Гi дэ Мапасан
      Пратэктар
      Пераклад: Нiна Мацяш
      Ён i не марыў пра такi высокi ўзлёт! Сын правiнцыяльнага судовага выканаўцы, Жан Марэн, як багата на яго падобных маладых людзей, прыехаў у Лацiнскi квартал вывучаць юрыспрудэнцыю. У разнастайных пiўнушках, у якiя па чарзе завiтваў, ён завёў сяброўства з мноствам языкатых студэнтаў, якiя за куфлем пiва пагардлiва гаварылi пра палiтыку. Жан Марэн горача захапляўся iмi, упарта хадзiў следам з адной кавярнi ў другую i нават аплачваў iхнiя выпiўкi, калi ў яго мелiся грошы.
      Потым ён стаў адвакатам, абараняў справы ў судзе, але вечна прайграваў працэсы. I вось аднойчы, праглядваючы ранiшнiя газеты, ён вычытаў, што адзiн з былых яго прыяцеляў па Лацiнскiм квартале абраны дэпутатам.
      Жан Марэн зноў зрабiўся яго верным сабакам, сябрам на пабягушках, пра якога згадваюць толькi пры пэўнай патрэбе i з кiм зусiм не цырымоняцца. Але здарылася так, што па парламенцкай выпадковасцi дэпутат стаў мiнiстрам. Прамiнула паўгода, i Жан Марэн быў назначаны дзяржаўным саветнiкам.
      Спачатку ён быццам ашалеў ад гонару. Ён з асалодай прагульваўся па вулiцы толькi дзеля таго, каб людзi пабачылi яго, нiбыта па адным ужо яго аблiччы яны маглi здагадацца, якую пасаду ён займае. У размове з прадаўцамi ў крамах, з прадаўцамi газет, нават з фурманамi фiякраў ён заўсёды ўлучваў нагоду заўважыць:
      - А вось я, як дзяржаўны саветнiк...
      Потым, неяк само па сабе, ад усведамлення важнасцi свайго чыну, прафесiйнай неабходнасцi, абавязку чалавека ўсемагутнага i шляхетнага, ён адчуў уладную патрэбу рабiць пратэкцыю. З невычэрпнай шчодрасцю ён прапаноўваў сваю падтрымку лiтаральна ўсiм без разбору i ва ўсiх акалiчнасцях.
      Калi дзе-небудзь на бульвары ён заўважаў якога-ебудзь знаёмага, то адразу ж з радаснай усмешкай iшоў яму насустрач, моцна вiтаўся за руку, цiкавiўся здароўем i, не чакаючы роспыту, заяўляў:
      - Паслухайце, я ж цяпер дзяржаўны саветнiк, так што цалкам да вашых паслуг! Калi магу чым-небудзь памагчы, дык вы не саромейцеся, кажыце! На такой пасадзе, як мая, шмат на што паўплываць можна.
      I ён цягнуў напатканага прыяцеля ў кавярню, прасiў там ручку, чарнiла i паштовай паперы:
      - Лiсток паперы, гарсон, трэба вось напiсаць рэкамендацыйнае пiсьмо.
      I тут жа ён пiсаў тыя рэкамендацыйныя пiсьмы - па дзесяць, па дваццаць, па пяцьдзесят штук на дзень. Ён пiсаў iх i ў "Амерыканскай кавярнi", i ў Бiньёна, i ў Тартанi, i ў "Мэзон-Дарэ", i ў кавярнi "Рыш", i ў Хэльдэра, i ў "Ангельскай кавярнi", i ў Неапалiтанца - ну лiтаральна ўсюды. Ён пiсаў iх там да ўсiх чыноўнiкаў Рэспублiкi - ад мiравых суддзяў да мiнiстраў.
      I быў шчаслiвы, папраўдзе шчаслiвы.
      Аднойчы, калi яму трэба было iсцi ў Дзяржаўны савет, сыпануў дождж. Спачатку саветнiк намерыўся ўзяць фiякр, але раздумаў, вырашыўшы дабiрацца пеша.
      Тым часам дождж ператварыўся ў страшэнны лiвень, якi залiваў тратуары i брук. Пан Марэн змушаны быў забегчы ў блiжэйшае параднае. Там ужо хаваўся ад залевы нейкi поп, стары, сiвагаловы кюрэ. Раней, да чыну дзяржаўнага саветнiка, пан Марэн цярпець не мог царкоўных служкаў. Але пасля таго, як адзiн кардынал пачцiва папрасiў у яго парады па адной складанай справе, ён адразу стаў паважаць увесь святы клiр.
