Дэшыэл Хэмет
      АДНА ГАДЗIНА
      - Пазнаёмцеся, гэта - мiстэр Кроствэйт, - сказаў Вэнс Рычманд.
      Кроствэйт, якi сядзеў, зацiснуты ў адно з шырокiх крэслаў, што стаялi ў кабiнеце адваката, буркнуў нешта ў сувязi з адбыўшайся прэзентацыяй.
      Гэты Кроствэйт быў чалавек-пухiр велiзарных памераў, запхнуты ў зялёны клятчасты гарнiтур, што анiяк не памяншаў яго габарытаў. Гальштук быў увасабленнем безгустоўнасцi, пераважна жоўтых адценняў, з дыяментавай зашчэпкай у цэнтры. Камянi былi начэплены i на пухлыя пальцы. Ад друзлага тлушчу рысы твару расплылiся, у вынiку яго круглы чырвоны твар быў здатны толькi на адзiн выраз - незадаволеную свiнскасць, што было звыклай для яго мiнай. Ад Кроствэйта моцна патыхала джынам.
      - Мiстэр Кроствэйт з'яўляецца прадстаўнiком кампанii па вытворчасцi вогнетушыцеляў на цiхаакiянскiм узбярэжжы, - пачаў расказваць Вэнс Рычманд, пасля таго як я ўсеўся ў крэсле. - Яго кантора - на Кернi-стрыт, непадалёк ад Калiфорнiя-стрыт. Учора ў 14.45 ён пайшоў у сваю кантору. Аўтамабiль маркi "Гудзон" пакiнуў перад уваходам у будынак, не заглушыўшы рухавiка. Праз дзесяць хвiлiн ён вярнуўся. Машыны на месцы не было.
      Я зiрнуў на Кроствэйта. Той сядзеў, утаропiўшыся ў свае тлустыя каленi i не выказваючы анiякай цiкавасцi да слоў адваката. Я адразу ж перавёў позiрк на Вэнса Рычманда; той, з чыста паголеным шэрым тварам i хударлявай фiгурай, выглядаў куды якiм прыгажуном побач са сваiм пухлявым клiентам.
      - Праз пяць хвiлiн пасля таго, як мiстэр Кроствэйт вылез з машыны i пайшоў у кантору, - працягваў адвакат, - на рагу Клэй i Кернi-стрыт загiнуў пад коламi аўтамабiля чалавек па прозвiшчы Ньюхаўс, уладальнiк друкарнi, той што на Калiфорнiя-стрыт. Хутка пасля здарэння палiцыя адшукала аўтамабiль, усяго за квартал ад месца здарэння, на Мантгомеры-стрыт каля Клэй-стрыт.
      Здарэнне даволi зразумелае. Нехта адразу ж пасля таго, як мiстэр Кроствэйт увайшоў у кантору, украў машыну i, пагнаўшы яе на поўнай хуткасцi, наехаў на Ньюхаўса, потым, напалоханы тым, што здарылася, кiнуў аўтамабiль i знiк. А цяпер уявiце становiшча, у якiм апынуўся мiстэр Кроствэйт: тры днi таму, едучы за рулём, вiдаць, крыху неасцярожна...
      - П'яны, - сказаў без усялякiх эмоцый Кроствэйт, не падымаючы вачэй ад абцягнутых клятчастай тканiнай каленяў, хрыпла-сiплаватым голасам, якi бывае ў людзей з добра прапiтай глоткай.
      - Едучы за рулём, вiдаць, крыху неасцярожна па Ван-Нес-авеню, - працягваў Вэнс Рычманд, не звяртаючы ўвагi на рэмарку клiента, - мiстэр Кроствэйт збiў мiнака. Той чалавек не надта пацярпеў i атрымае вельмi шчодрую кампенсацыю за нанесеную шкоду. Але мы павiнны з'явiцца ў суд у наступны панядзелак па абвiнавачваннi ў неасцярожным кiраваннi аўтамабiлем, i баюся, што ўчарашняе здарэнне, у час якога быў забiты той самы друкар, можа нарабiць нам шкоды.
      Нiхто не лiчыць, што Кроствэйт быў у машыне, калi тая наехала на друкара, - у нас ёсць шмат доказаў, што яго там не было. Але баюся, як бы гэта здарэнне не павярнулi супраць нас, калi будуць разглядаць выпадак на Ван-Нес-авеню. Як адвакат я ведаю, колькi ачкоў можа набраць, калi захоча, абвiнаваўца на тым нязначным факце, што адна i тая ж машына наехала на чалавека на Ван-Нес-авеню, а ўчора збiла яшчэ аднаго чалавека.
