Sed ni nelongtempe veturis, kiam ni renkontis Еќipon ventegpelitan enmaron, la mastoj perditaj, kaj ol Д‰io pli malbone, Дќia Еќipanaro ne havis uncon da viando nek pano dum dek tagoj. Mi donis al Д‰iu iom da nutraДµo, kiun ili manДќis kvazaЕ­ lupoj, sed timante ke trosato kaЕ­zus la morton, mi haltigis ilin.

TroviДќis en la Еќipo junulo kaj junulino, pri kiuj la Еќipoficiro juДќis, ke ili jam mortiДќis, kaj li ne havis la korforton por iri al ili. Mi eltrovis, ke ili malfortiДќis pro malsato, kaj estas kvazaЕ­ en la makzeloj de la morto; sed post iom da tempo ili ambaЕ­ resaniДќis, kaj, Д‰ar ili ne deziris reiri al ilia Еќipo, mi kunprenis ilin. Tial mi jam havis surЕќipe ok pli ol tiam, kiam mi ekvetunis.

Post tri monatoj de mia hejmforlaso, mi ekvidis mian insulon, kaj bone alterigis la Еќipon flanke de la rivereto, apud mia antaЕ­a domo.

Irante al Vendredo, mi demandas, ĉu li scias, kie ni nun troviĝas. Li ĉirkaŭrigardegis, kaj baldaŭ, kunefrapante la manojn, diris: “Ha, jes! Ha, tie! Ha, jes, ha, tie!” Baldaŭ li ekdancis tiaĝojege, ke mi lin apenaŭ povis deteni sur la ferdeko. “Nu, kion vi pensas, Vendredo,” mi diris, “ĉu ni tie-ĉi trovos ilin, kiujn ni lasis?”

Tutmute li staris tempeton, sed kiam mi parolis pri maljuna Jafo (kies filo Vendredo estas) la larmoj fluis malsupren lian vizaДќon, kaj lia koro malДќojiДќis.

“Ne, ne,” li diris, “Ne plu, ne, ne plu.”

“Kial vi tion scias?” mi demandis, sed li skuis la kapon, dirante, “Ho, ne, ho, ne, li morti longe, li grandaĝa viro.”

Jus tiam liaj akraj okuloj ekvidis kelke da homoj ĉe la supro monteta, kaj li diris, “Mi vidi virojn, tie, tie, tie!”

Mi ne povis vidi signon pri ili, sed ordonis pafi tri pafojn por anonci, ke ni estas amikoj, kaj ni baldaЕ­ ekvidis fumon suprenirantan Д‰e la flanko rivereta. Tiam mi ordigis la boaton, levis pacflagon, kaj surteriДќis kun Vendredo, la franca pretro kaj kelkaj el la Еќipanaro. Ni Д‰iuj havis armilojn, Д‰ar ni ne sciis Д‰u troviДќus malamikoj sur la insulo, sed poste eltrovis, ke singardemo ne estas necesa. La unua viro, kiun mi ekvidis Д‰e la rivereto, estis mia malnova amiko, Karlo de Hispanujo, kiun antaЕ­e, mi prenis el la manoj de la ruДќaj homoj.

Mi komandis al Д‰iuj boate, ke ili ne surteriДќu, sed Vendredon mi ne povis deteni, Д‰ar li ekvidis maljunan Jafon. Ni staris rigardante lin, kiel li kvazaЕ­ flugas al la maljunulo laЕ­sage, kaj Д‰irkaЕ­prenas lin, karesis kaj sidigas lin en la ombron; poste, li forstaras spaceton por rigardi lin tutanime en okuloj, simile al oni rigardas artverkon. Tiam, mano en mano li kondukas lin tien kaj reen laЕ­ la marbordo, iafoje venante al la boato por alporti al li kukon aЕ­ trinketon da rumo; poste, li residigis lin sur la teron, dancadis Д‰irkaЕ­ li, dume dirante al li strangajn rakontojn pri Д‰io, kion li vidis de kiam li kaj maljuna Jafo laste kunestis.

Karlo kaj liaj amikoj portis pacflagon laЕ­ la mia, kaj unue, Karlo ne eltrovis kiu mi estas; sed, kiam mi parolis kun li lialingve, li suprenДµetegis la brakojn, kaj diris, ke li hontas ne rekonante la vizaДќon de la viro, kiu foje venis por savi lin. Li kore premis mian manon, kaj poste kondukis mi al mia antaЕ­a domo, kiun li nun transdonis al mi.

Mi ne eltrovus la lokon pli malfacile se mi neniam loĝus tie: la arboj estis tiel multaj kaj densaj, ke neniu povis atingi la domon alie ol laŭ tiaj kaŝitaj vojetoj, kiujn povis eltrovi nur tiuj, kiuj ilin faris. “Kial vi konstruis tian fortikan palisaron ĉirkaŭ vi?” mi demandis; sed Karlo respondis, ke mi mem konsideros ke estas necese tion fari, certe post kiam mi aŭdas pri ĉio kio okazis.

Tiam li venigis la antaŭajn ŝipanojn de la ŝipo de Paŭlo, sed mi ne povis diveni, kiuj ili estas, ĝis Karlo diris, “Jen, sinjoro, estas kelkaj el la viroj, kiuj ŝuldas al vi al vivon.”

