Антуан дэ Сэнт-Экзюпэры
      Маленькi прынц
      Казка
      Пераклала Нiна Мацяш
      ЛЕОНУ ВЕРТУ
      Шчыра перапрашаю дзяцей за тое, што я прысвяцiў гэтую кнiжку даросламу. Скажу ў апраўданне: гэты дарослы - мой сама лепшы сябар. I яшчэ: ён разумее ўсе на свеце, нават дзiцячыя кнiгi. I нарэшце: ён жыве ў Францыi, дзе цяпер i голадна, i холадна. I яму вельмi патрэбна суцяшэнне. Калi ж ўсё гэта не апраўдвае мяне, я прысвячу сваю кнiжку, таму хлопчыку, якiм некалi быў мой дарослы сябар. Усе ж дарослыя былi спачатку дзецьмi. Праўда, мала хто з iх памятае пра гэта... То я выпраўляю сваё прысвячэнне:
      ЛЕОНУ ВЕРТУ, калi ён быў маленькiм
      I
      Мне было шэсць гадоў, калi ў кнiзе пра джунглi, якая называлася "Непрыдуманыя гiсторыi", я ўбачыў аднойчы дзiвосны малюнак. Змяя - страшэнны ўдаў - глытала драпежнага звера.
      У кнiзе гаварылася: "Удавы глытаюць сваю ахвяру цалкам, не жуюць. Пасля гэтага яны ўжо не могуць варухнуцца i цэлых паўгода спяць, пакуль не перавараць ежу".
      Я шмат разважаў пра поўнае прыгод жыццё ў джунглях i таксама намаляваў тое-сёе каляровым алоўкам. Гэта быў мой малюнак No 1.
      Я паказаў свой шэдэўр дарослым i пацiкавiўся, цi не страшна iм, калi яны глядзяць на мой малюнак.
      - А чаму капялюш павiнен наводзiць страх? - здзiвiлiся яны.
      На маiм малюнку быў зусiм не капялюш. На маiм малюнку быў удаў, якi праглынуў слана. Тады я намаляваў удава знутры, каб дарослым было больш зразумела. Але iм ўсё роўна спатрэбiлiся тлумачэннi.
      Дарослыя параiлi мне не маляваць удаваў нi звонку, нi знутры, а лепей больш цiкавiцца геаграфiяй, гiсторыяй, арыфметыкай i правапiсам. Вось так, у шэсць гадоў, мяне пераканалi адмовiцца ад блiскучай кар'еры мастака. Я быў збiты з панталыку няўдачай з малюнкамi. Дарослыя нiколi i нiчога не могуць зразумець самi, а дзецям надта ж утомна вечна тлумачыць iм, што да чаго.
      Такiм чынам, мне трэба было выбраць якую-нубудзь iншую прафесiю, i я пайшоў у лётчыкi. Дзе мне толькi не давялося быць! I геаграфiя сапраўды спатрэбiлася мне. Я мог з першага погляду адрознiць Кiтай ад Арызоны. Гэта вельмi карысна, калi часам заблудзiшся ўночы.
      За сваё жыццё мне давялося сутыкнуцца з многiмi сур'ёзнымi людзьмi. Я многа часу пражыў з дарослымi, быў вельмi блiзка знаёмы з iмi. Не скажу, каб пасля гэтага я стаў лепей думаць пра iх.
      Калi я сустракаў каго-небудзь з iх асяроддзя, хто здаваўся мне трошкi разумнейшым, я паказваў яму малюнак No 1, - я збярог яго i заўсёды насiў з сабою. Мне хацелася ведаць, цi сапраўды той чалавек кемлiвы. Але кожны дарослы заўсёды адказваў мне: "Гэта капялюш". I я ўжо не гаварыў з iм нi пра ўдаваў, нi пра джунглi, нi пра зоркi. Я прыстасоўваўся да яго паняццяў. Гутарыў пра брыдж i гольф, пра палiтыку i гальштукi. I дарослы быў дужа задаволены знаёмствам з такiм разумным чалавекам.
      II
      Так я жыў у адзiноце, i не было ў мяне анiкога, з кiм бы я мог па-сапраўднаму адвесцi душу. Але аднойчы, шэсць гадоў назад, мне давялося зрабiць вымушаную пасадку ў Сахары. Нешта зламалася ў маторы майго самалёта. Са мною не было нi механiка, нi пасажыраў, i трэба было самому ламаць галаву, як выратавацца. Я павiнен быў адрамантаваць матор альбо загiнуць. Маiх запасаў пiтной вады хапiла б ледзьве на тыдзень.
      I вось - мая першая ноч сярод бязмежных пяскоў пустынi, дзе на тысячы мiль наўкол - нiводнага селiшча. Чалавек, якi пасля караблекрушэння ўсё-такi ацалеў дзесьцi на плыце ў бязмежным акiяне, i той быў не такi адзiнокi. Дык уявiце сабе маё здзiўленне, калi на досвiтку мяне пабудзiў нечы тоненькi галасок:
      - Калi ласка... намалюй мне баранчыка!
      - Га!