      Дождж лiў як з вядра, брудныя пырскi ляцелi ва ўсе бакi, i гэта змусiла мужчын заскочыць ажно ў пакойчык кансьержкi. Пан Марэн, якога вечна даймаў неадольны сверб прадэманстраваць важнасць сваёй асобы, сказаў:
      - Ну i паскуднае надвор'е, пане абат.
      Стары свяшчэннiк схiлiў галаву:
      - Ваша праўда, пане, дужа непрыемна. Тым болей, калi завiтаеш у Парыж толькi на момант.
      - Ах, дык вы з правiнцыi?
      - З правiнцыi, пане, я тут праездам.
      - Праўда, вельмi непрыемна, калi акурат у той час, як чалавеку выпадае пабыць у сталiцы, усчынаецца дождж. Мы, сталiчныя чыноўнiкi, над гэтым неяк i не задумваемся.
      Абат прамаўчаў. Ён глядзеў на двор: залева трохi сунiмалася. Кюрэ вырашыў, што ўжо можна iсцi далей, i падабраў крыссе сутаны - гэтак жанчыны падбiраюць падолы сваiх сукенак, калi пераходзяць ручай.
      Пан Марэн, бачачы гэта, усклiкнуў:
      - Ды вы ж прамокнеце, пане абат! Пачакайце яшчэ трохi, дождж хутка пройдзе.
      Святар нерашуча спынiўся i адказаў:
      - Але я дужа спяшаюся. Тэрмiновае спатканне.
      Пан Марэн ажно засмуцiўся.
      - Але ж вы прамокнеце наскрозь! Дазвольце папытацца, а ў якi квартал вы кiруецеся?
      Кюрэ павагаўся, але адказаў:
      - Ды ў бок Пале-Руаяль.
      - У такiм разе, пане абат, дазвольце прапанаваць вам мой парасон. Я ж iду ў дзяржаўны савет. Я дзяржаўны саветнiк.
      Святар ускiнуў галаву, паглядзеў на свайго спадарожнiка i сказаў:
      - Дужа вам удзячны, пане, ахвотна прымаю вашу прапанову.
      Пан Марэн мiгам падхапiў кюрэ пад ручку i павёў за сабою. Ён выбiраў яму дарогу, аберагаў, даваў парады:
      - Асцярожней, пане абат, ручаiна! I трымайцеся, калi ласка, далей ад экiпажаў, а то яшчэ абкiдаюць гразёю з галавы да ног. Сачыце за парасонамi прахожых. Там такiя вострыя спiцы, што таго i глядзi - вочы павымаць можна. А жанчыны дык проста нясцерпныя: нi на што не звяртаюць увагi, вечна пырскi з iхнiх парасонаў ляцяць чалавеку проста ў твар! Нi на кога не зважаюць. Можна падумаць, што iм належыць увесь горад. I на тратуарах iх улада, i на праезнай дарозе. Па-мойму, выхаванне жанчын зусiм занядбана, я так мяркую!
      I пан Марэн засмяяўся.
      Кюрэ маўчаў. Ён iшоў, угнуўшы галаву, старанна выбiраючы мясцiны, куды ступаць, каб не запэцкаць нi абутак, нi сутану.
      Пан Марэн не сунiмаўся:
      - А вы, мусiць, прыехалi ў Парыж развеяцца трохi, праўда?
      Святар адказаў:
      - Не, справа тут у мяне.
      - Ах, вось як! I важная? Дазвольце пацiкавiцца, а ў чым заключаецца ваша справа? Можа, я магу памагчы вам, дык я цалкам у вашым распараджэннi!
      Поп быў у яўным замяшаннi. Ён прамармытаў:
      - Ды як вам сказаць... Так, дробная асабiстая турбота. Невялiкае непаразуменне з ... з маiм епiскапам. Але гэта вам не цiкава. Так, хатнiя непаладкi... духоўнага характару.
      Пан Марэн загарэўся.
      - Ды менавiта Дзяржаўны савет i ўладжвае падобныя справы! У такiм разе - я да вашых паслуг.
      - Праўда, пане, акурат у Дзяржаўны савет я i iду. Вы вельмi добры чалавек. Мне трэба пабачыцца з панам Лёрэпэрам i панам Савонам, можа, яшчэ i з панам Пэцiпа.
      Пан Марэн спынiўся як укапаны.