Tiam, ili vice venis al mi, ne kvazaЕ­ antaЕ­e, malДќentila Еќipanaro, sed simile al altranguloj, kiuj estas kisontaj la manon de sia reДќo.

La unua afero por mi estis aЕ­di pri Д‰io kio okazis sur la insulo de kiam mi Дќin lasis.

TaЕ­gas, ke mi jen paЕ­zu mian rakonton por diri ke kiam mi estis lastfoje sur la insulo, mi elsendis Karlon kaj Jafon al la kontinento por allogi kelkajn el la amikoj de Karlo, kiuj ДµetiДќis tien sur la marbordon sunvoje de Hispanujo. Kompreneble mi tiam neatentis, ke Еќipo troviДќas tiel proksime por alporti min al mia naskiДќlando. Tial, reveninte al la insulo, Karlo kaj Jafo trovis, ke mi jam foriris, kaj anstataЕ­ ol mi, jen troviДќis kvin fremduloj.

Tiuj-Д‰i kvin viroj estis parto da Еќipanoj, kiuj elДµetis PaЕ­lo el lia Еќipo. Du el ili, kies nomoj estas Samo kaj Jo, ne estis tiaj malbonuloj kiel siaj kunuloj, kiuj estis bando da friponegoj, kies Д‰efo estis nomita Vilhelmo. Forirante de la insulo en la Еќipo de PaЕ­lo, mi kunprenis Samon kaj Jon surЕќipe, sed Дµus kiam mi estis ekveturonta, ili eniris unu el la boatoj de la Еќipo, kaj reveturis al la insulo por kuniДќi kun siaj tri amikoj.

Mi nun estas rakontonta, precize laЕ­ mi Дќin aЕ­dis de Karlo, Д‰ion, kio okazis sur la insulo de kiam mi Дќin forlasis. Vidante, ke siaj du kunuloj revenis por kuniДќi kun ili, Vilhelmo kaj liaj anoj bojkotis ilin, nek permesis al ili loДќi kun ili nek partopreni en la nutranДµo. Tial Samo kaj Jo devis vivi laЕ­eble por si mem per severa laborado, kaj ili domiДќis flanke de la insulo, kie ili konstruis kabanon kaj budon, kaj elfaris farmon.

Por ke mi estu justa al Vilhelmo mi Д‰i-tie devas diri, ke, kvankam li estis malbonulo, li faris du bonfaraДµojn, kiam Karlo kaj liaj amikoj revenis al la insulo: li donis al ili nutraДµon por manДќi, kaj li metis en la manojn de Karlo mian letereton, kiel ankaЕ­ longan rulpaperon, sur kiun mi jam elskribis, kiamaniere ili povos baki panon, zorgi pri la kaproj, dissemi la grenon, sekigi la vinberojn, kaj fari potojn kaj argilvazojn, laЕ­ mi faris.

Dum iom da tempo Karlo kaj lia anaro prosperis en mia antaЕ­a hejmo: ili havis la uzon de ambaЕ­ domo kaj kaverno, kaj en-el-iris laЕ­vole.

Karlo kaj Jafo faris la laboron, sed pri Vilhelmo kaj liaj anoj, ili nenion faris esceptinte mortpafi bindojn Д‰e la marbordo. Nokte reveninte hejmon, ili sendankeme manДќis de Д‰ia bonmanДќaДµo en la domo, plie agis laЕ­ la hundo en la stalo de la bovo: ne dezirante manДќi, ili ne permesis la ceterajn manДќi. Ne decus paroli pri tiaj aferetoj, sed pro ili fine okazis disputego kun la ceteraj, kaj ilia malamo tiom kreskis, ke karno kaj sango ne pli longe povis tion elporti.

Reveninte de la kontinento, Karlo — kiun mi nun nomos “ĉefo” ĉar li ĉefis la ceterajn — volas permesi, ke la kvin viroj el la ŝipanaro de Paŭlo loĝu en la domo, kiel bonamikoj; sed, la tri friponoj ne volis aŭdi pri tio; tial la ĉefo donis al Samo kaj Jo grenon por dissemi, kaj iom da pizoj, kiun mi antaŭe lasis sur la insulo; ili baldaŭ lernis fosi, kaj planti, kaj fari plektbarilojn ĉirkaŭ la kampo, laŭ tiu, kiun mi priskribis por ili; kaj, vivi virte.

Tion observante, la tri malbonuloj estis ĵaluzaj; ektedis kaj ekenuis ilin; dirante, ke la insulo al si mem apartenas; kaj neniu, ne pagante luprezon, havas rajton starigi konstruaĵojn sur ĝi. Samo kaj Jo unue pensis, ke tio estas ŝerco; kaj diris, “Venu, sidiĝu, kaj rigardu, kiajn belajn domojn ni konstruis; kaj diru al ni, kiom da luspezoj vi deziras, ke ni pagu, kaj en kia monspeco vi preferas ĝin ricevi.”

