- Ты ж будзеш? - кажа Айцэн.
      - Я нiчога не забыўся ў тваёй кiрсе, - кажа Лёйхтэнтрагер. - А тое, што будзеш прапаведаваць у сваёй казанi, ты й безь мяне скажаш, я ўпэўнены.
      - Дык ты што, за жыдоў? - пытаецца Айцэн, успамiнаючы й ншага, з кiм яго сябар Ганс меў дужа даверлiвы абыход тае памятнае ночы.
      - Жыды, - кажа Лёйхтэнтрагер, - выклятыя богам. Гэта, прынамсi, нешта, што iх вылучае. А што маюць астатнiя народы?
      Юны Айцэн, якi ахвотна паверыў бы, што Бог клапатлiва дбае пра яго й нават паслаў у гэтую юдоль смутку свайго роджанага сына, каб адмыць ад грахоў персанальна яго, палохаецца ад думкi, што таму, угары, можа, i праўда на ўсё напляваць, як намякае Лёйхтэнтрагер. Але не, калi ўжо не яго сябар Лёйхтэнтрагер, дык сам Бог будзе на ягоным баку, калi ён цяпер пойдзе, апранецца, пасёрбае мучное затаўкi, а пасьля з годнасьцю, якую з гэтага часу павiнен будзе паказваць усюды, пройдзе ў замкавую кiрху, каб там трымаць ранiшнюю казань перад багавейнымi й крытычнымi вушамi доктара Марцiнуса й настаўнiка Мэланхтона. Не яго ж галава была, калi некалькi дзён таму назад была пустэльняй з напханымi ў яе навукамi, а ягоная галава была галавою ў поўным парадаку, калi апошняе ночы ён ператрос усе кнiгi Майсея, шукаючы патрэбных выслоўяў, i знайшоў шмат чаго трапнага, а на патрэбу меў яшчэ й шпаргалiк у кiшэнi, якi павiнен быў даць яму палёгку на тую крайнасьць, калi палёгкi ня будзе.
      Дый ранiца такая ясная, калi ён выходзiць у дзьверы, кропелькi расы блiшчаць, як дыяманты й каштоўныя камянi, нават вада ў сьцёкавай рыне пасярэдзiне вулiцы люструе ясны божы дзень, i людзi, як i ён, пасьпяшаючы ў дом божы, вiтаюць яго так сардэчна, аж ён спадцiха нават думае, што якраз сёньня ня можа быць нiякай плягi, i адразу пасьля гэтага сам залiкае да парадку, бо чорт спакон веку з тымi, каго апантала гардыня.
      Ён добра ведае кiрху зь яе высокiм сьпiчастым дахам, яе брамай, да якое колiсь доктар Марцiнус прыбiў свае тэзiсы; так, думае юны Айцэн, з малога паўстае вялiкае; крыху менш за сто фраз, а ўжо Рым скалануты, цьвярдыня антыхрыста. I думае далей, што, калi толькi будзе гаварыць з адвагай, дык i ягонае слова можа магутна паспрыяць на дабро хрысьцiянству.
      Падымаючыся на катэдру пасьля некалькiх пабожных сьпеваў, калi ўсё ўнiзе ацiхае й да яго паварочваюцца твары справа й зьлева йi ён апускае галаву ў цiхiм благаньнi, каб вымалiць дабраславеньне Госпада на ўдачу ягонай казанi, каб не стаяў ён тут, як таўкач i заiка, ён успамiнае пра многiя выпадкi, калi сам сядзеў там унiзе ў богабаязнай замiлаванасьцi, тым часам як тут угары на гэтай катэдры ўзвышаў голас ягоны настаўнiк Мэланхтон, а тое часам i сам Лютэр. I ён пачынае:
      - Любасныя! Мiлата вам i мiр у Хрысьце! - I зачытвае тэкст зь эвангэльля: - "А Пiлат, бачачы, што нiчога не дапамагае, а неспакой расьце, узяў вады i ўмыў рукi перад людзьмi, кажучы: невiнаваты я ў крывi Праведнiка Гэтага; глядзеце самi. I, адказваючы, увесь люд сказаў: Кроў Ягоная на нас i на дзецях нашых!" - I пачынае далей зноў ад сябе: - Любасныя! Глядзiце, такое адбывалася больш чым тысяча пяцьсот гадоў таму назад каля дома намесьнiка Пiлата ў Ерусалiме, i гэта быў адназначна габрэйскi народ, якi патрабаваў крывi нашага Госпада й Збаўцы, патрабаваў укрыжаваньня. I гэты народ з такою вiною сёньня жыве сярод нас i мае нахабнасьць верыць, што зямлю Ханаан, горад Ерусалiм i Божы храм яны атрымалi ад Бога, ды яшчэ й сёньня ня могуць адмовiцца ад сваёй вар'яцкай пыхi ва ўпэўненасьцi, што менавiта яны - Божы народ, хоць яны разьбiтыя з рымскiх часоў, расьцярушаныя па сьвеце й да асноў сваiх асуджаныя i адкiнутыя.
