Пiлiп Пестрак
      Лясная песня
      Партызан Сцяпан Хомчык, iдучы з вёскi ў лагер, сеў ля дарогi пераабуцца. Дарога вiлася праз густы выносны лес. Сосны перамешвалiся з дубамi i бярозамi, а ўнiзе - арэшнiк, шыпшына i, урэшце, ягаднiк ростам па каленi. Пераабуўшыся, Хомчык прылёг, закурыў, i яму прыемна было адчуваць велiч, дрымучасць лесу.
      Быў познi ранак, але ў лесе яшчэ стаяла свежасць - туманы сплылi нядаўна.
      Недалёка, па той бок дарогi, нехта заспяваў. Пачуўся жаночы пералiўны голас. Хомчыку здалося, што ён ужо слухаў падобныя напевы недзе ў далёкiм мiнулым. Цяпер гэты напеў стаў выклiкаць у яго памяцi знаёмыя вобразы з жыцця ў роднай вёсцы.
      "Як гэта ўсё здаецца даўнiм..." - падумаў ён, ловячы мелодыю.
      А песня наблiжалася. I, урэшце, з гушчынi лесу на ягадную паляну пры дарозе выйшла маладзiца з пляцёнкай за плячыма i прывязаным да хвартуха збанком. Яна павесiла пляцёнку, засланую лiстамi папарацi, на галiну невялiкай бярозкi i сама нагнулася да ягад.
      Хомчык ляжаў, не варушыўся. Маладзiца, збiраючы ягады, спявала ўпаўголаса.
      Хомчык прыглядаўся да яе i слухаў. Слухаў не толькi мелодыю, але i словы. Нейкая дзiўная песня - i ласкавая i разам страшная.
      Не шумi ты, лес, цё-ёмнай но-очкаю...
      Не завi мяне-е-е, муж, сваёй жонкаю-ю-ю...
      "Фу, гэта дык песня", - падумаў Хомчык.
      Я й прыгожая, я й удалая,
      Як бярозанька, маладжавая...
      Хомчык змерыў вокам маладзiцу з галавы да ног i ўсмiхнуўся: "Так, яна, як бярозанька".
      А ты б'еш мяне, колькi хочацца,
      I з вачэй маiх слёзы коцяцца...
      "Гэта ўжо нi к чаму, - думаў Хомчык... - Якi дурань можа бiць такую?" - Як бы нешта вострае кальнула ў сэрца Хомчыку. Ён хацеў падняцца, але яна спявала далей:
      Ой, пайду я ў лес, там загiнуся,
      Ад цябе навек я адкiнуся.
      - I правiльна... - амаль не ўголас сказаў Хомчык. Маладзiца выпрасталася i спявала ўжо на ўвесь голас - вось зусiм блiзка ля Хомчыка:
      Не шукай мяне ты з расiцаю,
      Не гукай мяне над крынiцаю...
      - Аб кiм жа так спяваеш? - раптам спытаўся Хомчык.
      Маладзiца крутнулася ўбок, крыкнуўшы "ой", i збялела:
      - Хто вы? Ой, як жа я спалохалася... Сэрца калоцiцца... Хто вы, пытаюся?
      У Хомчыка ад усмешкi прыгнуўся яго крыху дзюбаты нос, шэрыя вялiкiя вочы жыва забегалi.
      - Не бойся, не бойся, - нiбы разважаючы, сказаў Хомчык. - Я свой, свой. Сама ведаеш, што тут нi палiцыi, нi немцаў няма, а толькi партызаны.
      Маладзiца паглядзела на тую чорную мецiнку на выцвiлай шапцы Хомчыка, дзе была некалi пяцiкутка-зорачка.
      - А хто ж вас адразу разбярэ? Але ж i спалохалася... Проста, як у зямлю ўрасла...