      Зразумела, самае горшае, што можа здарыцца, дык гэта тое, што замест звычайнага штрафу мiстэра Кроствэйта могуць пасадзiць у гарадскую турму на трыццаць або шэсцьдзесят дзён. Варыянт даволi непрыемны, i менавiта яго мы хацелi б...
      - Чорт яго вазьмi, - зноў загаварыў Кроствэйт, па-ранейшаму не адводзячы вачэй ад каленяў.
      - Вось менавiта яго мы хацелi б пазбегнуць, - працягваў адвакат. - Мы гатовы заплацiць суровы штраф, якога i трэба чакаць, бо здарэнне на Ван-Нес-авеню адбылося па вiне мiстэра Кроствэйта. Але мы...
      - П'яны ў дошку, - буркнуў Кроствэйт.
      - Але нам не хацелася б, каб другое здарэнне, да якога мы не маем нiякага дачынення, кiнула неапраўданы цень на менш сур'ёзную справу. У сувязi з гэтым мы хацелi б знайсцi асобу альбо асоб, што ўкралi машыну i збiлi Джона Ньюхаўса. Калi iх знайсцi да нашага паяўлення ў судзе, нам не будзе пагражаць магчымасць стаць ахвярамi iх злачынства. Як вы лiчыце - iх можна знайсцi да панядзелка?
      - Паспрабую, - паабяцаў я, - хоць гэта не...
      Чалавек-пухiр перабiў мяне, вылез з крэсла i адшукаў тоўстымi пальцамi ў камянях гадзiннiк.
      - Тры гадзiны, - сказаў ён. - У мяне прызначана гульня ў гольф на палову чацвёртай. - Кроствэйт узяў са стала капялюш i пальчаткi. - Дык знайдзiце iх. Страшэнна непрыемна апынуцца ў турме.
      I пайшоў, перавальваючыся, да дзвярэй.
      З канторы адваката я накiраваўся да будынка суда, дзе, паблукаўшы некалькi хвiлiн па калiдорах, нарэшце знайшоў палiцэйскага, таго самага, якi з'явiўся на рагу Клэй i Кернi-стрыт праз некалькi секунд пасля таго, як аўтамабiль наехаў на Ньюхаўса.
      - Я якраз выходзiў з суда - i тут бачу, як за рог на Клэй-стрыт iмчыць машына, - пачаў расказваць патрульны - мажны бландзiн па прозвiшчы Кофi. Потым бачу - там збiраюцца людзi, ну, я пайшоў туды i ўбачыў на зямлi гэтага Джона Ньюхаўса. Ён быў ужо мёртвы. З паўдзесятка чалавек бачылi, як яго збiла машына, а адзiн нават запомнiў яе нумар. Машыну знайшлi кiнутай адразу ж за рагом, на Мантгомеры-стрыт. Было вiдаць, што яна рухалася ў паўночным кiрунку. У той час, калi аўтамабiль наехаў на Ньюхаўса, у iм былi два мужчыны, але нiхто не паспеў заўважыць, як яны выглядалi. Калi знайшлi машыну, у ёй ужо нiкога не было.
      - У якiм кiрунку iшоў Ньюхаўс?
      - У паўночным, па Кернi-стрыт, i ўжо на тры чвэрцi перайшоў Клэй-стрыт, як на яго наехала машына. Аўтамабiль таксама рухаўся ў паўночным кiрунку па Кернi-стрыт i на Клэй-стрыт павярнуў на ўсход. Вiдаць, вiнаватыя ў тым, што здарылася, не толькi тыя, хто ехаў у машыне - так мне сказалi сведкi. Ньюхаўс iшоў па вулiцы, утаропiўшыся ў нейкую паперку, што трымаў у руцэ. Я знайшоў у руцэ нябожчыка папяровыя грошы - замежную банкноту - i, мяркую, што менавiта яе ён i разглядаў у той момант. Лейтэнант лiчыць, што гэта галандскiя грошы сто флорынаў - так ён сказаў.
      - Даведалiся што-небудзь пра тых двух, што былi ў машыне?
      - Не, нiчога! Мы апыталi ўсiх, каго маглi знайсцi ў раёне Калiфорнiя i Кернi-стрыт - там, дзе ўкралi машыну, а таксама паблiзу Клэй i Мантгомеры-стрыт - дзе яе кiнулi. Але нiхто не мог узгадаць, каб хто-небудзь садзiўся ў машыну або вылазiў з яе. Уладальнiка машыны на той момант у ёй не было, так што, на маю думку, яе проста ўкралi. Спачатку я думаў, што справа крыху цёмная. У Джона Ньюхаўса за два цi тры днi да здарэння з'явiўся сiняк пад вокам. Мы праверылi гэты факт i даведалiся, што ў яго некалькi дзён таму быў сардэчны прыступ - i, падаючы на падлогу, ён напароўся тварам на крэсла. Тры днi ён хварэў - i ўпершыню выйшаў з дому толькi за паўгадзiны да здарэння.