      Айцэн падымае вочы й шукае доктара Марцiнуса, i бачыць, як той лагодна кiвае, бо такiя думкi пра жыдоўскi народ якраз патрапляюць яго ўласным. I юны прапаведнiк бачыць, што ён пацэлiў у самы акурат, i, падмацаваны й падбадзёраны, прамаўляе далей. Як што яны, жыды, кажа ён, гналi нашага Госпада Iсуса з такой вялiкай нянавiсьцю й не хацелi паверыць, што ў ягонай асобе да iх прыйшоў мэсiя, дык з такой самай нянавiсьцю яны гналi i ўсiх хрысьцiян. Iх яны называлi гоямi i, паколькi ў iхнiх вачах мы былi гоямi, а не паўнавартаснымi людзьмi, дык мы ня былi людзьмi высокай, шляхетнай крывi, роду й паходжаньня, як яны, якiя вялi свой род ад Абрагама, Сарры, Iсаака й якава, хоць, i гэта асаблiва падкрэсьлiм, Бог праз сваiх прарокаў закляймiў дзяцей Iзраiля як лiхiх шлюх, бо, як асаблiва скардзiўся прарок Iсая, яны, наўзрок выконваючы Божыя запаведзi, насамрэч учынялi толькi лiхату й iдалапаклонства.
      Юны прапаведнiк адчувае, як яго слова кранае чульлiвыя сэрцы парафiянаў i што ня толькi доктар Лютэр, але i ўсе яны ў душы кажуць сабе, што ён мае рацыю, i канец i аман. Гэта ўскрыляе яго, i ён рашае прыналегчы, паднапяцца й падагрэць яшчэ мацней ды кажа:
      - Яны з самага малку ўсмакталi ў сябе такую нянавiсьць да гояў, што нiкому нiякага дзiва няма, калi ў гiсторыi iм увальвалi за тое, што яны атручвалi калодзежы й кралi дзяцей, якiх пасьля пратыкалi шылам i расьцiналi, як гэта было ў Трэнце й на Белым возеры. Вiтаючы нас, хрысьцiян, яны знарок перакручваюць словы "ласкава запрашаем - seid willkommen" у "шэд вiл ком", што азначае - "шайтан, прыйдзi!" альбо "вось iдзе сатана". Так яны наклiкаюць на нас пякельны агонь i ўсякiя нягоды. Да таго ж яны называюць Iсуса сынам шлюхi, а ягоную мацi шлюхай, якая ў парушэньне шлюбу зрабiла дзiця зь нейкiм забеглым кавалём-малатабойцам.
      Айцэн пераводзiць дух. Яму лёгка на душы, быццам словы плывуць самi сабою, як тыя катэгорыi анёлаў на экзамене, хоць ва ўсёй замкавай кiрсе анi ценю ягонага сябра Лёйхтэнтрагера. Але ён бачыць перад сабою iншага, нахабнага маладога жыда ў брудных ботах, як ён чукае на каленях Маргрыт, i гэта нiяк ня можа быць чортавай замарокай, бо чорту ў кiрху дарога заказана, а гэта божая азнака, алюзiя божая, i ён прамаўляе далей:
      - Чым жа, зрэшты, заслужылiся мы ў жыдоў на жудасны гнеў i зайздрасьць i нянавiсьць iхнюю? Мы ж не называем iх шлюхамi, як яны называюць дзеву Марыю, не называем дзяцьмi шлюхi, як яны называюць нашага Госпада Хрыста, мы ня крадзем i не пратыкаем шылам iхнiх дзяцей, не атручваем iм ваду, ня прагнем iхняй крывi. Наадварот: мы робiм дзеля iх толькi ўсяляк памыснае дабро; яны жывуць з намi ў дамах, пад нашай абаронай i аслонай, карыстаюцца нашымi дарогамi, нашым рынкам, нашымi вулiцамi; князi дазваляюць жыдам браць зь iхнiх кашалькоў i скрынак, колькi тыя хочуць, дазваляюць сабе й сваiм падданым праз жыдоў займацца лiхвярскiм зьдзiрствам i смактаць кроў.
      З гэтым i падступаецца да таго, што, як ён ведае, ўзрушае ягоную парафiю яшчэ больш, чым тое Пiлатава ўмываньне рук i поцемкi жыдоўскага роду й нiбыта божае выбраньнiцтва габрэяў. I тут ужо ён абазнаны няма ладу як i выкладвае i пра дом свой i пра словы цёткi-спадчынадаўцы ў Аўгсбургу. I ўскрыляе рукi ўгору й крычыць:
      - Любасныя! Цi бачыў хто калi з вас, каб жыд працаваў, як працуеце вы ў гарач i ў холад, ад рана да позьняга? Не, гэта, як самi жыды кажуць: мы не працуем, у нас добрыя, леныя днi, праклятыя гоi хай працуюць на нас, а мы мецьмем iхнiя грошы; зь iмi мы паны, а яны нашыя слугi. Так яны кажуць i гэтым самым сьледуюць свайму закону, як пра тое сказана ў Другiм Законе 23:20: "Iншаземцу аддавай у лiхву, а брату твайму не аддавай у лiхву, каб Гасподзь, Бог твой, дабраславiў цябе ва ўсiм, што робiцца рукамi тваiмi, на зямлi, у якую ты iдзеш, каб авалодаць ёю". Iх дыханьне сьмярдзiць язычнiцкiм золатам i срэбрам, бо няма такога другога народу пад сонцам, каб быў прагнейшы й сквапнейшы за iх. I вось я чую, як кажуць, што жыды давалi вялiкiя грошы князям i панству й тым яны нiбыта карысныя. Так, а з чаго яны давалi? З добраў тых самых панстваў i iх падданых, з таго, што ўкрадзена й нарабавана лiхазьдзiрствам.
