэ ледзь стрымаўся, каб не зарагатаць.
      А дома, калi ён з жонкай спакойна абедаў у iх маленькай сталовай на пятым паверсе, мадам Мэгрэ раптам без усялякай сувязi з папярэдняй iх размовай заявiла:
      - Магу пабажыцца, што яна забрытала яго!
      Мадам Мэгрэ i думкi не дапускала, што пышнагрудая дзяўчына таксама магла б мець мужа.
      Раздзел VI
      МАЛЕНЬКАЯ СЯМЕЙНАЯ ЎРАЧЫСТАСЦЬ
      Толькi а восьмай вечара, калi газавыя ражкi ўжо абстрачылi сваiмi зiхоткiмi пярлiнамi ўсе авеню ў раёне Трыумфальнай аркi, Мэгрэ, хоць i не ўскладаў вялiкай надзеi адшукаць графа, апынуўся ў самай гушчэчы падзей.
      Пра гэты цудоўны вечар Мэгрэ надоўга захавае прыемны ўспамiн як пра самы чароўны вясновы вечар Парыжа. Паветра было напоена гэткай пяшчотай, гэткай водарнасцю, што людзi спынялiся, каб надыхацца iм. Канешне, ужо даўно жанчыны пагоднай парой выходзiлi на вулiцы ў адных касцюмах, але Мэгрэ заўважыў гэта толькi цяпер, i меў такое ўражанне, нiбыта ён прысутнiчае пры вясновым расквечваннi вулiц - светлыя сукенкi ўсiх таноў i адценняў, на капялюшыках званочкi, браткi, васiлькi. А мужчыны - тыя нават рызыкнулi надзець канацье.
      Мэгрэ ўжо некалькi гадзiн запар мераў крокамi цесны прамежак памiж плошчамi Этуаль i Тэрн i варотамi Майё. Як толькi ён заварочваў на вулiцу Брэй, адразу натыкаўся на трох жанчын у страшэнна тугiх карсетах i ў туфлях на высачэзных абцасах; яны не перагаворвалiся памiж сабой, не сыходзiлiся разам, але як толькi паказваўся якi-небудзь прахожы мужчына, усе трое паспешлiва спяшалiся да яго. Месцам iх прапiскi быў якраз той гатэль, дзе пражываў граф. Ля ўвахода ў гатэль, адмаўляючыся паляваць воддаль, непарушна чакала яшчэ адна жанчына, шмат таўсцейшая за першых трох.
      Чаму Мэгрэ адразу кiнулася ў вочы, што якраз насупраць "Атэль дзю Сантр" размешчана пральня, а акон якой выглядвалi свежыя дзяўчаткi-прасавальшчыцы? Па кантрасту?
      - Граф дома? - запытаўся ён у парцье, зайшоўшы ў гатэль.
      Яго ўважлiва агледзелi з галавы да ног. Усе, з кiм яму наканавана будзе сустрэцца ў гэты вечар, чамусьцi будуць аднолькава дапытлiва, неяк замаруджана глядзець на яго i хутчэй з сумотай, чым з пагардай, неахвотна адказваць:
      - Паднiмiцеся, паглядзiце.
      Ён узрадаваўся, што можа так лёгка дасягнуць мэты.
      - Вы не маглi б сказаць нумар яго пакоя?
      Парцье завагаўся: госць пацвердзiў здагадку, што ён не прыяцель графа.
      - Трыццаць два...
      Мэгрэ падняўся, i на яго патыхнула пахам чалавечага жытла i кухнi. У канцы калiдора пакаёўка шпурляла ў кучу брудныя прасцiны, якiя, здавалася, былi яшчэ волкiя ад поту. Ён пастукаў у дзверы нумара. Нiякага адказу.
      - Вы да Люсiль? - запыталася здалёк служанка.
      - Не, да графа.
      - Яго няма дома. Нiкога няма.
      - Не ведаеце, дзе я магу яго знайсцi?
      Пытанне, мусiць, было настолькi недарэчнае, што Мэгрэ нават не ўдастоiлi адказам.
      - А Люсiль?
      - Хiба яна не ў "Пеўнiку"?
      Мэгрэ зноў выдаў сябе i адразу ж выклiкаў насцярожанасць. Калi ён не ведаў нават, дзе шукаць Люсiль, то што яму тут трэба?
      "Пеўнiкам" называлася адна з дзвюх кавярняў на рагу авеню дзю Ваграм. Вялiкiя прасторныя тэрасы. Там сядзела некалькi самотных жанчын, i Мэгрэ ўлавiў пэўную рознiцу памiж гэтымi жанчынамi i тымi, што палявалi на рагу вулiцы Брэй. Меўся яшчэ адзiн гатунак - тыя, што няспешна прагульвалiся да плошчы Этуаль, потым крочылi да плошчы Тэрн, прыпыняючыся ля стракатых вiтрын крамаў, - гэтых кабет лёгка было прыняць за звычайных мяшчанак, што выйшлi на прагулянку.
      Ён пашукаў вачыма жанчыну з рубцом на шчацэ. Такой не было. Тады Мэгрэ загаварыў з афiцыянтам.
      - Люсiль няма?
      Той хуткiм позiркам акiнуў прысутных.
      - Сёння я не бачыў яе.
      - Як вы думаеце, яна яшчэ прыйдзе? А графа вы таксама не бачылi?
      - Я ўжо тры днi не абслугоўваў iх.
      Мэгрэ адправiўся на вулiцу Акацый. Гараж па-ранейшаму быў на замку. Шавец з камяком жавальнага тытуню за шчакой таксама паглядзеў на Мэгрэ так, нiбыта ён задаваў выключна недарэчныя пытаннi.
      - Здаецца, сёння ранкам яго аўтамабiль выязджаў з гаража.
      - Шэры? "Дыён-бутон"?
      Для чалавека, якi жаваў тытунь, аўтамабiль ёсць аўтамабiль, ён не глядзеў на марку.
      - Не ведаеце, дзе я магу яго знайсцi? - I Мэгрэ здалося, што ў голасе чалавека, якi сядзеў у засенi сваёй майстэранькi, прагучала нават нотка шкадавання:
      - Дык, даражэнькi, мая ж справа - чаравiкi ды туфлi...
      Мэгрэ вярнуўся на вулiцу Брэй, падняўся наверх, пастукаў у пакой 32, але нiхто не адказаў яму. Тады ён зноў зашпацыраваў ад "Пеўнiка" да плошчы Тэрн, паварачваючы галаву ўслед жанчынам i заглядваючы кожнай у твар у пошуках рубца, пакуль праз гадзiну яго, у рэшце рэшт, не прынялi за клiента, якi нiяк не можа адважыцца на выбар.
      Час ад часу яго апаноўвала трывога. Ён папракаў сябе, што толькi дарэмна марнуе тут час, а дзесьцi ў iншым месцы, магчыма, адбываецца нешта вельмi важнае. Ён паабяцаў сабе, як толькi надарыцца вольная хвiлiна, паблукаць ля офiса "Бальтазар", потым упэўнiцца, што Элiз Жандро па-ранейшаму ў "Атэль дзю Луўр", i хоць трошкi паназiраць за тым, што дзеецца на вулiцы Шапталь.
      Але што трымала яго тут? Ён бачыў, як самавiтыя мужчыны, апусцiўшы галаву, шмыгалi ў гатэль на вулiцы Брэй - быццам нехта ўтузваў iх туды за нябачную вяроўку. Ён бачыў, як яны выходзiлi, яшчэ болей прысаромленыя, з занепакоенасцю ў позiрках, як яны похапкам адольвалi бязлюдную паласу, што аддзяляла iх ад натоўпу, у якiм яны нарэшце зноў набывалi ранейшую ўпэўненасць. Ён бачыў, як жанчыны на нядоўгi час прапаноўвалi раздзялiць з iмi зняты пакой.
      Ён абышоў усе бары. Яму прыйшло ў галаву ўзяць прыклад з флейтыста, i ён заказаў лiманаду, але лiманад яму не спадабаўся, i гадзiн у пяць пасля паўдня ён прыняўся за пiва.
      Ва ўсiм квартале з канца ў канец ён натыкаўся на глухую сцяну замоўчвання. Толькi ў пачатку сёмай нехта здзiвiўся, калi ён запытаў пра Дэдэ:
      - I на скачках яго няма? А ён што, дамовiўся з вамi сустрэцца?
      Люсiль таксама нiдзе не было. У рэшце рэшт, ён падышоў да адной з жанчын, якая здалася яму найбольш згаворлiвай, i запытаў яе пра сяброўку графа.
      - Можа, яна ў водпуску?
      Ён не адразу зразумеў. Яму рассмяялiся ў твар.
      Разоў чатыры ён намерваўся пайсцi адтуль. Ужо нават накiраваўся да метро, спусцiўся на некалькi прыступак, але завагаўся, i вярнуўся.
      I вось, калi было ўжо трошкi за палову восьмай, а ён усё хадзiў, разглядваючы прахожых, ягоны позiрк выпадкова адхiлiўся, слiзгануў па спакойнай вулiцы Тыльзiт. Ля тратуара, мiж выстраеных уздоўж яго фiякраў, стаялi карэта шэфа i - проста насупраць Мэгрэ - шэры аўтамабiль, марка i нумар якога так i кiнулiся ў вочы.
      Гэта быў аўтамабiль Дэдэ. У iм нiкога не было. На рагу вулiцы перамiнаўся паставы палiцэйскi.
      - Я з камiсарыята квартала Сэн-Жорж. Прашу вас, акажыце мне паслугу, калi ласка. Цi не маглi б вы па якой-небудзь прычыне затрымаць уладальнiка гэтага аўтамабiля, калi той вернецца i збярэцца ад'язджаць?
      - Вашы дакументы?
      Нават палiцэйскiя ў гэтым квартале - i тыя не давяралi яму! Гэта быў час, калi ўсе рэстарацыi i кавярнi былi перапоўнены. Раз Дэдэ няма ў "Пеўнiку", яму нядаўна зноў пацвердзiлi гэта, - то ён, вiдавочна, вячэрае дзесьцi ў iншым месцы. У забiтай людзьмi забягалаўцы, куды Мэгрэ ткнуўся, мiмаходзь кiнулi:
      - Дэдэ?.. Не ведаю такога...
      Яго не ведалi i ў пiўной, размешчанай непадалёк рэстарацыi "Ваграм".
      Двойчы Мэгрэ хадзiў правяраць, цi стаiць шэры аўтамабiль на месцы. У яго нават узнiкла жаданне для пэўнасцi пракалоць шыну сцiзорыкам, але прысутнасць паставога сержанта, якi быў шмат вопытней за яго, стрымала.
      I вось ён штурхнуў дзверы ў маленькi iтальянскi рэстаранчык. I задаў сваё нязменнае надаеднае пытанне:
      - Вы не бачылi графа?
      - Боба?.. Нi ўчора, нi сёння...
      - А Дэдэ?
      Невялiкая зала, чырвоныя аксамiтныя канапкi. Усё выглядала даволi элегантна. У глыбiнi рэстарацыi невысокая пераборка аддзяляла ад залы невялiкi кабiнет, i Мэгрэ ўбачыў, як у дзвярах яго ўзнiк мужчына ў клятчастым гарнiтуры. У вочы кiнуўся незвычайна яркi колер твару i светлыя валасы, разгорнутыя на прабор.
      - У чым справа? - спытаў ён, звяртаючыся не да Мэгрэ, а да гаспадара рэстарацыi, якi стаяў за стойкай.
      - Ён пытаецца графа альбо Дэдэ...
      Мужчына ў гарнiтуры ў клетку з набiтым ротам i салфеткай у руцэ зрабiў крок уперад. Ён паволi зусiм блiзка падступiў да Мэгрэ i прыняўся спакойна разглядваць яго.
      - Ну? - запытаўся ён.
      А так як Мэгрэ не ведаў, што сказаць, дадаў:
      - Дэдэ - гэта я.
      Мэгрэ нарыхтаваў тысячу варыянтаў сваiх паводзiн на выпадак, калi ён, нарэшце, апынецца ў прысутнасцi гэтага чалавека, але цяпер ён раптам вырашыў весцi сябе зусiм па-новаму.
      - Я толькi ўчора прыехаў, - няўклюдна прамовiў ён.
      - Адкуль?
      - З Лiёна. Я жыву ў Лiёне.
      - Вось як? Цiкава!
      - Я шукаю аднаго майго сябра, таварыша па вучобе...
      - Ну, у такiм выпадку гэта напэўна не я.
      - Гэта граф д'Ансеваль... Боб...
      - Вось як!
      Дэдэ не ўсмiхнуўся. Ён прыцмокнуў, задумаўся.
      - I дзе вы шукалi Боба?
      - Ды ўсюды. У гатэлi яго не аказалася.
      - Ну, вядома, ён жа даў вам адрас гатэля, яшчэ калi вы вучылiся ў калежы!
      - Мне даў яго адзiн наш агульны знаёмы.
      Дэдэ падаў ледзь прыкметны знак бармэну.
      - Ну што ж! Раз вы сябар Боба, прашу вас выпiць з намi чарку. У нас сёння якраз маленькая сямейная ўрачыстасць.
      I ён знакам запрасiў яго ў кабiнет. Стол быў ужо накрыты. У срэбным вядзерцы ў лёдзе халадала шампанскае. Паблiсквалi фужэры, жанчына ў чорным сядзела, узлокцiўшыся на стол, мужчына з перабiтым носам i бычынымi вачыма павольна падняўся i застыў у позе баксёра, што прыгатаваўся да раўнда.
      - Гэта Альберт, наш школьны таварыш.
      I Дэдэ паглядзеў на Альберта тым жа дзiўным позiркам, як i на гаспадара. Ён не ўзнiмаў голасу, па-ранейшаму не ўсмiхаўся, i, аднак, усё гэта нагадвала нейкi страшнаваты фарс.
      - Люсiль - жонка Боба.
      Мэгрэ ўбачыў рубец на вельмi прыгожым, вельмi выразным твары, i калi ён паклонам павiтаўся з ёю, слёзы блiснулi на вейках маладой жанчыны. Люсiль паспешлiва выцерла iх насоўкай.
      - Не звяртайце ўвагi. У яе надоечы памёр папа. Вось i разбаўляе шампанскае слязьмi. Ангелiно! Фужэр i прыбор!
      Было нешта дзiўна-трывожнае ў гэтай лядзянай прыязнасцi з затоенай у ёй пагрозай. Мэгрэ азiрнуўся, i яму стала абсалютна ясна, што выйсцi адсюль ён зможа толькi з дазволу невысокага мужчыны ў клятчастым гарнiтуры.
      - Вы, значыць, прыехалi з Лiёна, каб сустрэцца са сваiм даўнiм прыяцелем Бобам?
      - Не толькi дзеля гэтага. У мяне справы ў Парыжы. I вось адзiн з маiх сяброў сказаў, што i Боб тут. Я даўно згубiў яго сляды.
      - Даўно, значыцца! Ну што ж! За ваша здароўе... Сябры нашых сяброў - нашы сябры. Пi, Люсiль!
      Яна падпарадкавалася, падняла фужэр, але рука яе дрыжала, тонкае шкло дзынькала аб зубы.
      - Сёння пасля поўдня яна атрымала тэлеграму. Памёр бацька! Дык дагэтуль нiяк не супакоiцца. Пакажы тэлеграму, Люсiль.
      Яна здзiўлена паглядзела на яго.
      - Пакажы васпану...
      Яна пакорпалася ў сумачцы.
      - Здаецца, я забыла яе ў нумары.
      - Вы любiце макароны? Гаспадар гатуе iх для нас па спецыяльнаму рэцэпту. Дарэчы, як вас завуць?
      - Жуль.
      - Прыгожае iмя Жуль. Хораша гучыць. Ну, старына Жуль, дык пра што гэта мы гаварылi?
      - Мне б хацелася пабачыцца з Бобам да майго ад'езду.
      - Ах, праўда, вы ж спяшаецеся назад у Бардо!
      - У Лiён.
      - Ах, праўда, у Лiён! Слаўны горад! Я ўпэўнены, Боб вельмi засмуцiцца, калi не пабачыць вас. Ён так любiць сваiх сяброў па калежу! Пастаўце сябе на яго месца. Школьны таварыш - гэта ж усе прыстойныя людзi. Ручаюся, што вы прыстойны чалавек... Як ты думаеш, Люсiль, чым васпан займаецца?
      - Не ведаю.
      - Падумай! Я, напрыклад, гатоў паклясцiся, што разводзiць "цыпак".
      Няўжо ён сапраўды прамовiў гэта слова? Чаму менавiта "цыпак" - гэтак жа сярод крымiнальшчыны называюць палiцэйскiх! Што гэта - сiгнал Дэдэ сваiм сябрам?
      - Я працую ў страхавым агенцтве, - прамармытаў Мэгрэ; ён вырашыў iграць сваю ролю да канца, бо iншага выйсця не было.
      Iм падалi закусь. На стале з'явiлася новая пляшка, якую знакам заказаў Дэдэ.
      - Вось сапраўды ўжо, як кажуць, гара з гарой... Прыбываеш у Парыж, i раптам усплываюць цьмяныя ўспамiны пра даўняга школьнага таварыша, i адразу ж выпадкова натрапляеш на чалавека, якi дае табе яго адрас. Iншым дзесяцiгоддзе спатрэбiлася б, каб адшукаць яго, асаблiва калi ўлiчыць, што ў квартале няма нi душы, хто б ведаў прозвiшча д'Ансеваль. Гэтаксама як i маё. Запытайцеся ў патрона, у Ангелiно, якi ўжо чортведама колькi знаёмы са мной. Вам усе скажуць - Дэдэ. Проста Дэдэ! Кiнь румзаць, Люсiль! Джэнтльмен падумае, што ты не ўмееш паводзiць сябе за сталом.
      Той, другi, з носам баксёра, увесь час насуплена маўчаў, толькi раз-пораз спатайка ўхмыляўся, нiбыта "на выдатна" ацэньваў жарты гаспадара гаража.
      Люсiль дастала з-за паяска маленькi залачоны гадзiннiк, прытрымала яго за крыжападобны ланцужок, зверыла час.
      - Не спознiшся на свой цягнiк, не бойся, - запэўнiў яе Дэдэ.
      I растлумачыў Мэгрэ:
      - Зараз мне трэба будзе пасадзiць яе на таратайку, каб яна не спазнiлася на пахаванне. Не, вы толькi гляньце, што робiцца! Сёння яе патэр загнуўся, а я якраз выйграў на скачках! Грошай навалам. Вось i вырашыў адзначыць. А ўсё-такi шкада, што Боба няма, каб выпiць з намi.
      - Ён у ад'ездзе?
      - Ты як у ваду глядзiш, Жуль. У ад'ездзе. Але ўсё-такi трэба цябе звесцi з iм.
      Люсiль зноў зарыдала.
      - Пi, дзяўчынка! Толькi гэтым i можна залiць гора. Хто б падумаў, што яна такая чуллiвая? Дзве гадзiны б'юся, каб супакоiць. Хоч не хоч, але ж настае час, калi бацькам трэба сысцi са сцэны, праўда ж? Колькi гэта ты не бачылася з iм, Люсiль?
      - Заткнiся!