      - Дзе ён жыў?
      - На Сакрамента-стрыт, на выездзе з яе. У мяне недзе запiсаны яго адрас.
      Палiцэйскi пагартаў свой зашмальцаваны блакнот - i я атрымаў нумар дома нябожчыка, прозвiшчы i адрасы сведкаў здарэння, якiх апытаў Кофi.
      Атрымаўшы ўсю наяўную iнфармацыю, я пакiнуў палiцэйскага ў спакоi.
      Наступным крокам было вывучэнне наваколля тых месцаў, дзе ўкралi аўтамабiль i дзе яго кiнулi, а таксама апытанне сведкаў. Паколькi намаганнi палiцыi аказалiся марнымi, было мала шанцаў знайсцi што-небудзь вартае ўвагi, але я не мог толькi па гэтай прычыне адмовiцца ад вышукаў. Праца дэтэктыва на дзевяноста адсоткаў уяўляе сабой збор дэталяў - i ўсе iх трэба атрымаць, наколькi гэта магчыма, з першых рук, не зважаючы на тое, хто да цябе вёў следства па гэтай справе.
      Аднак перад тым як пачаць вышук у гэтым кiрунку, я вырашыў зайсцi ў друкарню, што належала нябожчыку - яна знаходзiлася за тры кварталы ад будынка суда, - i даведацца, цi чулi яе служачыя што-небудзь цiкавае для мяне.
      Установа, якая належала Ньюхаўсу, займала паверх невялiкага будынка на Калiфорнiя-стрыт, памiж вулiцамi Кернi i Мантгомеры. З боку вулiцы ў ёй была адгароджана канторка, што злучалася калiдорам з друкарняй, якая знаходзiлася з тыльнага боку будынка.
      Адзiным чалавекам у канторы, калi я зайшоў туды з вулiцы, быў малога росту паўнаваты бландзiн гадоў пад сорак у кашулi з кароткiмi рукавамi, якi сядзеў за сталом, звяраючы лiчбы, запiсаныя ў гросбусе, з тымi, што былi на паперах, цэлы стос якiх ляжаў побач.
      Я прадставiўся, паведамiўшы, што з'яўляюся аператыўным супрацоўнiкам вышукнога агенцтва "Кантыненталь", якое мае цiкавасць да справы, звязанай са смерцю Ньюхаўса. Чалавек у канторы назваўся Бенам Соўлсам, сказаў, што працуе ў друкарнi Ньюхаўса майстрам. Мы пацiснулi адзiн аднаму рукi. Соўлс запрасiў мяне сесцi ў крэсла насупраць, адсунуў убок паперы, кнiгу, з якiмi працаваў, i з агiдай на твары паскроб галаву алоўкам.
      - Гэта жахлiва! - усклiкнуў ён. - Тут увесь час то адно то другое, спраў па горла, а я мушу корпацца ў гэтых паперах, хоць нiчога ў iх не разумею.
      Соўлс перапынiў размову, каб адказаць на тэлефонны званок.
      - Так... Гэта Соўлс... Яны якраз у рабоце... Я перадам iх вам не пазней паўдня ў панядзелак. Я ведаю, што мы абяцалi надрукаваць iх яшчэ ўчора, але... Я ведаю! Ведаю! Але ў сувязi са смерцю боса спазнiлiся. Растлумачце гэта мiстэру Кроствэйту... Абяцаю перадаць вам iх у панядзелак ранiцай, будзьце ўпэўнены! - Соўлс раздражнёна кiнуў трубку на апарат i зiрнуў у мой бок. Падумаць толькi, ягоная машына збiла шэфа, i ён тым не менш лiчыць прыстойным уздымаць вэрхал, калi крыху спазнiлiся з заказам!
      - Кроствэйт?
      - Ага, - я гаварыў з яго служачым. Мы друкуем яму нейкiя рэкламныя лiсткi - паабяцалi зрабiць iх учора, але тут загiнуў бос, нанялi пару новых людзей вось i затрымалiся. Я тут восем год працую, i гэта першы раз, калi мы спазнiлiся з выкананнем заказу - а ўсё адно кожны клiент горла дзярэ. Калi б мы працавалi як iншыя друкарнi, дык яны б прызвычаiлiся i чакалi, але мы былi да iх занадта добрыя. Ну i Кроствэйт! Як можна верыць у прыстойнасць гэтага чалавека, ён жа ведае, што бос загiнуў пад коламi менавiта ягонай машыны?