      Яна паправiла хустку, абцягнула кофтачку. З-пад хусткi вiдаць былi цёмныя валасы. Даўгаваты твар з выпуклым iлбом, а пад тонкiмi доўгiмi брывамi вялiкiя вочы невыразнага колеру. Яны, здаецца, мянялi свой колер то цямнелi, то рабiлiся шэрымi. Моцны румянец на шчоках, змешаны з загарам, нагадваў лясную прыроду, поўную паху траў i дрэў. Сакавiтыя вусны пры ўсмешпы пад крыху задзёртым носам паказвалi радок белых зубоў.
      Гэта была сiла i краса ад зямлi i лесу.
      - Прысядзь, - сказаў Хомчык.
      - Няма часу. Трэба спяшацца дадому. Позна ўжо, хату адну пакiнула.
      - А што, хiба ў цябе нiкога няма?
      - Няма. Жыву адна, як ведзьма, у лесе.
      - Як у лесе? А не ў вёсцы?
      - Мая хата ў самым лесе, крыху ў баку ад вёскi.
      - Ты замужняя?
      - Была. А цяпер - не.
      - А дзе муж?
      - Памёр... - сказала i нахмурылася, - туды яму i дарога.
      - Што так?
      - Дрэнны быў... Не любiла я яго. Шалёны быў, брыдкi. Бiў мяне часта... Маладосць папсавала праз яго.
      - Ага, вось чаму ты i песню такую спяваеш.
      - Песня не мною зложана... Старая гэта песня... Яшчэ мая мацi яе спявала... Трэба iсцi дахаты... - сказала i пайшла да бярозкi па пляцёнку, амаль што поўную ягад. Затым вярнулася да Хомчыка, якi ўвесь час назiраў за ёй. I дзiўнае рабiлася ў душы Хомчыка. Уварвалася нейкая цеплыня i прыцiхла там, стаiлася. Былi такiя хвiлiны, што яму хацелася ўзяць гэтую лясную жанчыну на рукi i панесцi невядома куды, але Хомчык зараз жа засаромеўся такiх думак.
      - А чаму не выходзiш замуж? - спытаўся ён.
      - Не хачу. Астрашылася аднаго замужжа i больш не хачу. Мусiць, мая доля такая. Ну, бывайце. Наце вам ягад на дарогу!
      Хомчык устаў. Па салдацкай звычцы працягнуў пальцамi па поясу i паправiў гiмнасцёрку. Ускiнуў на плечы аўтамат i ўзяў ягады з рук маладзiцы.
      - Э-э-х, ты... - уздыхнуў, - марнуеш сваю маладосць...
      - Не я вiнавата... Скаламуцiлi жыццё бацькi, радня... Ну, бывайце, шчаслiвай вам дарогi... Баюся, каб хто ў хату не ўлез. Пабягу...
      - А як цябе завуць?
      - Мяне? Аксеня... Дземяновiч...
      - Ну, бывай... Дзякую за ягады.
      Разышлiся ў процiлеглыя бакi. Хомчык iшоў адзiн лясной дарогай задумёны. Часамi пацiраў сабе лоб i разважаў: "Праўда гэта ўсё было цi казка?" Здалёку данеслася песня. Хомчык стаў i паслухаў. "Так, тая самая песня"... - падумаў ён i пакруцiў галавою.
      Група партызан - дзесяць падвод - ехала ў вёску памагчы сялянам заараць зямлю пад жыта. Сярод iх быў i Сцяпан Хомчык. У яго на возе нават ляжаў плуг. Калi толькi наблiзiлiся да вёскi, Хомчык у першага сустрэчнага хлопца-пастушка папытаўся, дзе жыве Аксеня Дземяновiч. Хлопец паказаў дарогу, i Хомчык зараз жа звярнуў направа краем лесу. Сама вёска засталася ад дарогi ўлева. Уехаў у малады сасоннiк i падумаў нават, можа хлопец яго ашукаў, бо некранутасць, гушчыня маладога сасоннiку нiяк не нагадвала таго, каб тут было якое-небудзь жыллё. Але сасоннiк скончыўся, i паказалася палянка. На ёй - агарод, абнесены плотам з жэрдак. Грушкi, слiвы, вiшнi стаялi пры травянiстай дарожцы, якая вяла на падворак. Тырчаў журавель студнi, а збоку хлевушок амаль што хаваўся ў сланечнiках. Злева ад яго хата з увагнутай саламянай страхою, маленькiмi аконцамi i шырокай прызбай. Гэта была не хата, а хатка, як з казкi, - на курыных ножках. Яе акенцы глядзелi праз агарод проста ў лес, якi шумеў тут жа за хлевушком. Па другi бок хаты, за яе глухою сцяною, адкрывалася поле. Супроць пярэдняй сцяны, дзе было толькi адно акно, стаяла старая разложыстая груша, а пад самым акном кветкi, збоку лапушыўся куст бэзу, а недалёка ад яго харашылася мальва. Збуцвелы плоцiк агароджваў гэты сцiшны гародчык аж па самую грушу.