      - Намалюй мне баранчыка...
      Я ўскочыў на ногi, нiбы нада мной грымнуў гром. Працёр вочы. Агледзеўся. I ўбачыў незвычайнага малыша, якi сур'ёзна разглядваў мяне. Яго партрэт я намаляваў пазней. Канечне, на маiм малюнку ён не такi прывабны, як на самой справе. Але гэта не мая вiна. Калi мне было шэсць гадоў, дарослыя пераканалi мяне, што мастака з мяне не атрымаецца, таму я так нiчога i не навучыўся маляваць, акрамя ўдаваў - звонку i знутры.
      Я на ўсё вочы глядзеў на гэты прывiд. Не забывайце, што я быў за тысячы мiль ад людскiх селiшчаў. Гэты ж малыш не быў нi разгублены, нi смяротна стомлены, нi смятротна галодны, ён не памiраў нi ад смагi, нi ад страху. Ён нiчым не нагадваў дзiцяцi, якое заблудзiлася ў пустынi, за тысячы мiль ад чалавечага селiшча. Нарэшце мова вярнулася да мяне i я спытаў:
      - Але... што ты тут робiш?
      Ён не адказаў на маё пытанне, а толькi зноў цiха-цiха i надзвычай сур'ёзна папрасiў:
      - Калi ласка, намалюй баранчыка...
      Калi нешта цябе надта ўражвае, не паслухацца нельга. Якой бы недарэчнасцю нi здавалася мне гэта, але тут, за тысячы мiль ад людскога селiшча, перад смяротнай небяспекай, я дастаў з кiшэнi аркуш паперы i аўтаручку. Толькi раптам я ўзгадаў, што вывучаў у асноўным геаграфiю, гiсторыю, арыфметыку ды правапiс, i трошкi незадаволена сказаў малышу, што я не ўмею маляваць.
      - Усё роўна, - адказаў ён. - Намалюй баранчыка.
      Але я ж нiколi не маляваў баранчыкаў! Я падаў яму адзiн з двух малюнкаў, на якiя быў здольны. Той, на якiм удаў у агульным выглядзе. Як жа быў я ўражаны, калi пачуў адказ малыша:
      - Не-не! Я не хачу слана ва ўдаве! Удаў вельмi небяспечны, а слон вельмi грузны. А ў мяне дома ўсё такое невялiчкае. Мне патрэбен баранчык. Намалюй баранчыка.
      I я намаляваў.
      Ён паглядзеў на малюнак i сказаў:
      - Не, гэты баранчык вельмi ўжо хворы. Намалюй другога.
      Я намаляваў. Мой новы сябар хораша, паблажлiва ўсмiхнуўся:
      - Ты ж сам бачыш... гэта не баранчык, а баран. З рагамi...
      Я зноў перарабiў малюнак. Але i гэты быў адхiлены, як папярэднiя.
      - Гэты надта стары. Я хачу такога баранчыка, якi жыў бы доўга-доўга.
      Тады, трацячы цярпенне, - мне ж трэба было хутчэй разбiраць матор, - я накрэмзаў.
      - Гэта скрынка, - раздражнёна буркнуў я. - А ў ёй сядзiць твой баранчык.
      Як жа я быў здзiўлены, калi нечакана мой юны суддзя ўвесь аж засвяцiўся ад радасцi:
      - Вось гэткага мне i трэба! Як ты думаеш, яму спатрэбiцца шмат травы?
      - А што?
      - У мяне яе мала...
      - Напэўна, хопiць. Я даю табе зусiм маленькага баранчыка.
      Ён схiлiўся над малюнкам.
      - Не такi ўжо ён i маленькi... Ты глянь! Заснуў...
      Вось так я пазнаёмiўся з Маленькiм прынцам.
      III
      Не адразу зразумеў я, адкуль ён з'явiўся. Маленькi прынц, якi лiтаральна засыпаў мяне пытаннямi, нiбыта i не чуў маiх. Толькi з паасобных, выпадкова сказаных слоў мне пакрысе адкрылася яго таямнiца. Так, калi ён упершыню ўбачыў мой самалёт (самалёт я маляваць не буду, гэта надта складаны для мяне малюнак), ён спытаў:
      - А гэта што за штука?
      - Гэта не штука. Гэта самалёт. Мой самалёт. Ён лятае.
      I я з гордасцю раслумачыў яму, што я ўмею на iм лятаць.
      - Як?! - усклiкнуў ён. - Ты ўпаў з неба?!
      - Так, - сцiпла пацвердзiў я.
      - Як забаўна!..
      I Маленькi прынц гэтак весела засмяяўся, што мне аж прыкра стала. Мне хацелася, каб ён паспачуваў мне.
      - Значыць, ты таксама прыйшоў з неба! - дадаў ён. - А з якой планеты?
      "Дык вось дзе разгадка яго таемнага з'яўлення тут, у пустынi!" - падумаў я i без усякiх хiтрыкаў спытаў:
      - Значыць, ты прыйшоў сюды з iншай планеты?
      Але ён не адказаў. Ён паглядзеў на мой самалёт i пакiваў галавой.