      - Яшчэ пляшку гэткага ж, Ангелiно! А суфле? Скажы гаспадару, каб ён не сапсаваў суфле. За тваё здароўе, Жуль!
      Мэгрэ ўжо шмат выпiў, ягоны фужэр увесь час быў поўны, а Дэдэ падлiваў i падлiваў i амаль з пагрозай прымушаў пiць яшчэ i яшчэ.
      - Як завуць твайго сябра, што даў табе адрас?
      - Бертран.
      - Хлопец зух, вiдаць. Не толькi расказаў табе пра старыну Боба, а нават i ў гараж паслаў.
      Значыць, ён ужо ведаў, што нехта швэндаўся па вулiцы Акацый i дапытваўся пра яго. Вiдаць ён з'яўляўся туды пасля абеду.
      - У якi гараж? - паспрабаваў Мэгрэ прыкiнуцца, што ён i ведаць нiчога не ведае.
      - Мне здалося, ты сам упамянуў пра гараж. Хiба ты не мяне пытаўся, калi прыйшоў сюды?
      - Я ведаю, што Боб i вы - сябры.
      - Якiя ўсё ж разумнiкi жывуць у Лiёне! За тваё здароўе, Жуль! Давай па-расейску! Адным духам! Вось так! Табе не падабаецца гэта вiно?
      Баксёр ажно млеў ад асалоды ў сваiм кутку. Люсiль жа, якая пакрысе забывалася пра сваё гора, наадварот, выглядала ўстрывожанай. Мэгрэ i раз, i другi перахапiў яе запытальны позiрк, якi яна кiдала на Дэдэ.
      Што яны збiраюцца зрабiць з iм? Была сама вiдавочнасць, што ўладальнiк гаража нешта задумваў. Ён весялiўся ваўсю - праўда, даволi своеасаблiва, без ценю ўсмешкi, з нейкiм незразумелым лiхаманкавым бляскам у вачах. Час ад часу ён быццам шукаў адабрэння ў позiрках астатнiх двух, нiбыта акцёр, якi адчувае сябе ў цудоўнай форме.
      "Перш за ўсё, трымацца спакойна!" - загадваў сабе Мэгрэ, якога прымушалi спаражняць фужэр за фужэрам.
      Зброi пры iм не было. Ён быў дужы, але што значыла яго сiла i спрыт супроць гэтай парачкi - Дэдэ з баксёрам? Ён усё больш i больш выразна ўсведамляў, як зацягваецца пятля вакол яго шыi.
      Цi здагадвалiся яны, што ён з палiцыi? Верагодна. Магчыма, Люсiль заходзiла на вулiцу Брэй i ёй там расказалi пра настойлiвага вiзiцёра ў другой палове дня. Хто ведае, можа, яны менавiта яго i чакалi тут?
      Як бы там нi было, станавiлася ясна, што гэтая гульня мае свой сэнс. Дэдэ абвясцiў, што грошай у яго навалам, i, вiдаць, гэтак яно i было: ён быў у той асаблiвай узбуджанасцi, якая заўжды авалодвае людзьмi яго кола, калi ў iх кiшэнях неспадзявана заводзяцца вялiкiя грошы.
      Скачкi? Ён, пэўна, быў там часты госць, але Мэгрэ пакляўся б, што сёння i нагi яго там не было.
      Што ж да слёз Люсi, то, вiдаць, зусiм не доля бацькi прымушала яе пралiваць iх з такой шчодрасцю. Чаму яна пачынала плакаць кожны раз, калi вымаўлялася iмя Боба?
      Было дзевяць гадзiн вечара, а яны ўсё яшчэ сядзелi за сталом, i шампанскае ўсё пенiлася ў iх келiхах. Мэгрэ з усiх сiл змагаўся з хмелем, якi апаноўваў яго.
      - Жуль, ты нiчога не маеш супраць, калi я патэлефаную?
      Тэлефонная будка знаходзiлася ў зале, i Мэгрэ са свайго месца мог бачыць яе. Дэдэ мусiў набраць два цi тры нумары, перш чым датэлефанаваўся да таго, каго шукаў. Было вiдно, як варушылiся яго вусны, але ўгадаць словы было немагчыма. Люсiль выглядала яшчэ больш знервавана, яшчэ больш устрывожана. Што да баксёра, якi запалiў агромнiстую цыгарэту, то ён цiхамiрна ўсмiхаўся, час ад часу коратка зыркаючы на Мэгрэ.
      З-за шыбы тэлефоннай будкi Дэдэ, здавалася, аддаваў нейкiя распараджэннi, павольна вымаўляючы паасобныя словы. На яго твары не засталося i следу весялосцi.
      - Прашу прабачэння, старына, але мне вельмi хацелася, каб ты не размiнуўся са сваiм сябрам Бобам.
      Люсiль, нервы якой былi гранiчна напяты, зноў разрыдалася, уткнуўшыся ў насоўку.
      - Вы гэта Бобу званiлi?
      - Не зусiм, але амаль. Я проста паклапацiўся, каб вы ўсё-такi сустрэлiся. А гэта адно i тое ж, праўда? Табе ж не церпiцца пабачыцца з iм, праўда?
      У гэтых словах, мусiць, мелася нешта выключна дасцiпнае, таму што баксёр прыйшоў у захапленне i аж закудахтаў ад асалоды.
      Няўжо яны лiчылi, што Мэгрэ зусiм не разумее таго, што так добра разумелi яны? Граф альбо быў мёртвы, альбо нiчога не значыў, раз Дэдэ паабяцаў Мэгрэ наладзiць iх сустрэчу...
      - Мне таксама трэба пазванiць, - як мага абыякава сказаў ён.
      Нягледзячы на папярэджанне Максiма Лё Брэ, ён вырашыў падняць па трывозе свой камiсарыят: ён не смеў звярнуцца ў палiцыю iншага квартала. Сёння, здаецца, дзяжурыў Бесан альбо Каламбанi з брыгадным Дзюф'ё. Дастаткова будзе толькi расцягнуць час, каб яны паспелi прыехаць i паставiць пост каля аўтамашыны.
      Тут нiхто не пасмее нiчога зрабiць яму. У рэстарацыi яшчэ сядзелi людзi, iх галасы даносiлiся з-за пераборкi, i нават калi большасць з iх мелi дачыненне да таго ж свету, што i Дэдэ, то маглi ж быць i iншыя.
      - Каму пазванiць?
      - Жонцы.
      - Дык i жонка твая з табою? Во буржуi! Чуеш, Люсiль? Жуль жанаты. Так што не спадзявайся! I няма чаго цiснуць яму нагу пад сталом! За тваё здароўе, Жуль! Не турбуйся. Ангелiно пазвонiць замест цябе. Ангелiно! У якiм яна гатэлi, твая палова?
      Гарсон паслужлiва чакаў i таксама, здавалася, цешыўся сiтуацыяй.
      - Гэта не тэрмiнова.
      Ён з гордасцю разгарнуў уласны партманет, напакаваны тысячафранковымi банкнотамi. Ён нават не глянуў на падрахунак, тыцнуў адну асiгнацыю ў руку Ангелiно i нядбайна кiнуў:
      - Рэшты не трэба!
      Цi не на тое было гэта разлiчана, каб заручыцца яго падтрымкай?
      - А цяпер, дзеткi, у дарогу. Спачатку праводзiм Люсiль на вакзал, затым адправiмся да Боба. Як ты глядзiш на гэта, Жуль? Ты яшчэ трымаешся на нагах? Наш сябар Альберт паможа табе. Ды не пярэч, не пярэч!.. Вазьмi яго пад руку, Альберт. А я займуся Люсiль.
      Было каля апоўначы. У гэтым канцы авеню дэ Ваграм толькi там-сям гарэлi лiхтары, яркае святло залiвала адно нiжнюю частку вулiцы, каля плошчы Тэрн. Гаспадар рэстарацыi неяк дзiкавата паглядзеў iм услед, i не паспелi яны зрабiць i дзесятка крокаў па тратуары, як ён кiнуўся паспешлiва зачыняць аканiцы, хоць у зале яшчэ сядзела двое цi трое клiентаў.
      - Трымай яго мацней, Альберт. Не варта, каб ён прыпсаваў свой партрэт, а то яго сябар Боб яшчэ не пазнае яго. Сюдой, мадам i месье!
      Калi б на рагу вулiцы стаяў палiцэйскi, Мэгрэ паклiкаў бы яго на дапамогу, таму што ён выдатна ведаў, што яго чакае. Яму занадта яскрава сказалi пра гэта, занадта яскрава паказалi. Ён разумеў, што з той самай хвiлiны, як ён зайшоў у iтальянскую рэстарацыю, лёс яго быў вырашаны.
      Але паставога нiдзе не было вiдно. На процiлеглым баку авеню ў паўзмроку прагульвалiся нейкiя дзявулi. У верхняй частцы авеню на канцавым прыпынку тармазiў трамвай, але ён быў пусты, праз шыбы сачылася жаўтлявае, каламутнае святло.
      Мэгрэ мог спадзявацца, што яго "прыяцелi" не стануць страляць. Таму што iм спатрэбiцца час, каб ускочыць у машыну i знiкнуць з квартала, перш чым усчнецца трывога.
      Нож? Верагодна. Цяпер гэта модна. I Альберт-баксёр пад выглядам падтрымання так ушчамiў яго руку, што Мэгрэ не мог i варухнуць ёю.
      Шкада, што Мэгрэ не сумеў-такi пракалоць шыну. Калi б ён тады пачакаў, пакуль паставы адвернецца, сiтуацыя цяпер была б зусiм iншая.
      Хутка праб'юць куранты поўнач. Заставалася ўсяго два цягнiкi, адзiн на Бельгiю, з Паўночнага вакзала, i Вiнцiмiйскi - з Лiёнскага. Але Вiнцiмiй быў надта далёка.
      Мадам Мэгрэ, мусiць, чакае яго за шытвом, Жустэн Мiнар iграе на кантрабасе ў рэстарацыi "Клiшы", дзе на картонцы лiчбаю адзначаецца чарговы нумар выступлення. Цi ўдалося яму адкараскацца ад Жэрмены? Мэгрэ пабажыўся б, што яна сядзiць там, у рэстарацыi, i бедны музыкант ламае сабе галаву над тым, як яму быць далей.
      На вулiцы Тыльзiт не вiдно было нi душы, анiводнага фiякра. Адзiн шэры аўтамабiль стаяў ля тратуара, i Дэдэ, уладкаваўшы на заднiм сядзеннi Люсiль, сеў за руль i спрабаваў завесцi матор.
      Можа, яны надумалiся завезцi яго куды-небудзь яшчэ далей, на бязлюдны бераг Сены цi на канал Сэн-Мартэн, каб там прыкончыць i кiнуць цела ў ваду?
      Мэгрэ не меў анiякага жадання памiраць, i, аднак, ён як бы амiрыўся з непазбежнасцю. Канешне, ён будзе абараняцца, колькi хопiць сiлы, але шанцаў на поспех у яго было вельмi мала. Левая рука яго сцiскала ў кiшэнi вязку ключоў.
      Хоць бы матор не завёўся!.. Але, чмыхнуўшы накалькi разоў, ён запрацаваў роўна, машына мерна затрымцела.
      Тужурка ляжала на спiнцы, Дэдэ не збiраўся апранаць яе. Няўжо гэта ён нанясе смяротны ўдар? Цi гэта зробiць баксёр, якi стаяў за спiной Мэгрэ i не выпускаў яго правай рукi?
      Развязка наблiжалася, i... Хто ведае, цi не малiўся Мэгрэ ў гэту страшную хвiлiну: "Божа, зрабi так, каб..."
      Раптам пачулiся гучныя галасы. На авеню дэ Ваграм з'явiлiся двое мужчын, добра нападпiтку, у фраках i чорных палiто, трымаючы ў руках трысцiны з булдавешкамi i напяваючы модную кафэшантанную песеньку.
      - Сядай, Жуль, сядай, дарагi, - прамовiў Дэдэ, вiдавочна спяшаючыся. Мэгрэ яшчэ паспеў адзначыць гэта.
      У той момант, калi ён падняў правую нагу, каб ступiць у машыну, страшэнны ўдар абрушыўся на яго галаву. Ён iнтуiтыўна прыгнуўся, што зменшыла сiлу ўдару. Некалькi секунд ён яшчэ чуў наблiжэнне крокаў, галасы, шум матора - i страцiў прытомнасць...
      Калi ён расплюшчыў вочы, то найперш пабачыў нечыя ногi, лакiраваныя туфлi, а потым - твары, якiя ў змроку здавалiся смяротна-бледнымi. Яму здалося, што людзей многа, цэлы натоўп, i толькi трошкi пазней ён са здзiўленнем адзначыў, што вакол яго стаяла ўсяго пяць чалавек.
      Адзiн з твараў належаў мажнай маладзiцы, спеставанай i цiхамiрнай, якая, мабыць, якраз лавiла клiента на процiлеглым баку авеню i была прываблена сюды шумам. Адвячоркам ён бачыў яе разы са тры на вулiцы, пэўна, яна не мела поспеху, калi дагэтуль усё яшчэ была на паляваннi.
      Абодва гулякi таксама былi тут, i адзiн з iх, зусiм "цёпленькi", схiлiўшыся над Мэгрэ, упарта дапытваўся:
      - Ну, дружок, табе лепш? Скажы, дружок? Табе лепш?
      Скуль тут узялася карзiна i чаму так пахла фiялкамi? Ён паспрабаваў прыўзняцца на локаць. Гуляка дапамог яму. Цяпер Мэгрэ ўгледзеў старую гандлярку кветкамi, якая голасна залямантавала:
      - А божачкi ж мае! Зноў хулiганнё! I дакуль жа гэта будзе працягвацца?!
      - Я збегаю за шпегамi! - падахвоцiўся падлетак, у чырвонай форме пасыльнага, i знiк.
      - Табе лепш, дружок?
      - Якая гадзiна? - як лунатык, запытаў Мэгрэ.
      - Пяць першай.
      - Мне неабходна пазванiць.
      - Ну канешне, дружок! Адну хвiлiначку. Зараз прынясуць тэлефон. Якраз пайшлi за iм.
      Кацялка на галаве не было, валасы на макаўцы злiплiся. Падлюга Альберт умеў бiць. Калi б не два гулякi, яго напэўна прыкончылi б. Ды яшчэ каб Мэгрэ не прыгнуўся...
      - Мне неабходна пазванiць, - паўтарыў ён.
      Ён стаў паднiмацца на карачкi, i кроў закапала з галавы на маставую, а адзiн з гуляк усклiкнуў:
      - Ён п'яны, стары! А каб я так жыў, ён жа яшчэ i п'яны!
      - Паверце, мне неабходна...
      - ...пазванiць... Ну канешне, дарагi... Вы чуеце, Арман? Прынясiце яму тэлефон...
      - Ды вам што, павылазiла, не бачыце, што ён з глузду з'ехаў?! - абурылася дзеўка. - Лепш бы доктара паклiкалi!
      - А вы ведаеце, дзе яго шукаць?
      - Жыве тут адзiн на вулiцы Этуаль.
      Але ўжо вяртаўся пасыльны, жвава паказваючы дарогу двум палiцэйскiм на веласiпедах. Усе расступiлiся. Палiцэйскiя схiлiлiся над Мэгрэ.
      - Мне трэба пазванiць... - не сунiмаўся Мэгрэ.
      Якая недарэчнасць! Цэлы вечар ён не адчуваў сябе п'яным, а вось цяпер язык яго заплятаўся, думкi блыталiся. I толькi адна была ясная i ўладная: яму трэба пазванiць...
      Ён злаваў на сябе самога, што ў смешнай позе валяецца тут i не можа ўстаць, i мармытаў праз зубы:
      - Палiцыя... паглядзiце ў бумажнiку... Квартал Сэн-Жорж... Трэба неадкладна пазванiць на Паўночны вакзал... Цягнiк на Брусель... Праз некалькi хвiлiн... У iх машына...
      Адзiн з палiцэйскiх падышоў да газавага ражка, стаў праглядаць змесцiва бумажнiка.
      - Ён праўду кажа, Жэрмен.
      - Паслухайце... Трэба як найхутчэй... У iх ужо ёсць бiлет... Жанчына ў чорнай сукенцы, на шчацэ рубец... Адзiн з мужчын у клятчастым гарнiтуры. У другога перабiты нос...
      - Злётай туды, Жэрмен!
      Палiцэйскi пост быў непадалёк, на вулiцы Этуаль. Адзiн з палiцэйскiх ускочыў на веласiпед. Хлапчук не вельмi добра пачуў i запытаў:
      - Ён шпег?
      Мэгрэ зноў упаў нiцма, а адзiн з гулякаў, з цяжкасцю варочаючы языком, прагаварыў:
      - А далiбожачкi, ён п'яны ў дымiну?
      Раздзел VII
      СМЕХ МАДАМ МЭГРЭ
      Ён усё намагаўся адпiхнуць iх, але рука яго была вялая, без сiлы. Як упрасiць iх, каб яны пакiнулi яго ў спакоi? Хiба ён не ўмольваў iх? Ён i сам ужо не ведаў. У галаве яго месцiлася столькi думак, што ад гэтага яму было ажно нядобра.
      Адно перакананне пераважала над усiм: неабходна, каб яму дазволiлi iсцi да канца. Да канца чаго? Божа мiлы! Як цяжка людзям паразумецца! Да канца!
      А з iм вось абыходзiлiся, як з дзiцем цi як з хворым. I нават згоды яго не пыталiся. Яшчэ болей раздражняла тое, што яны вельмi голасна перагаворвалiся наконт яго, нiбыта былi няздольныя зразумець адзiн аднаго. I ўсё гэта толькi таму, што ён ляжаў на зямлi, як вялiкая раздаўленая кузурка? Вакол яго тапталiся ногi, - ну i што?! - Потым быў медпункт. Ён адразу сцямiў, што гэта медпункт, i стаў адбiвацца. Хiба, калi цябе стукнуць па галаве, ужо нельга абысцiся i без лякарнi?
      Ён пазнаў цёмныя абрысы Бажонскай бальнiцы, пад'езд з такой яркай электрычнай лямпачкай, што ажно рэзала ў вочы; людзi спакойна прыходзiлi i выходзiлi, нейкi высокi малады чалавек у белым халаце выглядаў так, нiбы насмiхаўся над цэлым светам.
      Хiба Мэгрэ не ведаў, што гэта проста ардынатар? Пакуль медсястра выстрыгала Мэгрэ на макаўцы валасы, практыкант плёў ёй усялякае глупства. Дзяўчыне надзвычай пасаваў белы халат. Па тым, як яны пераглядвалiся, Мэгрэ зразумеў, што медсястра i ардынатар былi закаханы адно ў аднаго.
      Ён з усёй сiлы стрымлiваўся, аднак яго званiтавала - ад эфiру.
      "Гэта ёй навука", - падумаў Мэгрэ.
      Навошта яго прымушаюць пiць? Ён не хоча пiць. Яму неабходна падумаць. Хiба палiцэйскi-веласiпедыст не сказаў iм, што Мэгрэ - дэтэктыў i яму даручана выключна сур'ёзная справа?