      Ля парога расла высокая бяроза, якая сваiм галлём завешвала амаль усю шырыню падворка. Сюды i пад'ехаў Хомчык. Дым вiўся з ледзь прыкметнага над страхою комiна. На бярозе i грушы шумела птаства. Блiшчэла раса на агароднiне: на агурках, гарбузах, моркве, на чырвоным маку.
      З хаты выйшла Аксеня. Яна была ў саматканай сарочцы з вышытымi рукавамi вышэй локця i босая; белая хустка, завязаная наспех, спаўзала на патылiцу. Усё гаварыла за тое, што гаспадыня ўвiхаецца ля печы i спяшаецца.
      - Добры дзень!.. - прамовiў Хомчык.
      - Добры дзень... Куды ж гэта так рана? - спыталася Аксеня i зараз жа пальцамi памацала гузiкi на грудзях, правярала, цi зашпiлена сарочка. Аксеня была крыху збянтэжана. Вочы яе з бляскам бегалi пад густымi брывамi. Хомчыку не зусiм спадабалася такое пытанне - ну, як гэта яна не здагадаецца, чаго прыехаў?
      - Зямля ў цябе ёсць? - спытаўся.
      - Ёсць... - адказала.
      - Араць яе трэба?
      - Трэба, - кiўнула, i вусны расплылiся ва ўсмешцы.
      - Ну, дык вось я i прыехаў араць, - сказаў Хомчык засмяяўшыся. Аксеня яшчэ больш зачырванелася.
      - А божа, адкуль такое шчасце? Цi ж я спадзявалася? Злазьце з воза хутчэй, распрагайце конi, няхай папасуцца на падворку. - Яна кiнулася было распрагаць сама, але Хомчык ёй не даў.
      - Распрагу сам. У цябе ёсць свая работа.
      Распрогшы коней i прывязаўшы iх мiж слiвак i вiшань, Хомчык зайшоў у хату. За маленькаю адгародачкай была кухня. Праход у пярэднюю быў завешан кужэльнай занавессю. Туды папрасiла прайсцi Хомчыка Аксеня. Хомчык увайшоў у паўзмрочную таксама невялiчкую пярэднюю, чыста прыбраную i ўтульную. Насупраць на сцяне вiсела вялiкае люстра, за яго былi заткнуты пучкi сушаных кветак, перамешаных з каноплямi i лёнам. Збоку - фатаграфii ў рамках. У пярэднiм кутку над сталом невялiчкi абразок, прыбраны ручнiком. Пры сцяне жалезны ложак, засцелены саматканай коўдрай у светла-блакiтных колерах. Хомчык павесiў аўтамат на драўляны крук i, распрануўшыся, стаў перад люстрам прычэсвацца. Калi ён пачуў, як Аксеня на падворку клiкала курэй i ўбачыў, як яна мiльганула ў акно, выйшаў з хаты.
      - Вось што, Аксеня, - у мяне конi i плуг. Ад цябе патрабуюцца пастронкi i ворчыкi.
      - Знайду, усё знайду, - сказала яна прыпынiўшыся. - А вы адпачывайце, яшчэ маем час. Як паснедаем, тады...
      - Не, не - давай зараз... Адпачываць мы, дарагая, адвучылiся.
      Праз хвiлiн пяць Аксеня вынесла з хлява пастронкi з ворчыкамi. Хомчык пачаў рыхтаваць плуг.