      Ён азiраецца вакол i бачыць вочы сваiх слухачоў i як яны прыляпiлiся да ягоных вуснаў, i заўважае раптам, якая вялiкая сiла зыходзiць ад яго, калi ён, вось ён, стаiць на высокай катэдры ўгары й разумее, што сапраўдны прапаведнiк павiнен казаць толькi слушныя словы, у патрэбны час, каб усе яны паднялiся i рушылi й рабiлi тое, да чаго ён iх заклiкае. I з гэтымi ўзьнёслымi думкамi ў сэрцы ён падводзiць увесь sermon да добрага канца, руплiва падагульняючы, чым дыферэнцыруюцца пракляты жыд i пабожны хрысьцiянiн.
      - Жыды ж, менавiта, - абвяшчае ён, - хочуць мець мэсiю з краiны дурняў i гультаёў, каб насычаў iх сьмярдзючыя гiзунталы, сьвецкага караля, каб перабiў нас, хрысьцiян, падзялiў сьвет памiж iмi й зрабiў iх валадарамi. Але мы, хрысьцiяне, маем свайго мэсiю, якi робiць так, каб мы не баялiся сьмерцi й ня дрыжалi перад аблiччам гневу Гасподняга й каб маглi ўшчамiць хваста д'яблу. Нават калi ён i не дае нам золата, срэбра й iншага багацьця, дык i ад такога мэсii ў нас сэрца гатовае выскачыць з грудзей ад радасьцi, бо сьвет ператвараецца ў рай. I за гэта мы дзякуем Богу, айцу ўсякай мiлаты й дабрамыснасьцi. Аман.
      Кажа й асьцярожна патыкаецца ўнiз з катэдры, чапляючыся за каменныя поручы, бо якраз цяпер ён i адчувае слабасьць ва ўсiм целе; так адважна й шчырадушна мала хто калi тут гаварыў у сваёй першай казанi, падобна таму, як бы леў паказаў пазуры, толькi ў сьвятарскай хабiце, зразумела. Пасьля ён iдзе да аўтара й схiляе калена й прамаўляе малiтву Богу Ўсемагутнаму, але безь сьвядомасьцi й разуменьня, механiчна, толькi словы ў патрэбнай пасьлядоўнасьцi, бо толькi цяпер, калi ён усё завяршыў, у душы яго паўстае поўная яснасьць таго, што такое казань, як i вучыў вялiкi доктар Лютэр: прапаведнiк павiнен быць i воiнам i пастухом, а гэта найцяжэйшае мастацтва. Пасьля ён паварочваецца да парафiянаў i падымае рукi, урачыста скiроўваючы позiрк угору да скляпеньня храма, i прамаўляе дабраславеньне, якое калiсьцi сказаў сьвятар Аарон: "Хай Гасподзь дабраславiць цябе й ахавае цябе; Госпадзе, явi свой твар над табою ў зьзяньнi й будзь мiлажальны з табою", i жахаецца пры думцы, што з гэтага моманту ў ягонай сiле павiнна быць права й моц выслоўлiваць Божае дабраславеньне й раздаваць яго, быць сапраўдным пасрэднiкам памiж гэтымi тут i тым там угары, i ён кажа: аман, i чуе, як зазванiў звон на званiцы, магутна й чыста, вiтаючы сьвежасьпечанага гера пастара.
      А на вулiцы каля брамы, як што ўжо паклаў свой таляр у скарбонку, ён сустракае Лютэра, якi, здаецца, чакаў яго на замкавым двары й хоча пагутарыць зь iм.
      - Малады чалавек, - кажа Лютэр i выпрабавальна зьмервае яго адным здаровым вокам цi тое з сумнiвам, цi тое з прызнаньнем, - вы проста прачыталi з маёй галавы мае думкi, што вы сёньня выклалi пра жыдоўскi народ. Але слухаючы вас, я быў падумаў сабе: такi, як ён, як усё адно адмыслова створаны, каб падупадаць сатанiнскiм змустам; паверце мне, я маю досьвед у гэтым. Таму я раю вам, заставайцеся пастаянна ў скрусе духу й сэрца вашага й час ад часу акiдайцеся вокам цераз плячо, цi не стаiць ён ужо ў вас за плячыма. I прымiце гэта; гэта пiсямко, якое я хачу даць вам у дарогу.
      З гэтымi словамi вялiкi чалавек нахiляеццца да яго, быццам хочучы абняць; але ня робiць гэтага; толькi воблачка пiўнога духу й цыбулi зыходзiць зь яго й абвалакае юнага Айцэна, тым часам як Лютэра ўжо й дух прастыў.