      - Ну, на гэтым ты сапраўды не мог прыляцець здалёк...
      I ён надоўга задумаўся. Потым дастаў з кiшэнi намаляванага баранчыка i стаў пiльна разглядваць гэты свой скарб.
      Можаце сабе ўявiць, якая цiкаўнасць апанавала мяне ад прызнання наконт "iншых планет". I я паспрабаваў дазнацца паболей:
      - Адкуль ты прыляцеў, малыш? Дзе гэта - "у цябе"? Куды ты хочаш забраць майго баранчыка?
      Ён з хвiлiну маўчаў, потым прамовiў:
      - От добра, што ты даў мне скрынку: буду заганяць у яе баранчыка нанач.
      - Ну вядома. А калi будзеш разумны, я дам табе i вяровачку, каб можна было прывязваць яго на дзень, i калочак...
      Гэтая прапанова прывяла ў недаўменне Маленькага прынца:
      - Прывязваць? Якая недарэчнасць!
      - Але, калi ты не прывяжаш яго, ён пойдзе невядома куды i прападзе.
      Мой сябар зноў весела засмяяўся.
      - Ды куды ж ён пойдзе?!
      - Абы-куды. Куды вочы глядзяць...
      Тады Маленькi прынц сур'ёзна сказаў:
      - Гэта не страшна. Там, у мяне, так мала месца.
      I з нейкай задуменнасцю дадаў:
      - Калi iсцi толькi куды вочы глядзяць, далёка не зойдзеш...
      IV
      Так мне стала вядома яшчэ адна, вельмi важная акалiчнасць: яго родная планета была бадай цi большая за хату!
      Зрэшты, гэта не вельмi здзiвiла мяне. Я добра ведаў, што, апроч вялiкiх планет, такiх, як Зямля, Юпiцер, Марс, Венера, ёсць яшчэ сотнi iншых, якiм нават iмёнаў не далi, такiх дробненькiх, што iх i ў тэлескоп цяжка разгледзець. Калi астраном адкрывае такую планету, ён дае ёй не iмя, а проста нумар. Напрыклад, называе яе так: "астэроiд "3251"".
      У мяне ёсць сур'ёзныя прычыны думаць, што планета, адкуль прыляцеў Маленькi прынц, гэта астэроiд Б-612. Гэты астэроiд быў заўважаны ў тэлескоп толькi адзiн раз, у 1909 годзе, адным турэцкiм астраномам.
      Астраном паведамiў тады пра сваё адкрыццё на Мiжнародным астранамiчным кангрэсе. Але нiхто яму не паверыў. А ўсё з-за таго, што астраном быў апрануты па-турэцку. Такi ўжо народ гэтыя дарослыя!
      На шчасце, дзеля рэпутацыi астэроiда Б-612, тагачасны турэцкi правiцель загадаў свайму народу пад пагрозай смерцi апранацца на эўрапейскi лад. Той астраном у 1920 годзе зноў паведамiў пра сваё адкрыццё, - цяпер ён быў ужо ў надзвычай элегантным гарнiтуры. I на гэты раз усе паверылi яму.
      Калi я расказаў вам усе гэтыя дэталi аб астэроiдзе Б-612, калi я даверлiва паведамiў вам яго нумар, дык гэта толькi з-за дарослых. Дарослыя любяць лiчбы. Калi гаворыш iм пра свайго новага сябра, яны нiколi не пытаюцца пра сутнасць. Яны нiколi не цiкавяцца: "Якi ў яго голас? Якiя гульнi ён любiць? Цi ловiць ён матылёў?" Яны пытаюцца: "Колькi яму год? Колькi ў яго братоў? Колькi ён важыць? Колькi зарабляе яго бацька?" Толькi тады iм здаецца, што яны ўведалi чалавека. Калi скажаш дарослым: "Я бачыў прыгожы дом з ружовай цэглы, з геранню ў вокнах i галубамi на даху...", яны не могуць уявiць сабе гэты дом. Iм трэба сказаць: "Я бачыў дом за сто тысяч франкаў". Тады яны проста ў захапленнi: "Вось гэта хараство!"
      Або паспрабуй сказаць iм: "Маленькi прынц iснаваў, i доказам таму - яго незвычайнасць, яго смех, яго жаданне мець баранчыка. А хто хоча баранчыка, той сапраўды iснуе", - дарослыя пацiснуць плячыма i абзавуць вас дзiцём! Але калi сказаць iм: "Маленькi прынц прыляцеў з астэроiда Б-612", - гэта пераканае iх, i яны не будуць болей назаляць вам сваiмi недарэчнымi роспытамi. Такi ўжо народ гэтыя дарослыя. Што з iх возьмеш. Дзецi павiнны быць вельмi паблажлiвымi да дарослых.
      А мы - мы разумеем, што такое жыццё, i пасмейваемся з лiчбаў! Я лепей пачаў бы гэтую аповесць, як чароўную казку. Я сказаў бы так:
      "Жыў ды быў Маленькi прынц. Ён жыў на планеце, якая была бадай цi большая за хату, i яму вельмi хацелася мець сябра..."