      На снеданне яна паставiла на стол салёныя агуркi з бульбай, потым сала з блiнамi, сырам i малаком. Прынесла з каморы бутэльку гарэлкi, настоенай на вiшнi.
      Хомчык не хацеў адзiн есцi, пратэставаў, аж пакуль не прымусiў Аксеню снедаць разам.
      - Ну, то добра, зараз сяду, зараз. - Яна выйшла ў сенцы i хутка вярнулася прыбраная па-святочнаму. I белая кофта з рукавамi па локцi, i чорная шарсцяная спаднiца, i белая хустка надавалi ёй прывабны выгляд. Села яна за стол, заружавелася, як кветка. Спачатку Хомчык не адважыўся ўзняць на яе вочы - быў неяк прыдаўлены яе прысутнасцю... З гэтага ўсяго.. заўзята рвануў чарку гарэлкi, чокнуўшыся з Аксеняй.
      - А вы ешце, ешце... - запрашала яна.
      - А ты мяне не завi на "вы", - сказаў Хомчык, - а проста, на "ты".
      - Як жа... Я вас паважаю. Вы ж нашы i абаронцы i аратыя.
      Хутка выехалi ў поле. Аксеня паказала, дзе араць. Хомчык закiнуў аўтамат за плечы i ўзяўся за плуг. Конi, адвыклыя ад плуга, сталi крывiць баразну.
      - Давайце я буду паводзiць, - сказала Аксеня i ўзялася за павадкi аброцi. Плуг пайшоў роўна, адвальваючы скiбы цёплай, бурай зямлi. Аксеня, адвярнуўшыся, сказала: - Нашто ты стрэльбу павесiў на плечы? Гэта ж цяжка...
      Сказаўшы "ты", яна крыху сумелася. Блiснула вачыма, усмiхнулася.
      - Зброi нам кiдаць нельга. Вайна.
      - То дай хоць я паднясу трохi...
      - Каб ты ўмела страляць, даў бы, а так - не магу. Стрэльба, усмiхнуўся Хомчык, - мне не перашкаджае...
      Конi ступалi бойка, а побач iшла Аксеня, iшла роўнаю, павольнаю хадою.
      Вецер раздуваў грывы коней i свежым струменем плыў ля вушэй Хомчыка. Прад яго вачыма мiльгацеў белы фартушок Аксенi.
      Шуршэла зямля пад плугам.
      Хомчык, iдучы за гэтай жанчынай, мог бы i забыцца, што ён партызан, што на свеце вайна. Але плечы муляў аўтамат. Час ад часу даносiлася стралянiна: партызаны ў лагеры выпрабоўвалi зброю. Ззаду ў свежай баразне дзяўблi раллю вароны, вецер падуваў недзе, здаецца, з сiнявы нябёс. Цёмны лес атуляў поле высокаю сцяною. Здавалася, што гэта мiрны куточак зямлi, якi адрэзаны ад свету i жыве сваiмi законамi, сваёй штодзённай цiхаю плынню. Каб не далёкi недзе гул самалётаў, каб не праезды партызан, не стралянiна, можна было б сказаць, што на свеце ўсё iдзе цiха i мiрна.
      Калi сонца паднялося высока над лесам i сагнала расу, верхам на канi аб'язджаў поле камiсар атрада - правяраў, як працуюць партызаны. Едучы ўскраiнай лесу, ён наблiзiўся да Хомчыка i Аксенi.
      - Як працуецца, Хомчык?
      - Добра, таварыш камiсар.
      Камiсар глянуў на Аксеню i, усмiхнуўшыся, сказаў:
      - Ну, я думаю, што добра... Маеш такую гаспадыню, што нi ў казцы сказаць, нi пяром апiсаць...
      Аксеня пачырванела i адказала:
      - Жартуеце, таварыш...
      - Вось што, - зварочваючыся да Аксенi, сказаў камiсар сур'ёзна, - калi ён вам дрэнна будзе рабiць, прыдзеце i заявiце мне...
      - Ды ў мяне i работы нямнога...
