- Не трэба спяшацца, - лагаднеючы, казаў шар. - Ты правiльна пачуў словы: "...паспiш, адпачнеш i паляцiш на планету Зямля". Усё гэта так. Але на нашым Вары ноч доўжыцца каля сарака васьмi зямных гадзiн. А наконт адпачынку... Што такое адпачынак? Можна адпачыць з паўгадзiны пасля палёту, або, як у вас, пасля пешаходнай прагулкi. Добра папрацаваўшы зiмою (на нашай планеце таксама выпадае снег), можна адпачываць усё лета. А лета на планеце Вар умяшчаецца ў трыста песень свяшчэннай птушкi кранг. Кранг жа, да вашага ведама, зямляне, на адну сваю песню адводзiць адну ноч, i такiм чынам...
      - Дык вы хочаце сказаць, што мы можам прабыць у вас... вашымi гасцямi трыста дзён i трыста начэй? - пачырванеўшы ад гневу, рашуча перарвала маналог зялёнага плазмоiда Вера Хрысцiнюк.
      - Усё можа быць, жыхарка не нашай планеты, - шматзначна прамовiў таўстун i, на ўсялякi выпадак, узвiўся крыху вышэй.
      - Што ж гэта такое? - пляснула рукамi Вера. - Запрашаюць на абсалютна невядомую планету, прыкiдваюцца джэнтльменамi, гаспадарамi свайго чэснага слова, а завозяць людзей на задворкi Галактыкi, як у нейкую турму.
      Пры слове "задворкi" плазмоiды абурана i ўзбуджана зашыпелi.
      - Не трэба, панове, - iранiчна ўсмiхнулася Хрысцiнюк. - У мяне на планеце Зямля ёсць цудоўны электрычны чайнiк, i ён таксама, калi нагрэецца, шыпiць. Радаслаў Алесевiч, - павярнулася яна да Буслейкi, - вы, як мужчына, як прадстаўнiк усiх мужчын Зямлi, павiнны абаранiць нашага юнага сябра Клёна Дубровiча i мяне, слабую жанчыну, ад гэтага нахабства, ад гэтага, можна сказаць, мiжпланетнага шантажу. Праз тры днi я павiнна быць у сваiм iнстытуце. Разумееце? Мы праводзiм вельмi важны, можна сказаць найважнейшы навуковы эксперымент, i калi мяне не будзе...
      Яна з iмпэтам трагiчнай актрысы заламала прыгожыя белыя рукi. Плазмоiды зацiхлi i, адчувалася, з лёгкiм страхам i надзвычайнай цiкаўнасцю сачылi за ёй.
      Радаслаў для салiднасцi адкашляўся.
      - Я мяркую, - суха сказаў ён, - я абсалютна ўпэўнены, што паважаная Старая Цывiлiзацыя, якая жадае заключыць вечны мiр з людзьмi планеты Зямля, даставiць нас дадому, - ён у роздуме зморшчыў загарэлы лоб, - праз тры днi, роўна праз тры днi гасцявання на цудоўнай i непаўторнай планеце Вар.
      - Якi вы малайчына! Якi дыпламат! - зачаравана пляснула ў ладкi Вера Хрысцiнюк. - За адну-аднюсенькую секунду знайшлi мудрае кампрамiснае рашэнне. Шэдаўральна!
      Слова "шэдаўральна" для тых людзей, якiя больш-менш ведалi рамантычную натуру Веры, азначала, што з гэтага моманту яна закахала'ся ў стрэсаператара Радаслава Буслейку. Яе нават называлi "жанчына-вулкан" за такую рысу характару.
      - I ўсё ж я хачу як мага хутчэй быць на Зямлi, - упарта сказаў Клён. Там мяне мама з бацькам чакаюць.
      Радаслаў уважлiва паглядзеў на яго.
      - Гэта вельмi добра, што чакаюць. Але ж мы ў гасцях, i гаспадары будуць рашаць, у якi дзень мы на развiтанне памахаем iм ручкай.
      - Я як чалавек, - горда вымавiў Клён, - як жыхар планеты Зямля, магу сам, - разумееце? - сам распараджацца сваiм лёсам. Гэта маё неад'емнае права. Дзеля гэтага мае i вашы продкi дадумалiся да такой мудрай штукенцыi, як ВЭП.
