Андрэ Маруа
      ПАСЛЯ ВАКАЦЫЙ
      Машына мчалася на вакзал, i малому Алену было весела. Ён нiколi не выязджаў з дому, i думка, што цяпер ён будзе жыць у гарах, паступiўшы ў школу-iнтэрнат, яму падабалася. Таварышы сказалi яму, што там працуюць менш, чым у лiцэi. Ален бачыў дырэктара, калi той прыязджаў у Парыж, i знайшоў, што ён добры, памяркоўны.
      - Ведаеш, тата, ён мне сказаў, што зiмой пасля абеду заняткаў у iх няма i вучнi бегаюць на лыжах альбо катаюцца на каньках.
      - Спадзяюся, ты возьмешся i за латынь, - уздыхнуў пан Шмiт, - нельга адставаць.
      На пероне, убачыўшы паравоз i новыя блiскучыя вагоны, Ален ад радасцi заспяваў. Ён ганарыўся сваiм гарнiтурам бэжавага колеру, скураным чамаданчыкам, цёмнымi шарсцянымi пальчаткамi, а больш за ўсё тым, што адпраўляецца ў падарожжа адзiн разам з бацькам.
      - А што мы, тата, рабiць будзем у цягнiку?
      - Я з сабой узяў работу, малыш... Ну, а ты? Калi хочаш, я куплю табе iлюстраваны часопiс... Кнiгi пры табе няма?
      - Няма, але гэта нiчога... Я пагуляю ў калiдоры...
      Ён знiк i хутка вярнуўся, вельмi ўсхваляваны:
      - Тата! Тут ёсць мне таварыш!.. Жан-Луi Дзюжарык... Цераз тры купэ... з мамай.
      - Што? Едзе вучыцца?
      - Ага, але не ў тую школу, куды я, а ў нейкую манастырскую.
      - Шкада, што не да пана Бензо, вас было б там двое французаў. Ну, але зрэдку вы зможаце пабачыцца... А пакуль што iдзi да яго, гуляйце разам i не дурэйце.
      Бертран Шмiт любiў дзяцей, але не цярпеў, каб яны адрывалi яго ад работы. Ален, заўважыўшы, што бацька паглыбiўся ў сваё, каб не замiнаць яму, паспешна выйшаў. Цягнiк набiраў хуткасць. Пан Шмiт час ад часу кiдаў безуважны позiрк на двух хлапчукоў, якiя хадзiлi паводдаль у калiдоры. Кожнаму з iх было гадоў па дванаццаць. За вокнамi праносiлiся ўзгоркi, рэчкi i безупынна мiльгалi тэлеграфныя слупы. Праз гадзiну Ален вярнуўся, маркотны i ўзрушаны:
      - Тата, ты ведаеш, што мне сказаў Жан-Луi? Што яго вельмi крыўдзяць у школе. Што старэйшыя вучнi злыя... Адбiраюць у яго ўсё - кнiгi, цукеркi - i, калi ён не даецца, б'юць яго кулакамi, прыцiскаюць да сцяны i душаць.
      - А чаму ён не абараняецца?
      - Бо ён сярод iх адзiн француз, адзiн... Ён так прасiў, каб мама не пасылала яго ў манастырскую школу, а пакiнула дома, у Парыжы, але яна не хоча, бо выйшла замуж другi раз за палкоўнiка Кiрылiна, расейца, у якога страшэнна закахалася... i Жан-Луi ў доме лiшнi.
      Шмiт са здзiўленнем зiрнуў на сына:
      - Хто табе гэта расказаў?
      - Жан-Луi.
      - Жан-Луi не павiнен гаварыць пра сваiх бацькоў такiм тонам.
      - Якiм тонам, тата? Ён мне сказаў, што вельмi любiць сваю маму, што яна таксама яго любiла i, калi яго тата памёр, даглядала яго вельмi добра... Але ж цяпер яна закахалася.
      - Не ўжывай слоў, якiх не разумееш... Хто такая? Што за мадам Дзюжарык?
      - Што ты, тата! Яна цяпер не мадам Дзюжарык, а мадам Кiрылiна. Яна вельмi прыгожая... Хочаш, я цябе праводжу ў яе купэ? Гэта блiзка.
      - Ну добра, добра, малыш.
      - Як ты думаеш, тата, калi ў пана Бензо ёсць старэйшыя вучнi, яны будуць мяне бiць?
      - А ты дай iм здачы. Наколькi я ведаю, пан Бензо чалавек энергiчны i ўмее трымаць дысцыплiну ў сваёй школе... Iдзi да свайго сябра, гуляйце.
      У Дзiжоне Шмiт выйшаў на перон i ўбачыў свайго сына з таварышам. Жан-Луi быў худзенькi зграбны хлопчык з вялiкiмi вачамi, сумнымi i глыбокiмi.