Sed Vilhelmo baldaŭ klare montris, ke ili ne ŝercas; ĉar, li ekbruligis torĉon, kaj ĝin almetis al la dom— tegmento, kaj ĝin bruligus, se Jo ne tuj surmetus sian piedon sur la torĉon kaj estingus ĝin. Tio, tiom furiozigis Vilhelmon, ke li lin atakis per stango, kiun li tenas en la mano, kaj nun okazis kruelega batalado, kiu finiĝis tiamaniere, ke la tri friponoj forkuregis. Sed tempete, ili revenis kaj piedpremis la grenon, kaj mortpafis la kapridojn.

Fine la malamo de Vilhelmo kaj liaj anoj tiom pligrandiДќis, ke ununokte, ili ekiris kun pafarmiloj por mortigi Samon kaj Jon dumdorme. Sed veninte al iliaj kabanoj, ili neniun trovis; kaj Vilhelmo diris, “Ha! jen la nesto, sed la вЂbirdoj’ forflugis!” Tiam ili disrompis Д‰ion kion ajn ili povis ruinigi, ne lasante bastonon, nek signon por montri kie la kabanoj antaЕ­e staris; kaj ili elradikis Д‰iujn arbetojn, kaj disДµetis ilin renverse.

AЕ­dante pri la friponaДµojn, la sango de Karlo kaj liaj anoj ekbolis; sed Д‰io, kion Vilhelmo diris, estas, “Al vi sinjoroj вЂAД‰uloj’ de Hispanujo, ni faros tiel same, se vi ne ЕќanДќos viajn manierojn.” Tiam Karlo deprenis iliajn pafilojn kaj tranД‰ilojn, kaj ordonis, ke ili estu Д‰enligataj. Sentante tian pikan revenДќon, la tri friponoj baldaЕ­ malvarmetiДќis, kaj deziregis paciДќon, kaj rericevi siajn armilojn, kaj liberiДќi. La Д‰efo diris al ili ke li iutempe liberigos ilin; sed ke li ilin ne domigos, kaj ke li ne redonos la pafilojn antaЕ­ ol tri aЕ­ kvar monatoj.

Fine, ili petegis ke Karlo kaj liaj anoj ilin reenmetu, kaj donu al ili panon por manДќi, Д‰ar ili ne havis alie ol ovaj nutraДµon Дќisnune. Sed la Д‰efo diris, ke li neniom cedos Дќis poste ili Дµuros rekonstrui la kabanojn detruitajn. Tiam ili alДµuris.

Unu tagon Vilhelmo kaj liaj du kamaradoj kaprice iris al la kontinento por kapti kelke da ruДќaj homoj, kaj hejmporti ilin por sklavoj, por ke ili faru la tedlaboron.

Дњoje Karlo deziregus forestigu tiajn virojn, pri kiuj li neniam povis konfidi, sed bonafide diris al ili, kiel malsaДќa li konsideras la projekton. Tamen, ili estis decidaj, kaj li donis al ili el la provizo Д‰ion, kion ili bezonos, kaj boategon por la veturo; kaj ilin adiaЕ­ante, neniu pensis, ke ili revenos al la insulo. Sed jen! post tri semajnoj ili ja revenis. Ili diris, ke ili trovis teron post du tagoj, kaj la ruДќaj homoj donis al ili radikojn kaj fiЕќojn por manДќi. Ili kunportis ok gesklavojn, tri virojn kaj kvin knabinojn, doninte antaЕ­e al la bonmastro hakilon, fosilon, ЕќraЕ­bon, kaj malnovan Еќlosilon.

Koncerne tiuj-Д‰i junaj sklavinoj Karlo kaj la ceteraj viroj ne deziris edziДќi kun ili, tial la kvin viroj el la Еќipanaro de PaЕ­lo lotis, kaj Дќiu ricevis unu kiel edzinon, sed la sklavoj faris la laboradon, kvankam ne estis multe da laboro por ili. Tamen, unu el ili forkuris al la arbetaДµo, kaj ni ne povis lin trovi; kaj car kelkaj el la sovaДќaj gentoj alvenis sur la insulo por festeni kaj dancadi, Karlo iom timis, ke li reiris kun ili, kaj reveninte hejmon sendanДќere, li certe diros sian genton pri la loДќejoj de la blankuloj.

Unu nokton Karlo sentis tre malkvieta enanime, kaj tute ne povis dormi. Li kuŝiĝis sed ne trankviliĝante li leviĝis kaj rigardis eksteren. Li ne povis vidi ion, ĉar la nokto estis tro malluma, kaj li rekuŝiĝis. Sed ne estas ripozo. Ne sciante la kaŭzon de tia senripozo, li vokis unu el siaj kunuloj, parolante al li pri liaj timoj “Kion vi diras!” respondis li “eble sovaĝa gento surteriĝis, kaj ilia boatbruado vin maldormigis.”

Tiam ili rapidis al la supro monteta, kien mi ofte iris; de tie ili vidis tra vidilo boataron da pli ol dudeko da boatoj, plenaj je viroj havante pafarkojn, sagojn, bastonegojn, glavojn lignajn, kaj similajn batalilojn; kaj certiДќis, ke la alvenantoj estas bando da sovaДќuloj; venante por rabegi la blankulojn.