      - Чалавек? - Буслейка злёгку ўсмiхнуўся. - Што ж, i ты - чалавек, i мы з Верай - чалавекi. Але паслухай, дарагi Клён, адну просценькую прытчу. Неяк спытаў фiлосаф Арыстоцель у фiлосафа Платона: "Што такое чалавек?" - "Гэта iстота, - адазаў Платон, - якая прама стаiць на дзвюх нагах, не пакрыта нi шэрсцю, нi пухам i валодае зычным голасам". На тым яны i разышлiся. А праз нейкi час Арыстоцель прынёс абскубанага жывога пеўня, кiнуў пад ногi Платону i сказаў: "Бяры свайго чалавека, Платон". Вось так.
      Вера Хрысцiнюк весела засмяялася. Клён, наадварот, пазмрачнеў, сцiснуў губы, пасля некаторай паўзы раздражнёна спытаў:
      - Дык павашаму атрымлiваецца, што я певень?
      - Ты што? - паляпаў яго на плячы Радаслаў. - Ты, Клён, самы стопрацэнтны чалавек - чалавек з вялiкай лiтары, як раней любiлi пiсаць белетрысты. Надышла ноч. На планеце Вар не бывае таго пераходнага часу сутак, якi зямляне называюць вечарам. Неба адразу зрабiлася густа-зялёным, быццам Iнклiна са старадаўняй бутэлькi. Перасталi лётаць, селi ў свае гнёзды крангi. Узняўся парывiсты, даволi халодны вецер. Ён тут дзьме толькi ўначы.
      - Дзе ж начуюць плазмоiды? - задумлiва сказаў Радаслаў Буслейка, бо наўкол, куды нi скiруй вока, не стаяла нiякiх будынкаў. Толькi купкi тулураў, дрэў, у якiх фасфарычна свяцiлася кара, былi раскiданы ў безжыццёвай зялёнапясчанай пустынi.
      Нiбы адказваючы на пытанне стрэсаператара, пачулася звонкае шчоўканне расчынiлiся дзесяткi металiчных люкаў. Ручайкамi пабег па закрыўках пясок.
      - Значыць, яны жывуць у зямлi, у норах, - разгублена прамовiў Клён, спынiўшыся перад адным з такiх люкаў.
      - Не спяшайся з абагульненнямi, малады чалавек, - паправiў яго Радаслаў. - У нашым разуменнi нара - гэта тое месца, якое насяляюць звяры або змеi цi берагавыя птушкi. Але ў дадзеным выпадку мы маем справу з высокаразвiтай цывiлiзацыяй, i я не думаю, каб плазмоiды называлi сваё жытло нарою. Пэўна ж, у iх маецца нейкi iншы назоў.
      - Ну няхай гэта будзе палац, - iранiчна сказаў Клён.
      Ён не паспеў нiчога дадаць, бо раптоўна моцны парыў ветру ўцягнуў, усмактаў iх усiх у люк. Там была абсалютная цемра.
      - Дзе вы, Радаслаў? Дайце мне руку, - войкнула Вера.
      Яны апынулiся ў эластычным, не надта шырокiм i не надта вузкiм, а якраз па чалавечай фiгуры, рукаве, падобным на той, пры дапамозе якога ратуюцца ў час пажару людзi з ахопленых полымем высокiх паверхаў. Пад цяжарам уласных целаў усе заслiзгалi ўнiз. Гэтае нястрымнае падзенне доўжылася хвiлiны тры-чатыры. Калi ўзнялiся на ногi, то ўбачылi светлую шарападобную залу дыяметрам каля пятнаццацi метраў, падобную на жылы адсек касмiчнага карабля. Не мелася нiякай мэблi - хоць бы крэсла, хоць бы канапка. Адно пад столлю вiселi тры гамакi.
      - А як жа я? - строга сказала Вера Хрысцiнюк. - Па-першае, я не сплю па сорак восем гадзiн, а па-другое, я - жанчына, а тут, як я разумею, нейкi мужчынскi iнтэрнат.
      Зялёны шар, што следам за iмi з'явiўся ў зале, выскачыўшы з таго ж рукава, нерухома завiс над Верай. Пасля кароткай паўзы крайнi ад левай сцяны гамак апусцiўся нiжэй, пачулася мернае гудзенне, потым прыглушаны воплеск, i блакiтнае прыгожае воблака шчыльна акружыла, зрабiла нябачным гамак. Запахла нейкiмi вясновымi зямнымi кветкамi.