      - Ды гэта ж мае сябры, пане абат, мае найлепшыя сябры, цудоўныя калегi, чароўныя людзi! Я пазнаёмлю вас з усiмi трыма, i з задавальненнем пазнаёмлю. Можаце разлiчваць на мяне!
      Кюрэ падзякаваў, папрасiў прабачэння, налепятаў процьму ўсялякiх прыемнасцей.
      Пан Марэн быў зачараваны.
      - Ах, вы папраўдзе можаце хвалiцца, што вам страшэнна пашанцавала, пане абат. Вось убачыце, вось убачыце, пры маiм удзеле ваша справа рушыць як па масле!
      Яны прыйшлi ў Дзяржаўны савет. Пан Марэн завёў свяшчэннiка ў свой кабiнет, прапанаваў яму мяккае крэсла, пасадзiў блiжэй да камiна, дзе гарэў агонь, потым сам сеў за стол i пачаў пiсаць:
      "Дарагi калега! Дазвольце мне ад усёй душы назваць Вам самага дастойнага, вартага найвялiкшай пашаны вялебнага пана абата..."
      Ён прыпынiўся i запытаўся:
      - Ваша прозвiшча, будзьце ласкавыя?
      - Абат Сэнцюр.
      Пан Марэн застрачыў далей:
      "...пана абата Сэнцюра, якому патрэбна ваша паслуга ў адной дробязнай справе, пра якую ён Вам сам раскажа.
      Я шчаслiвы, што дзякуючы гэтай нагодзе, дарагi калега..."
      I закончыў адпаведным камплiментам.
      Напiсаўшы тры падобныя пiсьмы, ён перадаў iх свайму пратэжэ, i той пасля бясконцых падзяк выйшаў з кабiнета.
      Пан Марэн адпрацаваў у Савеце, вярнуўся дахаты, спакойна дабыў да вечара, мiрна праспаў ноч, прачнуўся ў выдатным настроi i загадаў падаць газеты.
      Першы ў рукi трапiўся лiсток радыкальнага зместу. Ён прачытаў:
      "Наша духавенства i нашы чыноўнiкi.
      Цяжка пералiчыць злачынствы нашага духавенства. Нейкi святы ойча прозвiшчам Сэнцюр, выкрыты як змоўшчык супраць урада, абвiнавачаны ў такiх учынках, якiя нам нават няёмка выносiць на людзi, болей таго, западозраны ў тым, што ён - былы езуiт, якi пераўвасобiўся ў сцiплага папа, пазбаўлены сваёй парафii епiскапам па матывах, якiя, як кажуць, аспрэчванню не падлягаюць, i выклiканы ў Парыж для тлумачэння сваiх паводзiн, знайшоў сабе гарачага заступнiка ў нейкiм Марэне, дзяржаўным саветнiку, якi асмелiўся даць гэтаму зламыснiку ў сутане пiльныя рэкамендацыйныя пiсьмы да ўсiх сваiх калегаў, чыноўнiкаў-рэспублiканцаў.
      Звяртаем увагу мiнiстра на нечуваную пазiцыю гэтага дзяржаўнага саветнiка..."
      Пан Марэн ускочыў як уджалены, адзеўся i кiнуўся да свайго калегi Пэцiпа.
      - Ах, гэта вы? - прамовiў той. - Ведаеце, вы проста з глузду з'ехалi пасылаць да мяне гэтага старога змоўшчыка!
      Пан Марэн разгублена залепятаў:
      - Але паслухайце... Разумееце... Мяне ашукалi!.. Такi прыстойны з выгляду чалавек... Ён нахлусiў мне... Ён подла ашукаў мяне!.. Прашу вас, загадайце сурова пакараць яго! Я зараз напiшу. Скажыце, каму мне напiсаць, каб яго аддалi пад суд? Я дайду да генеральнага пракурора, да архiепiскапа Парыжскага або да архiепiскапа...
      I ён прымасцiўся да стала пана Пэцiпа i стаў пiсаць:
      "Ваша Вялiкасць, маю гонар давесцi да асобы Вашай Мiласцi, што я аказаўся ахвяраю iнтрыг i ашуканства нейкага абата Сэнцюра, якi пакарыстаўся маiм даверам.
      Ашуканы гэтым царкоўным служкам, я..."
      Напiсаўшы пiсьмо i паклаўшы яго ў канверт, пан Марэн павярнуўся да свайго калегi i сказаў:
      - Вось бачыце, дарагi дружа, хай гэта паслужыць вам урокам: нiколi i нiкому не давайце рэкамендацыйных пiсьмаў!