Iliaj boatoj ankoraЕ­ estis malproksime enmare, tial Karlo kaj anoj havas kelke da horoj por pripensi tion, kion faru. Lia nombro estante tiom malmulta, Karlo konsideris saДќe kaЕќi kaj gardi.

Unue, ili sendanДќeriДќis la edzinojn kaj provizojn en la arbaro densparte. Tiam, tuj kiam ili vidis, ke la ruДќuloj surteriДќis kaj aldirektis la iradon, ili enpelis la kaprojn en la arbaron por vagadi laЕ­vole, por ke la ruДќaj homoj opiniu ilin sovaДќaj.

Tuj Karlo kaj anoj grupiДќis, memstare kaj brave. Du virinojn oni ne povus deteni, kiuj ekiris por batali pafarke. Karlo, Д‰efo de la insulo Д‰efis, sed li nomis Vilhelmon, komandanton de unu grupo, Д‰ar li nun montris tiom da fideleco, saДќeco kaj akra sento, ke Д‰iuj juДќas bone pri la lerteco kaj fervoro.

Ne havante armilojn por Д‰iuj, la Д‰efo donis al la sklavoj, longan stangon najipintan, kaj hakilon iliaflanke. Ili postenis en la arbetaДµo apud la loko sur kiu antaЕ­e staris la kabanoj bruligitaj, kaj tie ili atendis la ruДќajn homojn.

La kontraЕ­uloj nun alpaЕќis kun maltimaj kaj kruelegaj mienoj; ne orde sed amase diskure, al la loko kie Karlo atendas ilin. Kiam la unua bando tiom alproksimiДќis, ke ili estas en pafspaco, Karlo ordonis, ke siaj anoj pafu unuigite sur ilin; por ke tiuj, unue aperante falu mortigitaj, kaj ke teruro kaj timego ekkaptu la ceterajn.

Tiam la Д‰efo kaj grupo eliris el la arbarlimo, kie ili Дќistiam atendis, kaj tiam triflanke atakis la malamikojn pafilkape, glave, bastone, tiel brave, ke la ruДќuloj laЕ­te ekkriegis kaj forkuris laЕ­eble. Д€ar la Д‰efo ne volis postsekvi ilin, ili sendanДќere revenis marbordon, kie kuЕќas iliaj boatoj.

Sed ne finiДќis ilia malvenkego; Д‰ar, tiutage blovis granda ventego, tial la boatoj ne povis ekveturi; kaj, tiunokte ia alfluo Еќovis la plej multon da la boatoj tiel alte surteron, ke ili apenaЕ­ povis surmariДќi, kaj la ondoj disrompis kelke da ili.

Tagiĝon, vidante, kiel troviĝis la aferoj, ia ĉefo diris: “Se ni permesos tiujn virojn, ke ili eniras en siajn boatojn kaj reiras, ili sciigos al ia ceteraj el la gentoj surkontinentaj, ke ni estas tie-ĉi, kaj militoj neniam finiĝos tiel longe kiel ni vivos; sed, se ni ilin detenos tie-ĉi, kaj agos bone al ili, ili ne malutilos nin.” Tial, por certigi, ke ili ne lasu la insulon, la ĉefo ordonis ke iom da ligno de seka arbo alportiĝu, kaj bruligu la boatojn.

Tion vidante, la ruДќuloj kuris Д‰irkaЕ­ ia tuta insulo kun laЕ­taj kriegoj freneze, tiel ke Karlo unue ne scias kion fari pri ili; Д‰ar, ili piedpremis la grenon, kaj elЕќiras la vinberujojn Дќuste kiam la vinberoj maturiДќis, kaj faris multe da difektaДµo.

Fine la Д‰efo sendis la maljunan Jafon por diri al la ruДќaj homoj sialingve; ke, bone estos al ili; ke, indulgos lian vivon; ke, donos parton da la insulo al ili por loДќejo, se ili restos laЕ­lime, kaj grenon kaj rizon por planti, kaj panon por manДќi Дќis la rikolto.

La malfeliĉuloj treege gojis, ĉar ili ricevas tiajn bonajn pacigojn, kaj ili baldaŭ lernis fari ĉiuspecojn da objektoj el kano kaj ligno, kiel seĝoj, skabeloj kaj litoj; kaj ili ĉion faris lerte, post kiam instruiĝis. De tiam ĝis mi revenis al la insulo ne vidis miaj amikoj sovaĝulon.

Kiam mi aЕ­dis tiun rakonton de Karlo, mia koro frapas rapide pro la grandaj danДќeroj, kiujn ili travivis; sed mi Дќojis Д‰ar nun loДќas pace tiuj gentoj de la Granda Raso en tia spaceto sur mia insulo, kiu unue ne enhavis iun krom mi.

Mi miris pro la ЕќanДќo sur la insulo; la arboj kreskiДќinte, dometoj konstruiДќinte, kaj la granda parto de la tero kultuniДќinte. La dometo de Vilhelmo ja estis artvenko; Дќi havas fortikajn fostojn Д‰e la kvaranguloj; la muroj kaj la tegmento estis faritaj el kanoj arte plektitaj; Дќi havas tegmenton rizpajlan, kaj grandegan folion supre por Дќin Еќirmi kontraЕ­ la sunbrilo.