      - Тата, пазнаёмся. Гэта Жан-Луi.
      Бертран Шмiт паспрабаваў даць яму некалькi парад:
      - Калi старэйшыя цябе не ўзлюбiлi, не ўцякай ад iх, а старайся пасябраваць... Не думаю, што яны такiя ўжо нягоднiкi.
      - Хто? Гэтыя дзецюкi? - прамовiў Жан-Луi. - Яны нападаюць на мяне, як звяры... Калi што скажаш не па-iхняму, б'юць i гоняць прэч...
      Паравоз даў гудка, i Ален прыбег у вагон да бацькi.
      - Ты ведаеш, тата, што мне гаварыў Жан-Луi на пероне, калi ты падышоў да нас? Ён гаварыў: "Якi я няшчасны! Чым ехаць у гэту праклятую бурсу, лепш кiнуцца пад цягнiк. Але ў мяне не хапае смеласцi... Ален, зрабi мне паслугу, штурхнi мяне пад колы, а мая спадчына няхай застанецца табе". Ведаеш, у яго пасля смерцi бацькi ёсць спадчына, багатая... Але я не згадзiўся.
      - Я думаю... Твой гэты прыяцель, вiдаць, крыху чокнуты...
      - Няпраўда, ён зусiм не чокнуты. Ведаеш, тата, ён кажа, што, каб яго мама ўяўляла сабе, як яму там кепска жывецца, вечныя бойкi са старэйшымi, як ён плача ўночы, лежачы ў ложку, яна б не адважылася зноў пасылаць яго ў такую школу.
      - Праводзь мяне да гэтай дамы.
      Мадам Кiрылiна была жанчына красы надзвычайнай. Цiхiм, мiлагучным голасам яна выказала некалькi цiкавых, крыху журботных думак наконт дзяцiнства. Бертран як сеў, так i застаўся.
      Увайшоў праваднiк, узяў чатыры бiлеты i запрасiў пасажыраў к сталу. Яны снедалi разам. Дзецi моўчкi слухалi, як бацькi ўспамiналi назвы розных кнiг, пералiчвалi iмёны кампазiтараў... Хлопчыкi адчувалi сябе забытымi. Часам Жан-Луi паглядаў на Алена, i яго вочы, здавалася, гаварылi: "Бачыш, вось яна якая..." Падняўшыся з-за стала, Бертран машынальна зайшоў у купэ мадам Кiрылiнай, а дзецi выскачылi гуляць у калiдор.
      - У нашых сыноў шмат агульнага, - прамовiла яна. - Спадзяюся, што iм можна будзе там пабачыцца.
      Ён хвiлiну вагаўся.
      - Даруйце, - сказаў ён, - што ўмешваюся не ў сваю справу, але дзяцiная шчырасць не тоiць сакрэтаў... Я выпадкова даведаўся, i мой абавязак... Вы, мабыць, не ўсведамляеце, якi настрой у вашага сына... Ён прызнаўся майму... Даруйце, я не знаходжу слоў... Дзiця, вядома...
      Мадам Кiрылiна была агаломшана. За акном вагона пачалi вырысоўвацца горы, замест камянiц пайшлi драўляныя хаткi, замест дубоў - кашлатыя елкi, у люстраныя рэчкi ўлiвалiся шумныя патокi.
      - Божа мой! - прашаптала яна. - Гэта жахлiва... Беднае дзiця... Я адчувала, што ён не любiць гэтай школы, але думала, што ён лянуецца, не хоча вучыцца... А самае галоўнае, рэўнасць... Ён ненавiдзiць майго мужа, i без усякай прычыны, бо што я магу зрабiць адна ў доме? Нават i яму будзе потым моцная апора.
      - Безумоўна, - сказаў Бертран. - Але ж ён яшчэ малы... Не разумее.
      Яе вочы напоўнiлiся слязамi.
      - Што ж мне рабiць? - забедавала яна. - Вы лiчыце, што я павiнна адвезцi яго назад у Парыж, не пакiдаць там? Мой муж разгневаецца... Ён кажа, што я надта пешчу Жана-Луi, а яго трэба загартоўваць... Па-мойму, думка слушная. Жан-Луi - хлопчык вельмi ўражлiвы, выдумляе абы-што... Пасля нашага шлюбу лiчыць, што ён - ахвяра... Гэта няпраўда, няпраўда, але калi дзiця ўваб'е сабе нешта ў галаву...
      Мадам Кiрылiна з сынам выйшлi на дзве-тры станцыi раней. Ален глядзеў у акно i доўга маўчаў.
      - Тата, - сказаў ён нарэшце, - калi старэйшыя вучнi будуць мяне бiць i я прышлю табе тэлеграму, ты прыедзеш, забярэш мяне, праўда?
      Пераклад: Юрка Гаўрук