      Для тых, хто разумее, што такое жыццё, такi пачатак быў бы куды болей праўдзiвы.
      А я ж зусiм не хачу, каб маю кнiжку чыталi проста так, дзеля забаўкi. Сэрца маё сцiскаецца ад успамiну пра майго маленькага сябра. Шэсць гадоў ужо мiнула з таго часу, як ён разам са сваiм баранчыкам пакiнуў мяне. Калi я цяпер спрабую апiсаць яго, дык гэта таму, што не хачу забыць. Гэта вельмi сумна, калi людзi забываюць сяброў. Не кожны чалавек мае сябра. I я баюся стаць падобным на дарослых, якiх цiкавяць адны толькi лiчбы. Вось чаму я купiў сабе скрыначку з фарбамi i алоўкi. Нялёгка ў мае гады зноў брацца за маляванне, калi першай i, на вялiкi жаль, апошняй спробай былi мае малюнкi ўдаваў звонку i знутры - дый то яшчэ ў шасцiгадовым узросце! Канечне, я паспрабую як мага лепш перадаць падабенства. Але я зусiм не ўпэўнены, што змагу зрабiць гэта. Бо вось зраблю адзiн малюнак - ну, здаецца, добра; зраблю другi - i нi кропелькi непадобны. Дый рост трошкi бянтэжыць. Тут Маленькi прынц надта высокi. Тут ён надта маленькi. А да таго ж яшчэ няўпэўненасць у колерах яго свiткi. Вось i спрабуеш маляваць i так i гэтак. Але няхай ужо за гэта прабачаць мяне. Мой сябар нiколi не даваў мне тлумачэнняў. Ён, мусiў, думаў, што я падобны на яго. Але, на няшчасце, я не ўмею бачыць баранчыка ў зачыненай скрынцы. Я, мусiць, трошкi падобны на дарослых. Пэўна, я старэю.
      V
      Дзень пры днi я ўсё болей даведваўся пра планету Маленькага прынца, пра тое, як ён пакiнуў яе, як вандраваў. Ён расказваў пра гэта патрошку, калi прыходзiла да слова. Так, на трэцi дзень я даведаўся пра трагедыю з баабабамi.
      I на гэты раз дапамог баранчык. Маленькi прынц разглядваў малюнак i раптам, нiбы яго апанавала цяжкае сумненне, спытаў:
      - А праўда, што баранчыкi ядуць кустоўе?
      - Так, праўда.
      - Цудоўна!
      Я не зразумеў, чаму так важна, што баранчыкi ядуць кустоўе. Але маленькi прынц дадаў:
      - Выходзiць, яны i баабабы таксама ядуць?
      Я заўважыў Маленькаму прынцу, што баабабы не кустоўе, а вялiзныя, як званiцы, дрэвы, i што нават калi б ён узяў з сабою цэлы статак сланоў, гэты статак не адолеў бы i аднаго-адзiнага баабаба.
      Думка пра статак сланоў насмяшыла Маленькага прынца.
      - Iх давялося б паставiць адзiн на аднаго...
      Але тут жа ён мудра заўважыў:
      - I баабабы, перш чым вырастуць, бываюць маленькiя.
      - Сапраўды! Але навошта баранчыку есцi маленькiя баабабы?
      - А то як жа! - усклiкнуў ён, нiбыта гаворка iшла пра нешта выключна вiдочнае. I мне прыйшлйся напружыць свой розум, каб самастойна зразумець, што тут да чаго.
      На планеце Маленькага прынца, як i на ўсiх iншых планетах, растуць, вядома, i добрыя, i кепскiя раслiны. А значыць, ёсць там добрае насенне добрых раслiн i кепскае насенне кепскiх раслiн. Але насенне нябачнае. Яно дрэмле сабе ў глебе, пакуль якая-небудзь насеннiнка раптам не прачнецца. Яна пачне пацягвацца i спачатку нясмела вытыркне да сонца кволенькi безабаронны парастак. Калi гэта парастак радысу цi ружы, можна дазволiць яму расцi колькi зможа. Але калi прарастае кепская раслiна, яе трэба адразу ж вырваць, як толькi распазнаеш. Дык вось, на цланеце Маленькага прынца ёсць страшнае насенне... насенне баабабаў. Глеба планеты проста перапоўнена iм. Ад баабаба ж, калi спахапiцца надта позна, ужо нiколi не збавiшся. Ён запалонiць усю планету. Навылёт прасвiдруе яе сваiм карэннем. I калi планета зусiм невялiчкая, а баабабаў надта многа, то яны проста разарвуць яе на кавалачкi.
      - Ёсць такое правiла, - сказаў мне пазней Маленькi прынц. - Устаў наранку, умыўся, прывёў сябе ў парадак - зараз жа прывядзi ў парадак i сваю планету. Трэба штодня выполваць баабабы, як толькi можна адрознiць iх ад ружавых кустоў, якiя яны вельмi нагадваюць напачатку. Гэта даволi надакучлiвая, але няцяжкая работа.