Mi nun diris al Karlo, ke mi ne venis por forpreni lian viraron, sed por alkonduki homojn, kaj por alporti Д‰ion tian, kion ili bezonos, por ke ili povu gardi siajn domojn kaj kuraДќigi iliajn korojn.

La morgaŭan tagon mi faris festenegon, kaj la kuiristo de la ŝipo venis surteron por ĝin pretigi. Ni alportis kelkajn postkvaronojn da salbovaĵo kaj porkaĵo, pelvon da punĉo kaj iom da biero kaj francaj vinoj; Karlo donis al la kuiristo kvin kapridojn por rosti; tri, elsendonte al la ŝipanaro por ke ili siaparte povu festeni freŝviande de la terbordo.

Mi donis al la viroj tutan vestaron, ambaŭ por varmaj kaj malvarmetaj tagoj; robojn kaj ŝalojn por la edzinoj; ne estas neceso por mi diri, kiom ili ĝojis pro tiaj donacoj. Tiam mi elprenis sufiĉan provizon da iloj; ĉiu viro ricevante fosilon, rastilon, hakilon, levilon, segilon, tranĉilon, armilaron kaj ĉion, kiom ĉiu eble bezonos.

Vidante, ke regas bonvolo Д‰iuflanke mi kondukis surtere, la gejunulojn, kiujn mi antaЕ­e prenis el la duonmorte de malsato. La knabino estis edukita zorge, kaj Д‰iuj Еќipanoj Еќin laЕ­das. AmbaЕ­ Еќi kaj la junulo deziris resti sur la insulo, laЕ­e la franca pretro; tial mi donis al Д‰iu pecon da tero, sur kiu ili konstruis tendojn kaj garbejojn.

Mi estis alkondukita kun mi lertmetiistojn al la insulo, unu el kiuj povis elfari ĉiajn aferojn, tial mi nomis lin “Jako de Ĉiametio.”

Unu tagon la franca pretro demandis min ĉu mi lasos Vendredon sur la insulo. “Ĉar per li,” li diris, “mi povus paroli al la ruĝaj homoj ilialingve, kaj instrui ilin pri la diaj aferoj; kaj, ĉu estas necese, por mi diri, ke tio estas la kaŭzo, pro kiu mi venis ĉi-tien.” Mi sentis, ke mi ne lasus Vendredon por la tuta mondo, tial mi respondis, ke se mi decidus lasi lin, mi estus certa, ke Vendredo ne lasus min.

Eltrovinte, ke Д‰io estas bonstata sur la insulo, mi rebonstatigis mian Еќipon, por ke mi unufoje plu lasu tiun terbordon.

Irante fine al la ŝipo, la junulo, pri kiu mi ĵus parolis, alproksimiĝas kaj diras, “Sinjoro, pretron vi kondukis ĉi-tien kun vi, kaj dum vi ankoraŭ ĉeestas ni deziras la edziĝon de du el ni.” Ŝajnis al mi certe, ke unu estas la junulino, kaj ke la junulo deziras edziĝi kun ŝi. Tial mi parolis iom varmvoĉe kaj diris al li, ke li bone pripensu la aferon, ĉar la junulino ne estas edukita samrange laŭ li. Sed ridetante li diris, ke mi juĝas malprave; estas Jako de Ĉiametio, por kiu li petegas.

Tion aЕ­dante, mi multe Дќojis, Д‰ar mi sciis, ke la junulino estas laЕ­eble bona, kaj mi juДќis, ke Jako estas bona; tial, samtage mi donis Еќin al li, por ke Еќi estu lia edzino. Ili estis havontaj pecegon da tero por kreskigi rikolton sur Дќi, kaj domon, kaj budojn por iliaj kaproj kaj provizoj.

La insulo nun estis planata jene: Okcidentparto resti senkultura, tiel ke surteriДќante, la sovaДќaj gentoj povos veni-deiri, neДќemante iun. Malnova domo esti por la Д‰efo kaj Д‰iuj la arbetaДµoj nun etendante Дќis la rivereto; sudparto por la blankuloj; kaj la nekulturita parto de la insulo por la ruДќuloj kies boatojn ni bruligis.

Mi pripensis, ke estas unu donaco, pri kiu mi jam ne pensis, nome la libro de la Dia Vorto; kiun mi sciis, donos al ili novan forton por laborado, kaj helpos al ili elporti la tentojn de la vivo. Tial mi ordonis, ke ĉiuj kolektu ĉirkaŭ mi, kaj levante tiun-ĉi Ĉeflibron, mi diris, “Ĝin ŝatu! Ĝin metu al la koro! ĉar ĝi enhavas vortojn, kiuj elvenis el la lipoj de Kristo nia Sinjoro, kiujn Li parolis al ni ame, por nin tiri al Si mem. Ĝisnune, vi ne havis tian libron sur la insulo. Sendube, tiuj-ĉi riĉaj kampoj; tiuj-ĉi riĉaj rikoltoj; tiuj-ĉi brilaj ondoj, kiuj lavas la bordojn ĉirkaŭante vin, pruvos al vi, ke estas Granda Dio, Dio de amo; sed, tia evidentaĵo ne estas sufiĉo, ne dirante al ni pri la saĝeco kaj la amo de Dio; kaj nin lasas en mallumo pri la mondo venonta, mondo brila pro amo kaj paco; kaj, kiel ĝin atingi.