      Нiхто не верыў яму. Вось у чым загана камiсара палiцыi. Мэгрэ сам, ён здольны iсцi, ён не хоча, каб яго неслi! I мадам Мэгрэ - не лепшая! Чаму гэта яна, похапкам сцелючы пасцель, разрагаталася?
      Не пярэчце, не пярэчце, яна смяялася! Гэткага нервовага смеху ён яшчэ не чуў.
      Хiба ён мог паводзiць сябе iначай? Дайце яму падумаць. Падайце аловак i паперу. Не мае значэння, якi-небудзь шматок паперы. Дзякуй.
      Уявiце, што гэта лiнiя - вулiца Шапталь... Яна вельмi кароткая... Добрая... Трошкi за гадзiну ночы, i анiкога на вулiцы...
      Выбачайце, ёсць Дэдэ, за рулём свайго шэрага аўтамабiля. Заўважце, Дэдэ не заглушыў матора. Чаму? Мажлiвы дзве прычыны гэтага. Першая: што ён спынiўся толькi на некалькi хвiлiн. Другая, што ён намерваўся рушыць з месца без нiякiх затрымак. Бо машыну, асаблiва калi халаднавата - а ў красавiку ночы даволi золкiя, - цяжка завесцi з першага абароту.
      Не перабiвайце, калi ласка! Вось гэта лiнiя, значыць, вулiца Шапталь. А маленькi квадрацiк на ёй - дом Бальтазараў. Так-так, Бальтазараў - гэтае прозвiшча болей адпавядае iсцiне, чым прозвiшча Жандро. Урэшце, усё гэта сям'я Бальтазараў, грошы Бальтазараў, драма Бальтазараў.
      Раз машына Дэдэ стаiць ля гэтага дома, значыць, ёй трэба стаяць тут. Чаму? Хутчэй за ўсё, у ёй прыехаў граф i павiнен паехаць у ёй назад.
      Справа дужа сур'ёзная. Не перабiвайце... I нi да чаго класцi яму на галаву немаведама што! Як i гатаваць вар на кухнi! Ён выдатна чуе, як на кухнi кiпiць вада. Няма чаго рабiць, дык кiпяцяць ваду, а гэта, урэшце, раздражняе, замiнае думаць.
      Цi граф наведваўся да Элiз калi-небудзь у суправаджэннi Дэдэ? Як важна было б ведаць гэта! У процiлеглым выпадку, гэты вiзiт а гадзiне ночы быў вiзiт спецыяльны, з нейкай акрэсленай мэтай.
      Чаму мадам Мэгрэ разрагаталася? Чым ён гэтакi смешны? Цi i яна таксама думае, што ён бавiўся з дзеванькамi?
      Гэта Жустэн Мiнар спаў з Жэрменай. Канешне, яна не ўпусцiла яго, i яшчэ доўга будзе пагульваць з iм. А як жа Кармэн? Ён нiколi не бачыў яе. На свеце столькi людзей, якiх ён нiколi не бачыў.
      Гэта несправядлiва. Раз ён вядзе сакрэтнае следства, то павiнен мець права сустракацца з усiмi на свеце, каб як след зразумець iх учынкi.
      Вярнiце яму яго аловак. Вось гэты квадрат - пакой. Пакой Элiз, само сабой. Мэбля не мае значэння, нi да чаго маляваць мэблю. Яна толькi заблытае ўсё. Хiба толькi начны столiк, таму што ў шуфлядцы цi наверсе на столiку ляжыць рэвальвер.
      Цяпер усё залежыць адно ад аднаго. Элiз спала цi не спала. Чакала яна графа цi не чакала яго? Калi спала, то мусiла дастаць рэвальвер з шуфлядкi.
      Ды не цiснiце на галаву, чорт пабяры! Немагчыма ж думаць, калi на галаву ўскараскваюцца з бог ведае якiм грузам!
      Няўжо настаў дзень? Хто гэта! У пакой зайшоў нейкi чалавек, маленькi лысы мужчына. Такi знаёмы твар!.. Але Мэгрэ не можа прыпомнiць, як завуць гэтага чалавека. Мадам Мэгрэ размаўляе шэптам. Потым яны запiхваюць Мэгрэ ў рот нейкую халодную рэч.
      Злiтуйцеся, даражэнькiя!.. Ён мусiць вывесцi ўсiх на чыстую ваду, бо, калi ён трапiць у нерат, Элiз Жандро першая захiхiкае яму проста ў твар i ўпiкне, што ён бяссiльны зразумець iх свет, бо не з'яўляецца членам клуба Гоша.
      Неабходна сканцэнтравацца на лесвiчнай пляцоўцы. Вось маленькi кружок гэта Элiз. У iхняй сям'i толькi жанчыны наследуюць характар старога Бальтазара, пустэльнiка з авеню дзю Буа. Стары сам так сцвярджаў, а хто ж лепей разбiраўся ў гэтым?
      Дык вось: чаму яна кiдаецца да акна, расхiнае шторы i клiча на дапамогу?
      Хвiлiначку, хвiлiначку, месье камiсар... Не забывайце пра Мiнара флейтыста, бо менавiта Мiнар парушыць планы...
      Нiхто не паспеў выйсцi з дому, калi Мiнар пазванiў у дзверы, а менавiта тады, як ён вёў перагаворы з Луi, з лесвiцы данёсся мужчынскi голас: "Не марнуйце часу, Луi!"
      I легкавушка Дэдэ рванулася з месца. Увага! Яна знiкла не назусiм. Толькi зрабiла круг вакол квартала. Значыць, Дэдэ некага чакаў.
      Але вось ён вярнуўся. I што, ён толькi праехаў па вулiцы? Нiдзе не спынiўся? Цi сеў у машыну той чалавек, якога ён чакаў?
      Чорт пабяры, хай пакiнуць яго ў спакоi! Ён не жадае болей пiць. З яго даволi! Ён працуе. Чуеце? Я працую!
      Я ўзнаўляю ўсё ў памяцi!
      Яму душна. Ён адбiваецца. Ён нiкому не дазволiць здзекавацца з яго, нават уласнай жонцы. Проста да слёз крыўдна. Яму сапраўды хочацца плакаць, гэта жорстка - так прынiжаць яго. Нельга пагарджаць iм i смяяцца з кожнага яго слова толькi таму, што ён сядзiць на тратуары.
      Яму болей не давераць весцi следства. Яму ж i гэту справу даручылi без асаблiвай ахвоты. Хiба гэта яго вiна, што, дзеля таго каб даведацца, што ў людзей наўме, ты часам вымушаны пiць з iмi?
      - Жуль...
      Ён адмоўна кiвае галавой.
      А вось ён возьме i не расплюшчыць вачэй - назло iм. Ён сцiскае зубы. Ён хоча, каб твар яго меў злосны выгляд.
      - Жуль, гэта...
      - Ну, дружа Мэгрэ? - чуецца яшчэ нечы голас.
      Клятва iмгненна забыта. Мэгрэ адным рухам выпростваецца, i яго працiнае такi боль, нiбы ён урэзваецца ў столь. Ён iнстынктыўна хапаецца рукой за галаву i здагадваецца, што яна ўся забiнтавана.
      - Выбачайце, месье камiсар...
      - Прашу прабачэння, што разбудзiў вас.
      - Я не спаў.
      Жонка таксама тут, яна ўсмiхаецца яму i падае з-за спiны Лё Брэ нейкiя незразумелыя знакi.
      - Якая гадзiна?
      - Палова адзiнаццатай. Я толькi на рабоце даведаўся, што здарылася.
      - Яны напiсалi рапарт?
      Рапарт на яго! Якая ганьба. Звычайна рапарты пiсаў ён, i ён выдатна ведае, як гэта робiцца.
      "Сёння ноччу ў дваццаць тры гадзiны сорак пяць хвiлiн, будучы на пасту на авеню дэ Ваграм, мы былi паклiканы..."
      Затым радкi накшталт:
      "...да нейкага суб'екта, якi валяўся на тратуары i заявiў, што яго завуць Мэгрэ, Жуль-Амедэ-Франсуа..."
      Камiсар быў, як заўсёды, бадзёры, свежы, апрануты ва ўсё перламутрава-шэрае, з кветкай у пятлiцы. Да Мэгрэ данёсся пах партвейну камiсар часам браў зранку чарку гэтага вiна.
      - Палiцыя на Паўночным вакзале паспела арыштаваць iх.
      Ты глядзi! А ён амаль забыўся пра iх! I яму раптам так захацелася паўтарыць любiмы выраз флейтыста: "Гэта не мае значэння!"
      I ён сказаў бы праўду. Таму што для яго цяпер не мае значэння нi Дэдэ, нi Люсiль, нi нават баксёр, якi, як павiнна быць сказана ў рапарце, ледзь не забiў яго "тупым прадметам".
      Яму няёмка ляжаць у ложку ў прысутнасцi свайго шэфа, i ён высунуў ногi з-пад коўдры.
      - Ляжыце спакойна.
      - Я добра адчуваю сябе, паверце.
      - Доктар гэтаксама думае. I тым не менее, вам неабходны яшчэ некалькi дзён спакою.
      - Нiзавошта!
      У яго хочуць свiснуць распачатую iм справу. Яму ўсё ясна. Не, ён не дапусцiць гэтага!
      - Супакойцеся, Мэгрэ.
      - Я спакойны, выключна спакойны. I ведаю, што кажу... Нiшто не замiне мне пайсцi куды трэба.
      - Ды гэта ж не спешна. Я разумею вашу нецярплiвасць, але што да вашай справы, паверце, будзе зроблена ўсё, што вы палiчыце неабходным.
      Ён сказаў "вашай справы", - ну канешне, ён жа пачцiвы чалавек. Лё Брэ машынальна запалiў цыгарэту i збянтэжана паглядзеў на мадам Мэгрэ.
      - Не саромцеся, калi ласка. Мой муж з ранку да вечара смокча сваю люльку, нават у ложку.
      - Дарэчы, падай мне люльку.
      - А можна?..
      - Хiба доктар сказаў, што мне няможна палiць?
      - Не, пра гэта ён нiчога не гаварыў.
      - У такiм разе?..
      Яна расклала на туалетным столiку ўсё, што знайшла ў яго кiшэнях, i прынялася набiваць яму люльку, потым падала яе разам з запалкамi.
      - Пакiдаю вас, - сказала яна i падалася на кухню.
      Мэгрэ хацеў прыгадаць усё, пра што думаў усю ноч. Але ў галаве застаўся толькi цьмяны ўспамiн, i, аднак, у яго было адчуванне, што ён наблiзiўся да праўды. Максiм Лё Брэ сеў на крэсла; адчувалася, што ён нечым заклапочаны. Ягоны сакратар павольна, памiж дзвюма зацяжкамi прамовiў:
      - Граф д'Ансеваль мёртвы.
      - Вы ўпэўнены? - спахмурнеўшы, спытаў ён.
      - Я не маю доказаў, але гатовы паклясцiся...
      - Мёртвы... па якой прычыне?
      - Гэта ў яго стралялi з рэвальвера.
      - На вулiцы Шапталь?
      Мэгрэ сцвярджальна кiўнуў галавой.
      - Вы думаеце, што Рышар Жандро...
      Пытанне зададзена ў лоб. Мэгрэ яшчэ не мог адказаць з усёй пэўнасцю. Элiз Жандро праз акно крыкнула ратаваць. Потым яе нехта адцягнуў назад. I толькi потым раздаўся стрэл.
      - А пры чым Дэдэ ва ўсёй гэтай гiсторыi?
      - Ён чакаў на вулiцы за рулём "дыён-бутона".
      - Ён сам прызнаўся ў гэтым?
      - А няма нiякай патрэбы ў яго прызнаннi.
      - А жанчына?
      - Гэта палюбоўнiца графа, якога завуць проста Бобам. Мiж iншым, вы ведаеце гэта не горш за мяне.
      Мэгрэ з радасцю садраў бы з галавы гэты недарэчны цюрбан павязкi, якi толькi перацiскае скронi i лоб.
      - Дзе яны цяпер? - запытаўся ён у сваю чаргу.
      - Пакуль што пад следствам.
      - Пакуль што?
      - Зараз iх вiнавацяць у вулiчным узброеным замаху на жыццё. Вiдаць, iм можна было б iнкрымiнаваць i крадзеж.
      - Чаму?
      - У кiшэнях памянёнага Дэдэ аказалася сорак дзевяць банкнотаў па тысячы франкаў кожная.
      - Ён iх не ўкраў.
      Камiсар, вiдаць, зразумеў, што Мэгрэ меў на ўвазе, таму што азмрочыўся яшчэ болей.
      - Вы хочаце сказаць, яму iх далi?
      - Далi.
      - Каб маўчаў?
      - Так. Дэдэ быў няўлоўны ўвесь учарашнi дзень да самага вечара. А калi зноў усплыў на паверхню, то, калi можна так сказаць, увесь ажно ззяў, яму не цярпелася прамантачыць хоць часцiну гэтых грошай, што распiралi яго кiшэнi. У той жа час як Люсiль аплаквала смерць свайго палюбоўнiка, Дэдэ святкаваў неспадзяванае ўзбагачэнне. Я быў з iмi.
      Бедны Лё Брэ! Ён нiяк не мог асвойтацца з пераменай, якая адбылася з Мэгрэ. Ён аказаўся падобны да тых бацькоў, якiя прывыклi абыходзiцца са сваiм дзiцем як з немаўляткам, i раптам выяўляюць, што перад iмi даўно дарослы ўжо хлопец, якi ўмее разважаць не горш за iх.
      А можа?.. Мэгрэ паглядзеў на камiсара, i нечакана ў душы яго варухнулася цьмянае падазрэнне. Мала-памалу гэтае падазрэнне перайшло ва ўпэўненасць.
      Лё Брэ таму даверыў яму расследаванне, што разлiчваў на няўдачу: дасць бог, яго сакратарык не знойдзе нiякiх канцоў.
      I адбывалася ўсё такiм чынам. Месье Лё Брэ-Курсэль, свецкi чалавек, не меў нiякага жадання, каб непакоiлi другога свецкага чалавека, яго прыяцеля па клубу, тым больш - блiзкую сяброўку яго жонкi, наследнiцу ўсёй "Кавы Бальтазараў".
      Пракляты флейтыст! Трэба ж было яму соваць нос у чужое проса!
      Дзiвосы, дый годзе, як усё, што мае адносiны да асабняка на вулiцы Шапталь, становiцца прадметам самай гарачай зацiкаўленасцi з боку прэсы, шырокай публiкi, судовых засядацеляў - усiх гэтых дробных крамнiкаў i банкаўскiх чыноўнiкаў!
      На жаль, камiсар Лё Брэ не можа проста ўзяць i знiшчыць рапарт на вачах свайго сакратара.
      "Разумееце, дружа Мэгрэ..."
      Трэба захоўваць карэктнасць. Гранiчную асцярожнасць. Нiякiх скандалаў. Самае лепшае, калi б Мэгрэ ўвогуле нiчога не высветлiў. Тады, праз дзён колькi, калi ён з'явiцца ў камiсарыяце, яго можна будзе сустрэць i паблажлiвай усмешкай.
      "Ну, вось бачыце, нiчога страшнага. Не трэба падаць духам. Вы зрабiлi ўсё, што маглi. Не ваша вiна, што гэты флейтыст аказаўся пусты фантазёр i прыняў уяўнае за яву. А цяпер - за працу, старына! Абяцаю вам, што першая ж чарговая сур'ёзная справа будзе даручана вам".
      А цяпер камiсар занепакоены, вядома. Хто ведае, цi не шкадуе ён, што Мэгрэ тады прыгнуўся i гэтым змякчыў сiлу таго ўдара? У такiм разе ён бы залёг не на дзень i не на тыдзень...
      Д'ябал! Якiм толькi чынам гэты прайдзiсвет i дазнаўся пра ўсё?!
      Лё Брэ кашлянуў, нягучна, як толькi мог, абыякава перапытаў:
      - Адным словам, вы абвiнавачваеце ў забойстве Рышара Жандро?
      - Не абавязкова яго. Магчыма, страляла яго сястра. А магчыма, Луi. Не забывайце, што флейтыст мусiў званiць, а потым доўга стукаць у дзверы, перш чым яму нарэшце адчынiлi, i што дварэцкi быў пры поўным парадзе.
      Прамень надзеi! Як цудоўна было б, калi б высветлiлася, што стрэлiў дварэцкi!
      - А цi не здаецца вам найболей верагоднай гэта апошняя гiпотэза?
      I ён пачырванеў, таму што Мэгрэ мiжволi дапытлiва паглядзеў на яго. I скорагаворкай прадоўжыў:
      - Што да мяне, дык я ахвотна ўявiў бы сабе такую сiтуацыю...
      Ён са смакам вымавiў слова "ахвотна" - Мэгрэ мiмаходзь адзначыў гэта.
      - Бачыце, я сапраўды не разумею, што там трэба было графу...
      - Ён бываў там i раней, як вам вядома.
      - Так, вы мне ўжо казалi пра гэта. Я быў вельмi здзiўлены. Граф прапашчы чалавек. Яго бацька хоць i быў даведзены да галечы, але ўсё ж захоўваў яшчэ сякую-такую годнасць. Жыў ён у невялiкай кватэры ў Лацiнскiм квартале i старанна пазбягаў людзей, з якiмi сустракаўся ў юнацтве.
      - Ён працаваў?
      - Вiдаць, не. Дакладна не ведаю.
      - А жыў з чаго?
      - Прадаваў па меры магчымасцi рэчы, якiя засталiся: карцiны, якую-небудзь старасвецкую табакерку, сямейныя рэлiквii. Мажлiва, сёй-той з ягоных сяброў з лiку тых, што прыязджалi некалi ў замак на паляванне, час ад часу ананiмна пасылалi яму грошы? Што ж да Боба, то ён махнуў рукой на ўсё, чым так даражыў яго бацька. Ён дэманстратыўна паяўляецца ў самых гнюсных прытонах. Неяк наняўся пасыльным у рэстарацыю "Вуазен" толькi дзеля таго, каб ставiць у няёмкае становiшча сяброў сваёй сям'i, ад якiх браў гасцiнцы. I ў рэшце рэшт дакацiўся да нейкай Люсiль i нейкага Дэдэ. Да чаго ўсё гэта я?
      Мэгрэ не пажадаў працягнуць яму выратавальны круг.
      - А! Ну гэтак. Вiдаць, той ноччу ён прыходзiў да Жандро з малапрыстойнай мэтай.
      - Чаму?
      - Той факт, што яго суправаджаў Дэдэ, якi чакаў яго на вулiцы i нават не выключыў матор, даволi паказальны.
      - Аднак у доме яго чакалi.
      - Адкуль вы ведаеце?
      - Вы мяркуеце, што ў процiлеглым выпадку яму дазволiлi б падняцца ў пакой да дзяўчыны? I чаму Луi а гадзiне ночы быў пры поўным парадзе?
      - Дапусцiм, яго чакалi, але ж гэта яшчэ не даказвае, што ён быў там жаданы госць. Магчыма, ён сапраўды папярэдзiў iх пра свой вiзiт.
      - Не забывайце, што ўсё адбылося ў спальнi.
      - Хай! Я нават гатовы дапусцiць, што Элiз вяла сябе неасцярожна з iмi. Мы не маем права судзiць яе.