      I аднойчы ён параiў мне пастарацца зрабiць прыгожы малюнак, каб i нашы дзецi гэта добра зразумелi.
      - Можа, iм надарыцца калi-небудзь падарожнiчаць, - растлумачыў ён, - дык гэта спатрэбiцца. Часам работу можна адкласцi i на потым, бяды вялiкай не будзе. Але калi дасi волю баабабам, то ўжо нiдзе ратунку не знойдзеш. Я ведаў адну планету, на ёй жыў гультай. Ён не выпалаў тры кусцiкi i...
      I па словах Маленькага прынца я намаляваў тую планету. Я страшэнна не люблю павучаць людзей. Але небяспека ад баабабаў так мала спазнана, а рызыка таго, хто трапiў бы на астэроiд, такая сур'ёзная, што сёння я адкiдаю сваю стрыманасць i папярэджваю:
      - Дзецi! Сцеражыцеся баабабаў!
      Толькi каб папярэдзiць сваiх сяброў пра небяспеку, якая даўно падпiльноўвае iх, а яны i не здагадваюцца пра яе, як не здагадваўся раней i я, так шчыраваў я над малюнкам. I не шкадую аб гэтым.
      Магчыма, вы запытаецеся:
      - А чаму ў кнiзе больш няма такiх сур'ёзных малюнкаў, як гэты, з баабабамi?
      Адказ зусiм просты: я спрабаваў, але не здолеў. Калi я маляваў баабабы, мяне натхняла думка, што гэта вельмi важна i надзённа.
      VI
      Мой Маленькi прынц! З цягам часу я зразумеў, якiм аднастайным i самотным было тваё жыццё. Доўга ў цябе была адна толькi забава: ты любаваўся захадамi сонца. Гэтая новая дэталь дайшла да мяне наранку чацвёртага дня, калi ты сказаў:
      - Я так люблю адвячоркi. Хадзем паглядзiм, як заходзiць сонца...
      - Дык трэба ж пачакаць...
      - Чаго пачакаць?
      - Каб сонца пачало заходзiць.
      Ты спачатку вельмi здзiвiўся, а потым пасмяяўся з самога сябе.
      - Мне ўсё здаецца, што я дома! - прызнаўся ты.
      I сапраўды. Калi ў Злучаных Штатах Амерыкi поўдзень, то ў Францыi - хто гэтага не ведае? - сонца заходзiць. Дастаткова было б за адну хвiлiну перанесцiся з Амерыкi ў Францыю, каб пераканацца ў гэтым. Але на тваёй планеце табе даволi было пераставiць на некалькi крокаў уперад сваё крэслiца, i ты мог любавацца адвячоркам столькi, колькi табе хацелася...
      - Аднойчы я назiраў, як сонца заходзiла сорак тры разы запар!
      Ты трошкi памаўчаў i дадаў:
      - Ведаеш... калi вельмi сумна на душы, так хораша глядзець, як заходзiць сонца...
      - Значыць, у той дзень, калi ты бачыў сорак тры захады сонца, табе было сумна?
      Але Маленькi прынц не адказаў.
      VII
      На пяты дзень, i зноў-такi дзякуючы баранчыку, я даведаўся пра сакрэт Маленькага прынца. Неяк раптоўна, без усялякай сувязi, бы ў вынiку доўгага маўклiвага абдумвання нейкай праблемы, ён спытаў:
      - А калi баранчык есць кустоўе, дык ён i кветкi есць?
      - Баранчык есць усё, што трапiцца.
      - Нават тыя кветкi, што з калючкамi?
      - Ага, нават тыя, што з калючкамi.
      - Тады навошта iм калючкi?
      Гэтага я не ведаў. I акурат у мой момант намагаўся адкруцiць у маторы адзiн непадатлiвы вiнт. Я быў моцна заклапочаны, бо пашкоджанне пачало здавацца мне сур'ёзным, а вада канчалася, i гэта вымушала мяне думаць пра найгоршае.
      - Дык навошта ж тады iм калючкi?
      Маленькi прынц нiколi не супакойваўся, пакуль не атрымлiваў адказу на сваё пытанне. Мяне злаваў пракляты вiнт, i я ляпнуў, абы адмахнуцца:
      - А нiнавошта! Кветкi проста ад злосцi выпускаюць iх!
      - Вось як!
      Ён памаўчаў, потым абурана сказаў:
      - Не веру я табе! Кветкi кволыя. I наiўныя. Яны падбадзёрваюць сябе, як могуць. Яны думаюць, што калi выпусцяць калючкi, то iх усе пачнуць баяцца...
      Я нiчога не адказаў. Якраз у тую хвiлiну я думаў: "Калi гэты чортаў вiнт i зараз не адкруцiцца, то я так лясну па iм малатком, што ён на друзачкi разляцiцца". Маленькi прынц зноў перабiў мае думкi:
      - А ты думаеш, што кветкi...
      - Ды не, не! Нiчога я не думаю! Я сказаў, абы сказаць. Ты ж бачыш, я заняты сур'ёзнай справай!