      РАЗЬДЗЕЛ ДЗЯСЯТЫ
      У якiм прафэсар Лёйхтэнтрагер дакладвае пра дыялектыку ў боскiм уяўленьнi i дадае з Dead Sea Scrolls факты пра верагодную сустрэчу Агасфэра з рабi, а прафэсар Байфус атрымлiвае дасьледчае заданьне
      Геру
      праф. д-ру Dr. h. c. Зiгфрыду Байфусу
      Iнстытут навуковага атэiзму
      Бэрэнштрасэ 39а
      108 Берлiн
      German Democratic Republic
      29 лютага 1980
      Дарагi гер калега!
      Мне вельмi скрушна бачыць чалавека Вашага духоўнага бляску i прынцыповай партыйнай цвёрдасцi, - на жаль, вельмi рэдкая ў нашым жыццi камбiнацыя - так жорстка паднятым на рогi дылемы. Вы пiшаце мне ў Вашым ласкавым лiсце ад 14 г.м., што акцэптуеце доўгажыццёвасць Агасфера як факт, што верыце ў Iсуса. Хоць Вы i не кажаце выразна, што Вам, паколькi з апошнiм Вы не можаце не згадзiцца, супроцьпаказана i першае, прынамсi, гэта implicite заключана ў Вашым сцверджаннi.
      Але гаворка тут iдзе, даруйце мне, што я кажу Вам гэта, пра няправiльную выснову, бо калi, з аднаго боку, Агасфера можна вельмi лёгка разглядаць без Iсуса, а з другога, дапусцiм, як я раблю гэта, разглядаць сустрэчу Агасфера з Iсусам як дадзенасць, дык гэта зусiм не азначае верыць у Iсуса як Божага сына альбо наогул як боскую сутнасць. Так i так у гэтым, але я напэўна рвуся да Вас у адчыненыя дзверы, ёсць свой клопат з багамi. Вы ёсць тая зручнасць, якую чалавек у залежнасцi ад патрэбы стварае сабе сам i ўжо з прадаўняга часу стварыў; толькi, i ў гэтым праблема, гэтыя багi развiваюць у такiм разе ўласнае жыццё, якое мяжуе з прывiднасцю. Я бачу ў гэтым неабвержную дыялектыку, якая Вам, паколькi Вы таксама хочаце быць дыялектыкам, напэўна, прынясе радасць.
      А цяпер, перш чым я перайду да самай важнай часткi майго пiсьма, менавiта да кумранскага рукапiсу, некалькi дробных адказаў на Вашыя пытаннi.
      Я цалкам падзяляю Ваша меркаванне, што Агасфер з Кнiгi Эстэр не iдэнтычны нашаму даўгажытнiку Агасферу; гэта ўжо хоць бы таму, што той не быў яўрэй, i ўся ягоная сувязь з яўрэйствам пралягала выключна праз яго каханую, памянёную Эстэр. Агасфер з Кнiгi Эстэр, фактычна афiцыйна званы персiдскiм царом Артаксэрксам, i менавiта першае ў яго iменi, з дадатковым iмем Макрашыр, па-нямецку "доўгая рука, даўгарукi" (464-424 да н.э.), якi ў вядомым кiмонскiм мiрным дагаворы прызнаў незалежнасць грэцкiх гарадоў у Малой Азii. Наколькi далёка заходзiў на самой справе Артаксэркс Макрашыр у сваёй дружалюбнасцi i жаданнi даць яўрэям эксыль, пра гэта нам дае звесткi толькi Кнiга Эстэр, а што да гiстарычнай надзейнасцi асобных кнiг Бiблii я маю падобныя да Вашых сумненнi; у кожным разе iх трэба разглядаць крытычным вокам.
      З Вашым герам д-рам Вiльгельмам Якшам, з другога боку, я не зусiм згодзен, калi ён сваiмi, вядома ж, дабрамыснымi пытаннямi пра недастатковую цiкавасць медыяў да майго сябра Агасфера, як i да ягоных рэкламных метадаў спрабуе паставiць пад пытанне фенаменальна працяглую экзiстэнцыю гэтага чалавека. Гер Агасфер, а ў гэтым ён запэўнiваў мяне неаднаразова, ненавiдзiць ўсякi вэрхал вакол сваёй асобы. Гэта заходзiць так далёка, што ён нават не святкуе дня свайго нараджэння, хоць, вядома ж, з улiкам пражытых гадоў меў бы поўныя на тое падставы.
      А цяпер да ўжо дакляраванага галоўнага пункту, да атаясамлення Агасфера з Iсусам праз фрагмент у Dead Sea Scrolls, на якi ў сваiм пiсьме да Вас ад 19 снежня мiнулага года я ўжо звяртаў Вашу ўвагу. Гаворка iдзе пра скрутак 9QRes, раздз. VII, 3 да 21, i VIII, 1 да 12; гэты скрутак цяпер падрыхтаваны да публiкацыi, i я паспяшаўся, даводзячы пэўныя мясцiны, хай сабе толькi папярэдне i толькi вельмi прыблiзна, да адпаведнасцi паэтычнаму зместу арыгiнала, перакласцi на нямецкую мову. 9QRes, дзеля Вашай iнфармацыi, азначае, што гэты рукапiсны скрутак быў знойдзены ў пячоры No 9 селiшча Кумран i атрымаў назву Resurrection, таму што ў iм мiж iншым iдзе гаворка пра ўваскрэсенне i ўшэсце Настаўнiка справядлiвасцi. Гэта, такiм чынам, рукапiс эсхаталагiчны, i названы ў iм Настаўнiк сравядлiвасцi, гэтаксама як i адначасова памянёны Князь абшчыны, верагодна, разумелiся людзьмi ў Кумране як постацi месiянскiя. Пазначаныя кропачкамi мясцiны ў маiм перакладзе ўказваюць на пашкоджаннi скрутка з пiсьмёнамi.