      - Ага! Вось як!
      - Магчыма, мiж iмi нешта i было. Нягледзячы на ўсё, ён - граф д'Ансеваль, яго продкi былi саўладальнiкамi замка, купленага старым Бальтазарам, адным з iх сялян.
      - Гэта, канешне, магло зрабiць уражанне на ўнучку карабейнiка.
      - А чаму не? Але ж магло быць i другое: даведаўшыся, якое жыццё ён вядзе, ёй захацелася ўратаваць яго. Хiба гэта не верагодна?
      Чаму Мэгрэ раптам апанавала абурэнне? У яго было такое ўражанне, быццам яму паказвалi ўсё яго расследаванне ў крывым люстры. Не падабаўся i лiслiвы тон камiсара, якi нiбыта завучваў з iм урок.
      - Iснуе яшчэ адна верагоднасць, - цiха прамовiў ён.
      - Якая?
      - Што мадэмуазель Жандро-Бальтазар хацела б да свайго багацця дадаць яшчэ i тытул. Вельмi прыемна стаць наследнiцай замка д'Ансеваль. Але, магчыма, яна пачувала сябе там самазванкай? Я таксама правёў дзяцiнства ў замку, дзе мой бацька быў усяго толькi ўпраўляючым. I я прыпамiнаю, як сёй-той з новаспечаных багацеяў ганяўся за гэтым.
      - Вы намякаеце, што яна хацела б выйсцi замуж...
      - За Боба д'Ансеваля, чаму б не?
      - Я не хачу абмяркоўваць гэтае пытанне, але сходнае меркаванне, здаецца мне, занадта смелае...
      - Пакаёўка гэтак не думае.
      - Вы дапытвалi пакаёўку, нягледзячы на...
      Ён ледзь не дадаў: "...на мае парады". Што азначала б: "Нягледзячы на маю забарону!" Але ён прамаўчаў, i Мэгрэ прадаўжаў:
      - Нават, так сказаць, выкраў яе. Зараз яна ў двух кроках адгэтуль.
      - Яна вам што-небудзь расказала?
      - Нiчога пэўнага яна не ведае, апроч аднаго: што мадэмуазель Жандро ўбiла сабе ў галаву стаць графiняй.
      Лё Брэ пакорлiва махнуў рукой. Яму было яўна не па сабе прызнаць пэўную страту годнасцi сярод прыналежных да яго свету.
      - Дапусцiм. Гэта, зрэшты, нiчога не мяняе ў ходзе падзей. Пагадзiцеся, што Боб мог весцi сябе як хам.
      - Мы не ведаем, што здарылася ў пакоi. Нам вядома толькi адно: нехта страляў.
      - Аднак мы прыходзiм да аднаго i таго ж вываду. Чалавек паводзiць сябе, ну, скажам... абуральна. Брат дзяўчыны ў тым жа доме, таксама як i стары слуга Луi. Дзяўчына клiча на помач. Адзiн з мужчын чуе крык, паспешлiва прыбягае i ў парыве абурэння хапае рэвальвер, якi, як вы самi сцвярджаеце, ляжыць на туалетным столiку.
      Гледзячы на Мэгрэ, можна было падумаць, што ён гатовы згадзiцца з камiсарам. Але, выпускаючы са сваёй люлькi адно з прыгажэйшых у сваiм жыццi кольцаў дыму, ён цiха запярэчыў:
      - Што б вы зрабiлi на месцы таго чалавека? Уявiце, што ў вашай руцэ рэвальвер, з якога яшчэ курыцца дымок, як гэта пiшуць у газетах. А на падлозе ляжыць забiты цi сур'ёзна паранены чалавек.
      - Прымаючы гiпотэзу, што чалавек паранены, я паклiкаў бы доктара.
      - Гэта не было зроблена.
      - I адсюль вы робiце вывад, што чалавека забiлi?
      Мэгрэ, нiбыта сам спрабаваў разабрацца ва ўсiм, цярплiва развiваў думку далей.
      - Якраз у той момант чуецца стук ва ўваходныя дзверы. Гэта стукае прахожы, якi пачуў крыкi аб ратунку.
      - Згадзiцеся, дружа Мэгрэ, што мала прыемнасцi ўблытваць у свае сямейныя справы першага лепшага.
      - А з лесвiчнай пляцоўкi гукаюць: "Не марнуйце часу, Луi!" Што ўсё гэта азначае?
      Мэгрэ з цяжкасцю ўсведамляў, што цяпер ён кiраваў ходам размовы, што ролi ў пэўнай ступенi памянялiся, што яго шэф усё часцей трапляў у даволi кепскае становiшча.
      - Тое, што чалавек быў яшчэ жывы, напэўна? А можа, у Элiз быў нервовы прыпадак? Дакладна не ведаю. Лiчу, што ў сходных сiтуацыях чалавекам апаноўвае разгубленасць. Луi вышпурнуў няпрошанага госця, заехаўшы яму кулаком па фiзiяномii.
      - Не надта высакародны ўчынак з яго боку.
      - I нiхто не выглядаў занадта разгубленым. Вiдаць, яны адразу скемiлi, што тып, якога дварэцкi толькi што аддубасiў, заявiць у палiцыю. I яна не забавiцца i запатрабуе тлумачэнняў.
      - Што вы i зрабiлi.
      - У iх распараджэннi быў пэўны час. Яны маглi патэлефанаваць уладам: "Вось, маўляў, што ў нас здарылася. Гэта не злачынства, а няшчасны выпадак. Мы вымушаны былi забiць вар'ята, якi пагражаў нам". Думаю, менавiта i вы зрабiлi б тое ж самае, месье камiсар?
      Як гэта мяняла сiтуацыю - тое, што ён знаходзiўся тут, дома, ва ўласным ложку, у ложку, а не ў камiсарыяце! За абабiтымi дзвярыма ён не асмелiўся б сказаць i чвэрцi з таго, што сказаў тут. Галава яго расколвалася на часткi, але якое гэта мела значэнне! Мадам Мэгрэ на кухнi, мабыць, прыходзiла ў жах, чуючы, з якой упэўненасцю ён размаўляе. А ён нават пераходзiў у наступленне.
      - Дык вось, месье камiсар, якраз гэтага яны i не зрабiлi. А зрабiлi вось што. Спачатку труп цi параненага некуды перанеслi. Магчыма, у адзiн з пакояў па-над стайняй - адзiнае памяшканне, якое мне не паказалi.
      - Гэта ўсяго толькi ваша меркаванне.
      - Абгрунтаванае на тым факце, што, калi я прыйшоў, цела ў доме ўжо не было.
      - А што, калi Боб пайшоў сам?
      - Тады яго сябар Дэдэ ўчора не паклаў бы ў кiшэню пяцьдзесят тысяч франкаў, i тым больш не рашыўся б выехаць у Бельгiю разам з Люсiль.
      - Магчыма, вы маеце рацыю.
      - Такiм чынам, шаноўныя пестункi лёсу з вулiцы Шапталь мелi ў сваiм распараджэннi ўсяго з паўгадзiны. Гэтага iм аказалася дастаткова, каб навесцi парадак, сцерцi самыя нязначныя сляды таго, што адбылося. I iм прыйшла ў галаву амаль генiяльная думка. Найлепшы сродак звесцi на нiшто паказанне флейтыста, прымусiць паверыць, што ўсё гэта толькi трызненне п'янчужкi, пераканаць, што пакой, на якi той паказваў, пусты. Гэта давала яшчэ адну перавагу. Мажлiва, Элiз Жандро, нягледзячы на ўсё, была, груба кажучы, на мяжы iстэрыкi. Паказаць яе ў ложку i запэўнiваць, што яна спала? Прадставiць яе мне i сцвярджаць, што яна нiчога не чула? I тое, i другое было б аднолькава рызыкоўна.
      Яе запхнулi ў пакой служанкi, якi, на шчасце, аказаўся не заняты. Хiба нейкi няшчасны палiцэйскi разбярэцца ў гэткiх тонкасцях?
      I дастаткова будзе сказаць, што яе няма дома, што яна ў сваiм замку ў Ньеўры. Нiчога не чулi! Нiчога не бачылi! Стрэл? Якi стрэл? Дзе? Калi?
      Людзi, якiя швэндаюцца па вулiцах а гадзiне ночы, часта бываюць занадта ўзбуджаныя.
      А назаўтра настане дзень. I хто пасмее ў чым-небудзь абвiнавацiць Жандро-Бальтазараў?
      - Вы суровы, Мэгрэ. - Лё Брэ ўздыхнуў, падняўся. - Але, магчыма, вы маеце рацыю. Ну што ж, я параюся з шэфам Вышукной.
      - Вы лiчыце, гэта неабходна?
      - Калi сапраўды мела месца забойства, у што вы прымусiлi мяне паверыць...
      - Месье камiсар! - прыцiхла, амаль умольна аклiкнуў Мэгрэ.
      - Слухаю вас.
      - Вы не маглi б пачакаць трошкi, ну хоць суткi?
      - Толькi што вы амаль папракалi мяне ў тым, што я не пачаў дзейнiчаць раней.
      - Паверце мне, я магу ўстаць. Зiрнiце.
      I, нягледзячы на пратэст Лё Брэ, ён адкiнуў коўдру. Яго трошкi павяло ўбок, але ён устояў, збянтэжаны, што стаiць перад сваiм начальнiкам у адных споднiках.
      - Гэта мая першая справа...
      - I я вiншую вас з тым запалам, з якiм...
      - Калi вы сёння заявiце ў Вышукную, то справу давядзе да канца група шэфа.
      - Магчыма. Перш за ўсё, калi Боб забiты, трэба адшукаць яго труп.
      - А калi ён мёртвы, то можна ж i пачакаць, праўда?
      Ролi памянялiся зноў, i цяпер ужо камiсар хаваў усмешку, адварочваючы галаву ўбок.
      Мэгрэ, лiтаральна хвiлiну назад гэткi з'едлiвы i ўпэўнены Мэгрэ, цяпер у сподняй кашулi з чырвонай вышыўкаю на каўняры набыў раптам выгляд вялiкага дзiцяцi, якое бачыць, што яго ашукалi ў паабяцанай радасцi.
      - Мне зусiм нi да чаго гэтая заваруха.
      Мэгрэ памкнуўся сарваць з галавы павязку.
      - Я магу хадзiць i закончыць расследаванне сам. Дазвольце мне толькi дапытаць Дэдэ i Люсiль, асаблiва Люсiль. Што яны кажуць?
      - Сёння ранiцай, калi дзяжурны камiсар дапытваў Дэдэ, той спытаў: "Жуль мёртвы?" Мяркую, ён меў на ўвазе вас.
      - Калi да заўтра, да гэтай гадзiны я не спраўлюся, можаце перадаваць справу ў Вышукную.
      Занепакоеная мадам Мэгрэ прыадчынiла дзверы i стала як укопаная, убачыўшы мужа на нагах.
      У гэты момант у кватэру пазванiлi. Яна пайшла адчыняць. Мэгрэ i камiсар чулi, як яна з некiм зашапталася на лесвiцы.
      Калi яна вярнулася адна, Мэгрэ запытаў:
      - Хто гэта?
      Яна падала яму нейкi знак, але ён не зразумеў, i, калi перапытаў, ёй прыйшлося прызнацца:
      - Музыкант.
      - Ну, я пайшоў, - сказаў Лё Брэ. - Лiчу, што будзе непрыстойна адмовiць вам у вашай просьбе.
      - Выбачайце, месье камiсар. Я хацеў бы яшчэ... Калi будзе дадзены ход падзеям i калi, так сказаць, разварочваць iх прымецца Вышукная, цi дазволiце вы мне, калi ў гэтым узнiкне неабходнасць, звярнуцца да мадэмуазель Жандро?
      - Спадзяюся, вам це здрадзiць пачуццё такту? Будзьце, аднак, вельмi асцярожны.
      Мэгрэ свяцiўся радасцю. Ён пачуў, як дзверы зачынiлiся, i стаў апранацца. У пакой у суправаджэннi мадам Мэгрэ ўвайшоў Жустэн Мiнар. Музыкант быў збянтэжаны, занепакоены.
      - Вы паранены?
      - А, дробязь.
      - У меня нядобрыя весткi.
      - Кажыце.
      - Яна ўцякла.
      Мэгрэ ледзь не разрагатаўся, настолькi разгублены быў флейтыст.
      - Калi?
      - Учора ўвечары цi, дакладней, сёння ноччу. Яна настаяла пайсцi са мной у рэстарацыю "Клiшы", даводзячы, што проста задыхаецца без музыкi i хоча паслухаць маю iгру.
      Прысутнасць мадам Мэгрэ перашкаджала прызнанню. Тая зразумела i зноў знiкла на кухнi.
      - Жэрмена сядзела на тым самым месцы, дзе i вы, калi прыходзiлi да мяне. Мне было няёмка. Я не хадзiў абедаць, за цэлы дзень нi разу не заглянуў дадому, таму кожную хвiлiну чакаў з'яўлення жонкi.
      - I яна прыйшла?
      - Прыйшла.
      - I яны пачалi выясняць адносiны?
      - Якраз у перапынку памiж выступленнямi. Я сядзеў за сталом. Жонка наляцела на Жэрмену, сарвала ў яе з галавы капялюшык i - у залобiцу.
      - Iх папрасiлi за дзверы?
      - Абедзвюх. Я вярнуўся на эстраду. Самi разумееце, трэба было iграць, каб неяк згладзiць скандал. Але сварка працягвалася i на вулiцы. Да мяне потым падышоў гаспадар i папрасiў далучыцца, як ён сказаў, да свайго гарэма.
      - Яны чакалi вас?
      - Толькi жонка. Яна адвяла мяне дадому i замкнула туфлi, каб я не змог нiкуды пайсцi. Але гадзiну назад я ўсё-такi вырваўся, пазычыў туфлi ў канс'ержкi. Жэрмены ў гатэлi няма. Знiкла разам са сваiмi рэчамi. Што ж мы цяпер будзем рабiць? - закончыў ён.
      Раздзел VIII
      АДЗIН МАЎЧЫЦЬ, ДРУГI ЗАШМАТ ГАВОРЫЦЬ
      - Зрабi мне хоць гэтую ласку, апранi цёплы плашч, - папрасiла мадам Мэгрэ.
      Тады ў яго было два плашчы: адзiн цёплы - чорны, з аксамiтавым каўняром, якi ён насiў ужо тры гады, i другi прарызiнены, кароценькi, якi ён прыдбаў нядаўна i якога яму хацелася даўно, яшчэ з пары яго хлапецтва.
      Мэгрэ ж напэўна не здалося, што, калi яны выходзiлi з кватэры, жонка шапнула Мiнару: "Галоўнае, не пакiдайце яго аднаго!".
      Хоць яна, можа, трошкi i падсмейвалася над флейтыстам, але адчувала да яго шчырую прыязнасць, лiчачы музыку выхаваным, сардэчным, сцiплым. Шэрыя друзлыя хмары паволi зацягвалi неба. Было падобна на тое, што хлыне густы цёплы лiвень - першы за апошнiя два тыднi, - i цяжкi плашч Мэгрэ гэтак набрыняе, што ад яго адразу стане патыхаць вымаклай псiнай.
      Свой кацялок ён трымаў у руцэ - це мог надзець яго, таму што галава была па-ранейшаму забiнтавана. Мiнар правёў яго на бульвар Вальтэра да доктара, ад якога Мэгрэ дамогся толькi аднаго: той наклаў больш лёгкую павязку.
      - Вам сапраўды пазарэз трэба ў горад? - Доктар працягнуў яму кардонавы карабок з жоўтымi пiлюлямi: - На выпадак, калi закружыцца галава.
      - Па колькi штук прымаць?
      - Па адной. Чатыры-пяць на сёння. Я ахвотней бачыў бы вас у пасцелi.
      Мэгрэ не ведаў, што рабiць з музыкантам, адправiць дадому цяпер, калi ён болей не меў у iм патрэбы, i гэтым засмуцiць яго, - не хацелася.
      Пераканаўшы Мiнара, што яму даручаецца вельмi сур'ёзная справа, ён паслаў яго на вулiцу Шапталь.
      - Насупраць вядомага вам дома, трошкi ўбаку, маецца невялiкая рэстарацыя "Стары Кальвадос". Мне б хацелася, каб вы адтуль паназiралi, што адбываецца ў Жандро.
      - А калi вам стане кепска?
      - Я буду не адзiн.
      Мiнар развiтаўся з iм толькi ля дзвярэй турмы на Набярэжнай Арлёж. У той момант Мэгрэ яшчэ поўнiўся верай у сябе. Нават пах змрочнага пад'езда ён удыхаў з задавальненнем. Усё тут было бруднае, агiднае. Менавiта сюды штоночы палiцэйскiя зводзiлi ўсё, што выклiкала iх падазрэнне пры дзяжурствах на вулiцы, увесь зброд, падабраны "чорным воранам" у час аблаў.
      Ён увайшоў у каравульнае памяшканне, якое патыхала казармай, запытаўся, цi можа прыняць яго камiсар. Яму здалося, што глядзелi на яго з нейкай дзiўнай цiкаўнасцю. Але ён не надаў гэтаму ўвагi. Вiдаць, падумаў ён, сакратара з квартальнага камiсарыята лiчаць тут асобай даволi пасрэднай.
      - Пасядзiце.
      Палiцэйскiх было трое, адзiн пiсаў, двое сядзелi без справы. Кабiнет камiсара знаходзiўся побач, але нiхто i не падумаў пайсцi папярэдзiць яго, нiхто не звяртаў анiякай увагi на Мэгрэ; з iм паводзiлiся так, нiбыта ён не меў да гэтай установы нiякага дачынення. Становiшча было настолькi няёмкае, што ён не пасмеў нават набiць сваю люльку.
      Праз чвэрць гадзiны ён асмелiўся запытацца:
      - А што, камiсара няма?
      - Заняты.
      - Дзе знаходзяцца людзi, якiх забралi сёння ноччу?
      Праходзячы па калiдоры, ён нiкога не пабачыў у прасторнай зале, дзе звычайна выгружаюць вылаўленую "дзiчыну".
      - Наверсе.
      Ён не адважыўся папрасiць дазволу схадзiць туды. Наверсе - азначала пакой, дзе праводзiлася антрапаметрыя. Усiх затрыманых выстройвалi ў рад, як у школе. Iм загадвалi распрануцца i стаць у ланцуг адзiн за адным. Iх аглядвалi, занатоўвалi самыя нязначныя характэрныя прыкметы, пасля чаго, дазволiўшы апрануцца, з iх знiмалi меркi, фатаграфавалi, бралi адбiткi пальцаў.
      Цi Дэдэ ўсё яшчэ фанабэрыцца, стоячы ў ланцугу разам з жабракамi i бадзягамi?
      Пазней, калi Мэгрэ стане працаваць у групе шэфа, ён набудзе права хадзiць усюды, куды трэба, па ўсёй гэтай установе.
      Што да жанчын, то iхнi агляд рабiў медык у другiм пакоi, i хворыя адсылалiся ў Сэн-Лазараўскую бальнiцу.
      - Вы ўпэўнены, што камiсар усё яшчэ заняты?