Nun estinte sur la insulo unu monaton; kvinan tagon de Majo mi denove ekveturis kun mia bona Vendredo, Д‰iuj dirinte al mi, ke ili restos Дќis mi revenos por forporti ilin.

Ferdeke, mi Дµetis longan rigardon sur ilin, kaj tiam kaЕќis mian vizaДќon en la manojn.

Veturinte tri tagojn, kvankam la maro estis glata kaj trankvila, mi vidis, ke ŝajnas iom nigra ĝi unuloke, kaj aŭdis, ke unu el la ŝipanoj krias “Teron!” Sciante, ke la terbordo ne estas proksima, mi ne povis diveni la kaŭzon; tial mi ordonis la ŝipoficiron, ke li supreniru la maston ĝispinte por eltrovi per la vidilo tion. Li malsupreniris kun la malbonnovaĵo ke troviĝas multe da dudekoj de boatetoj plenaj je sovaĝuloj, rapide alproksimiĝantaj kun kruelegaj mienoj.

Venante pli proksimen, mi komandis, ke la veloj estu faldataj, kaj la Еќipo haltigata, kaj sciante, ke la plejmalbonaДµo, kiun tiuj viroj povos fari, estus nian Еќipon bruligi mi mallevigis la boatojn, alligante unu al la antaЕ­a kaj unu al la posta parto de la Еќipo.

Tiamaniere ni atendis la malamikon, kaj tempete ili nin atingis, intencante, mi pensis, nin Д‰irkaЕ­i. Unue ili ektimegis pro la grandeco de la Еќipo, sed baldaЕ­ tiom alproksimiДќis, ke niaj Еќipanoj signodonis lin, ke ili foriДќu, neintence, tio kaЕ­zis batalon kun ili. Ili pafis sur niajn boatojn nubon da sagoj, kiujn niaj Еќipanoj detenis per tabuloj por Еќildoj. Ni ne pafis sur ilin, kaj post duonhoro ili foriДќis enmaron, kaj poste denove revenis al ni.

Mi ordonis, ke miaj Еќipanoj ordigu la pafilojn, kaj sin kaЕќu por esti sendanДќeraj pri la sagoj, se ili pafus; tiam mi sendis Vendredon sur la ferdekon por alvoki la sovaДќulojn ilialingve, kaj demandi, kion ili intencas. Eble ili ne komprenis, kion li diras, sed tuj, kiam li ekparolis, mi aЕ­das lin ekkrii, ke ili estas pafontaj. Estis tro vere; ili flugigis densan nubon da sagoj, kaj al mi estis profunda malДќojo ke Vendredo falas mortpafita. Neniu alia estis proksime, sed li estis mortpafita per tri sagoj, kaj tri plu falis apuden. Mi tiom freneziДќis, ke mi Дќojus subakvigi Д‰iujn ilian boatojn, tial mi allasis, ke la viroj Еќargis kvin pafilojn per kugletaДµo kaj kvin per kuglaДµo, kaj mi redonis al ili tiel kruelegan pafadon, kiel ili antaЕ­e neniam vidis.

Tiam stranga sceno montriĝis al niaj okuloj, kaj neniaj vortoj povas priskribi la teruron kaj timegon, kiuj ekkaptis ilin ĉiujn, ĉar la plejmulto el iliaj boatoj estis fendataj kaj subakvigataj — tri aŭ kvar per unu pafo. La ceteraj forveturis remileble.

Ni enprenis unu malfeliĉulon, kiu naĝis vivsave, sed lia parolado estis tiel stranga, ke kornbruo laŭ multe sciigus al mi. Unue, li ne volis manĝi aŭ paroli, kaj timante ke li mortsopiru, por kuraci lin, ni lin forportis boate, kaj ĵetis en la maron, kaj signodonis al li, ke ni ne savos lian vivon, se li ne parolos kaj manĝos: Li naĝis ĉirkaŭ kaj ĉirkaŭ la boato, kaj fine signodonis, ke li faros kiel ni al li ordonos, tial ni enprenis lin en la boaton.

Post lerniginte iom da vortoj, li diris al mi, ke lia gento kaj kvar plu alvenis kun reДќoj por batalegi.

“Sed kial,” mi diris, “kaŭzis ilin alproksimiĝi al ni?” Al tio li rediris, “por ke vi vidu batalegon.”

Tiel, pro tio, mortiДќis Vendredo, kiu tiomjare, estis tiel bona kaj fidela al mi! Mia koro malleviДќis pro malДќojo. Ni envolvis lin en mortkitilon, kaj kun profunda malДќojego, entombigis lin en la maro.

Favoran venton, ni veturis al Д€iuj Sanktuloj Golfeto, kaj tie ni trovis la unumastЕќipon, kiu ni antaЕ­e alkondukis tien de la hejmlando, kaj kiun mi intencis alsendi al mia insulo kun viroj kaj provizaДµoj, post kiam mi sciiДќus, kiel troviДќis Д‰io tie.