      ... прыйшоў дзень калi вы
      прымаеце настаўнiка
      справядлiвасьцi
      якому бог абвясьцiў
      таямнiцы слоў
      прарокаў
      i прывялi яго перад
      пракуратара якi
      iшоў шляхам жорсткасьцi
      i перад намеснiка клiкi
      бэлiальса кiтэянiна...
      ... абсьмяяны у пакутах...
      ... прыйшоў час
      уцiску народу iзраiля сярод
      усiх яго нягодаў ня было такога як гэты.
      бо гэта апошнi час перад
      распасьцiраньнем неба i перад
      воiнствам сьвятла...
      ... i iдзе ўгору хiстаючыся пад
      цяжарам бэлек
      крывавы пот сьцякае з
      падрапанага лоба настаўнiка
      справядлiвасьцi
      ўнiз па яго твары губы
      дрыжаць у яго але ён маўчыць на
      словы кпiнаў
      глухое вуха яго...
      ...але глухi i голас
      князя ўсяе абшчыны
      любасных богу...
      ... слухай iзраiль...
      ...ня бойцеся
      не адступайцеся i не палохайцеся
      полчышчаў
      ворага
      бо перад вамi пойдзе...
      ...узброены мечам
      бога i шчытом давiда
      непераможны...
      ...дастаецца ён да дома дзе
      дарога заварочвае да гары
      чарапоў
      i робiцца круцей...
      ... перад парогам князь
      абшчыны якi там быў ад
      пачатку тварэньня
      адзiн з сыноў бога зачаты зь
      сьвятла i духа...
      ... i падступае да яго настаўнiк
      справядлiвасьцi...
      ...дай мне адпачыць перш
      чым падымуся...
      ... пастанавiлiся сем
      штурмавых радоў тыя што бедныя
      i ўгнечаныя
      i ў сотнi i
      ў тысячы абшчыны
      святых саюза
      i чакаюць клiчу...
      ...i на сьцягу напiшы народ
      божы i iмёны iзраiля
      i арона
      i на твае штандары напiшы
      праўда божая i
      справядлiвасьць божая
      i гонар божы i суд
      божы...
      ... бо твая барацьба i
      праз моц тваёй рукi...
      ... а настаўнiк справядлiвасьцi
      схiляе галаву i маўчыць
      тады кажа яму агасфэр здымайся
      i iдзi адсюль i iдзi тваёй
      дарогай
      тут няма месца такому як ты
      а настаўнiк справядлiвасьцi
      кажа яму сын чалавечы
      iдзе як напiсана паводле
      слова прарока
      а ты застанешся i мяне
      чакацьмеш пакуль я вярнуся...
      Гэта, дарагi калега, мой пераклад часткi скрутка 9QRes, якi датычыцца сустрэчы Настаўнiка справядлiвасцi з Князем абшчыны: як вы заўважыце, апошнi ў самым важным месцы пазначаны адкрыта iмем Агасфер. Пры больш дакладным чытаннi Вы далей знойдзеце, гэтае месца сваiм рэалiзмам адрознiваецца ад рэшты матэрыялу; згодна яму гаворка тут з вялiкай верагоднасцю iдзе пра гiстарычнае паведамленне аднаго з аўтараў скрутка пра важнае здарэнне. Абшчына Кумрана была толькi адной з многiх юдэйскiх сектаў, якiя, падобна iншым дахрысцiянскiм абшчынам, былi адухоўлены верай у тое, што ўжо апошнi час блiзкi альбо нават настаў; у Кумране, праўда, чакалi месiю ў двух iпастасях альбо, можа, нават верылi ў двух месiяў, аднаго, так сказаць, цывiльнага i аднаго ваеннага, як тое яно старое габрэйскае боства мае двайны характар, адзiн раз гэта бог помсты i вайны i пасля бог ласкi i любовi.
      Паколькi вы там у Берлiне не верыце нi ў аднаго, нi ў другога, дастаткова будзе любой спекуляцыi пра тое, каторы ж тут на самай справе маецца на ўвазе; наадварот, наконт 9QRes няма нiякiх сумненняў, у iм маюцца вершы, якiя амаль даслоўна паўтараюць словы з IQM, так званага ваеннага скрутка, i з IQpHab, так званага Абакумавага каментара.
      Я спадзяюся, што паслужуся Вам праз гэта паведамленне, i застаюся з найлепшымi вiтаннямi
      Ваш
      Ёханаан Лёйхтэнтрагер
      Hebrew Univercitу
      Jerusalem
      Геру
      праф. д-ру Dr. h.c. Зiгфрыду Байфусу
      Iнстытут навуковага атэiзму
      Бэрэнштрасэ 39а
      108 Берлiн
      14 сакавiка 1980
      Дарагi таварыш Байфус!