      Ён чакаў ужо болей паўгадзiны. Яму падалося, што ўсе трое весела пераглянулiся.
      - Трэба пачакаць яго званка.
      - Але ён не ведае, што я тут. А ў мяне важная справа. Трэба папярэдзiць яго.
      - Вы, здаецца, з квартала Сэн-Жорж?
      I адзiн з палiцэйскiх, той, што пiсаў, кiнуў позiрк на нейкую паперку, што ляжала на яго стале.
      - Жуль Мэгрэ?
      - Ён самы.
      - Прыйдзецца пачакаць, старына. Нiчога не магу парадзiць.
      З суседняга пакоя, дзе мусiў быць камiсар, не даносiлася нi гуку. I толькi яшчэ праз гадзiну, калi Мэгрэ ўжо знемагаў ад нецярпення, з'явiўся камiсар, але не з кабiнета, а з вулiцы.
      - Вы сакратар Лё Брэ?
      Нарэшце дайшла чарга i да яго! А то сядзi тут на краёчку лаўкi, як проська...
      - Вы, здаецца, паранены?
      - Дробязi. Я хацеў бы...
      - Ведаю. Вам трэба дапытаць аднаго чалавека, так званага Дэдэ. Я думаю, ён унiзе. Будзьце ласкавы, Жэрар, паглядзiце. Калi ён там, прывядзiце яго да мяне ў кабiнет.
      I да Мэгрэ:
      - Заходзьце, калi ласка. Мой кабiнет - у вашым распараджэннi.
      - Мне трэба дапытаць яшчэ i адну жанчыну.
      - Дык у чым справа?! Скажыце брыгаднаму.
      Хiба ва ўсiм гэтым мелася што ненатуральнае? Мэгрэ ўяўляў сабе трошкi iначай развiццё падзей, але пакуль што ён не трывожыўся. Проста ён не ведаў яшчэ тутэйшых парадкаў, i таму ўсё гэта рабiла на яго такое ўражанне.
      Палiцэйскi прывёў Дэдэ i таксама, як i камiсар, выйшаў i зачынiў за сабою дзверы.
      - Як справы, Жуль?
      Уладальнiк гаража з вулiцы Акацый быў у тым жа клятчастым гарнiтуры. У яго толькi забралi, згодна правiлам, гальштук i шнуркi ад чаравiкаў, што надавала яму трошкi неахайны выгляд. Мэгрэ нерашуча сеў за стол камiсара.
      - Я рады, што вас не дужа пакалечылi, - сказаў Дэдэ. -Можаце запытацца ў гэтых ажанаў: першае, што я спытаў, калi прыбыў сюды, што з вамi.
      - Вы ведалi, хто я, так?
      - Яшчэ б, не ведаў - чорт пабяры!
      - I я таксама ведаў, што вы ведаеце, - кiўнуў Мэгрэ.
      - I вы што ж, не разумелi, што вам морду наб'юць? А калi б з вамi расправiлiся па-сапраўднаму?
      - Сядай.
      - Добра. Мне падабаецца, што вы са мной на "ты".
      Мэгрэ ведаў, што тут прыняты менавiта гэткiя паводзiны з арыштантамi, але яшчэ не прывык да гэтага.
      - Мне вядома i шмат што iншае, i, я думаю, мы здолеем паразумецца.
      - Сумняваюся, - адказаў Дэдэ.
      - Граф мёртвы.
      - Вы так думаеце?
      - Ноччу з 15 на 16 красавiка ты прывёз графа ў сваiм "дыён-бутоне" на вулiцу Шапталь i чакаў яго там, не выключаючы матора.
      - Не прыпамiнаю.
      - Потым у адным з пакояў расчынiлася акно, жанчына закрычала, i раздаўся стрэл. Тады ты ўцёк на вулiцу Фантэн. Аб'ехаў вакол квартала. Прыпынiўся на вулiцы Вiктор-Масэ, затым яшчэ раз праехаў па вулiцы Шапталь, каб паглядзець, цi не выйшаў Боб.
      Дэдэ глядзеў на яго i спакойна ўсмiхаўся.
      - Прадаўжайце, - сказаў ён. - У вас не знойдзецца цыгарэты? Гэтыя свiннi падчысцiлi ўсё, што было ў маiх кiшэнях.
      - Я куру толькi люльку. Табе было вядома, навошта граф заявiўся ў той дом.
      - Працягвайце, працягвайце.
      - Ты зразумеў, што там адбылося нешта паганае. Назаўтра ты нiчога не знайшоў у газетах. Граф не вяртаўся. На наступны дзень зноў нiчога.
      - Вельмi цiкава.
      - Ты зноў наведаўся на вулiцу Шапталь - нiчога новага. Потым, здагадваючыся, што здарылася, ты адправiўся да Рышара Жандро. Не дадому, канешне, а ў офiс.
      - I што ж я сказаў гэтаму субчыку?
      - Што за пэўную суму, ну, тысяч так за пяцьдзесят, ты згодны маўчаць. Бо, ведаючы, што Боб меўся рабiць на вулiцы Шапталь, ты ведаеш, чаму яго забiлi.
      - Гэта ўсё?
      - Усё.
      - Што вы мне прапануеце?
      - Нiчога. Гаварыць.
      - Што б вы хацелi, каб я сказаў?
      - Граф ведаў Жандро. Ён неаднойчы наведваўся ў госцi да дзяўчыны. Ён быў яе палюбоўнiкам?
      - Вы калi-небудзь бачылi яго?
      - Не.
      - Калi б вы бачылi яго, вы не задалi б мне гэтага пытання. Гэта не той хлопец, што ўпусцiць сваё.
      - Яны хацелi пажанiцца, праўда?
      - А ведаеце, вы мне падабаецеся. Гэта ж самае я казаў i Люсiль: шкада, што ён палiцэйскi! I як толькi вам узбрыло ў галаву - стаць шпегам? Гэта пры вашай паставе i магчымасцях?
      - Табе больш даспадобы турма?
      - Чаму?
      - Калi ты скажаш, то, магчыма, табе даруюць шантаж Рышара Жандро.
      - Вы думаеце, ён паскардзiцца?
      - Даруюць i спробу забойства, ахвярай якога я аказаўся.
      - Паслухай, Жуль. Шанцы ў нас с табой няроўныя. Не распiнайся дарэмна, мяне проста верне ад усяго гэтага. Ты слаўны хлопец. Магчыма, калi-небудзь мы сустрэнемся i раздавiм разам пляшачку. Але тут - мы не на роўных. Ты проста харыст. Цябе абвядуць вакол пальца - i вокам не мiргнуць.
      - Хто?
      - Няважна! Я хачу толькi вось што сказаць табе: Боб быў хлопец што трэба. Ён меў уласныя думкi наконт таго, як паводзiць сябе ў жыццi. Ён не мог без агiды глядзець на пэўныя мурлы. Але ён быў няздатны на подласць. Ушалопай гэта сваёй мазгаўнёй.
      - Ён мёртвы.
      - Магчыма. Я нiчога не ведаю. А калi i ведаю нешта, то да гэтага нiкому няма справы. I па-таварыску раю табе: "Кiнь!" Разумееш? Кiнь, Жуль. Мне няма чаго сказаць. Я нiчога не скажу. Такiя фокусы табе не пад сiлу. Дапусцiм, што гэта вышэй нашага разумення - i твайго, i майго. Я нiчога не ведаю, нiчога не бачыў, нiчога не чуў. Пяцьдзесят тысяч франкаў? Я паўтару гэта столькi разоў, колькi спатрэбiцца: я выйграў iх на скачках. Што да таго, як мне выбрацца адгэтуль, то - сляпы сказаў - пабачым! - Ён неяк шматзначна пасмiхнуўся, кажучы гэта. - Цяпер, калi можаш, зрабi такую ласку, не дужа прыставай да небаракi Люсiль. Яна сапраўды кахала свайго Боба. Ты можаш зразумець гэта? Можна быць шлюшкай i па-сапраўднаму кахаць. Не муч яе, магчыма, калi-небудзь я аддзячу табе за гэта. Усё.
      Ён устаў i рушыў да дзвярэй.
      - Дэдэ! - аклiкнуў яго Мэгрэ, таксама ўстаючы.
      - Баста! Я набiраю ў рот вады. Ты не пачуеш ад мяне болей нi слова.
      I Дэдэ расчынiў дзверы, паклiкаў палiцэйскiх.
      - Мы скончылi, - сказаў ён са з'едлiвай усмешкай.
      - Прывесцi жанчыну? - запытаў у Мэгрэ брыгадны.
      Люсiль адмовiлася сесцi, стала ля стала.
      - Вы ведаеце, пры якiх абставiнах памёр Боб?
      Яна ўздыхнула.
      - Я нiчога не ведаю.
      - Яго забiлi ў адным доме на вулiцы Шапталь.
      - Вы думаеце?
      - Ён быў палюбоўнiкам адной дзяўчыны.
      - Я не раўнiвая.
      - Чаму вы не хочаце гаварыць?
      - Таму, што мне няма чаго сказаць.
      - Калi б вы ведалi, што Боб жывы, вы не паехалi б у Бельгiю?
      Яна маўчала.
      - Чаму вы не хочаце адпомсцiць за Боба?
      Яна закусiла вусны i адвярнулася.
      - Некалькi банкнотаў даражэй вам за яго забойцу?
      - Вы не маеце права казаць так.
      - Тады кажыце вы.
      - Я нiчога не ведаю.
      - А калi я дапамагу вам?
      - Я нiчога не скажу.
      - Хто бачыўся з вамi, пасля таго як вы апынулiся тут?
      Ён нарэшце ўсё зразумеў. Яго змусiлi чакаць зусiм не таму, што камiсар быў заняты. Аддзелы Вышукной палiцыi, якiя займалiся апазнаннем асоб злачынцаў i iх ахвяр, - тыя, "наверсе", - былi звязаны з Набярэжнай Арфеўр.
      Цi прайшоў Дэдэ праз антрапаметрыю? Цi перанесла Люсiль медыцынскi агляд? Мала верагодна.
      Амаль неабвержна было другое: што нехта ўжо дапытваў iх, нехта з Вышукной.
      Калi Мэгрэ прыйшоў сюды, прайшло не меней гадзiны, як Лё Брэ пакiнуў бульвар Рышар-Ленуар.
      Цяжка было даць веры, аднак хiба цi i не сам Дэдэ намякнуў Мэгрэ, што яго проста абдурылi?
      Ён выйшаў з кабiнета, i яму здалося, што ён заспеў усмешкi на тварах палiцэйскiх. Нiбыта выпадкова, якраз у гэты самы момант вярнуўся камiсар.
      - Ну як, дружа? Можна павiншаваць з поспехам? Яны загаварылi?
      - Што вы мяркуеце рабiць з iмi?
      - Яшчэ не ведаю. Чакаю распараджэнняў.
      - Ад каго?
      - Ад начальства, як звычайна.
      - Дзякуй вам.
      Калi ён апынуўся на Набярэжнай, хлынуў лiвень. Мэгрэ раптова ахапiў такi адчай, што ён гатовы быў занесцi камiсару заяву аб звальненнi.
      "Ты толькi харыст", - сказаў яму ўладальнiк гаража з адценнем шкадавання.
      Ён, каму так хацелася быць прыналежным да гэтага дома, адкуль ён выйшаў з апушчанай галавой i з камяком у горле!
      Ён зайшоў у пiўную "Дафiн", дзе заўсёды можна было сустрэць аднаго-двух iнспектароў з Набярэжнай Арфеўр, якiя заходзiлi сюды на куфаль пiва. Ён ведаў iх у твар, але сам быў для iх нечым не вартым увагi.
      Спачатку ён прыняў пiлюлю, якую даў яму доктар, у надзеi, што яна падбадзёрыць яго. Затым выпiў вялiкую чарку гарэлкi.
      Вось яны. Нядбайна развалiўшыся ў крэслах, сядзяць за сталом i абменьваюцца навiнамi, такiя задаволеныя сабой! Яшчэ б! Яны маюць доступ усюды, куды спатрэбiцца, яны ў курсе ўсяго на свеце!
      Цi Мэгрэ ўсё яшчэ хацелася быць адным з iх? Цi не быў ён на шляху да адкрыцця, што погляд, якi склаўся асабiста ў яго пра палiцыю, быў памылковы?
      Пасля другой чаркi ён быў гатовы адправiцца да свайго высокага начальнiка i заступнiка Ксаўе Гiшара i выказаць яму ўсё, што на душы набалела.
      Яго пакiнулi ў дурнях. Лё Брэ выведаў у яго ўсе звесткi. Ля дзвярэй яго чакаў экiпаж. Безумоўна, ён адразу ж адправiўся на Набярэжную Арфеўр, а Мэгрэ прымусiлi чакаць.
      "Мой сакратар проста звар'яцеў. Ён можа натварыць бог ведае што i давесцi справу да скандалу".
      Хто ведае, цi не звярнуўся ён вышэй, да прэфекта, напрыклад, або да самога мiнiстра ўнутраных спраў?
      А можа - чаму б не? - мiнiстр унутраных спраў таксама сутрапезнiк тых буржуа з вулiцы Шапталь?
      Цяпер Мэгрэ быў перакананы: справу аддалi яму - ды яшчэ з гэткiмi папярэджаннямi аб асцярожнасцi! - толькi для таго, каб ён скруцiў сабе шыю.
      "Вы хочаце дапытаць Дэдэ? Чаму б не? Калi ласка, дружа!"
      Толькi спачатку яны самi як след пагавораць з уладальнiкам гаража. Бог ведае што было паабяцана Дэдэ за тое, каб ён маўчаў. Купiць яго маўчанне было лёгка: арыштоўваўся ён не ўпершыню. Што да Люсiль, то, калi яна не будзе маўчаць, яе ў любы момант маглi на адпаведны час запраторыць у Сэн-Лазараўскi вендыспансер.
      "Ты толькi харыст".
      Ён ухмыльнуўся, таму што некалi сапраўды быў харыстам, калi жыў у вёсцы.
      Яны ўтапталi ў гразь яго веру, апаганiлi яго палiцыю. Ён не меў злосцi на тое, што яны ўкралi ў яго поспех. Пачуццё яго куды глыбей, яно хутчэй нагадвала расчараванне ў любвi.
      - Гарсон!
      Ён хацеў заказаць трэцюю чарку, але перадумаў, расплацiўся i выйшаў з уражаннем, што тыя чацвёра з-за свайго стала правялi яго iранiчнымi позiркамi.ь
      Ён разумеў, што цяпер увесь час будзе натыкацца на падтасоўку. Што яму заставалася? Далучыцца да флейтыста. Таму што адзiным козырам, якiм ён валодаў у сваёй гульнi, быў флейтыст! Менавiта пра Жустэна Мiнара Лё Брэ распарадзiўся ў першы ж дзень сабраць звесткi.
      Хай сабе ён, Мэгрэ, злуе, а калi што якое, то можна будзе сцвердзiць, што ад удару па галаве ў яго, беднага, цяпер проста не ўсе дома.
      Ён ускочыў у папутны аўтобус i застаўся стаяць на пляцоўцы, насуплена ўдыхаючы пах мокрага сабакi, якi зыходзiў ад плашча. Яму стала душна. А можа, ён трошкi тэмпературыў?
      Дабраўшыся да вулiцы Шапталь, ён ледзьве не павярнуў назад, прыгадаўшы Памэля, гаспадара "Старога Кальвадоса", якi таксама глядзеў на яго з паблажлiвасцю.
      Хто ведае, можа, усе яны маюць рацыю? У рэшце рэшт, можа, ён проста перабольшыў свае магчымасцi, можа, ён абсалютна няздатны да прафесii палiцэйскага?
      Аднак як слаўна адчуваў бы ён сябе, калi б яму развязалi рукi i ён давёў справу да канца! У гэтым доме, за якiм Мэгрэ назiраў з вулiцы, не засталося б нiводнага невядомага яму куточка, нiводнага невядомага яму насельнiка - i ўсё стала б яму ясна, ён раскусiў бы iх усiх, ад нябожчыка старога Бальтазара да Лiзы Жандро i Луi.
      Тое, што адбылося ў ноч з 15 на 16, якраз не самае iстотнае, бо гэта ўсяго толькi завяршальны этап. Калi б ён выведаў думкi кожнага, яму было б няцяжка выявiць праўду, тое, што прывяло да развязкi.
      Але гэты дом, як i дом на авеню дзю Буа, - крэпасць з замкнёнымi для яго дзвярыма. Па самай нязначнай трывозе да яе адсюль спяшалiся на помач. Дэдэ неспадзявана набiраў у рот вады, а Люсiль пакутлiва працiвiлася жаданню адпомсцiць за свайго Боба.
      Ён злавiў сябе на тым, што на хаду размаўляў сам з сабою, пацепаўся плячыма i рэзка штурхнуў дзверы ў рэстаранчык.
      Жустэн стаяў ля стойкi з чаркай у руцэ. Ён нiбыта падмянiў Мэгрэ пры сустрэчы з Памэлем. Апошнi не выказаў анiякага здзiўлення, убачыўшы новага клiента.
      - I мне гэтага ж, - загадаў Мэгрэ.
      Дзверы былi расчынены насцеж. Лiвень сцiхаў, праз рэдкую дажджавую сетку ззяла сонца. Маставая блiшчала, адчувалася, што яна хутка прасохне.
      - Я так i думаў, што вы яшчэ завiтаеце сюды, - сказаў гаспадар. - Мяне толькi дзiвiць, што вы не разам з тымi ветрагонамi.
      Мэгрэ рэзка павярнуўся да Жустэна Мiнара, якi не рашуча памуляўся, але ж усё прамовiў:
      - У доме людна. Наехалi з паўгадзiны таму.
      Машын на вулiцы не было. Значыць, госцi прыбылi на рамiзнiках.
      - Хто?
      - Не ведаю, але, па-мойму, судзейскiя. Там i нейкi белабароды месье, i малады службовец. Можа, пракурор з сакратаром?
      Сутаргава сцiскаючы чарку, Мэгрэ запытаў:
      - Яшчэ хто?
      - Бог iх ведае. Мне не даводзiлася сустракацца з гэтымi людзьмi.
      Жустэн з далiкатнасцю казаў не тое, што думаў.
      - Калегi вашы, - буркнуў Памэль. - Не з камiсарыята. З Набярэжнай. Я пазнаў аднаго.
      Бедны Мiнар! Ён не ведаў, куды падзець вочы. Выходзiла так, нiбыта Мiнар i яго падвёў пад дурнога хату. Мiнар быў перакананы, што менавiта Мэгрэ вядзе следства - флейтыст са шчырай душой памагаў яму.
      I вось, аказваецца, Мэгрэ нiчога не варты, яго нават не папярэдзiлi, што збiраюцца рабiць.
      Яшчэ раз ён ледзь стрымаўся, каб не вярнуцца дадому, у ярасцi скласцi заяву аб адстаўцы i легчы ў пасцель. Галава яго гарэла, ажно расколвалася ад шчымлiвага, таргатлiвага болю. Гаспадар трымаў пляшку кальвадосу. Мэгрэ кiўнуў галавой, каб налiваў.
      Напляваць! Яго абышлi па ўсiх швах. Яны маюць рацыю. Ён усяго толькi харыст!