      - Усё будзе як мае быць, таварыш камiсар.
      - Ну, глядзi... - Камiсар сцебануў каня.
      Хомчык завярнуўся, усадзiў плуг у зямлю i спынiў коней.
      - Адпачнём, Аксеня, вось пад гэтым дубком, закурым, хай конi перадыхнуць, - i ўзяўшы Аксеню пад руку, ён павёў яе ў цянёк. Яны селi.
      - Ты бойкая песнi спяваць, а вось мужчын баiшся...
      - Дый такi баюся...
      - Ты вырасла, як дзiчка ў лесе... Яна i цвiце i калючая...
      - Не, я не калючая...
      Скруцiўшы папяросу, Хомчык стаў красаць агонь. Яна склала паперу i завязвала яго кашпук.
      - Нехарошы ў цябе капшук...
      - Гэты капшук, як маё жыццё... Бачыш, не нажыў сабе яшчэ нiякай Аксенi, каб пашыла лепшы...
      - Ой, у вас можа многа было гэтых Аксеняў...
      - Клянуся, галубка, што не... Не было часу. То навука, то ваенная служба, то вайна вось... Так i памрэш без Аксенi.
      - Ну, яно можа быць i так, але штосьцi не верыцца.
      - Вер не вер, а гэта так... Вось скончым вайну, тады ажанюся.
      Аксеня аглянулася ў лес i сказала:
      - Трэба iсцi чабру, сунiчнiку назбiраць, увечары чаю наварым.
      - А цукру дзе возьмеш?..
      Аксеня ўскiнула вачыма на Хомчыка i хутка iх адвяла ўбок.
      - Для цябе знойдзецца, - сказала гуллiва i скочыла з месца. Хомчык ляжаў i курыў. I зноў, як тады, данеслася песня. Хомчык заварушыўся i азiрнуўся на лес. Чамусьцi пацягнуў шапку за казырок, i, нацiснуўшы цясней на лоб, устаў i падаўся на песню. Зноў спалохаў Аксеню, як тады. Але цяпер абое рассмяялiся.
      - Прыйшоў памагчы табе рваць... Не пярэчыш?
      Яна прадаўжала песню:
      Ой, за лесам, за ракою,
      Там Марыся жыта жала,
      У правай ручцы серп дзяржала...
      Хомчык, забегшы за куст, трапiў на шырокую купiну чабру i стаў iрваць яго спрытна.
      Хутка нарваў цэлае бярэмя.
      - На, бачыш, як скора...
      - Ой, цi ж так iрвуць? Цэлае бярэмя з травою.
      - Нiчога, дома перабярэш. Хадзем да коней... Давай бягом, хто хутчэй...
      Аксеня зiрнула, адвярнуўшыся, на Хомчыка i з месца шуганула праз кусты. Хомчык за ёю. Перад вачыма мiльганула ў лiсцi белая хустка. Хомчык прыбавiў ходу i, даганяючы Аксеню, абхапiў яе рукамi. Яна ўскрыкнула i затрапяталася, як вялiкая птушка, у дужых руках Хомчыка...
      Увечары, калi над лесам i над хаткай застыў статак хмар, Аксеня падала Хомчыку чыстую бялiзну. На каўняры сарочкi i на грудзях цягнулiся стужачкi вышывак. Прынесла яму чыстыя, мяккiя анучы на ногi. Запрасiла памыцца ля студнi.
      - Або, як хочаш, iдзi ў крынiцу. Тут у лесе ёсць брод недалёка... Але цяпер камароў многа, так што мыйся тут.
      Памылася i сама. Хомчык бачыў, як яна распусцiла свае багатыя валасы, якiя закрывалi спiну. Расчасала iх у просты радок, сабраўшы на патылiцы ў вялiкi скрутак. Хадзiла без хусткi.
      Распалiлi агонь на падворку i варылi вячэру, седзячы пад грушай-дзiчкай ля плота.
      - Ну, як мог цябе не шанаваць твой муж? - сказаў Хомчык. - Я яго застрэлiў бы, нягоднiка.