      У апошнiм пiсьме Вам ад праф. Ё.Лёйхтэнтрагера з Ерусалiма маецца пераклад памечанага знакам 9QRes габрэйскага рукапiсу. Калi перад намi не фальшыўка, што ў абставiнах, якiя цяпер склалiся, малаверагодна, дык гаворка тут iдзе пра тыповы прадукт мiлiтарысцкага духу iзраiльскага народу, духу, якi дасягнуў свайго цяперашняга апагею ў развiццi сiянiсцкага iмперыялiзму. Варта толькi прачытаць, што там было напiсана на "сцягу" Iзраiля, каб пераканацца, на якi напрамак гэта ўказвае.
      Я даю Табе падумаць, цi Ты, кладучы ў аснову гэтага рукапiсу i некаторых iншых тэкстаў, здабыванне якiх прадастаўлена Табе, не павiнен быў сабраць i прадставiць матэрыял, у якiм Ты ўказаў бы на сувязi памiж рэлiгiяй i iмперыялiстычнымi экспансiянiсцкiмi памкненнямi, асаблiва ў дачыненнi да Iзраiля. Я падкрэслiваю Iзраiль, бо падобныя тэндэнцыi праяўляюцца i ў iсламе, якiя мы з улiкам палiтычных мэтаў, што асягаюцца нашымi савецкiмi сябрамi i намi, хацелi б пакiнуць без увагi.
      Калi ты можаш своечасова сабраць i апрацаваць матэрыял, мы маглi б рэалiзаваць яго ў наступным годзе на канферэнцыi ў Маскве. Навука перад фактам абвастрэння класавай брацьбы таксама не павiнна стаяць убаку, яна павiнна заняць партыйную пазiцыю.
      З сацыялiстычным прывiтаннем
      Вюрцнер
      кiраўнiк аддзела
      Мiнiстэрства вышэйшай i
      праф. школьнай адукацыi
      Геру
      праф. Ёханаану Лёйхтэнтрагеру
      Hebrew Univercity
      Jerusalem
      Israel
      17 сакавiка 1980
      Шаноўны гер калега!
      Хто б мог падумаць, што з Вашых першых кароткiх заўваг што да фрагмента пра так званага Вечнага Жыда з маёй кнiгi "Самыя вядомыя iудэа-хрысцiянскiя мiфы ў святле прыродазнаўчага i гiстарычнага пазнання" можа развiцца такое цiкавае i iнструктыўнае карэспандаванне, за якiм з неаслабнай увагай будзе сачыць i мой калектыў. Я заўсёды трымаўся таго погляду, што навукоўцы нават тады, калi яны светапоглядна моцна дыферэнцыраваныя, могуць паразумецца адзiн з адным у вобласцi сваiх распрацовак, i з Вашага апошняга пiсьма я з задавальненнем убачыў, што тут нам удалося крышачку пахiснуць Вашу пазiцыю.
      Вы, у кожным разе, згодныя, што персiдскi цар Агасфер не iдэнтычны Вашаму сябру, уладальнiку шавецкай крамы; гэта, прынамсi, скрэслiвае добрых 400 гадоў з жыцця апошняга. Як што далей вынiкае з рукапiсу 9QRes, якому Вы надаяце такую вагу, у сувязi з "Настаўнiкам справядлiвасцi" i "Князем цэлай абшчыны" гаворка iдзе пра дзве чалавечыя iстоты, а не пра шматкроць паўторанага альбо вечнага духа. Вы з поўным правам указваеце, паважаны гер калега, на рэалiзм адной часткi цытаванага Вамi верша. Тым не меней мы мусiм канстатаваць, што ўсё астатняе напiсана ў такой звышвысокай форме, што акрамя аднаго месца наўрад цi прасвечваюцца якiя-небудзь рэальныя факты. Вiдавочна ў абшчыне Кумран верылi, як, зрэшты, Вы i самi згадваеце, у двух месiй, i аўтары цытаванага Вамi рукапiсу паведамляюць, як яны памiж сабою спрачаюцца. Лiтаральны змест спрэчкi, на шчасце, перададзены вельмi натуральна, i ўсё ў ёй стасуецца з вельмi натуральнымi рэчамi. Мы трымаемся думкi, што абодва нiбыта месii альбо проста былi мазурыкi, якiя, скарыстаўшыся прымхлiвымi iнстынктамi членаў абшчыны, працавалi рука ў руку, альбо, што перад фактам абсалютна правiльна ацэньваных Вамi iстэрычных настрояў у прамежку часу памiж 1 ст. i 2 ст. паводле нашага летазлiчэння, найпраўдападобней былi параноiкi. Тое, што махляры часта сварылiся, зразумела; але ж таксама i параноiкi, з якiх кожны лiчыць сябе вялiкiм, будзь тое Напалеонам альбо месiяй, таксама часта спрачаюцца i павiнны быць па магчымасцi iзаляваныя.