      - Жэрмена таксама там, - прамармытаў Мiнар. - Я заўважыў яе ў акне.
      Чорт бы iх забраў! I яна таксама. Ну што ж, усё натуральна. Яна, магчыма, не дужа вялiкага розуму, затое, як усе жанчыны, мае нюх. Скемiла, што стала не на тым баку, на якiм трэба, што Мэгрэ са сваiм флейтыстам усяго толькi пешкi ў чужой гульнi.
      - Я пайду туды! - вырашыў ён раптам i паставiў чарку на стойку.
      Ён так баяўся перадумаць, што ледзь не подбегам перасек вулiцу. Апынуўшыся ля брамы, убачыў двух мужчын, якiя капалi зямлю ў садзе. Злева, ля дзвярэй, што вялi ў хол, стаяў дзяжурны iнспектар.
      - Я супрацоўнiк квартальнага камiсарыята, - прадставiўся Мэгрэ.
      - Трэба пачакаць.
      - Чаго?
      - Пакуль там яны закончаць.
      - Але ж я вёў расследаванне!
      - Магчыма. Аднак так мне загадалi, старына.
      Яшчэ адзiн з Набярэжнай Арфеўр!
      "Калi мне самому калi-небудзь давядзецца служыць у Вышукной, - падумаў Мэгрэ, забываючыся пра свой цвёрды намер пакiнуць палiцыю, - клянуся, што нiколi не буду выказваць пагарды да небаракаў з камiсарыята!"
      - I пракурор тут?
      - Усе тут.
      - Мой камiсар таксама?
      - Я не ведаю яго. Як ён выглядае?
      - У шэрым гарнiтуры. Высокi, хударлявы, з тонкiмi светлымi вусiкамi.
      - Не бачыў.
      - Хто прыехаў з Набярэжнай?
      - Камiсар Барадэ.
      Мусiць, той Барадэ, пра якога найчасцей пiсалi ў газетах. Гэты чалавек са старанна паголеным тварам швейцара, з маленькiмi дапытлiвымi вочкамi, якiя вечна глядзелi некуды ўбок, у вачах Мэгрэ быў, бадай, самай значнай асобай у свеце.
      - Што шукаюць у садзе?
      - Труп.
      Палiцэйскi не дужа ахвотна адказваў на пытаннi, рабiў гэта толькi як бы з паблажлiвасцi.
      - Рышар Жандро дома?
      - Якi ён?
      - Смуглявы, з доўгiм крывым носам.
      - Ёсць такi.
      Значыць, Жандро альбо не пайшоў, як звычайна, у свой офiс, альбо паспешлiва вярнуўся адтуль.
      У гэты момант ля дома спынiўся фiякр. З яго выскачыла дзяўчына, таропка рушыла да дзвярэй, ля якiх перагаворвалiся Мэгрэ i iнспектар.
      - Мадэмуазель Жандро, - холадна, ледзь разнiмаючы вусны, прадставiлася яна.
      Iнспектар услужлiва расчынiў перад ёю дзверы.
      - Так загадана, - даверлiва прызнаўся ён Мэгрэ.
      - Яе чакалi?
      - Мяне проста папярэдзiлi, каб я прапусцiў яе.
      - Вы бачылi дварэцкага?
      - Менавiта яго якраз i дапытваюць зараз. Вы ў курсе справы?
      - Збольшага, - адказаў Мэгрэ.
      - Як вiдно, мярзотны тыпус.
      - Хто?
      - Ды той, каго прыкончыў слуга.
      Мэгрэ ўтаропiўся на свайго субяседнiка, разявiўшы рот ад здзiўлення.
      - Вы ўпэўнены?
      - У чым?
      - Што Луi...
      - Ведаеце, я нават не знаю, хто такi Луi. Я чуў толькi абрыўкi размовы. Адзiнае, што я ведаю, - не дапускаць тут людской зборнi.
      Адзiн з далакопаў, якi, вiдаць, таксама быў з палiцыi, падышоў да параднага; той, хто застаўся ў садзе, быў, мусiць, камердынер. У першага рукi былi запэцканы, на чаравiкi таксама налiплi камякi зямлi, твар выказваў грэблiвасць i агiду.
      - Лепш бы не бачыць! - на хаду прагаварыў ён.
      Яму адчынiлi дзверы, i ён знiк у доме. За той мiг, пакуль дзверы былi прыадчынены, Мэгрэ паспеў заўважыць Элiз Жандро i яе брата, якiя стаялi ў холе i размаўлялi. Астатнiя, з пракуратуры, вiдаць, знаходзiлiся ў адным з салонаў. Дзверы туды былi зачынены.
      - У вас тут прызначана спатканне, цi што? - запытаўся палiцэйскi ў Мэгрэ, якi ад нецярплiвасцi не мог стаяць на месцы.
      - I сам не ведаю.
      У яго нават выступiлi слёзы на вачах. Яшчэ нiколi не апынаўся ён у гэткiм прынiжэннi.
      - Па-мойму, яны больш за ўсё баяцца журналiстаў. З-за гэтага i перасцярог столькi. Самае смешнае, што ўсе мы п'ем каву "Бальтазар". Вось ужо не думаў, што аднойчы...
      З дому, вiдаць, часта некуды званiлi - да iх раз-пораз даносiлiся тэлефонныя званкi, адбоi.
      - Калi вас паслаў ваш камiсар, то я магу пайсцi сказаць iм, што вы чакаеце.
      - Не варта турбавацца.
      Iнспектар пацiснуў плячыма. I зусiм збiўся з тропу, калi пабачыў, што Мэгрэ глытае пiлюлю.
      - Вам нядобра?
      - Вы не ведаеце, як усё гэта пачалося?
      - Што пачалося?
      - Вы былi сёння на Набярэжнай Арфеўр?
      - Быў. Якраз збiраўся на аблаву ў квартале Лявiет. Камiсар Барадэ дапытваў аднаго тыпа.
      - Невысокi, у клятчастым гарнiтуры?
      - Так. Арол-хлопец.
      - Барадэ званiў камiсару?
      - Не. Яго выклiкаў да сябе галоўны. На той час мне нават прыйшлося пасцерагчы хлопца. Блазен. Папрасiў цыгарэту, а ў мяне якраз не было.
      - А потым?
      - Калi месье Барадэ вярнуўся, то на хвiлю яшчэ раз зачынiўся з тым субчыкам у клятчастым гарнiтуры, а нам загадаў быць напагатове.
      - Каму?
      - Ну, з опергрупы. Нас было трое, апрача камiсара. Двое iншых зараз у доме. Гэты, што капаў, - Барор, месяц назад быў паранены пры арышце аднаго паляка з вулiцы Каленкур.
      Кожнае вымаўленае iнспектарам слова ўваскрашала ва ўяўленнi Мэгрэ пакой iнспектароў на Набярэжнай Арфеўр, прыязную ўладнасць Барадэ, якi ўсiх сваiх падначаленых называў "хлопчыкамi".
      Чаму яны гэтак абышлiся з iм? Хiба ён дапусцiў якi промах? Хiба ён сам не справiўся б тут? Хiба сам ён не быў гранiчна шчыры?
      Камiсар Лё Брэ, развiтаўшыся з iм на бульвары Рышар-Ленуар, пакiнуў яго ва ўпэўненасцi, што яму прадстаўлена поўная свабода дзеяння. А сам кiнуўся на Набярэжную Арфеўр! А пасля, мажлiва, явiўся яшчэ i сюды?
      - Адным словам, абвiнавачваецца дварэцкi?
      - Калi я правiльна зразумеў. Ва ўсякiм выпадку, мурло ў яго гнюснае.
      - Анiчога ўжо не разумею.
      - Вы яшчэ намагаецеся нешта зразумець?
      Гэта быў, бадай, першы сапраўдны ўрок сцiпласцi, пададзены Мэгрэ. Iнспектар быў шмат старэй за яго. Яму, вiдаць, перавалiла за трыццаць. Ён валодаў тым спакоем, той абыякавасцю, што ўласцiва людзям, якiя шмат пабачылi на сваiм вяку. Ён нетаропка папыхваў люлькай, нават не спрабуючы падслухаць, што адбывалася ў доме.
      Ва ўсякiм выпадку, гэта куды лепш, чым аблава на ўчастку Лявiет. Бог ведае, колькi часу яна забрала б...
      Ля тратуара спынiўся аўтамабiль. З яго лёгка выскачыў малады доктар з цёмнай бародкай i з баульчыкам ў руцэ, i Мэгрэ адразу пазнаў яго, прыгадаўшы здымкi, якiя часта з'яўлялiся ў газетах. Гэта быў доктар Поль, судова-медыцынскi эксперт, амаль славутасць.
      - Дзе нашы следчыя?
      - Тут, доктар. А труп у садзе. Але вы, мусiць, хацелi б спачатку пабачыцца з пракурорам?
      Усе мелi доступ у святая святых, за выключэннем аднаго Мэгрэ, прыгаворанага скрыгатаць зубамi ў парадным.
      - Вось пабачыце, - не сунiмаўся яго субяседнiк, - уся гэта гiсторыя не зойме ў газетах i трох радкоў.
      - Чаму?
      - Таму!
      I сапраўды, вечарам у газеце "Ля Прэс" можна было прачытаць наступнае:
      "Ноччу з 15 на 16 гэтага месяца ў асабняк сям'i Жандро-Бальтазараў на вулiцы Шапталь уварваўся грабежнiк. Дварэцкi Луi Вiё, пяцiдзесяцi шасцi год, уражэнец Ансеваля, Ньеўр, забiў яго напавал стрэлам з рэвальвера, трапiўшы проста ў сэрца".
      Мэгрэ ў гэты час ляжаў у пасцелi з трыццацiдзевяцiградуснай гарачкай, а мадам Мэгрэ не ведала, як збавiцца ад флейтыста, якi не хацеў iсцi дадому i, як нiколi, меў выгляд прыблуднага цюцькi.
      Раздзел IX
      СНЕДАННЕ ЗА ГОРАДАМ
      Так працягвалася тры днi. Спачатку ён меў надзею, што сапраўды захварэе i што гэта падзейнiчае на iх сумленне. Аднак, калi на чацвёртыя суткi ён ураннi асцярожна расплюшчыў вочы, то выявiў у сябе ўсяго толькi моцны насмарк.
      I тады ён пайшоў на хiтрасць. Нават перад жонкай было смешна валяцца з насмаркам, i ён застагнаў, закашляў, стаў скардзiцца на боль у грудзях.
      - Давай пастаўлю гарчычнiкi. Каб хоць бранхiт не прычапiўся.
      Бадзёрасць нiколi не пакiдала яе. Яна з пяшчотай даглядала яго. Можна сказаць, проста песцiла. I ўсё ж, ён адчуваў, што яе не ашукаеш.
      - Заходзьце, месье Мiнар, - данёсся да яго яе голас з прыхожай. - Не, яму ўжо не кепска. Толькi прашу вас не дужа стамляць яго.
      Гэта азначала, што яна таксама ўступала ў гульню.
      - Якая тэмпература? - занепакоена запытаўся флейтыст.
      - Не дужа пагрозлiвая.
      Ёй страшэнна падабалася гатаваць усялякае зелле, прыпаркi, булёны i гогалi-могалi. Падабалася старанна зашторваць вокны i хадзiць на пальчыках, час ад часу прыадчынiць дзверы i правяраць, цi спiць ён.
      Бедны Мiнар, тут было не да яго! Мэгрэ нават дакараў сябе за гэта. Ён вельмi палюбiў яго. I быў бы рады зрабiць яму прыемнасць.
      Жустэн з'яўляўся шторанiцы, гадзiн ў дзевяць-дзесяць; ён не званiў, а сцiпла шкрабаўся ў дзверы, каб часам не патрывожыць Мэгрэ, калi той раптам яшчэ спiць. Потым шэптам пытаўся пра яго самаадчуванне цi хутка прашмыгваў у пакой, падыходзiў да ложка.
      - Не, не, не падымайцеся! Я толькi праведаць прыйшоў. У вас няма для мяне нiякiх паручэнняў? Для мяне было б вялiкiм шчасцем...
      Гаворка была ўжо не пра тое, каб высочваць злачынцаў. Ён гатовы быў да любой паслугi. Ён прапаноўваў сваю дапамогу i мадам Мэгрэ:
      - Дазвольце мне схадзiць вам за пакупкамi. Я выдатна спраўлюся, вось пабачыце!
      У рэшце рэшт, ён "усяго на адну хвiлiнку" прысаджваўся ля акна - i заставаўся на гадзiны. Калi ў яго пыталiся, як маецца яго жонка, ён жвава адказваў:
      - Якое гэта мае значэнне!
      Надвячоркам, перад работай, ён прыходзiў зноў, ужо ў фраку, таму што ён iграў цяпер на балях дзесьцi на бульвары Сэн-Мiшэль. Iграў ён ужо не на кантрабасе, а на карнет-а-пiстоне, што, мусiць, было цяжкавата для яго, бо вакол рота ў яго доўга трымаўся ружовы след.
      Лё Брэ таксама шторанiцы прысылаў з камiсарыята дзяжурнага праведаць Мэгрэ. Гэтая акалiчнасць прывяла канс'ержку ў вялiкае расчараванне. Яна, канешне, ведала, што яе кватарант службовец, але яна нiколi не падумала б, што ён служыць у палiцыi.
      - Камiсар загадаў перадаць, каб вы папраўлялiся i не хвалявалiся. Усё будзе добра.
      Мэгрэ з галавой зарываўся ў падушку. Гэта дапамагала мысленна засяродзiцца. Тады ён яшчэ не ведаў, што гэта ўвойдзе ў прывычку, што ён даволi часта будзе карыстацца ёй ў хвiлiны адчаю цi скрутнага становiшча.
      Усё пачыналася, як па камандзе. Замест таго каб думкi ўдакладнялiся, святлелi, яны блыталiся, як у гарачцы. Ён паступова правальваўся ў напаўзабыццё, i ява мянялася, набывала новыя формы, пераблытвалася з успамiнамi дзяцiнства. Усё спрыяла гэтаму: i асвятленне ў пакоi, i кветкi на шпалерах, нават пахi з кухнi i мяккiя, кацiныя крокi мадам Мэгрэ...
      Ён узнаўляў усе падзеi з самага пачатку, расстаўляў усiх удзельнiкаў, як шахматныя фiгуркi на дошцы - стары Бальтазар, Жандро-бацька, Элiз i Рышар, Луi, Жэрмена, маленькая пакаёўка Мары.
      Ён ажыўляў iх, прымушаў рухацца. Затым наставала чарга Лё Брэ: ён выходзiў з кватэры на бульвары Рышар-Ленуар, садзiўся ў свой экiпаж, коратка загадваў фурману: "Набярэжная Арфеўр!"
      Цi быў ён на "ты" з вышэйшым начальствам - з Ксаўе Гiшарам? З гэтай хвiлiны ўсё набывала асаблiвую вастрыню. Што казаў Лё Брэ Гiшару там, у прасторным кабiнеце шэфа, куды Мэгрэ заходзiў толькi двойчы i якi быў для яго самым свяшчэнным кутком на зямлi?
      "Мой сакратар, - той малады чалавек, якога вы мне рэкамендавалi, займаецца зараз адным расследаваннем. Я не змог зрабiць iнакш i вымушаны быў даверыць справу яму. Цяпер, здаецца, ён наламае нам дроў".
      Цi гэтак казаў ён? Зусiм верагодна. Лё Брэ - свецкi чалавек, перш за ўсё. Ён шторанiцы займаецца фехтаваннем у клубе Гоша, бывае на прыёмах, прысутнiчае на ўсiх прэм'ерах i з'яўляецца на скачках у светла-шэрым парадным гарнiтуры.
      А Ксаўе Гiшар? Ён быў сябар бацькi Мэгрэ i паходзiў з аднаго з iм асяроддзя. I жыў ён не ў далiне Мансо, а ў цеснай кватэрцы ў Лацiнскiм квартале, праводзячы свой вольны час хутчэй са сваiмi талмудамi, чым з шыкоўнымi дамамi. Не, ён не здольны нi на свiнства, нi на кампрамiс.
      Аднак ён выклiкаў да сябе Барадэ. Што ён яму загадаў?
      Ну а калi ўсё было менавiта так - хiба гэта сведчыць пра тое, што Мэгрэ дапусцiў нейкую памылку? Ён не давёў да канца сваё расследаванне, хай! Ён не ведае, хто стрэлiў у графа. Як не ведае i таго, чаму стрэлiў. Але ён дазнаўся б!
      Ён адчуваў, што i хутка, i добра справiцца са сваiм заданнем. Нездарма ж гэтак перапужаўся камiсар!
      Тады - чаму?
      Газеты болей не ўсчыналi гаворкi пра здарэнне. Справу замялi. Труп Боба, мабыць, адправiлi ў морг, будуць ускрываць.
      Мэгрэ зноў уявiў сябе ў двары дома на вулiцы Шапталь, у баку ад усiх гэтых месье, якiя не звярталi на яго ўвагi. Барадэ, якi не ведаў яго ў твар, мабыць, прыняў яго за каго-небудзь са слуг. Пракурор, суддзя i сакратар суда думалi, што ён з групы Барадэ.
      Адзiн Луi кiнуў на яго насмешлiвы позiрк. Безумоўна, ён ад Жэрмены ведаў пра яго дзейнасць.
      Усё гэта зневажала, прыводзiла ў роспач. Часам ён з заплюшчанымi вачыма, расслаблены ўтульнасцю пасцелi, маляваў сабе план iдэальна праведзенага расследавання.
      "У наступны раз я зраблю вось так i вось гэтак..."
      I вось нечакана на чацвёрты дзень яму збрыдла хварэць, i ён яшчэ да прыходу флейтыста падняўся, вымыўся, не шкадуючы вады, старанна пагалiўся, зняў павязку, якая ўсё яшчэ была на галаве.
      - Ты на работу?
      Ён адчуў патрэбу зноў дыхаць паветрам камiсарыята, сесцi за свой чорны пiсьмовы стол, агледзець вартых жалю клiентаў на лаўцы ля беленай сцяны.
      - Што мне сказаць Жустэну?
      Цяпер флейтыста яны звалi проста Жустэнам, як сябра сям'i, як далёкага сваяка.
      - Калi хоча, то хай падыдзе да мяне ў гадзiну дня, паснедаем разам.
      Ён не надзяваў нанач навуснiкi i вымушаны быў падкруцiць кончыкi вусоў гарачымi шчыпчыкамi для завiўкi валасоў. Большую частку дарогi прайшоў пешкам, каб падыхаць свежым паветрам бульвара, i яго зласлiвасць раставала ў ранiшняй веснавой свежасцi. "Навошта здалiся мне гэтыя людцы?"
      Навошта яму думаць пра ўсiх гэтых Жандро ў iхняй крэпасцi? Пра старога, характар якога перадаецца ў спадчыну ў яго родзе толькi жанчынам? Пра iх выкрутасы з завяшчаннем? Пра тое, каму дастанецца ў спадчыну "Кава Бальтазара?"
      Таму што ён разумеў, што справа не толькi ў грошах. На пэўным узроўнi багацця значэнне набываюць ужо не грошы, а ўлада.