      Я спачувальна кiўнуў галавой, пасунуў у бок Соўлса сiгару i, пачакаўшы, калi ён запалiць, спытаў:
      - Вы сказалi нешта пра тое, што нанялi некалькi чалавек. Навошта?
      - Так. Мiстэр Ньюхаўс звольнiў двух рабочых на мiнулым тыднi - Фiлчэры i Кi. Ён даведаўся, што яны належаць да арганiзацыi "Iндустрыяльныя рабочыя свету", i таму вызначыў iм час на зборы.
      - Што, з iмi былi нейкiя праблемы, нешта такое апрача iх сяброўства ў прафсаюзе?
      - Не, яны былi даволi добрыя работнiкi.
      - Можа, з iмi ўзнiклi праблемы пасля звальнення? - спытаў я.
      - Сапраўдных праблем не было, хоць яны ўспрынялi гэта вельмi эмацыйна. Перад тым як пайсцi ад нас, усюды выступалi з заявамi.
      - Памятаеце, калi гэта здарылася?
      - На мiнулым тыднi, у сераду, здаецца. Так, у сераду, бо я наняў двух новых рабочых у чацвер.
      - Колькi чалавек у вас працуе?
      - Трое, апрача мяне.
      - Мiстэр Ньюхаўс часта хварэў?
      - Хварэў, але не так сур'ёзна, каб часта не выходзiць на працу, але ўсё ж раз-пораз сэрца напамiнала пра сябе, i ён дзён сем-дзесяць мусiў быць у ложку. Ён нiколi, у поўным сэнсе, не адчуваў сябе добра. Займаўся толькi канцылярскiмi справамi, друкарскiя - былi за мной.
      - Калi ён захварэў гэты, апошнi раз?
      - Жонка Ньюхаўса пазванiла ў аўторак ранiцай i паведамiла, што ў яго чарговы прыступ i што яго не будзе на рабоце некалькi дзён. У кантору ён прыйшоў учора, гэта значыць у чацвер - на хвiлiн дзесяць.
      - Як ён выглядаў - быў вельмi хворы?
      - Не вельмi. Вядома, ён нiколi не выглядаў добра, але ўчора я не заўважыў значнага адхiлення ад яго звычайнага стану. Мяркую, што гэты яго апошнi прыступ быў не такi моцны, як большасць папярэднiх - звычайна ён быў прыкаваны да ложка тыдзень цi больш.
      - Перад тым як пайсцi, ён паведамiў, куды накiроўваецца? Я таму пытаю, што, паколькi Ньюхаўс жыў на Сакрамента-стрыт, ён, вядома, на той самай вулiцы i сеў бы ў трамвай, машына ж збiла яго на Клэй-стрыт.
      - Ён сказаў, што пойдзе на Портсмускую плошчу, каб якiх паўгадзiны пасядзець на сонцы. Ён два цi тры днi не выходзiў з памяшкання i таму хацеў пабыць на сонцы, перад тым як вярнуцца дадому.
      - Калi Ньюхаўса збiла машына, ён трымаў у руцэ замежную купюру. Вы што-небудзь ведаеце пра яе?
      - Вядома, ён атрымаў яе тут. Наш клiент - па прозвiшчы Ван Пелт - зайшоў у кантору, каб заплацiць за работу, якую мы выканалi ўчора папалуднi, якраз у той час, як тут быў бос. Калi Ван Пелт выцягнуў партаманет, каб заплацiць па рахунку, тая паперка - я не ведаю як называюцца галандскiя грошы - была сярод iншых банкнотаў. Здаецца, ён сказаў, што яна вартая нешта каля трыццацi васьмi даляраў. Ва ўсялякiм разе, бос узяў яе, аддаўшы Ван Пелту рэшту. Ньюхаўс сказаў, што хоча паказаць галандскiя грошы сынам - а на даляры ён мог памяняць i пасля.
      - Хто ён такi, гэты Ван Пелт?
      - Галандзец, мяркуе праз месяц-два пачаць у нас бiзнес па iмпарту тытуню. Апрача гэтага, мала што пра яго ведаю.
      - А дзе яго дом альбо кантора?
      - Кантора знаходзiцца на Буш-стрыт, каля Сансома.
      - Ён ведаў, што Ньюхаўс хворы?
      - Не думаю. Выгляд боса не адрознiваўся ад звычайнага.
      - Вы ведаеце поўнае iмя Ван Пелта?
      - Хендрык Ван Пелт.
      - Як ён выглядае?
      Соўлс не паспеў дагаварыць апошнiх слоў, як праз грукат i гудзенне друкарскiх машын за сцяной пачулiся праз аднолькавыя iнтэрвалы тры званкi.
      Я высунуў дула рэвальвера, якi ўжо пяць хвiлiн трымаў на каленях пад сталом, i зрабiў гэта так, каб яго заўважыў Бен Соўлс.