      - Мой муж - гэта было цэлае няшчасце. Такi гультай i раўнiвы... Не жыў, а гнiў... I мяне хацеў згнаiць. Я ўцякала ад яго...
      У цэбры ля студнi мокла лаза. Хомчык узяўся абрэзваць яе, раўняць i плесцi лапцi.
      Рабiў ён гэта хутка i спрытна. Аксеня аж здзiвiлася:
      - Хутка робiш, хутка... Рукi твае ўвiшныя...
      - Дай памеру, - сказаў Хомчык i прымерыў ёй лапаць да нагi.
      - Ой, не чапайся! - крыкнула Аксеня.
      - Што з табо-о-ю? - працягнуў Хомчык у нос.
      Яна патузала яго за вуха:
      - А казаў, што нiякiх Аксеняў не меў...
      - Не меў, даю слова, не меў, - сур'ёзна глянуў на Аксеню Хомчык.
      ...Так прайшло некалькi дзён. Аксеня звала Хомчыка ўжо не Сцяпанам, а Сцяпанкам. "Можа, табе, Сцяпанка, тое, можа, другое. Хадзi сюды, сядзь, адпачнi трохi. Ух, як жа ты ўспацеў..." - i абцiрала яму твар сваiм фартухом. А Сцяпанка, узараўшы поле Аксенi i яшчэ тром сем'ям, стаў хадзiць з ёю на касьбу. Касiлi недалёка ад хаты. Там Хомчык пабудаваў шалаш. Дома агледзеў хлевушок, паправiў комiн у хаце, дзе што прыгарадзiў. Калi Аксеня, напрыклад, мыла бялiзну, ён рыхтаваў ёй ваду. Нават грады палолi разам i тачок зрабiлi на падворку для малацьбы, абгарадзiўшы яго дошкамi. Адзiн раз Аксеня сказала:
      - Сцяпанка, зрабi дзве грабёнкi на ягады - мне адну i сабе.
      - Што за грабёнкi? Не ведаю... У нас ягады збiраюць проста рукамi.
      - А ў нас робяць i грабёнкi. Я табе пакажу як.
      Ён зрабiў дзве грабёнкi, i яны аднойчы ранiцай пайшлi па ягады.
      Сонца плыло яшчэ за лесам. Яно прасочвала свае праменнi праз гушчыню i пырскала iх на росныя травы.
      Калi яны выйшлi на дарогу, Аксеня, прыклаўшы далонi да вуснаў, гукнула на ўсю моц сваiх грудзей. Рэха пакацiлася на тысячу таноў i замерла недзе ў далёкай гушчынi. Аксеня ўдарыла ў прыпеўкi:
      Не дай божа, не дай божа
      Недаростачка любiць,
      Нагiнацца цалавацца
      Ажно спiначка балiць.
      Хомчык зарагатаў, а з iм i яна.
      - Хiба ж гэта не на мой рахунак? - сказаў Хомчык i абвiў рукою яе моцны стан. Яна не баранiлася, а толькi сказала: "Пусцi, а то хто ўбачыць". I спявала далей:
      З-пад бярозы маёй
      Пазiрнула сонца,
      Ой, цi ты, цi не ты
      Глянуў у аконца?
      Iшлi бадзёра, не чулi ног пад сабою.
      - Нутро ты выварочваеш сваiмi песнямi, - сказаў Хомчык, якi iшоў побач з паднятай галавой i адчуваў, як яму робiцца хораша.
      Аксеня раптам сцiхла i абвiла рукамi яго шыю. Хомчык толькi паспеў адчуць дотык яе рук - свежых, крамяных, як i яна ўся.
      ...Збiраючы ягады, у гутарцы i смеху яны не заўважылi, што неба стала зацягвацца хмарамi. Парнасць паплыла па зямлi. Далёка глуха прагудзеў гром. Толькi тады яны сталi прыслухоўвацца, але збiралi ягады далей. У лесе зрабiлася цiха. Гром прагучэў блiжэй.
      - Хадзем, Сцяпанка, а то будзе дождж, - сказала Аксеня i хутка пайшла па пляцёнку, якая вiсела на галiне дубка.