      - Там тваё месца, жыхарка не нашай планеты, - пачцiва прамовiў плазмоiд.
      Залезлi ў гамакi, i адразу ўсiх змарыў сон, хоць Клён Дубровiч пад чэснае слова пакляўся Радаславу i Веры, што не засне, а будзе сачыць за ўсiм, што адбываецца ў "трубе". Трубою ён назваў iхнi спальны пакой. Ды загучала цiхая музыка, сатканая з аднастайнага шуму дажджу, з шолаху лiсця, са свiсту ветру i спакойнага рокату начнога мора...
      Калi зямляне моцна заснулi, над iхнiмi тварамi нiзка-нiзка, ледзь не датыкаючыся да лба, застылi тры празрыстыя малочна-попельныя шары, "чытальнiкi думак i настаўнiкi адзiна магчымай мудрасцi". Яны пiльна ўзiралiся ў самыя патаемныя глыбiнi чалавечага мозгу, якi спаў, але не ўвесь. Нейкiя яго цэнтры працягвалi сачыць за рухам крывi i дыханнем, за няспыннай працай сэрца i абменам рэчываў. На тварах у людзей прабягалi то светлыя ўсмешкi, падобныя на сонечныя зайчыкi, то змрочныя халодныя хмурынкi. Усё гэта старанна фiксавалася плазмоiдамi, перадавалася на вялiзны шарэкран, якi знаходзiўся ў Аддзяленнi Розума Народаў Усiх Сямi Колераў (АРНУСК) на планеце Вар. Там не спалi трыццаць плазмоiдаў. З найвялiкшай увагай яны сачылi за тым, што бясстрасна, не ўтойваючы нi драбнiцы, паказваў экран. Сны людзей з Зямлi, мужчыны, жанчыны i падлетка, былi афарбаваны ў розныя колеры. У мужчынскiм сне пераважалi чырвоныя i залатыя адценнi, упэўненая яркасць i сакавiтасць, трывалы спакой i сiла. На экране iшлi бясконцыя людскiя натоўпы, нешта спявалi, крычалi; выцiраючы са шчокаў загарэлым кулаком пот, пажылы зямлянiн з цёплай сiвiзной у валасах касiў касой густую траву, з якой спалохана выляталi маленькiя птушачкi; нехта сiнявокi i шыракаплечы паiў, стоячы па калена ў рачной вадзе, каня. Дамiнантай сноў-мрояў мужчыны па iменi Радаслаў былi словы: "Нельга абяссэнсваць ("пазбаўляць сэнсу", - удакладнiў экран) жыццё продкаў". Духоўнае напаўненне жанчыны бачылася жаўтлявым, фiялетавым, зялёным. Нейкiя хвалi i дробныя кветкi; восеньскае размяклае лiсце, што налiпла на халоднае марозлiвае шкло вокнаў; рыжаватыя пушыстыя вавёркi, якiя спрытна слiзгаюць па верхавiнах дрэў. Дамiнантаю ўсяго гэтага выступiлi на экране словы: "Я такая кволая". Падлетак паўстаў перад плазмоiдамi нябесна-блакiтным i свiнцова-шэрым. Як Акiян, што плешчацца дзесьцi на няўтульнай планеце (iншая справа - Вар!) Зямля. У ягоным сне грымела, неўтаймоўна бушавала агнiстая музыка, танцавалi даўганогiя, надта худыя дзяўчаткi, каратыст рэзкiмi ўдарамi ног i рук валiў на зямлю чырванатварага здаравiлу. У ягоным сне ўладарнiчалi рух, шалёны рытм. Дамiнантаю ж пульсавала думка-стрыжань: "Бацька, я не падвяду цябе".