      За параною, прынамсi, у "Князя абшчыны", далей гавораць i яго выразна акрэсленыя ваенна-рэлiгiйныя шалы. Паколькi дух гэтай адзначанай 9QRes асобы таксама, як i Агасфер, неўмiручы, я даручыў двум маiм супрацоўнiкам пашукаць у Бiблii, апокрыфах i iншых пiсаннях падобнага роду выказванняў iншых габрэйскiх персаналiяў. Iх мы, як толькi наша праца дасягне пэўнага пункту, ахвотна прадаставiм у Ваша распараджэнне; магчыма, i Вы маглi б са скарбнiцы Вашых ведаў даць нам адпаведныя iнфармацыi.
      Чакаю Вашага адказу i па-сяброўску вiтаю Вас
      Адданы Вам
      (праф. д-р Dr.h.c.)
      Зiгфрыд Байфус
      Iнстытут нав. атэiзму
      Берлiн, сталiца ГДР
      РАЗЬДЗЕЛ АДЗIНАЦЦАТЫ
      У якiм удаецца зазiрнуць у прыгожую душу Паўля фон Айцэна, а певень на вежы кiрхi тры разы крычыць у доказ таго, што Агасфэр ёсьць той, хто ён ёсьць
      Лiст, якi доктар Лютэр сунуў у руку юнаму Айцэну, адрасаваны галоўнаму пастару Эпiнусу ў саборы сьв. Пятра ў горадзе Гамбургу, добра заклеены й прыпячатаны асабiстай пячаткай Лэтэра. Але Айцэну пячэ пiсьмо ў кiшэнi, i чым далей ён ад'язджае, тым гарачэй. Да Рослава на Эльбе ён яшчэ трывае, расказваючы спадарожнiку пра сваю ранiшнюю казань; ён яшчэ выдатна трымае ўсё ў памяцi, як жыды, поўныя гардынi, пыхi й нявер'я, жывуць сярод нас, i ня з працы, а з махлярства, пры гэтым з тых, з каго яны дзяруць, а менавiта з гояў, яшчэ й зьдзекуюцца й праклiнаюць iх; i пра тое, што паводле права зь iмi трэба было б зрабiць. Але ўжо ў Цэрбсьце, Ангальцкiм, сядаючы на каня пасьля неспакойнай ночы, ён ў нясьцерпе кажа Лёйхтэнтрагеру:
      - Скажы мне, Гансе, якая ў чалавека самая-самая дарагая даброць, якое ён павiнен трымацца, нягледзячы на ўсе спакусы?
      Лёйхтэнтрагер пачэсвае гарбок, мабыць набраўся-такi блох на цэрбсцкiм начлезе, i сузiрае ландшафт, зялёныя дрэвы, у якiх так весела грае гульлiвае сьвятло, палеткi навокал, усе дагледжаныя, дабраславёная мясцовасьць, толькi людзi не выглядаюць на дабраславёных, якiм добра жывецца на сьвеце; у прыстойнай дзяржве з прыстойнымi носьбiтамi гонару, там народ водзяць на кароткай шворцы.
      - Самая дарагая даброць людская? - кажа ён, хоць ужо добра ведае, куды хiлiць сябар; ён ужо чакаў, з таго часу, як той расказаў яму, якi разьвiтальны дарунак атрымаў ад добрага доктара Марцiнуса. Таму цяпер гаворыць у той самай годнаснай манеры, якую начапiў на сябе i Айцэн, набыўшы магiстарскую годнасьць: - Самая дарагая чалавечая даброць, Паўль, гэта давер, якiм цябе асяняе нехта iншы й каго ты не павiнен расчараваць без пахiбы тваёй несьмяротнай душы.
      Айцэн чакаў пачуць нешта такое, хоць i спадзяваўся, што чалавек, падобны на яго сябра, пасобiць яму зламаць пячатку.
      - А менавiта ж, а ў самы акурат, - уздыхае, - бо й куды ж мы зайшлi б, каб ня нашыя гонар i вернасьць; сьвет, сёньня такi сапсаваны, ператварыўся б у гадзючнiк, у гнязьдзiшча ўсякай нечысьцi.
      Але калi яны ўязджаюць у Магдэбург, раскошны бiскупскi горад, дзе пераначуюць у доме гера саборнага прапаведнiка Мiхаэлiса, Айцэна зноў разьбiрае.
      Геру саборнаму прапаведнiку вельмi прыемна даць кватэру юнаму confrater, сабрату, у яго тры незамужнiя дачкi, адна за адну худзейшая i ўсе разам як усё роўна назначаны ў будучыя пастарыхi; i ён прыступае да куплi кульгавага суправоднiка, адразу пачынае лiсьлiвiць пра дзельных дзеў, аж у тых вушы агнём гараць. За вячэрай, якую любоўнымi рукамi ўшыкавала фраў саборная пастарыха з трыма юнымi асiстэнткамi, Лёйхтэнтрагер падрабязна й шырока паведамляе пра магутную казань, якую сказаў яго сябар Айцэн у Вiтэнбэргу ў пысутнасьцi доктара Лютэра й Мэланхтона; пры гэтым пад абрусам ягоныя пальцы пагладжваюць кашчавыя каленi то Лiзбэт, сярэдняй, то худзюшчыя сьцёгны Юты, малодшай сястры. Старэйшая, Агнэс на iмя, з пэўным сумыслам упляцавалася поплеч юнага Айцэна й вымушана абыходзiцца без тагоных пагладак i шчыкаў.