      Ён недаўменна паглядзеў на мяне.
      - Сур'ёзнай справай?!.
      Ён глядзеў на мяне, згорбленага над нейкiм прадметам, якi здаваўся яму вельмi няўклюдным, на малаток у руцэ, на чорныя ад мазуту пальцы.
      - Ты разважаеш, як дарослыя! - сказаў ён.
      Мне стала трошкi сорамна. А ён бязлiтасна дадаў:
      - I ўсё ты блытаеш!.. I нiчога ты не разумееш!
      Так, ён раззлаваўся не на жарт. Ён страсянуў галавой, i вецер раскудлачыў яго залатыя валасы.
      - Я ведаю адну планету, там жыве такi Пан з пунсовым тварам. Ён нiколi не нюхаў кветкi. Нi разочку не глянуў на зорку. Ён нiколi нiкога не любiў. I нiколi нiчога не рабiў. Ён заняты толькi адным: лiчэннем. Цэлымi днямi напралёт ён, як ты, паўтарае адно i тое ж: "Я чалавек сур'ёзны! Я чалавек сур'ёзны!" I проста ледзь не лопаецца ад гордасцi. Але гэта не чалавек, гэта грыб!
      - Хто, хто?
      - Грыб!
      Маленькi прынц нават збялеў ад гневу.
      - Мiльёны гадоў у кветак растуць калючкi. I мiльёны гадоў баранчыкi ўсё-такi ядуць кветкi. I гэта не сур'ёзна - знайсцi адказ, зразумець, навошта кветкi гэтак сiляцца выпусцiць калючкi, калi ад гэтых калючак нiякага толку? Гэта не важна - вайна баранчыкаў i кветак? Гэта не сур'ёзней i не важней вылiчэнняў надзьмутага пунсовага Пана? I калi я ведаю адзiную ў свеце кветку, якая iснуе толькi на маёй планеце, а нейкi баранчык як-небудзь наранку, бяздумна, у iмгненне вока можа загубiць яе - гэта зусiм не важна?
      Ён пачырванеў, але гаварыў далей:
      - Калi любiш кветку - адзiную, якой больш няма нi на адной з мiльёнаў i мiльёнаў зорак, гэтага дастаткова: глядзiш на неба i адчуваеш сябе шчаслiвым... I думаеш: "Недзе там жыве мая кветка..." А калi баранчык з'есць кветку, то гэта будзе тое самае, як бы раптоўна згаслi ўсе зоркi! I гэта, па-твойму, зусiм не важна?
      Нечаканае рыданне абарвала яго словы. На пустыню ўжо апусцiўся вечар. Я адкiнуў свае iнструменты. Якiмi недарэчнымi выглядалi цяпер i малаток, i вiнт, i смага, i сама смерць!.. На адной з зорак, на адной з планет, на маёй Зямлi горка плакаў Маленькi прынц, i яго трэба было суцешыць. Я ўзяў яго на рукi i пачаў калыхаць. Я казаў яму: "Кветцы, якую ты любiш, нiчога не пагражае... Я намалюю твайму баранчыку аброцьку... Я намалюю агароджу для тваёй кветкi... Я..." Я не надта ведаў, што казаць, i адчуваў сябе дужа няёмка. Я не ведаў, як дайсцi да яго сэрца, чым крануць яго... Краiна слёз такая таемная...
      VIII
      Неўзабаве я ўжо добра ведаў, што гэта за кветка. На планеце Маленькага прынца адвеку раслi звычайныя, сцiплыя краскi ў адзiн венчык пялёсткаў, якiя амаль не займалi месца i нiкому не замiналi. Уранку яны ўсходзiлi ў траве, увечары прападалi. Але аднойчы з насенiнкi, занесенай невядома адкуль, паказаўся парастак, зусiм не падобны на iншыя былiнкi. Маленькi прынц вельмi сачыў за iм. А раптам гэта якая-небудзь новая разнавiднасць баабабу?! Але кусцiк хутка перастаў расцi i пачаў рыхтаваць кветку. Маленькi прынц, якi ўбачыў вялiкi бутон, адчуваў, што ў iм нейкi цуд, але кветка ўсё прыхарошвалася i прыхарошвалася ў прытулку сваёй зялёнай святлiцы. Яна няспешна апраналася, адзiн за адным прымервала пялёсткi. Яна нё хацела з'яўляцца на свет ускудлачанай, як нейкi там мак-самасейка. Ёй хацелася паказацца ў поўным бляску свайго хараства. Гэта была страшэнная какетка! Дзень за днём яна рыхтавалася да выхаду ў свет. I вось аднойчы ранiцай, якраз на ўзыходзе сонца, бутон раскрыўся.
      I кветка, якая столькi сiлы выклала, рыхтуючыся да гэтай хвiлiны, з позяхам вымавiла:
      - Ах! Ледзьве прачнулася... Прашу прабачэння... Я яшчэ такая ўскудлачаная...
      Маленькi прынц не змог стрымаць свайго захаплення:
      - Якая вы прыгожая!