      - Рукi на стол, - загадаў я.
      Соўлс падпарадкаваўся.
      Дзверы ў друкарскi цэх былi за яго спiнай, таму, трымаючы позiрк на Соўлсе, я мог бачыць iх за ягонымi плячыма. Аб'ёмiстая постаць Соўлса служыла заслонай для рэвальвера ад вачэй тых, хто мог увайсцi праз дзверы ў адказ на пададзены сiгнал.
      Чакаць давялся нядоўга.
      Трое, чорныя ад друкарскай фарбы, наблiзiлiся да дзвярэй i праз iх зайшлi ў кантору. Рухалiся яны бесклапотна, спакойнай хадой, перасмейваючыся i перакiдваючыся жартамi.
      Але вось адзiн з iх аблiзнуў вусны, пераступаючы парог. Вочы другога шырока адкрылiся, выразна вылучыўшы бялкi вакол зрэнкаў. Трэцi аказаўся самым здольным акцёрам, але i ў яго напружылiся плечы, хоць хада па-ранейшаму здавалася спакойнай.
      - Стаяць, нi з месца! - гаркнуў я, калi апошнi зайшоў у пакой, i ўзняў рэвальвер, каб i яны маглi яго бачыць.
      Усе трое адразу ж спынiлiся, быццам iх тулавы былi пастаўленыя на адны i тыя ж ногi.
      Я ўстаў, адкiнуўшы нагой крэсла.
      Мне зусiм не падабалася пазiцыя, у якой я апынуўся. Пакой быў занадта малы. Праўда, у руках у мяне быў рэвальвер, а астатнiя, калi i размеркавалi памiж сабой зброю, не паспелi б яе выцягнуць. Але ўсе чацвёра былi занадта блiзка ад мяне, а рэвальвер - не здатны на цуды. Гэта ўсяго толькi механiчная штука, здольная на тое цi iншае, i не больш.
      Калi б працiўнiкi хацелi кiнуцца на мяне, я змог бы ўлажыць толькi аднаго, пакуль астатнiя зрабiлi б тое самае са мной. Мне гэта было вядома, таксама як i iм.
      - Рукi ўгору! - загадаў я. - Тварам да сцяны!
      Нiводны не паварушыўся, каб выканаць загад. Адзiн перапэцканы фарбай рабочы зласлiва ўхмыльнуўся. Соўлс паволi пахiтаў галавой, астатнiя стаялi, па-ранейшаму пазiраючы ў мой бок.
      Гэта паставiла мяне ў тупiк. Нельга страляць у чалавека толькi таму, што ён адмаўляецца выканаць загад - нават калi ён злачынца. Калi б яны сталi да мяне спiнай, я б паставiў iх уздоўж сцяны i, нейтралiзаваўшы такiм чынам, патэлефанаваў бы.
      Але так не атрымалася.
      Наступная думка была падацца спiнай да дзвярэй, што выходзiлi на вулiцу, прыкрываючы свой адыход, i потым, стоячы ў дзвярах, паклiкаць на дапамогу альбо выцягнуць iх на вулiцу, дзе б ужо я даў iм рады. Але я адразу ж адмовiўся ад гэтай думкi.
      Чацвёрка збiралася кiнуцца на мяне - я ў гэтым не сумняваўся. Iм патрэбна была iскра, якая б дэтанiравала iх дзеяннi. Ногi iх напружылiся, было вiдаць, што яны знаходзяцца ва ўзбуджаным стане, чакаючы дзеянняў з майго боку. Варта было мне зрабiць крок назад, як адразу ж пачалася б бойка.
      Мы стаялi настолькi блiзка, што кожны з iх мог дакрануцца да мяне рукой. Аднаго з iх я здолеў бы ўлажыць з рэвальвера, да таго як яны навалiлiся б на мяне - аднаго з чатырох. Гэта азначала, што ў кожнага з iх быў толькi адзiн шанц з чатырох зрабiцца ахвярай - шанц невялiкi як на нармальнага мужчыну, а не баязлiўца.
      Я ўсмiхнуўся, стараючыся выклiкаць тым самым давер, таму што быў супраць усялякага гвалту - i хацеў узяць слухаўку: мне трэба было нешта рабiць! Пасля я праклiнаў сябе за такi ўчынак. Атрымалася, што я проста выбраў iм дадатковы сiгнал да нападзення. I падаў гэты сiгнал, працягнуўшы руку да тэлефона.
      Але я ўжо не мог адступiць, бо гэта таксама быў бы сiгнал, i мусiў даводзiць справу да канца.
      Беручыся левай рукой за тэлефон, я адчуў, як з-пад капелюша па скронях цячэ пот.