      Гер саборны прапаведнiк ня ведае, чым ён мусiць больш уразiцца, цi тое красамоўствам свайго толькi што ўзьведзенага ў прапаведнiцкую чыннасьць сабрата, цi тое фабулёзнай памяцьцю гэтага дзiўнага спадарожнiка, i кажа яму:
      - Вы, мабыць, вельмi пiльна слухалi, калi ўзгадваеце ўсё так дакладна. Дай Божа, каб у маёй абшчыне знайшлiся такiя, каму б так западалi мае словы зь нядзельнай казанi!
      Гэта была не ягоная заслуга, адказвае Лёйхтэнтрагер i строiцца пад сьцiпленькага; з такой казаньню, з такой тэмаю, i выкладзенай у такiм духу, было такое адчуваньне, што слухаеш сапраўднага прарока, яно й ня дзiва, што кожнае слова, кажнюсенькае слоўца незабыўна ўелася ў памяць.
      Юны магiстр падносiць да вуснаў i адпiвае глыток вiна й папярхаецца; ён ведае, што яго сябра Ганса зусiм нават i ня было ў саборы, калi ён бушаваў наконт прыбродаў-жыдоў. Дзева Агнэс ускоквае й паплясквае свайму застольнiку па сьпiне; вой, гэта ўсё з самымi добрымi намерамi, але ён яшчэ некалькi дзён будзе насiць на сабе плямкi, - сатру, сатру! - i жарцiк сябра, якi ў яго, абсьледаваўшы ўначы ўсе самыя датклiвыя месцы, выскаляючыся паведамляе, што тоненькiя пальчкi пацаляюць найлепей куды сьлед.
      Але пазьней, як што ён ня можа заснуць, бо яму заходзiць пра блiзкую сьмерць бацькi куды больш, чым ён можа выказаць гэта, i таму, што ён адчувае, якi слабы й бездапаможны чалавек бяз Божай аслоны альбо магутнага сябра, пра што яму мог бы даць поўнае тлумачэньне лiст у кiшэнi, ён паварочваецца да Лёйхтэнтрагера й пытаецца:
      - Ганс, га? Ты яшчэ ня сьпiш, Ганс?
      Той нешта мармыча пра шмат вiна й пра кашчавых баб i адварочваецца.
      Але Айцэн не даецца.
      - Ганс, - кажа ён, - мне вельмi хацелася б ведаць, што напiсаў доктар Лютэр у тым пiсямку, якое ён даў мне.
      - А не пераймайся, вазьмi ды прачытай, - раздражнёна буркае Лёйхтэнтрагер, быццам гэта такая дробязь - узяць i прачытаць.
      Але якраз гэтага Айцэн i ня хоча рабiць, асаблiва цяпер, калi ўжо ён амаль пастар, добры пастух, якi павiнен iсьцi наперадзе хрысьцiян, даючы прыклад сумленнасьцi. Таму ён кажа:
      - Ты ж усё так добра ведаеш, Ганс; можаш сказаць, хто якую задумаў карту, туз чарвовы цi старэйшы булковы валет, альбо, можа, жалудовая дзявятка, альбо ж ва ўсiм, у чым толькi можа быць абазнаны чалавек, у сьвятым трыадзiнстве альбо што плоць i кроў Хрыста a priori былi ў хлебе i ў вадзе, альбо пра добрых i лiхiх анёлаў.
      - Усё правiльна, усё ў правiлах i норме, усё адпаведна, - кажа Лёйхтэнтрагер, бачачы, што так проста заснуць яму ня ўдасца, - гэта можаш ведаць i ты, калi сабе здор у чэрапе ўцiсьнеш.
      - Ай, ужо цiсьнi ня цiсьнi, - скардзiцца юны магiстр, - нi лою нi шмальцу ня выцiсьнеш, нi скварак ня высмажыш.
      - Дык перакiнься ў Лютэра, - кажа сябар ня стрымаўшыся, - ну што такога ён табе меў напiсаць да гера галоўнага пастара Эпiнуса? Што ты абiбок i гультай i Гiпакрыт, якi зьлiзвае думкi з вуснаў вышэйшага, каб прабiцца ў сьвет?
      I гэтым Лёйхтэнтрагер зноў пацэлiў у самы акурат: бо яно якраз тое, у чым Айцэн сам сабе найбольш баяўся прызнацца; вельмi добра ведае ён гiсторыю пра тое другое пiсьмо, якое напiсаў цар Давiд свайму камандуючаму Ёаву й перадаў праз Урыю; толькi з той розьнiцай, што ў яго, Айцэна, няма прыгожай жанчыны, як Вiрсавiя ў Урыi, ён рулюе на дзеву Штэдэр, якая, на жаль, хоць i ня зусiм бязьмясая i пляскатая, як паненка Агнэс тут у Магдэбургу, але й ня мае нiчога такога ў сабе, каб за яе душылiся й прападалi.
      - Магчыма, ён павiнен быў напiсаць гэта, - кажа далей Лёйхтэнтрагер, - але ён нiколi так ня зробiць; мы ж ведаем Лютэра, ты й я, ён не напiша нiчога такога, што можа паказаць людзям, што ён толькi зноў выпусьцiў у сьвет чарговага пабожнага пустагаловiка.