      - А што, праўда? - мякка падхапiла кветка. - Я нарадзiлася разам з сонцам...
      Маленькi прынц яшчэ тады падумаў, што кветка не дужа сцiплая, але яна была такая чароўная!
      - Калi не памыляюся, якраз час снедаць, - хутка дадала яна. - Будзьце ласкавы, паклапацiцеся пра мяне...
      Збянтэжаны Маленькi прынц схапiў лейку з крынiчнай вадой i палiў кветку.
      Неўзабаве яна лiтаральна замучыла яго сваёй трошкi крыўдлiвай пыхлiвасцю. Аднойчы, да прыкладу, у размове пра свае чатыры калючкi, яна сказала Маленькаму прынцу:
      - Сюды могуць прыйсцi тыгры, i ў iх такiя кiпцюры!
      - На маёй планеце няма тыграў, - сказаў Маленькi прынц, - ды тыгры i не ядуць травы.
      - Я не трава, - мякка запярэчыла кветка.
      - Прашу прабачэння...
      - Мяне нiколечкi не палохаюць тыгры, але я страшэнна баюся скразнякоў. У вас часам не знойдзецца парасона?
      "Раслiна, а баiцца скразнякоў... Як дзiўна... - падумаў Маленькi прынц. Якi складаны характар у гэтай кветкi..."
      - Нанач мяне трэба накрываць шкляным каўпаком. Тут так холадна, няўтульна. Там, адкуль я прыйшла...
      Але яна змоўкла. Яна прыйшла насенiнкай i нiчога не магла ведаць пра iншы свет. Прысаромленая, што так вiдавочна хацела зманiць, ды не выйшла, яна разы два-тры кашлянула, каб Маленькi прынц адчуў, як ён вiнаваты перад ёю.
      - То як з парасонам?..
      - Я хацеў iсцi па яго, але ж вы гаварылi са мной!
      Яна зноў знарок закашляла, каб дадаць яму пакуты. I Маленькi прынц, хоць i вельмi палюбiў кветку, хутка перастаў верыць ёй. Ён усур'ёз прымаў яе пустаслоўе i адчуваў сябе вельмi няшчасным...
      - Дарэмна я слухаў яе, - неяк прызнаўся ён мне, - нiколi не варта слухаць, што кажуць кветкi. Трэба толькi любавацца iмi ды дыхаць iх водарам. Ад маёй красунi па ўсёй планеце iшоў цудоўны пах, але я не ўмеў яму радавацца. Трэба было замiлавацца гэтай байкай пра калючкi, а яна так засмуцiла мяне...
      Маленькi прынц замаўчаў, потым дадаў:
      - Нiчога я тады не разумеў! Трэба было судзiць яе па ўчынках, а не па словах. Яна была мне як гаючыя лекi, як святло. Не трэба было мне ўцякаць! Я павiнен быў разгледзець яе пяшчотнае сэрца за гэтымi няўдалымi хiтрыкамi. Кветкi такiя супярэчлiвыя! Але я быў надта юны, каб умець любiць.
      IХ
      Як я зразумеў, Маленькi прынц вырашыў вандраваць з пералётнымi птушкамi. Наранку ў дзень ад'езду ён, як нiколi старанна, прыбраў сваю планету. Клапатлiва прачысцiў дзейныя вулканы. У яго было два дзейныя вулканы. На iх вельмi ёмка разаграваць сняданкi. Быў у яго i адзiн патухлы вулкан. Але, як ён казаў: "Да прыгоды не тры годы!" I ён прачысцiў i гэты. Калi вулканы добра прачышчаны, яны гараць цiха i раўнамерна, без вывяржэнняў. Вулканiчныя вывяржэннi - гэта як полымя ў печы. Канечне, мы занадта малыя, каб чысцiць свае зямныя вулканы. З гэтай прычыны яны i прыносяць нам безлiч непрыемнасцей.
      Маленькi прынц задуменна павырываў апошнiя сцяблiнкi баабабу. Ён думаў, што ўжо нiколi болей не вернецца сюды. Усе гэтыя будзённыя клопаты здалiся яму ў той ранак надзвычай прыемнымi. I калi ён апошнi раз палiў кветку i намерыўся закрыць яе каўпаком, ледзь не заплакаў.
      - Бывай, - сказаў ён кветцы.
      Але тая маўчала.
      - Бывай, - паўтарыў ён.
      Кветка закашляла. Але не ад прастуды.
      - Я была дурнiца, - прамовiла яна нарэшце, - Прабач мне... Пастарайся быць шчаслiвым.
      I нiводнага папроку... Здзiўлены Маленькi прынц разгублена стаяў над ёю са шкляным каўпаком у руцэ. Ён не разумеў гэтай спакойнай пяшчоты.
      - Так, я люблю цябе, - сказала яму кветка. - Сама вiнавата, што ты не ведаў пра гэта. Цяпер гэта ўжо не мае нiякага значэння. Але i ты быў такi ж неразумны, як я. Пастарайся быць шчаслiвым... I кiнь ты гэты каўпак! Мне ён больш не патрэбен.
      - Але ж вецер...
