Якуб Колас
      Вадаспад
      I
      На гэты вадаспад, што так гучна сакатаў на ўсю ваколiцу, было шмат нараканняў. Наракалi на яго алешыны, якiя звешвалi над iм зялёны вяночак злучаных угары верхавiн; наракаў лес. Нават сярод птушак траплялiся такiя, што не мелi вока на гэты шумлiвы, заўжды парывiсты i не ў меру гаманкi вадаспад.
      - Цi дасi веры, любачка, - казала чарнагрудая плiска кропельцы расы, што выступiла на чарнабыльнiку, - такi жаль, такi жаль! I навошта дае Бог сiлу крыўдзiцелям? Цi ж для таго толькi, каб прыгнятаць слабых?
      - А што такое, мiлая плiсачка? - спытала роска.
      - Ох! несла я пушынку, - такое прыўдалае перачка. Ну, думаю, добрая будзе пасцелька для маiх дзетак. Аж лячу над вадаспадам, выпусцiла пушынку, трапiла яна якраз у вiр i прапала... От i вазьмi ж ты - такая самая, здаецца, вада, такая ж самая, як i ўсюды; дый ты сама, любка роска, такая ж самая вадзiца, як i ў тым вадаспадзе, а вось жа ты спакойная i з табою люба пагаманiць.
      Прамень сонейка, прабiўшы гушчар зялёнага лiсця, дакрануўся да расы, i яна ўся заiскрылася, зачырванелася, бы гожая дзяўчына, якой сказалi, што яна прыгожая i мiлая.
      - Я - частачка таго самага вадаспада, на якi ты так крыўдуеш, - сказала расiнка i яшчэ больш загарэлася: ёй прыкра было слухаць скаргу плiскi-даўгахвосткi, бо i сама яна, роска, была крыху вiнавата ў гэтым яе горы.
      - Ты?! - здзiвiлася плiсачка.
      - Я, я... Прабачай, мiлая!
      Чарнабыльнiк, пачуўшы гэта, цiха засмяяўся i загайдаўся ад смеху. Беднай росачцы зусiм сорамна стала, i яна, адбiўшы ў сабе апошнi раз прамень сонца, упала на дол i знiкла. Здзiўленая плiсачка пакiвала галоўкай, пакруцiла хвосцiкам i паляцела на раздабыткi.
      II
      У высокiх алешын, што стаялi непадалёку, таксама былi прычыны вялiкай крыўды на вадаспад. Алешыны - кампанейскiя дрэвы, яны любяць гурт, любяць жывую гутарку з ранiшнiмi вятрамi; i яшчэ - любяць алешыны сваiх дзетак. Старыя алешыны хацелi перакiнуцца хоць словам, гаманiлi адна з другой на вуха, але нiчога не маглi расчуць за страшэнным шумам вады. Яны нахiлялiся, злучалiся верхавiнамi, - усё дарэмна: гiнулi iх словы i думкi прападалi, не даходзiлi да iх. Цi не здзек рабiў iм гэты неўтаймаваны вадаспад? Дзе iх дзецi? Хто пацешыць iм старыя вочы? Хто дасць палёгку iм у старасцi? I толькi адна крайняя алешына зрэдку мела магчымасць загаварыць з дожджыкам. Старая кожны раз дзякавала дожджыку, што ён не пагарджаў ёю.
      - На сэрцы робiцца лягчэй, калi хоць слоўкам перамовiшся, - казала старая. - I чаму не ўсе роўныя на свеце: i ты, дожджык, - вада, i там вада... А вазьмi ж ты...
      - I я - тая самая вада, што ў вадаспадзе; яшчэ тыдзень таму я грымеў там разам з мiльёнамi iншых кропелек, - з гордасцю прамовiў ён тысячамi дажджынак.
      У гэты момант хмары разарвалiся, сонейка зiрнула на зямлю блiскучымi стрэламi яркiх праменняў, i дрыготнымi зоркамi заварушылiся, заззялi дажджавыя кроплi на старой алешыне.
      - Не, не можа быць, не можа быць! - здзiвiлася яна. - Цi ж можна раўняць iх?
      Ах, як хацелася ёй пагаманiць аб гэтым з суседкамi!
      III
      Старасвецкi лес, асаблiва тыя сыны яго, што стаялi непадалёку ад вадаспада, даўно ўжо сярдзiта шумелi, сварылiся i гразiлi вадаспаду. Лес любiў спакой, у яго ёсць важныя думкi, мары. Лес хацеў паслухаць, як спяваюць прыгожыя птушкi, як шэпчацца зялёнае лiсце з цiхiмi кроплямi цёплага дожджыку; лес хацеў пранiкнуць у цiшыню i зразумець таемнасць свету. Лес любiў i буру, любiў паспрачацца з ветрамi-вар'ятамi, любiў рух-сiлу, але вечнага няўпыннага шуму вадаспада ён не мог слухаць, - можа, таму, што вадаспад заўсёды балабонiў адно i тое. Праз гэты лес бегла быстрая, жвавая рачулка. Адвечныя хвоi з гладкаю карою стаялi на берагах i часамi любiлi пагутарыць з рачулкай. I як было не любiць яе, калi яна так уважна, так прыветна вiлася мiж карэннямi!
      - Вось у каго трэба вучыцца вадаспаду, гэтаму балбатуну, млыну пустому, казала старая бярэзiна, выгнуўшыся над рачулкай.
      - Праўда, - падхоплiвалi хвоi, - дзецi як бы адных бацькоў: i там вада, i тут вада, а нораў не той.
      - А можа, не ўся вада аднакая, - уставiў сваё слова высачэзны вяз, - i не заўсёды ў яе роўны нораў? Цi не ўрода тут мае галоўную сiлу? Тады няма чаго раўняць вадаспад, ну, хоць бы з нашай рачулкай. Можа, каб налiў у яе вады з вадаспада, дык i яна зверам загула б.
      Дрэвы змоўклi i задумалiся: а можа, i праўда? Крыху паразважаўшы, зноў зашумелi яны, шукаючы пачатку i канцоў, i не маглi iх знайсцi.
      - Скажы ты нам, рачулка, разваж нашу спрэчку, - звярнулiся дрэвы да рачулкi, - чаму ты такая ўважная, такая спакойная, што сэрца цешыцца, пазiраючы на цябе, а чаму вадаспад такi ганарысты, такi надзiманы? Ёсць у цябе што-небудзь супольнага з вадаспадам? Адна ў вас натура цi не?
      Рачулка ледзь-ледзь здрыганулася.
      - Ведаеце, мае мiлыя: часта бывае так, што праўда часамi кладзе непраходную сцяну мiж найлепшымi сябрамi.
      - Затое ж праўда i раскiдае гэтыя сцены! - сказаў стары дуб.
      - Так... Ну, калi вы ўжо так хочаце, дык скажу вам, толькi ж не крыўдуйце: я - частка таго самага вадаспада! Справа ж уся ў тым, што калi сiла высока забiраецца ўгору i яе там набiраецца дужа многа, дык яна можа прычынiць вялiкую шкоду, калi даць ёй поўную волю i не паставiць у пэўныя межы. I нiхто няхай не забывае, што ён частка вялiкай прыроды.