      Але тут адчынiлiся ўваходныя дзверы! За маёй спiнай нехта здзiўлена ўскрыкнуў.
      Не адводзячы вачэй ад чацвёркi, што стаяла перада мной, я выпалiў наступныя словы:
      - Хутка! Тэлефон! Палiцыя!
      У вынiку з'яўлення гэтага незнаёмца, вiдавочна, клiента Ньюхаўса, зноў, на маю думку, узнiк крытычны момант. Нават калi б ён не прадпрыняў нiякiх актыўных дзеянняў, а толькi б выклiкаў палiцыю, працiўнiкi мусiлi б падзялiцца, каб заняцца i незнаёмцам, а гэта дало б мне магчымасць улажыць па меншай меры дваiх, перш чым яны збiлi б з ног мяне. У такiм выпадку ўжо двое з чатырох мелi б аднолькавы шанц апынуцца на падлозе, а гэтага было ўжо дастаткова для таго, каб нават самаўпэўнены чалавек двойчы падумаў, перад тым як кiнуцца ў бойку.
      - Хутчэй! - прыспешыў я незнаёмца.
      - Так! Так! - адгукнуўся той з акцэнтам, якi выдаваў у iм чужаземца. Мне, i без таго насцярожанаму, не трэба было iншага папярэджання.
      Я кiнуўся ўбок, не разбiраючыся куды, толькi далей ад месца, дзе я толькi што стаяў. Але зрабiў гэта недастаткова хутка.
      Удар ззаду быў не сказаць каб удалы, але дастаткова моцны, каб ногi адразу сагнулiся ў каленях, нiбыта яны былi на папяровых шарнiрах, i я ўсiм целам бразнуўся на падлогу...
      Нешта цёмнае навалiлася на мяне. Я ўчапiўся за гэта нешта абедзвюма рукамi. Вiдаць, гэта была нага, што цэлiла ў мой твар. Я пачаў яе выкручваць, гэтак жа як прачка выкручвае бялiзну.
      Пазваночнiк раз-пораз страсаўся. Вiдаць, нехта бiў мяне па галаве. Не ведаю. Галава адключылася. Ад удару, што збiў мяне з ног, усё тулава здранцвела. Вочы нiчога не бачылi. Я заўважаў толькi ценi. Я малацiў па гэтых ценях кулакамi, спрабаваў разарваць iх на шматкi. Часам у рукi не трапляла нiчога. Але часам яны натыкалiся на штосьцi, што магло быць часткамi цела. Тады я пускаў у ход кулакi i рваў тое, што трымаў у руках, на часткi. Рэвальвер паспеў некуды знiкнуць!
      Са слыхам было не лепш, чым са зрокам, - нават горш. Усе гукi на свеце знiклi. Я рухаўся ў цiшынi, i такой цiшынi я нiколi раней не ведаў. Я быў прывiдам, якi змагаўся з iншымi прывiдамi.
      Я адчуў, што сяджу на ступнях сваiх ног, а на маёй спiне нехта курчыцца, не даючы ўстаць. Твар засланiла штосьцi гарачае i вiльготнае, вiдаць, рука.
      Я ўпiўся ў гэта штосьцi зубамi. Як мага мацней крутануў назад галавой. Можа, я расквасiў каму-небудзь твар, што i меркаваў зрабiць. Дакладна не ведаю, але таго, што курчылася на спiне, раптам не стала.
      Цьмяна я ўсведамляў, што з усiх бакоў на мяне сыплюцца ўдары, але я настолькi здранцвеў, што не адчуваў iх. Галавой i плячамi, локцямi i кулакамi, каленямi i нагамi я бесперапынна бiў па ценях, што мiтусiлiся навокал.
      Раптам да мяне вярнуўся зрок - пакуль не цалкам, - але ценi пачалi набываць колер, пакрысе пачаў вяртацца i слых - настолькi, што я пачаў чуць стогны, рыканне, лаянку i гукi ад удараў. Вочы спынiлiся на латуневай плявальнiцы, што стаяла на адлегласцi сантыметраў дзесяць. Я зразумеў, што зноў ляжу на падлозе.
      Крутануўшыся, каб садануць нагой у мяккае цела проста перад сабой, я адчуў, як штосьцi як агонь - але не - не агонь - апякло нагу - нож! Я схапiў плявальнiцу i кiнуў высока, паверх iх галоў, у дзверы, i тая, прабiўшы матавае шкло, вылецела на Калiфорнiя-стрыт.
      Барацьба працягвалася яшчэ некаторы час.