Д€ar unu el miaj Еќipanoj deziregis reiri al la insulo en Дќi, mi diris, ke Д‰iuokaze li tion faru, tial mi transdonis al li por lia sklavo la ruДќulon, kiun mi havas sur la Еќipo. Mi ankaЕ­ eltrovis, ke unu viro, timante la eklezion Hispanujan, Дќojus, se tie li kun edzino kaj du filinoj loДќus sendanДќeraj; tial mi alkondukis ilin surЕќipon, kaj sendis kun ili tri laktobovinojn, kvin bovidojn, unu Д‰evalon, kvar Д‰evalidojn, kaj dudekon da porkoj: Д‰iuj, mi poste aЕ­dis, alvenis sendanДќere. Lasinte mian insulon nun por Д‰iam mi nun nenion plu diros pri Дќi. Mia vivrestaДµo pasiДќis pleje en landoj laЕ­ malproksimaj de hejmo. De la Golfeto de Д€iuj Sanktuloj mi veturis rekte al Bona Espero. Tie mi lasis la Еќipon, por resti surtere.

Mi tuj amikiĝis kun diverse viroj de Francujo, kaj du Hebreoj, kiuj antaŭe venis al la promontoro por komerci. Mi trovis, ke iom da komercaĵoj, kiujn mi alportis kun mi de la hejmo multege valoras, kaj vendante ilin, mi gajnis multan monon, kaj mi aĉetis alteprezajn ŝtonojn, ĉar tiuj postulas nur malgrandan spacon.

Pasiginte naŭ monatojn ĉe la Promontoro de Bona Espero, ni pensis, ke estus la plej bona afero, kiun ni povas fari, dungi ŝipon, kaj velveturi al la Spicaj Insuloj por aĉeti kariofilojn; tial ni dungis ŝipon kaj virojn por ĝin veturigi, kaj ek— veturis. Ni veturis de haveno al haveno diverse, aĉetis kaj vendis komercaĵojn, kaj pasigis ses jarojn en tiu-ĉi parto de la mondo.

Fine ni pensis, ke ni foriros kaj serĉos novajn scenejojn; kaj baldaŭ ni renkontis strangan klason da homoj, kiel vi diros, leginte tiun-ĉi rakonton, kaj rigardinte la illustraĵojn.

Surteriginte, ni aĉetis grandan domon kanan, kiu kavas ĉirkaŭ ĝi altan kanan palisaron, por ekster— adi ŝtelistojn, da kiuj, ŝajnis al mi, estas multe en tiu lando. La nomo de la urbo estas Ĉingo, kaj ni eltrovis, ke la foiro kiu teniĝis tie unu fojon ĉiujare ne okazos ĝis post tri aŭ kvar monatoj; tial mi ordonis, ke la ŝipo reveturu al la Promontoro, ĉar ni intencis nun restadi iom da tempo en tiu parto de la mondo, por iri ĉirkaŭrigardante de loko al loko, kaj poste reveni al la foiro de Ĉingo.

Mi unue iris al urbo tre vidinda, iom de la terbordo, konstruis kun rektaj stratoj kvadratangule.

Sed mi devas diri, ke reveninte al mia naskiĝa lando, mi miregis pro la flataĵo de miaj konatoj pri la riĉeco kaj komerco tiuparto monda, ĉar, mi trovis, ke la viroj estas nur amaso da sklavaĉoj, kiuj povas fanfaroni nur pro malmulto da artoj aŭ lertaĵoj, kaj ke iliaj manieroj estas preskaŭ tiel krudaj kiel tiuj de la rugaj homoj, kiujn mi lasis sur mia insulo.

Kia estas ilia komerco kompare al la nia, aŭ de Francujo aŭ Hispanujo? Kiaj estas iliaj havenoj kun malmulto da ĝunkoj kaj barkoj, kompare al niaj multenombroj ŝiparoj? Unu el niaj militŝipoj povus subakvigi ĉiujn iliajn ŝipetojn, unu vico da Francaj soldatoj venkus ĉiujn iliajn bravulojn; mi estas dirota la samon pri iliaj havenurboj, kiuj ne povos elteni unu momenton tian sieĝon, kia ni sieĝus ilin. Post tri semajnoj ni venis al ilia cefurbo, kie ni havigis grandan provizon da teo, ventumiloj, ŝaloj, pletoj, kaj kruda silko, kion ni metis sur la dorsojn de niaj muloj, kaj ekiris norden. Estis kun ni kelke da riĉaj Skotoj, kiuj venis tien por komerci.

Sciante, ke survoje ni eble renkontus ĉiuspecajn riskojn, ni kunprenis viraron por deteni la sovaĝularon, vagante de loko al loko tra la tuta lando. Ni havis kvin gvidistojn. kaj ĉiujn niajn monerojn ni kunmetis en unu monujon por aĉeti nutraĵon survoje, kaj por pagi niajn gvidistojn.

Ni elektis Д‰efon por komandi, se estus necese batali por la vivo, kaj ni multe bezonis lian lertecon.