      - Не гэткая ўжо я i далiкатная... Свежае начное паветра карысна мне. Я ж кветка.
      - Але ж звяры...
      - Нiчога страшнага, калi з'явяцца тут два-тры вусенi, калi хочаш пазнаёмiцца з матылькамi. Здаецца, яны вельмi прыгожыя. А то хто ж наведае мяне? Ты будзеш далёка. Што ж да вялiкiх звяроў, то я нiчога не баюся. У мяне таксама ёсць кiпцюры.
      Яна наiўна паказала чатыры калючкi.
      - Толькi не марудзь, гэта нясцерпна! - дадала яна. - Вырашыў пайсцi адсюль - дык iдзi!
      Яна не хацела, каб ён бачыў яе слёзы. Такая ўжо гордая кветка...
      Х
      Блiжэй усяго да планеты Маленькага прынца былi астэроiды 325, 326, 327, 328, 329 i 330. Вось ён i вырашыў для пачатку наведаць iх: трэба ж знайсцi сабе хоць якi занятак ды навучыцца чаму-небудзь.
      На першай планеце жыў кароль. Увесь у пурпуры i гарнастаях, ён сядзеў на простым, але дужа велiчным троне.
      - Ага! Вось i падданы! - усклiкнуў задаволены кароль, як толькi заўважыў Маленькага прынца.
      "Як ён можа ведаць, хто я такi, калi нiколi не бачыў мяне?!" - падумаў Маленькi прынц.
      Ён не ведаў, што для каралёў свет надта спрошчаны. Усе людзi для iх падданыя.
      - Падыдзi блiжэй, я хачу лепей разглядзець цябе, - загадаў яму кароль, страшэнна горды, што ён можа быць некаму каралём.
      Маленькi прынц пашукаў вачыма, дзе б прысесцi, але ўся планета хавалася пад велiкапышнай каралеўскай мантыяй. Давялося стаяць, але ён быў моцна стомлены i пазяхнуў.
      - Непрыстойна пазяхаць у прысутнасцi караля, - заўважыў яму манарх. - Я забараняю табе гэта.
      - Нiяк не мог утрымацца, - адказаў збянтэжаны Маленькi прынц. - Я з доўгай дарогi, не выспаўся...
      - У такiм разе, - злiтаваўся кароль, - загадваю табе пазяхаць! Гадамi не бачу, каб хто пазяхаў. Мне гэта нават цiкава. Ну, пазяхнi яшчэ раз. Гэта загад.
      - Прабачце... Не магу больш... - вымавiў Маленькi прынц i залiўся чырванню.
      - Гм! Гм! - кашлянуў кароль. - У такiм разе, я... я загадваю табе то пазяхаць, то...
      Ён заблытаўся i, здаецца, нават трошкi зазлаваў.
      Бо каралю ж сама важнае - каб яму безагаворачна падпарадкоўвалiся. Ён не цярпеў непаслушэнства. Гэта быў абсалютны манарх. Але ён быў вельмi добры, таму i аддаваў толькi разумныя загады.
      "Калi б я загадаў, - сцiпла тлумачыў ён, - калi б я загадаў якому-небудзь генералу перакiнуцца ў марскую птушку i калi б генерал не паслухаўся, вiнаваты быў бы не генерал. Вiнаваты быў бы я".
      - Можна мне сесцi? - нясмела запытаў дазволу Маленькi прынц.
      - Я загадваю табе сесцi, - адказаў кароль i велiчным рухам падабраў палу сваёй мантыi.
      Але Маленькi прынц не пераставаў дзiвавацца. Планета была зусiм невялiчкая. Над чым жа пануе гэты кароль?
      - Пане, - сказаў ён, - дазвольце запытацца ў вас...
      - Загадваю: пытайся! - паспешна сказаў кароль.
      - Пане... над чым вы пануеце?
      - Над усiм, - з невымоўнай прастатою адказаў кароль.
      - Як - "над усiм"?
      Кароль сцiплым рухам абвёў сваю планету, паказаў на iншыя планеты i зоркi.
      - Над усiм гэтым? - моцна ўразiўся Маленькi прынц.
      - Над усiм гэтым, - пацвердзiў кароль.
      Бо гэта быў не проста абсалютны, а ўсеадзiны, нiчым не абмежаваны манарх.
      - I зоркi слухаюцца вас?
      - А як жа? - адказаў кароль. - Iменна слухаюцца. Я цярпець не магу непаслушэнства.
      Такая ўсемагутнасць прывяла ў захапленне Маленькага прынца. От, калi б у яго была такая ўлада! Тады ён змог бы любавацца не толькi сарака чатырма, а сямiдзесяццю двума цi нават сотняй або двумастамi захадамi сонца ў адзiн дзень. I нiколi не перастаўляў бы свайго крэсла! Успамiн пра сваю пакiнутую планету напоўнiў сумам сэрца Маленькага прынца, i ён асмелiўся звярнуцца да караля з просьбай:
      - Я хацеў бы ўбачыць захад сонца... Зрабiце такую ласку... Загадайце сонцу заходзiць...