      Але латуневая плявальнiца, выкiнутая праз шкляныя дзверы на Калiфорнiя-стрыт памiж Мантгомеры i Кернi, не магла застацца незаўважанай - ды яшчэ пасярод дня ў Сан-Францыска. Таму хутка - калi я зноў апынуўся на падлозе, прыцiснуты масай кiлаграмаў трыста альбо чатырыста, якая ж да таго таўкла мяне тварам аб падлогу, нарад палiцыi разняў нас, выцягнуўшы мяне з-пад самага нiзу кучы.
      Сярод патрульных быў i бялявы асiлак Кофi, якому тым не менш прыйшлося даволi доўга даказваць, што я - менавiта той самы супрацоўнiк агенцтва "Кантыненталь", якi зусiм нядаўна гутарыў з iм.
      - Ну, дружа! - усклiкнуў Кофi, калi мне нарэшце ўдалося яго пераканаць. Божа, але ж i пастаралiся гэтыя хлопцы! Збiлi твар у раскiслы бурак!
      Я не засмяяўся. Мне было не да смеху.
      Валодаючы толькi адным вокам, да якога толькi цяпер вярнуўся зрок, я ўбачыў пастаўленую ў адну лiнiю пяцёрку - Соўлса, трох перапэцканых фарбай друкароў i таго, хто гаварыў з акцэнтам i ўсчаў бойку, ударыўшы мяне ззаду па галаве.
      Гэта быў даволi высокi мужчына год на трыццаць з круглым рудым тварам, на якiм паспела з'явiцца некалькi сiнякоў. Да гэтага ён быў, вiдаць, куды якiм франтам у сваiм дарагiм чорным гарнiтуры, але цяпер меў выгляд вельмi пашматаны. Мне нават i пытацца не варта было, хто ён такi, бо i без таго ведаў, што гэта Хендрык Ван Пелт.
      - Ну, дык у чым разгадка? - спытаў мяне Кофi.
      Трымаючыся рукой за пашчэмку, я выявiў, што магу гаварыць, неяк трываючы боль.
      - Вось гэта хеўра i збiла на машыне Ньюхаўса, i нiякi гэта не няшчасны выпадак. Нядрэнна было б даведацца яшчэ пра некаторыя падрабязнасцi, але падступiцца да iх не паспеў - занадта хутка яны на мяне накiнулiся. Ньюхаўс, у той момант, калi на яго наехаў аўтамабiль, трымаў у руцэ паперку ў сто флорынаў i накiроўваўся ў бок палiцэйскай управы. Ён знаходзiўся ўсяго паўквартала ад будынка суда.
      Соўлс сказаў мне, што Ньюхаўс накiроўваўся да Портсмускай плошчы, каб пагрэцца там на сонцы. Але Соўлс, здаецца, не ведаў, што ў Ньюхаўса было падбiта вока, наконт чаго было праведзена расследаванне. Калi Соўлс не бачыў сiняка на твары Ньюхаўса, значыць, можна смела бiцца аб заклад, што ў той дзень ён не бачыў яго ў твар.
      Ньюхаўс iшоў з друкарнi ў напрамку палiцэйскай управы, трымаючы ў руцэ замежную купюру - запомнiце гэта!
      З iм часта здаралiся прыступы хваробы, праз якiя, калi верыць нашаму прыяцелю Соўлсу, ён быў вымушаны кожны раз заставацца дома тыдзень альбо нават паўтара.
      Згодна са словамi Соўлса, друкарня на тры днi спазнiлася з выкананнем заказаў i што такое здарылася ўпершыню за восем год. Ён лiчыць, што вiнавата ў гэтым смерць Ньюхаўса, памёр жа ён толькi ўчора. Вiдавочна, папярэднiя выпадкi не выклiкалi затрымак у рабоце, дык чаму такое здарылася ў вынiку апошняга прыступу?
      На мiнулым тыднi звольнiлi двух друкароў i столькi ж нанялi на наступны дзень - вельмi аператыўна. Машыну, якая збiла Ньюхаўса, кiнулi за першым жа паваротам, усяго за некалькi крокаў ад друкарнi. Аўтамабiль стаяў капотам на поўнач, а гэта дастатковы доказ таго, што пасажыры, якiя вылезлi з машыны, знiклi ў паўднёвым кiрунку. Нармальныя злодзеi не кiнулiся б у той самы бок, з якога прыехалi.
      Дык вось мая версiя таго, што адбылося: гэты Ван Пелт - галандзец, i ў яго ёсць некалькi форм для друкавання фальшывых банкнотаў па сто флорынаў. Ён шукаў хаўруснiкаў i знайшоў друкара, якi пагадзiўся саўдзельнiчаць у прапанаванай справе. Гэтым друкаром быў Соўлс - майстар з друкарнi, уладальнiк якой час ад часу на працягу тыдня, а мо i болей, не выходзiў з дому, хварэючы на сэрца. Адзiн з друкароў, якiя працавалi пад началам Соўлса, згадзiўся быць саўдзельнiкам. Iншыя цi то адмовiлiся ад прапановы, цi то, можа, Соўлс нават не звяртаўся да iх з прапановай. Як бы там нi было, гэтых двух звольнiлi, а iх месцы занялi прыяцелi Соўлса.