Д€iuflanke, ni vidis homojn fabrikante tasojn, pelvojn, kaj botelegojn Д‰iaforme elpenseble el bela argilo, kaj tio estas la argilaДµo, kiu havas tian famon: la Д‰efkomercaДµo en tiuparto monda.

Unu objekton, diris la gvidisto, li montros al mi, kiun oni ne povas vidi aliloke (kaj kiun mi vere ne povis ridmoki, kiel pri multaj aferoj, kiujn mi vidis tie), jen estas domo tute konstruita el samaĵo laŭ la teleroj kaj tasoj, kiujn ni uzas, sed multe pli bela. “Kiel granda estas tiu-ĉi domo?” mi demandis, “Ĉu ni povas meti ĝin sur muldorson?” “Sur muldorson!” respondis la gvidisto, “Ja, du dekoj da homoj loĝas en ĝi.” Tiam li kondukis nin por vidi tiun-ĉi strangan vidaĵon, kiu vere estas granda domo, konstruita per palisetoj, sur kiuj estis pendigitaj plataĵojn el la plej bona materialo, kiun oni povas fari el argilo. Ĝi havas brilan glazuron sur ĝi, kiu brilas en la sunlumo kvazaŭ vitro. Ĉe la flankoj de la domo estas folioj kaj helikformaj ornamoj, pentritaj per blua kolorilo, kaj la ĉambraj muroj estis faritaj el malgrandaj platoj en ĉianuanca ruĝaj, bluaj, kaj verdaj koloroj, kun iom da oro sur ili diverse tre strangforme, sed farita bonguste; kaj ĉar la sama speco de argilo estis uzita por kunigi la platojn, oni ne povas vidi, kie ili kuniĝas. La plankoj de ĉiuj ĉambroj estas samaĵoj, kiel ankaŭ la tegmento, sed tiu-ĉi estas tute nigra por deteni la varmegon de la sunradioj. Se mi havus pli multe da tempo, mi estus ĝojinta vidante plu pri tiu-ĉi stranga loko, ĉar estas fiŝlagetoj, aleoj kaj kortoj, ĉiuj faritaj simile.

Tiu stranga vidaДµo min detenis du horojn de miaj kunuloj; reveninte al ili, mi pagis punmonon al nia Д‰efo, Д‰ar li kaj la ceteraj tiel longe atendis pro mi; ja ni multe riskis, ne restinte kun la ceteraj.

Post du tagoj ni atingis la Grandan Muron, kiu estis konstruita kiel fortikaДµo por gardi la landon kontraЕ­ la sovaДќularoj, libere vagantaj tra la ebenaДµoj okcidente. Дњi sin etendas la tutan longecon de la lando, kaj turnas, kaj tordas, kaj estas tiel alta, ke estas supozita, ke malamikoj Дќin ne povus suprenrampi; se tiel, nenia muro ilin povus halti.

Nia Д‰efo permesis, ke kelkaj el ni iru por Д‰asi, kiel ili Дќin nomas, sed kio estas tie por Д‰asi krom Еќafoj! Sed estante sovaДќaj kaj rapidaj, ili ne estas malbona Д‰asaДµo, kiel baldaЕ­ montriДќis; ili iras arege.

Dum tiu-Д‰i Д‰aso ni renkontis kelkajn sovaДќularojn, pri kiuj mi jam parolis. Bandoj da ili vagas de loko al loko, por rabi kaj mortigi Д‰iujn, kiujn ili renkontas. Ili ne konas lertmilitadon, nek strategion, iliaj armiloj estas nebonaj; iliaj Д‰evaloj nur malbonaj, malgrasaj bestoj; tute ne taЕ­gaj por tedlaboro.

Tuj kiam tiuj viroj nin ekvidis, ili kornblovas kelke da notoj, kies sono estis tute nova al mi. Ni pensis, ke ili alvokis siajn anojn al si, kaj, tiel estas; Д‰ar, baldaЕ­, laЕ­a bando venis por kunigi kun ili, kaj laЕ­ mia opinio Д‰iuj estis malproksimaj mejle.

Tuj kiam unu el la Skotoj, kiuj estas kun ni, aЕ­dis la kornblovegon, li diris, ke ne perdu tempon sed staru en vicon, kaj ilin ataku. Mi diris al li, ke ni batalos la friponojn, se li nin komandus.

Ne viciДќante, ili staris disamase, kaj rigardis nin sovaДќe. Sed vidante, ke ni atakos, ili pafis sagojn, kiuj kvankam boncelite, nin ne atingas. Ni haltis por pafi, tiam alrajdis laЕ­eble por ataki ilin, glavon enmane, komanditaj de la kuraДќa Skoto.

Tuj kiam ni atingis ilin, ili kuregis dekstren kaj maldekstren, sed tri el ili, ĉiu havante glavegon, sin defendis kaj laŭeble penis revoki la ceterajn. Nia Skoto rajdadis proksimen al ili, kaj pafiltenile deĵetis unu de lia ĉevalo, mortpafis alian, kaj la tria forkuris. Tiel finiĝis la batalo. Ĉio kion ni perdis, estis la ŝafĉasaĵo; neniu estis vundita.