      - Ды пачакай крыху... Бачыш, колькi ягад. Адыходзiць нават не хочацца. I "машынка" добра рве.
      Вецер здалёк шолахам праляцеў па лiсцях, i на хвiлiну зноў зрабiлася цiха. Затым другая хваля рванула i нагнула дрэвы.
      - Цi я не казала? - прамовiла Аксеня. - Хутчэй хадзем...
      Пачалi падаць вялiкiя кроплi дажджу.
      - Бяжым у шалаш! - крыкнуў Хомчык, i яны павярнулi ўправа напрасткi праз лес. Па лесе ўжо iмчаўся гул - пачалася навальнiца. Чорная хмара пагрозлiва плыла над галовамi. Маланка разрэзала неба залатым зiгзагам. Прарваўся, аглушаючы, гром, i лiвень хлынуў на лес.
      - Хутчэй да шалаша! - крычаў Хомчык, бегучы мiж кустоў з пляцёнкай за плячыма.
      Убеглi ў шалаш i пападалi на сена. Аддыхалiся, гледзячы адно другому ў вочы.
      - А што... Я казала хутчэй, не паслухаў. Вось i памылiся.
      - Ну, падумаеш. Глупства!..
      А лiвень паласаваў па сенажатнай палянцы, i вецер гнуў дрэвы на дрэвы.
      У Аксенi шчокi сталi свежымi, злёгку ружовымi, мокрыя пасмы валасоў прылiплi да скроняў. Вочы пацямнелi, а бровы былi быццам насвежа праведзены тонкiм мазком мастака.
      Хомчык выцер рукавом гiмнасцёркi свой твар, пачаў раўняць сена, больш падсцiлаючы над бок. Скончыўшы, абхапiў Аксеню рукамi i заглянуў у вочы, як у бездань ляснога возера.
      - Дзе ты такая радзiлася, скажы? У сне б цябе толькi бачыць! I мне часам не верыцца, праўда гэта цi сон.
      - Табе толькi здаецца. Я такая, як i ўсе, - адказала яна, папраўляючы яму валасы за вухам. - Ты вось прыйшоў i ажывiў маё жыццё. Я думала, што ўжо застыну.
      - Чаму да цябе нiхто не заляцаўся?
      - Заляцалiся. От, я не папускалася. У вёсцы казалi, што я першага мужа звяла са свету, што жыву, як ведзьма-чараўнiца, у лесе... Ты вось нейкi не такi, як iншыя, не хулiганiў са мною...
      Яна пяшчотна пагладзiла яго па шчацэ. Хомчык глядзеў, анямеўшы, а вусны самi расплывалiся ва ўсмешку. Раптам, забыўшыся на ўсё, ён стаў цалаваць яе....
      Дождж лiў струменямi, недзе ў лажбiнках булькала вада, шуршэлi мокрыя лiсцi дрэў за шалашом. Хмары хутка плылi па небе, а з iмi ўцякаў i дождж з далёкiмi раскатамi грому.
      Падвечар таго самага дня, калi напоеныя вадою зямля i дрэвы ў цiшынi грэлiся пад сонцам, прыйшоў да Хомчыка старшы групы, якая працавала з коньмi на полi.
      Хомчык толькi што вярнуўся ад коней з лесу i прысеў ля Аксенi, якая рыхтавала агуркi да засолу.
      - Ну, Хомчык, канец, брат, нашай рабоце, - сказаў старшы, смуглявы чорнавалосы данскi казак Кавягiн. - Так мы i ваяваць забудзем, адвучымся...
      Аксеня глянула знiзу ўверх на Кавягiна i апусцiла галаву.
      - Хадзi, брат, сюды на хвiлiну, штосьцi табе скажу, - паклiкаў Кавягiн Хомчыка.
      Яны адышлiся аж на дарожку пад слiўкi i некаторы час аб нечым гутарылi.
      Аксеня час ад часу паглядала ў той бок. Трывога адбiлася ў яе на твары, i рукi ўжо неяк неахвотна гарнулiся да працы.