      Справа тычылася таго, у чыiх руках апынецца тоўсты жмут акцый, хто стане заправiлам адмiнiстрацыйнага савета. Элiз? Рышар?
      Як жа ўелася ўсё гэта ў iх скуру, калi дзяўчына забылася на свае дваццаць адзiн год i снiла толькi пра дырэктарскi кабiнет, як некалi снiла пра яго яе матка!
      Стаць галоўным патронам цi галоўнай патранесай!
      "Хай сабе грызуцца!"
      Чорт iх бяры! Менавiта гэта яны i ўчынiлi. А ў вынiку - забiты чалавек, якога нiхто не аплакаў, за выключэннем, праўда, адной дзеўкi з авеню дэ Ваграм.
      Мэгрэ зайшоў у камiсарыят, пацiснуў рукi калегам.
      - А Бертран паехаў праведваць вас.
      Ён не паказаўся камiсару, адразу моўчкi заняў сваё месца, i толькi а палове адзiнаццатай Лё Брэ прыадчынiў дзверы i заўважыў яго.
      - Вы тут, Мэгрэ? Зайдзiце ж да мяне. - Ён стараўся трымацца проста i нязмушана.
      - Сядайце. Я вось думаю, цi разумна вы зрабiлi, што так хутка паднялiся з пасцелi? Магу прапанаваць вам водпуск, пакуль зусiм не акрыяеце. Як па-вашаму, не пашкодзiла б адпачыць некалькi дзён у вёсцы?
      - Я выдатна адчуваю сябе.
      - Тым лепш! Тым лепш! Дарэчы, самi бачыце, уся гэта гiсторыя ўладжана. Мiж iншым, вiншую вас, вы былi недалёка ад iсцiны. Якраз у той дзень, калi я быў у вас, Луi пазванiў у палiцыю.
      - Па ўласнай iнiцыятыве?
      - Прызнацца, я нiчога толкам не ведаю. Ды яно i не важна. Галоўнае, што ён сам прызнае сваю вiну. Ён, мабыць, пранюхаў пра ваша расследаванне, зразумеў, што вы дакапаецеся да праўды.
      Мэгрэ не ўзнiмаў вачэй ад стала, а на яго твары не адбiлася анiякага пачуцця. Камiсар нiякавата прадаўжаў:
      - Ён мiнуў нас i звярнуўся проста ў прэфектуру. Вы чыталi газеты?
      - Так.
      - Канешне, сутнасць трошкi падмалёвана. Данiна неабходнасцi, некалi вы зразумееце гэта. Бываюць выпадкi, калi скандал проста нi да чаго, калi суровая праўда прыносiць болей зла, чым дабра. Зразумейце мяне правiльна. Мы абодва ведаем, што граф прыйшоў туды зусiм не як грабежнiк. Магчыма, яго там чакалi? Элiз Жандро зрабiла нямала паслуг яму. У самым лепшым сэнсе слова.
      Не забывайце, што яна нарадзiлася ў замку д'Ансенваль, што iснуюць повязi памiж iх сем'ямi.
      Боб быў прапашчы чалавек. Ён з нейкiм шаленствам скочваўся ўсё нiжэй i нiжэй. Чаму б ёй было не паспрабаваць паставiць яго на правiльны шлях?
      Гэта думка маёй жонкi, а яна добра ведае характар Элiз.
      Але не ў гэтым справа. Цi не быў ён п'яны той ноччу, як гэта часта з iм здаралася? Цi не паводзiў ён сябе абуральна?
      Луi даволi скупы на падрабязнасцi. Ён прыбег на крыкi. Калi ўбег у пакой, Боб i Рышар Жандро бiлiся, i яму здалося, што ў руцэ графа блiснуў нож.
      - Нож знайшлi? - цiха запытаў Мэгрэ, не ўзнiмаючы вачэй ад стала.
      Здавалася, ён упарта разглядвае нейкую плямку на палiраванай настольнiцы.
      - Не ведаю. Расследаванне вёў Барадэ. Пацверджана, што на начным столiку ляжаў рэвальвер i што Луi, баючыся за жыццё свайго гаспадара, схапiў рэвальвер i стрэлiў.
      Цяпер самi памяркуйце, мой юны сябар, каму быў выгадны скандал? Натоўп не прыняў бы праўды. Мы жывём у такi час, калi пэўныя класы грамадства ўзяты на мушку. На карту быў пастаўлены гонар мадэмуазель Жандро. Таму што менавiта яе гонар аказаўся б на языках.
      Як бы там нi было, перад намi тыповы выпадак самаабароны.
      - Вы верыце, што стрэлiў дварэцкi?
      - У справе маецца яго прызнанне. Паразважайце над гэтым, Мэгрэ. Падумайце, якою была б рэакцыя пэўнай прэсы i якiя былi б вынiкi гэтай справы для дзяўчыны, абвiнавачваць якую нiшто не дае нам права. Нi ў чым, хiба толькi ў пэўнай... гм... экспансiўнасцi.
      - Разумею.
      - Мадэмуазель Жандро паехала ў Швейцарыю, у яе зусiм развiнчаны нервы, i яна, вiдаць, прабудзе за мяжой некалькi месяцаў. Луi пакуль на волi i, верагодна, адсвяткуе спыненне следства. Яго адзiная вiна ў тым, што, будучы ў замяшаннi, ён, замест таго каб неадкладна прызнацца ва ўсiм, закапаў труп у садзе.
      - Ён сам закапаў яго?
      - Пастаўце сябе на месца Рышара Жандро. Я бачу, вы ўсё яшчэ нiяк не можаце зразумець, але некалi вам усё стане ясна. Ёсць выпадкi, калi мы не маем права...
      Ён замяўся, падбiраючы словы, i тады Мэгрэ падняў галаву i роўна, абыякава, амаль наiўна закончыў:
      - ...паступаць так, як загадвае нам наша сумленне?
      Голас Лё Брэ адразу ж загучаў суха i высакамерна, высакамерна, як нiколi.
      - Маё сумленне не мае ў чым папракнуць мяне, - абрэзаў камiсар, - i я лiчу, што яно ў мяне гэткае ж далiкатнае, як i ў любога iншага. Вы юнак, Мэгрэ, i толькi пагэтаму я не магу крыўдзiцца на вас.
      Роўна апоўднi ў службовым памяшканнi зазванiў тэлефон. Iнспектар Бесан зняў слухаўку i аклiкнуў Мэгрэ:
      - Гэта вас. Усё той жа тып. Трэцi дзень ужо звонiць, i заўсёды ў адзiн i той жа час.
      Мэгрэ схапiў слухаўку.
      - Алё! Жуль?
      Ён пазнаў голас Дэдэ.
      - Як у вас - парадак? Вы ўжо зноў упрэглiся? Скажыце, вы збiраецеся снедаць?
      - А што?
      - Ды мне тут цюкнула ў галаву адна iдэя. Я даўно - з пэўнага часу - прагну выцягнуць вас снедаць за горад. Не бойцеся. Я прыеду за вамi на сваёй таратайцы. Не да камiсарыята, разумеецца, я не дужа люблю падобныя мясцiнкi. Буду чакаць вас на рагу вулiцы Фантэн. Згода?
      Небарака-флейтыст, зноў яму не пашанцавала!
      - Перадайце яму, што я вымушаны быў адлучыцца па важнай справе i абавязкова пабачуся з iм сёння ўвечары цi заўтра ранiцай.
      Праз чвэрць гадзiны ён ужо сядаў у шэры "дыён-бутон". Дэдэ быў адзiн.
      - Як вам - усё роўна куды? Вы любiце смажаных печкуроў? Толькi найперш трэба забегчы да Маё, прамачыць горла.
      Яны сапраўды спынiлiся каля бара, зайшлi туды, i Дэдэ ўладна заказаў дзве чаркi густога абсенту.
      Настрой у яго быў вясёлы, але ўглыбiнi вочы прытойвалi сур'ёзнасць. На iм быў усё той жа клятчасты гарнiтур, туфлi колеру гусiнага памёту i крыклiва яркi, пунсовы гальштук.
      - Кульнём яшчэ па адной? Не? Воля ваша. Сёння ў мяне няма прычын спойваць вас.
      Выехалi з горада, потым дарога пайшла берагамi Сены, на якой пагойдвалiся рыбацкiя лодачкi, i, нарэшце, спынiлiся ля невялiкага шынка ля самай ракi, з садам з альтанкамi.
      - Ану, Густаў, скумекай нам абед на славу! Пачнём са смажаных печкуроў.
      I растлумачыў Мэгрэ:
      - Ён зараз закiне сетку, i мы атрымаем iх проста жывенечкiмi.
      Затым зноў да гаспадара:
      - А што падасi нам потым?
      - Як наконт пеўня ў вiне, у ружовым бажале?
      - Давай пеўня!
      Дэдэ пачуваўся тут, як дома - пайшоў на кухню, потым спусцiўся ў склеп i вярнуўся адтуль з пляшкай белага луарскага вiна.
      - Гэта зацьмiць усё пiтво свету. А цяпер, пакуль прычакаем смажанку, можаце набiваць люльку. Можна i пабалаболiць.
      Ён, вiдаць, адчуў, што трэба растлумачыць свае паводзiны:
      - Ведаеце, чаму мне захацелася пабачыцца з вамi? Таму што ў глыбiнi душы вы мне дужа даспадобы. Вы яшчэ не струхлi, як большасць вашых калег.
      Ён таксама будзе трошкi падмалёўваць праўду - Мэгрэ выдатна разумеў гэта. Людзi такога гатунку, як Дэдэ, - страшэнныя балбатуны, i гэта часта губiць iх. Яны настолькi ганарацца сваёй персонай, што амаль заўсёды адчуваюць патрэбу расказаць пра свае ўчынкi.
      - Дзе Люсiль? - запытаў Мэгрэ, якi чакаў, што ўбачыць тут i яе.
      - Хочаце верце, хочаце не, але яна сапраўды захварэла. Цi ведаеце, гэтае дзяўчо па вушы ўлiпла ў Боба. Дзеля яго яна разбiлася б на друзачкi. Уся гэта гiсторыя проста даканала яе. Спачатку яна i слухаць не хацела пра тое, каб пакiнуць вулiцу Брэй: там, цi бачыце, усё нагадвае ёй пра яго. Учора я нарэшце ўгаварыў яе паехаць у вёску. I адвёз яе туды. Потым я паеду да яе. Але досыць! Можа, яшчэ калi-небудзь вернемся да гэтага.
      Ён запалiў цыгарэту, павольна выпусцiў дым праз нос. Вiно iскрылася ў чарках, пад свежым ветрыкам трымцела маладая лiстота альтанак, было вiдно, як гаспадар, стоячы ў ялiку, пiльна ўзiраўся ў ваду, гатовы закiнуць сець.
      - Думаю, вы з цiкаўнасцi кiнулi вокам у заведзенае на мяне дасье i змаглi пераканацца, што я нiколi не ўлiпаў у сур'ёзную справу. Усё па дробязях. Мне двойчы давялося адседзець па паўгода, i я пакляўся, што ўсё, завяжу, з мяне досыць!
      Ён выпiў i працягваў:
      - Газеты чыталi?
      Мэгрэ сцвярджальна кiўнуў галавой.
      - Для ўсемагутных i яны ўсёмагутныя. Калi б вы толькi бачылi Люсiль. Яна збялела як палатно. Памкнулася ляцець туды i выдаць хаўруснiкаў. Я ледзь супакоiў яе.
      "Што гэта дасць?" - даводзiў я.
      Трэба было загадзiць яго, вось яны i загадзiлi, цi ж не так? Калi б мне давялося сустрэць дзе-небудзь у цёмным кутку гэтага крываносага Рышара, цi як яго там, ох, з якой асалодай я натоўк бы яму лыч!
      Гэта ж трэба, харкнуў мне пяцьдзесят тысяч канцоў - i не лыс. Ну што ж! Мiж намi, хоць гэта i ваш хлеб, запомнiце, нашы дарожкi з iм яшчэ сыдуцца. Рана цi позна. Падла ёсць падла. А гэтакiх асабiста я за вярсту нюхам пазнаю.
      А што ў вас?
      - Мне не дазволiлi прадаўжаць расследаванне, - прамармытаў Мэгрэ.
      - Ведаю. I мне плоцяць за тое, што я гэта ведаю.
      - Яны i вам загадалi маўчаць?
      - Мне сказалi, каб я не соваў свой нос - тады квiты. Яны тады скрозь пальцы будуць глядзець на маю дзейнасць.
      I азначала гэта, што яны заплюшчваюць вочы на ўсе дробныя грашкi Дэдэ, што яму даруюць удар, якi ледзь не адправiў Мэгрэ на той свет, i не стануць дапытвацца, адкуль узялiся сорак дзевяць тысяч франкаў, знойдзеных у ягоным партманеце.
      - Але ад каленца з дварэцкiм я проста вочы вылупiў. Вы верыце ў гэта?
      - Не.
      - Разумна! Iначай я перастаў бы паважаць вас. Трэба ж было знайсцi некага, хто стрэлiў, - дык хай iм i акажацца лiзаблюд. Як па-вашаму, хто згуляў у "пiф-паф"? Тут можна быць шчырымi, праўда? Толькi ўлiчыце, што калi вам узбрыдзе ў галаву пакарыстацца тым, што я вам тут наказаў, я прысягну, што нi пра што падобнае я i не заiкаўся. Па-мойму, гэта - дзеўка.
      - Я таксама так думаю...
      - З той рознiцай, што ў мяне нямала падстаў думаць менавiта так. Дадам, што калi яна i кокнула Боба, дык зусiм памылкова. Бо ўгробiць яна хацела свайго мiлага браточка. Бо яны так ненавiдзяць адно аднаго, як толькi могуць ненавiдзець у падобных сямейках.
      Шкада, што вы не былi знаёмы з Бобам. Шыкоўнейшы хлопец! Цi ж дзiва, што яны не пераварвалi яго!
      Але ён не быў злы, скажу я вам. Ён не меў нi кропелькi зласлiвасцi. Ён быў вышэй гэтага. Ён настолькi пагарджаў iмi, што яму было проста смешна.
      Калi гэтая дзеўка пачала круцiцца вакол яго...
      - Калi гэта пачалося?
      - Восенню. Бог ведае, хто навёў яе на розум. Кожны знаў, што Боба можна знайсцi пасля скачак а палове шостай у бары на авеню дэ Ваграм.
      - I яна пайшла туды?
      - Яшчэ б! Нават без вуалеткi. Яна прадставiлася яму, сказала, што жыве ў замку д'Ансеваль, што цiкавiцца iм i палiчыць за шчасце прымаць яго ў сваiм доме.
      - Ён спаў з ёю?
      - Дзiва што! За iм прысылалi. Ён нават прыводзiў яе ў вядомы вам гатэль на вулiцу Брэй. Каб паглядзець, да чаго яна можа дайсцi, разумееце? Слаўны хлопец. Але яна зусiм не тая лялька, каб пайсцi ў гатэль дзеля адных любошчаў.
      Тэмпераменту ў яе не болей, чым у бетоннай сцяны. Ад Люсiль ён нiчога не ўтойваў. У яе не хапiла б рэўнасцi да ўсiх, што прайшлi праз яго рукi! А вось i печкуры! Цiкава, цi спадабаюцца яны вам?
      Ён умеў i есцi, i гаварыць адначасова, i не прамiнаў нi таго, нi другога, у дадатак не забываючы прылашчыць другую пляшку, пастаўленую на стол.
      - Не спрабуйце зразумець. Самому Бобу, не ў крыўду будзь вам сказана, якi быў хiтрэй нас абодвух разам, спатрэбiўся час на гэта. Што яго найбольш здзiўляла, дык гэта яе прага выйсцi за яго замуж.
      Яна выклала яму свае ўмовы. Працаваць, зразумела, ён не будзе мець патрэбы, кожны месяц яму будзе выдавацца пэўная сума на кiшэнныя выдаткi - i ўсё. Боб i вухам не павёў. Ён разумеў, што яна проста шалее стаць графiняй д'Ансеваль. Ёсць такiя людзi. Спачатку яны купляюць замак. А потым iх бярэ сквапнасць насiць яго iмя, купiць i продкаў былога ўладальнiка замка. Гэтак Боб мне растлумачыў.
      Ён паглядзеў Мэгрэ ў вочы i, задаволены зробленым уражаннем, сказаў, як адрэзаў:
      - Дык вось, справа была зусiм не ў гэтым!
      Ён грыз хрумсткiя печкуры, раз-пораз паглядваў на Сену, дзе марудна праплывалi баржы, якiя пачыналi гусцi яшчэ за некалькi соцень метраў ад шлюза.
      - I не спрабуйце звесцi канцы з канцамi. Не зведзяце. Боб, калi дазнаўся пра гэта, аж задыхнуўся ад ярасцi. Хоць i ведаў назубок гiсторыю гэтай сямейкi. Ведаеце, ад каго зыходзiла думка пра шлюб? Ад старога!
      Ён трыумфаваў.
      - Прызнайцеся, што дзеля такой навiны варта паехаць снедаць ажно ў Божываль. Вы чулi пра старую мумiю, якая завяшчала свой дом i карцiны пад музей? Калi хочаце ад душы нарагатацца, дык слухайце, што было далей. Заўважце, я таксама не ўсё ведаю. Дый Боб ведаў не ўсё да канца. Аказваецца, стары, якi пачаў з таго, што валэндаўся са сваiм корабам па вёсках, марыў пра ўнукаў i праўнукаў высакароднага паходжання. Хочаце ведаць, што я пра ўсё гэта думаю? Гэта было б ягонай помстай. Бо, здаецца, Ансевалi не дужа цырымонiлiся з iм. Яны прадалi яму свой замак i фермы. Сцiпла выбралiся. Аднак нi разу не запрасiлi яго нi на абед, нi хоць на снеданне. I тады ён у сваiм завяшчаннi паставiў умовы, якiя ўсхвалявалi ўсю сям'ю. Яшчэ была жывая яго дачка, калi ён памёр, але мiльянеры - не дурнi, яны загодзь распараджаюцца сваiмi мiльёнамi. Стары ўсё прадугледзеў. Пасля смерцi дачкi акцыi павiнны былi быць падзелены на дзве часткi: пяцьдзесят адзiн працэнт - паненцы, сорак дзевяць працэнтаў крываносаму. Вiдаць, такi падзел мае вельмi вялiкае значэнне, бо ён, як яны кажуць, забяспечвае большасць галасоў дзяўчыне. Асабiста я не надта разбiраюся ў гэтым. Ды лiха з iм. Завяшчанне павiнна ўвайсцi ў сiлу, калi ёй споўнiцца дваццаць адзiн год.
      - У наступным месяцы, - заўважыў Мэгрэ.
      - Далей... Тым горш калi ўжо няма куды лезцi пеўню ў вiне!.. Дык пра што гэта мы гаварылi? Ага!.. Ды тут ёсць адна закавыка. Калi цыпулька выйдзе замуж за каго-небудзь з Ансевалей, яна атрымае абсалютна ўсе акцыi, з абавязацельствам выплочваць брацiку штомесячную дапамогу з яго долi спадчыны.