      Нашы знаёмыя ўсё падрыхтавалi i чакалi, пакуль Ньюхаўса зноў прыхопiць сэрца. Гэта здарылася вечарам у панядзелак. Як толькi жонка Ньюхаўса пазванiла назаўтра ранiцай i сказала, што ён захварэў, гэтыя шэльмы пачалi штампаваць свой тавар. Таму i затрымалiся са сваёй звычайнай работай. Але прыступ у Ньюхаўса быў не такi моцны, як звычайна. Ён стаў на ногi праз два днi i зайшоў сюды на некалькi хвiлiн.
      Ён зайшоў, вiдаць, у той момант, калi ўсе нашы знаёмыя былi вельмi заняты сваiмi справамi, у нейкiм аддаленым кутку. Ньюхаўс, пэўна, заўважыў некалькi фальшывых купюр, адразу ж вызначыў сiтуацыю, схапiў адну банкноту, каб паказаць палiцыi, i рушыў да палiцэйскай управы, мяркуючы, што яго не заўважылi.
      Аднак, вiдаць, Ньюхаўс усё-такi трапiў iм на вочы, калi выходзiў з друкарнi. Двое пайшлi следам. Яны не маглi без рызыкi забiць яго проста на вулiцы, за якi-небудзь квартал або два ад будынка суда. Але, павярнуўшы за рог, яны ўбачылi незаглушаную машыну Кроствэйта. Гэта якраз i дапамагло вырашыць праблему наконт уцёкаў. Сеўшы ў аўтамабiль, яны паехалi следам за Ньюхаўсам. Лiчу, што iх першапачатковы план быў прыстрэлiць Ньюхаўса, але той пачаў пераходзiць Клэй-стрыт, утаропiўшыся ў фальшывую купюру, што нёс перад сабой. У вынiку яны атрымалi неацэнны шанц. Аўтамабiль скiравалi проста на Ньюхаўса. Той, яны ведалi, безумоўна, загiне, бо кволае сэрца давядзе справу да канца, нават калi смерць не настане ад удару аўтамабiля. Потым яны кiнулi машыну i вярнулiся ў друкарню.
      Трэба звесцi разам шмат якiя канцы, але мае летуценныя разважаннi адпавядаюць усiм вядомым фактам - i я гатовы пайсцi ў заклад на месячны заробак, што наблiжаюся да разгадкi.
      Дзесьцi ляжаць галандскiя купюры - вынiк трохдзённай працы! Вам, панове...
      Пэўна, я б гаварыў бясконца, знаходзячыся ў стане поўнай унутранай знямогласцi, ад якой, нiбы ад хмелю, круцiлася ў галаве, калi б бландзiнiсты волат-палiцэйскi не прымусiў мяне змоўкнуць, прыклаўшы да маiх вуснаў шырокую далонь.
      - Супакойся, - сказаў ён, падымаючы мяне з крэсла i кладучы на стол. Праз хвiлiну пад'едзе "хуткая дапамога".
      Сцены канторы паплылi кругам перад маiм адзiным здольным бачыць вокам жоўтая столь то пачынала ссоўвацца ўнiз, то зноў уздымалася, знiкала, потым вярталася ў недарэчных абрысах. Каб не бачыць усяго гэтага, я павярнуў галаву ўбок. Погляд спынiўся на белым цыферблаце насценнага гадзiннiка, якi таксама круцiўся перад вокам.
      Нарэшце гадзiннiк спынiўся, i я змог разабраць, што стрэлкi паказвалi чатыры гадзiны.
      Я ўспомнiў, што Кроствэйт перапынiў размову ў кабiнеце Вэнса Рычманда ў тры гадзiны i менавiта тады я ўзяўся за работу.
      - Цэлая гадзiна! - спрабаваў я сказаць, звяртаючыся да Кофi, але тут жа заснуў.
      Палiцыя завяршыла работу за той час, пакуль я ляжаў у ложку. У канторы Ван Пелта на Буш-стрыт знайшлi вялiкi стос купюр па сто флорынаў. Было вызначана, што Ван Пелт меў у Эўропе рэпутацыю першакласнага фальшываманетчыка. Адзiн з друкароў раскалоўся i заявiў, што Ван Пелт i Соўлс былi менавiта тыя двое, што пайшлi следам за Ньюхаўсам i забiлi яго.
      Пераклад: Уладзiмiр Шчасны