      Кавягiн развiтаўся з Хомчыкам i спешна адышоў.
      - Iду па конi, Аксеня! - сказаў Хомчык, падыходзячы. - Зараз жа трэба ехаць у лагер. Такi загад камандавання.
      Аксеня зiрнула на падворак i маўчала, апусцiўшы вочы. Урэшце знайшлася на словы:
      - Ну што ж... Вайна, саколiк... Нiчога не зробiш.
      Хомчык адчуваў, што адбывалася ў яе ў душы. Бачыў, як яна змагаецца з наплывам пачуццяў. Яму зрабiлася неймаверна шкада гэтай цудоўнай жанчыны. Сеў, абняў яе, цiха i моцна прыгарнуўшы да сябе, пацалаваў...
      - Не тужы, Аксеня... - цiха прамовiў ён i, ускочыўшы з месца, накiраваўся ў лес.
      Аксеня выцерла слёзы фартухом i пайшла ў хату.
      ...Конi стаялi запрэжаныя. Аксеня клала на воз мяшок i торбы: быў там хлеб, сала, сушаны сыр, дзве змены бялiзны i нават клубочак нiтак з iголкай.
      Праводзiла яго праз увесь сасоннiк аж да канца. Пры развiтаннi спыталася:
      - Няўжо ж такi нiколi не заглянеш? Хiба куды ад'едзеце адгэтуль?
      - Добра яшчэ не ведаю. Здаецца, што ад'едзем, дарагая. Але гэта ненадоўга. Сюды потым усё роўна вернемся. Чуваць нешта пра блакаду, Аксеня... Але яшчэ добра не ведаю...
      - Забяры мяне з сабою. Чаго мне цяпер жыць адной?
      Хомчык падумаў: "Цяжка гэта..."
      - Пагавару з камандзiрам... Бывай, дарагая, не тужы. Я заўтра пастараюся падскочыць да цябе.
      Аксеня iшла назад праз сасоннiк, i крыху блыталiся яе ногi. Не чула шуму птушак, якiм абгалошваўся абмыты дажджом сасоннiк. Калi яна апынулася на сваiм падворку, упершыню адчула цяжар адзiноцтва. I бяроза, i груша, i хатка - усё глядзела на яе цiхiм сумным вокам. Яна ўвайшла ў хату, упала галавою на падушку i заплакала.
      Назаўтра быў ветраны дзень. Вялiкiя хмары плылi адна за другою i часам закрывалi сонца. Хомчык прыехаў да Аксенi пасля абеду верхам. Спяшаўся, нават не хацеў паесцi, але Аксiня ўпрасiла. Сама яна выглядала прыбiтай, зхварэлай.
      - Цяпер, дарагая, i не ведаю, калi да цябе вярнуся, - сказаў Хомчык, развiтваючыся з Аксеняй. - Сiла вялiкая немцаў iдзе на блакаду, аж сорак чатыры тысячы. Будзем разбiвацца на дробныя групы i манеўраваць... Трэба насельнiцтва падрыхтаваць, каб закопвала ў зямлю сваё дабро. I ты зрабi тое самае. Старайся схавацца, каб немцы не забiлi... Яны будуць палiць вёскi... Трэба, каб усе ведалi аб гэтым.
      Аксеня тулiлася да грудзей Хомчыка i казала:
      - Вазьмi мяне з сабою...
      - Не тужы... Сустрэнемся... Я цябе не забуду. - I, тулячы апошнi раз Аксеню да сябе, ён прыклаў свае вусны да яе вуха i шапнуў: - Не забудзь, дарагая, што я табе казаў учора... Глядзi, не губi... Радзi...
      Яна прыпала тварам Хомчыку да грудзей i слухала яго сэрца.
      - Яшчэ раз кажу, не забудзь. Я вярнуся... - сказаў ён перад тым, як ускочыць на каня.
      Конь з месца паплыў па дарожцы мiж вiшань i слiвак шырокаю, плаўнаю рыссю... Яго праводзiў засмучаны позiрк Аксенi.
      1947 г.