Якуб Колас
      Што лепей?
      На зялёным грудку, дзе рос шорсткi сiвец, стаяла Хвоя. Хiба толькi той не любаваўся ёю, хто пазiраў больш унiз, як угору. Адметнасць яе ад хвояў, што гадавалiся ў лесе, кiдалася адразу кожнаму ў вочы. У лесе хвоям трэба было цягнуцца адной перад другою: там раслi зграбныя дубкi i паважныя грабы. Дык трэба было звяртаць увагу на сваё хараство, на сваю постаць i прынадзiць да сябе лесавых дзецюкоў, каб павярнуць iх сэрца ў свой бок. А каму прыемна ўпусцiць прыгожага хлопца-малойца! Толькi хвоя-ядначка не ганялася за кавалерамi, можа, таму, што iх тут i не было, бо лес стаяў наводшыбе. У яе было сваё жыццё, свой клопат. Толькi ж адзiнота налажыла на яе след сумнай задумы, i, стоячы тут, прыгожая Хвоя заўсёды сумавала. Аб чым? Трудна сказаць. I толькi зрэдку, бывала, ранiцамi, на ўсходе сонейка, ад яе патыхала цiхай ласкай i радасцю; тады прасвятлялiся яе нiзка апушчаныя галiны, якiя звычайна надавалi сумны выгляд прыгожай Хваiне.
      Хто ведае: можа, гэты сум, гэтая туга - адвечныя спадарожнiкi тых, хто многа разважае, хто жыве адзiн з сабой, а можа, i праўда - такое ўжо наша жыццё, што не дае здавалення. Не раз жалiлася наша Хвоя жаваранку на сваю адзiноту, на сваё непатрэбнае тут жыццё. Ну, каму з яе карысць?
      - Ведаеш, мiлы жаваранак: лепш не жыць зусiм, чым мець такое жыццё!
      Жаваранку шкада было Хвоi, i ён спяваў ёй такiя мiлыя песнi!
      Вецер пасмейваўся з гэтай гутаркi i не верыў таму, што казала Хвоя. Але з чаго i з каго не кпiць вецер? I верыць яму таксама не варта.
      Прыляцеў раз Каршун i сеў на Хвоi, - на ёй была такая галiна, як бы сумыслу дзеля гасцей вырасла.
      - Гм! - сказаў Каршун. - А агонь усё не гасне. Калi пойдзе так далей, дык i лес увесь згарыць.
      - Пра якi агонь кажаш ты, Каршун? - спытала Хвоя.
      - Пра той, што палiць, - адказаў сярдзiта Каршун.
      - А якi агонь не палiць?
      - Той, што не пячэ.
      - А хiба ёсць такi агонь?
      Каршун не адказаў, вiдаць было, што ён растрывожаны i болей гаварыць не мае ахвоты.
      Можа б, яно i лепей было, каб Каршун зусiм нiчога не казаў, - лепей жыць без страху i трывогi, а памiраць усё роўна калi-небудзь ды трэба. Справа была ў тым, што недалёка гарэў торф!
      У першую хвiлiну Хвоя нiчога не цямiла: была як бы аглушана гэтай весткаю. Вецер кожную ранiцу разносiў ва ўсе бакi горкi дым, што збiраўся за ноч над гарэлым тарфяным балотам. I не раз гэты дым затрымлiваўся ў пышнай iглiцы адзiнокага дрэва. То той, то другi - кожны дзень так цi iначай казаў пра няшчасце, пра гэты тарфяны пажар. Ясна было нават i пням, што iх усiх тут чакае.
      Хвоiны думкi цяпер кружылiся каля аднаго... I так ёй мiла стала жыццё i гэты свет. Здавалася, з вачэй яе апала пялёнка, i яна першы раз зiрнула навокал.
      I нейкi жаль агарнуў адзiнокую Хвою. Ёй шкада стала ўзгоркаў, што беглi ва ўсе канцы. Як прыгожа выглядалi iх зялёныя пакаты! Жоўтыя пясочкi былi такiя ласкавыя, такiя прыветныя... Эх, колькi хараства навокал! I як гэта не бачыла яна раней усяго гэтага! Даўнейшы яе сум, яе нараканне на сваю долю, цяпер у яе ўласных вачах, былi такiя нязначныя i непраўдзiвыя.
      А агонь усё блiзiўся, нiклi астатнiя надзеi. Паволi цягнулiся днi трывогi i страху. Сонца высушвала апошнiя сокi з зямлi, i вецер разносiў па свеце яе жальбу - лёгкую, сiняватую смугу...
      - Эх, якая сляпая была я, - казала Хвоя, - не ведала цаны жыцця, а пазнала яе тады, калi смерць ужо кiнула цень на мае галiнкi.
      - А як табе здаецца, Хвоя, - спытаў вецер, - што лепей: пражыць свой век цiха, спакойна, не пазнаўшы, як мiла жыццё, цi пазнаць яго хараство i вартасць цаной вялiкага няшчасця?
      Маўчала Хвоя, яшчэ нiжэй павiслi яе пышныя галiны.