      Гэта азначае, што тады яму не бачыць як сваiх вушэй нi офiса, нi замка нiчагусенькi. Бальтазары, Жандро зробяцца тады д'Ансевалямi, i род iх заўзыходзiў бы ад крыжаносцаў.
      Боб быў вельмi дасведчаны ва ўсiх гэтых штукенцыях. I вы не можаце сабе ўявiць, як ён рагатаў!
      - Ён даў згоду?
      - За каго вы яго лiчыце?
      - Якiм жа чынам ён даведаўся пра ўсё гэта?
      - Ад браточка. I вы толькi гляньце, як па-дурному чалавек можа страцiць сваю скуру. Крываносы Жандро таксама не ёлупень. У яго няма жадання марнаваць час у клубах ды ўлягаць за служанкамi з вулiцы Мiра, як яго бацька. Яму таксама хочацца быць патронам.
      - Я пачынаю разумець.
      - Быць не можа! Нават Боб - i той не адразу зразумеў. Крываносы запрасiў яго да сябе ў офiс. Яго кабiнет - што рызнiца: усе сцены ў драўляных барэльефах, гатычная мэбля, а на адной сцяне - партрэт старога ад падлогi да столi. Ён глядзiць з яго, як жывы, а ў вачах - насмешка.
      Калi папраўдзе, то з усёй сям'i я, можа, аднаго гэтага старога змог бы выцерпець. Боб казаў, што гэта была самая хiтрая бестыя, якую ён сустракаў калi-небудзь. Гэта, канешне, было сказана дзеля прыгожага слоўца. Боб i не бачыў яго, стары даўно памёр... Далей - болей. Браточак выкладвае ўсё як ёсць. Пытае ў Боба, цi збiраецца той жанiцца на яго сястры. Боб адказвае яму, што нiколi не меў такога намеру.
      Той пярэчыць яму, што ён не мае рацыi, што гэта будзе выгадна для ўсiх. А чаму выгадна? Таму, што ён, Рышар Жандро, раскашэлiцца для мужа сваёй сястры. Падсыпле столькi грошай, колькi той пажадае. Пры адной умове: што ён будзе смыкаць яго сястру па белым свеце, будзе прыдумляць ёй усялякiя забавы, каб адбiць ахвоту ад камерцыi.
      Цяпер цямiце? Боб адказвае, што не адчувае сябе здатным да гэткай работы. Тады гэты крываносы гад заяўляе, што ён рызыкуе вельмi дорага заплацiць за гэта. Як успомню, што вы гатовы былi запраторыць мяне за краты за пяцьдзесят канцоў, якiмi я разжыўся ў гэтай поскудзi!.. Але я не злую на вас. Што вы маглi ведаць?!
      Iх агарнуў цудоўны водар, якi зыходзiў ад пададзенага пеўня ў вiне. Дэдэ, хоць толькi што скардзiўся на сытасць, усё ж з салiдным апетытам прыступiў да яго.
      - Ану, паспытайце гэта бажале i прызнайцеся, што ўсё-такi было б шкада пазбавiць мяне такога снедання i пасадзiць на турэмную цуру! Ведаеце, што песцiў у сваёй мазгаўнi гэты лыч? Я казаў вам, што Боб быў шыкоўны хлопец, але я не хачу сказаць, што ён быў анёльчык. Яму, як усiм людзям, здаралася сядзець без капейкi ў кiшэнi. Ён з маленства быў знаёмы з усялякiмi багацеямi. I часам дзеля смеху ён падрабляў iх подпiсы на вэксалях i iншых паперках. I ў гэтым няма нiчога паганага. Доказам тое, што нiхто нават не скардзiўся на яго, i ўсё ўладкоўвалася самым найлепшым чынам. Дык вось, прыяцеле Жуль! Гэтая гадзiна богведама як скупiла цэлы жмут такiх паперак. "Калi вы не жэнiцеся на маёй сястры, я пасаджу вас за краты. Калi вы жэнiцеся на ёй, але не будзеце цаца, я зноў-такi пасаджу вас за краты". Звер! Люты звер! Яшчэ больш люты, чым стары! Магу пабажыцца, Боб ужо шкадаваў, што паквапiўся на курачку i ўлiп у гэту гiсторыю. Што да кралi, то яна страшэнна спяшалася. Ёй карцела iсцi пад вянец неадкладна, не чакаючы, калi споўнiцца дваццаць адзiн год. Яна закiдала яго лiстамi, дэпешамi. Прызначала яму спатканне за спатканнем. Ён калi хадзiў, калi не хадзiў. Часцей за ўсё не хадзiў. Тады яна сама iшла за iм на вулiцу Брэй i чакала яго на рагу авеню, зусiм не хвалюючыся, што яе могуць прыняць не за тую... Люсiль добра ведала яе...
      - Калi вы адвезлi на вулiцу Шапталь, пятнаццатага ноччу...
      - Ён вырашыў пакласцi гэтаму канец, выкласцi ёй усё, сказаць, што ён не купляецца i не прадаецца, анi ёй, анi яе браточку.
      - Ён прасiў вас пачакаць яго?
      - Не тое каб прасiў, але ён не збiраўся бавiцца там. Вам крылца цi лапку? Абавязкова паспытайце грыбкоў: Густаў сам i збiрае, i смажыць iх.
      У Мэгрэ быў выдатны настрой, i прычынай яго, мусiць, трошкi было i бажале, выпiтае пасля белага сухога вiна.
      - Вы не ламаеце сабе галаву над тым, чаму я вам усё гэта расказваю?
      - Не.
      - Самi ведаеце?
      - Ведаю.
      Прынамсi, ён здагадваўся. Дэдэ было цяжка на душы - ён павесiў нос на квiнту, як сказаў бы ён сам. Ён не мог маўчаць. З Мэгрэ ён нiчым не рызыкаваў. А з другога боку, ён меў i пэўны "дазвол".
      Але якраз гэтым ён не ганарыўся. Сённяшнi сняданак ён прыдумаў для таго, каб самому прадставiцца ў лепшым святле.
      Не раз потым гэты сняданак у Божывалi будзе прыходзiць на памяць Мэгрэ, i, магчыма, менавiта гэты ўспамiн неаднойчы засцеражэ яго ад безразважных рашэнняў i раптоўных вывадаў.
      - Што адбылося там, наверсе, я не ведаю.
      Мэгрэ таксама не ведаў, але ўстанавiць iсцiну было лёгка. Ён толькi хацеў бы ведаць, цi сапраўды Рышар Жандро збiраўся правесцi гэты вечар дома. Можа, ён павiнен быў застацца ў клубе цi яшчэ дзе-небудзь? А магчыма - i гэта было ў яго характары - сам Боб папрасiў Рышара падняцца да сястры? Чаму ж не?
      Хоць бы для таго, каб выказаць iм абаiм усё, што ён пра iх думае.
      "Па-першае, я не збiраюся жанiцца..."
      У Мэгрэ, якому нiколi не даводзiлася сустракацца з Бобам, ужо складвалася выразнае ўяўленне пра яго характар i нават пра аблiчча.
      "Па-другое, я не маю анiякага жадання прадаваць сваё iмя, якое няцяжка мне насiць i самому".
      Бо калi ў раёне плошчы Тэрн i на бегавых дарожках скачак сёй-той i называў яго графам, то большасць з iх была пераканана, што гэта проста мянушка, i яны не мелi нават ўяўлення пра яго сапраўднае прозвiшча.
      Як паводзiла Элiза Жандро? Ускiпела, нагадала пра свой гонар? А брат? Прыйшоў у ярасць?
      "А вы ўвогуле заткнiцеся! Дарэчы, зараз я раскажу вашай сястры, што за камбiнацыю вы прыдумалi".
      Ён меў час на гэта? Цi Рышар адразу кiнуўся на яго?
      Сотнi тысяч людзей, якiя пiлi каву "Бальтазар" i, як мадам Мэгрэ, наклейвалi ў альбомы малюнкi разнастайных кветак, не маглi i ўявiць сабе, што iх ранiшняя фiлiжанка кавы аказалася стаўкай у бойцы ў адным з пакояў асабняка на вулiцы Шапталь.
      У подлай бойцы, якую, можа, падцiкоўваў за дзвярыма лёкай.
      Мужчыны, вiдаць, кiнулiся адзiн на аднаго з кулакамi. Магчыма, абодва пападалi.
      Цi быў узброены Рышар Жандро? Ён, несумненна, здольны нанесцi ўдар спатайка.
      - Па-мойму, стрэлiла шлюшка. Не са зла. Яна проста ашалела. Iнакш бы яна не кiнулася ў роспачы да акна i не стала б клiкаць на помач. А можа, акно было расчынена i раней? Прызнацца, я не заўважыў... Цi бачыце, мне здаецца, яна ў рэшце рэшт па-сапраўднаму падлюбоньвалася да Боба. Па ўсiм вiдаць, што так. Пачатак паклалi яе iнтарэсы. Але ён быў гэткi непадобны да марожаных судакоў, якiя звычайна акружалi яе... Мне здаецца, што, калi яна пабачыла, што Боб бярэ верх цi што брат зрабiў спробу нанесцi ёй подлы ўдар у спiну, яна проста ашалела. I стрэлiла. На няшчасце, яна не ўмела цэлiцца. I патрапiла ў Боба, ды яшчэ ў самае сэрца... А што, калi нам заказаць яшчэ пляшачку? Яно ж зусiм лёгкае, гэта вiнцо. Вось так, прыяцель Жуль!
      Калi я ўбачыў, як нейкi дзiвак стаў ламацца ў дзверы, каб яго ўпусцiлi, я змыўся, потым зноў вярнуўся, але ўсё было ўжо цiха. Я палiчыў за лепшае даць драпака. Потым мы з Люсiль сталi раiцца, што рабiць. Мы ўвесь час спадзявалiся, што Боб вернецца, цi што хоць даведаемся, што ён у бальнiцы. Урэшце я адправiўся да Жандро ў офiс. Вось адкуль я i ведаю, як выглядае стары. Хiба было б лепей, калi б з гэтага нiхто не пакарыстаўся?
      Ён раскашэлiўся амаль адразу ж, так што я нават пашкадваў, што не запатрабаваў сто тысяч замест паўсотнi. Мярзотнiкi! Вы звалiлiся нам на галаву якраз у той момант, калi мы збiралiся змыцца. Пагадзiцеся, было б занадта па-дурному дапусцiцца да таго, каб нас накрылi.
      Ваша здароўе, старына!
      Яны ўсё ўладкавалi як нельга лепей для сябе. Я пачынаю ўжо трошкi звыкаць з гэтай думкай. Але мяне проста верне, калi я сустракаю на вулiцы iх выязны экiпаж, дзе на конях такая шыкоўная збруя, а возны з такой пыхай красуецца на козлах!..
      - Гаспадар! Кавы нам, толькi не "Бальтазар".
      Прыйшлося, аднак, выпiць менавiта бальтазараўскую, таму што iншай у доме проста не знайшлося.
      - Якое паскудства! - вылаяўся Дэдэ праз зубы. Адно шчасце, што можна зашыцца ў вёску.
      - З Люсiль?
      - Яна нiбыта не супраць. У нас ёсць пяцьдзесят тысяч, цi каля гэтага. Я заўсёды марыў адкрыць "бiстро" на беразе ракi, такое, да прыкладу, як гэта, i дзе клiенты будуць мае дружкi-таварышы. Але даволi цяжка знайсцi такую мясцiну, таму што трэба, каб яна была не дужа далёка ад iпадрома. Заўтра пашвэндаюся ў ваколiцах Мэзон-Лафiта. Якраз там я прыстроiў Люсiль.
      Ён раптам збянтэжыўся i паспешлiва дадаў:
      - Не думайце, аднак, што мы адразу ж зажывём як нявiнныя анёлачкi?!
      * * *
      Так прайшоў цэлы тыдзень. Кожнай ранiцы Мэгрэ па званку заходзiў у кабiнет камiсара i падаваў яму дзённы рапарт. Кожнай ранiцы Лё Брэ памыкаўся нешта сказаць, але так i не рашаўся, адварочваўся.
      Яны не заводзiлi нiякiх iншых размоў, апрача службовых. Мэгрэ пасур'ёзнеў, рухi яго сталi больш спакойныя, хоць ён яшчэ i не атлусцеў. Ён нават перастаў усмiхацца i выдатна ўсведамляў, што быў жывым дакорам для Лё Брэ.
      - Скажыце, даражэнькi...
      Гэта было на пачатку мая.
      - ...калi ў вас экзамены?
      Экзамены па таму самаму прадмету, якi ён вывучаў у тую ноч, калi флейтыст убег у палiцэйскi камiсарыят, уварваўся ў жыццё Мэгрэ.
      - На наступным тыднi.
      - Мяркуеце здаць?
      - Спадзяюся.
      Адказваў Мэгрэ холадна, амаль суха.
      - Гiшар казаў мне, што вы марылi паступiць у Вышукную.
      - Марыў некалi.
      - А цяпер?
      - Не ведаю.
      - Думаю, ваша месца якраз там, i хоць я вельмi цаню вас тут, аднак пастараюся памагчы вам у гэтай справе.
      Спазм перахапiў горла Мэгрэ, i ён не вымавiў нi слова. Ён усё яшчэ злаваў. Ён нiяк не мог дараваць iм, усiм разам - i камiсару, i Жандро, i службоўцам з Вышукной, i, можа, нават самому Гiшару, якога ён у глыбiнi душы паважаў амаль так, як паважаў свайго бацьку.
      Калi Гiшар, аднак...
      Яны неабвержна мелi рацыю, Мэгрэ збянтэжана ўсведамляў гэта. Скандал нiчога не даў бы. У любым выпадку Элiз Жандро была б апраўдана.
      У такiм разе?..
      Цi не на само жыццё злаваў ён, i цi не памыляўся ён сам, не жадаючы ўразумець гэта?
      Ён не чакаў, што будзе куплены. Ён не хацеў прымаць ад камiсара Лё Брэ анiякай ласкi.
      - Пачакаю сваёй чаргi, - буркнуў ён цiха.
      Назаўтра ж яго выклiкалi на Набярэжную.
      - Усё яшчэ злуяце, мой хлопчык? - запытаўся шэф, кладучы руку яму на плячо.
      Ён не змог утрымацца i амаль гнеўна, сапраўды як хлапчук, кiнуў:
      - Гэта Элiз Жандро забiла Боба.
      - Можа.
      - Вы ведалi гэта?
      - Не сумняваўся. Калi б гэта зрабiў яе брат, Луi не стаў бы ахвяраваць сабой.
      Вокны кабiнета выходзiлi на Сену. Буксiры цягнулi за сабой цэлую нанiзку баржаў i, перад тым як прайсцi пад мостам, уключалi свае сiрэны i апускалi трубы. Трамваi, аўтобусы, фiякры, таксi бесперапынна рухалiся па мосце Сэн-Мiшэль, на тратуарах ажыўлена снавалi жанчыны ў яркiх апратках.
      - Сядайце, старына.
      Урока, пададзенага яму ў той дзень бацькоўскiм тонам, нельга знайсцi нi ў адным падручнiку па навуковай крымiналiстыцы.
      - Вы зразумелi? Наша задача - наносiць як мага меней шкоды. Чаму магло паслужыць гэта выкрыццё?
      - Праўдзе.
      - Якой праўдзе?
      I шэф заключыў:
      - Можаце запалiць люльку. З панядзелка вы - iнспектар у групе камiсара Барадэ.
      Мэгрэ i не падазраваў, што некалi, праз дваццаць два гады, ён зноў спаткаецца з Элiз, якая тады будзе насiць ужо iнакшае - арыстакратычнае iтальянскае прозвiшча мужа.
      Не ведаў ён i таго, што яна прыме яго ў тым жа нязменным офiсе Бальтазараў - у кабiнеце, якi ён уяўляў толькi дзякуючы нейкаму Дэдэ, - дзе ён нарэшце ўбачыць партрэт старога, якi па-ранейшаму будзе вiсець на сваiм месцы.
      "Месье камiсар..."
      Камiсар - гэта ён, Мэгрэ.
      "Лiчу не лiшнiм прасiць вас пра захаванне тайны..."
      I справа будзе тычыцца таго, што на адмiнiстрацыйнай мове вызначаецца як "следства ў сямейных iнтарэсах".
      "У маёй дачкi, на няшчасце, характар бацькi..."
      Што да яе самой, то яна будзе спакойная i халодная, як стары Бальтазар, чый партрэт ва ўвесь рост будзе вiсець за яе крэслам.
      "Яна дазволiла сабе захапiцца адной бессаромнай асобай, ён павёз яе ў Ангельшчыну, дзе дамогся дазволу на шлюб. Трэба любой цаной..."
      Не, ён яшчэ не ведаў, што яму яшчэ раз давядзецца трымаць у сваiх руках гонар сям'i Бальтазараў.
      Пакуль яму было ўсяго дваццаць шэсць гадоў. I яму рупiла хутчэй падзялiцца сваёй радасцю з жонкай: "Я паступаю ў опергрупу шэфа!"
      Але яму не ўдалося адразу ж спраўдзiць сваё жаданне. На вулiцы яго чакаў Жустэн Мiнар.
      - Кепскiя навiны?
      - Добрыя! Мяне прасваталi!
      Флейтыст расхваляваўся, здаецца, яшчэ болей, чым Мэгрэ.
      - Вы пакiдаеце камiсарыят?
      - З заўтрашняга дня.
      - Замочым такую падзею?
      I яны адправiлiся ў пiўную "Дафiн", у двух кроках ад Набярэжнай. Iнспектары з Вышукной, якiя сядзелi тут i пiлi пiва, зусiм не звярталi ўвагi на двух незнаёмцаў, што ўсё чокалiся i аж свяцiлiся радасцю.
      Мiне колькi дзён, i адзiн з гэтых мужчын перастане быць для iх незнаёмцам. Мэгрэ стане iм раўня. Ён будзе заходзiць сюды, як дадому, гарсон пачне вiтаць яго па iменi i будзе ведаць, што яму падаць.
      Дадому ён вярнуўся толькi ўвечары i - п'яны. Сто разоў - то флейтыст Мэгрэ, то Мэгрэ флейтыста - праводзiлi адзiн аднаго з аднаго канца вулiцы ў другi.
      - Твая жонка... - пярэчыў Мэгрэ.
      - Якое гэта мае значэнне?!
      - Ты не спознiшся на свае танцулькi?
      - Якiя танцулькi?!
      Паднiмаючыся па лесвiцы, Мэгрэ нарабiў грукату. Ён расчынiў дзверы i сур'ёзна абвясцiў:
      - Вiтай новага iнспектара з групы шэфа!
      - А дзе ж твой кацялок?
      Ён правёў рукой па галаве i пераканаўся, што сапраўды дзесьцi згубiў свой кацялок.
      - Вось яны, жанчыны! Але заўваж... ты толькi заўваж, бо гэта вельмi важна... вельмi важна, чуеш?.. I камiсар тут нi пры чым... Яны даўно ўжо сачылi за мной, а я i не ведаў... Ведаеш, хто мне пра гэта сказаў?.. Сам шэф... Ён мне сказаў... Я не магу паўтарыць табе ўсё, што ён сказаў мне, але ён зусiм як бацька... Бацька, разумееш?
      Яна прынесла яму пантофлi i згатавала моцную каву.