      Патух шар-экран, трыццаць плазмоiдаў расплылiся ў розныя бакi, каб самаадключыцца на цэлых сорак восем гадзiн, а чытальнiкi думак i настаўнiкi адзiна магчымай мудрасцi пачалi ўкараняць у мозг спячых зямлян iнфармацыю аб планеце Вар. Зямляне бачылi бязмежную касмiчную прастору, мiрыяды зорак i астэроiдаў, туманнасцi, чорныя дзiркi, яркiя хвасты камет, абломкi касмiчных караблёў, мiжзоркавыя навуковыя станцыi. Космас быў, як добра звараны апетытны булён, срэбная лыжка Месяца блiшчала ў iм. Космас вабiў да сябе галiнастым белым дрэвам Млечнага Шляху. Потым перад вачамi ў сонных зямлян забушавалi, распачалi сваю адвечную стралянiну сонечныя пратуберанцы. Яны ўзвiвалiся, як вогненныя лiяны, як шчупальцы жудасных залатавокiх i медназубых драконаў. Усё палала, хадзiла клубком, плавiлася, лiлося... З гэтай неймавернай мартэнаўскай печы з аглушальным грукатам выстрэльвалiся цэлыя акiяны плазмы. Чорнае бязмежжа глытала iх, але яны ляцелi зноў i зноў, як фантастычныя феерверкi, як слёзы багоў. Гэта было i самазабойства i самаўзнаўленне. Прырода шукала iсцiну. Плазма была той нябеснай спермай, што ўпарта i мэтанакiравана расцякалася, разбягалася па ўсiм Сусвеце, каб напаткаць тое, у судакрананнi з чым успыхне iскра жыцця. I вось пакацiлiся па сухой пясчанай раўнiне блiскучыя зiхоткiя шары. Iх - сотнi, тысячы, дзесяткi тысяч...
      Пры такiм вiдовiшчы падлетак, пэўна спалохаўшыся, рэзка махнуў правай рукой i ледзь не ўдарыў плазмоiда, што вiсеў над ягоным тварам. Плазмоiд пудлiва сiгануў пад самую столь.
      А праз сорак восем гадзiн сну (яны праляцелi, як шэсць - восем зямных) Радаслава, Веру i Клёна запрасiлi на сняданак.
      - Цiкава, што ядуць i як ядуць на гэтай планеце? - прамовiў Клён i борзда пакiраваўся ўслед за зялёным плазмоiдам, бо страўнiк ягоны, як ён сам прызнаўся, ужо даўно "iграў марш".
      Але нiчога звышарыгiнальнага не прапанавалi. На нiзкiх каменных столiках ляжала ў глiняных сподках нейкая салата i ярка-сiнiя кiславатыя плады.
      - А я думаў, што нас падключаць да разетак i будзем мы харчавацца электрычнасцю, - змрачнавата пажартаваў Клён, бо тутэйшая кулiнарыя глыбока яго расчаравала.
      - Як гэта падключаць? - не зразумела Вера.
      - Ноздрамi, - адрэзаў Клён. Маючы вельмi няпросты характар, ён зноў пачаў злаваць на Веру Хрысцiнюк, успомнiўшы яе салодкiя ўсмешачкi i буркатлiвы галасок, калi яна размаўляла з ягоным бацькам.
      - Малады чалавек, хiба так сапраўдныя джэнтльмены размаўляюць з дамай? I не забывайся, што мы твае хросныя мацi i бацька, - паспрабаваў перавесцi ўсё на жарт Радаслаў, ды не надта атрымалася.
      Так супала, што на планеце Вар адзначаўся Дзень Забiтага Брата. З самай ранiцы сотнi тысяч плазмоiдаў павольна i ўрачыста ляцелi ў бок Ракi Адноўленых Твараў, прычым ляцелi прадстаўнiкi ўсiх сямi кланаў. Старая Цывiлiзацыя арганiзавала шматфарбнае грандыёзнае прадстаўленне, на якое, вядома ж, былi запрошаны i зямляне.
      Дзеля чаго задумвалася некалi гэта свяшчэннадзейства? Цяжка знайсцi вычарпальны адказ. Адно вiдавочна - плазмоiды, доўгi час жывучы на адной планеце з людзьмi, значна раней людзей навучылiся вельмi высока цанiць канкрэтнае жыццё кожнага канкрэтнага iндывiдуума. У той час, калi першабытныя людзi трымалiся толькi статкам, разумелi сябе ў суровым жорсткiм свеце маленькай нiкчэмнай часцiнкай усясiльнага статка, плазмоiды (кожны ў паасобку) вычленiлi сябе, сваю непаўторнасць з шэрай аднароднай масы. I як адразу ж змянiлася, як павесялела жыццё! З'явiлася сем кланаў i адпаведна сем колераў. Вельмi востра пачала адчувацца трагiчнасць знiкнення, самараспаду. Асаблiва гэта тычылася тых, што памiралi не сваёй натуральнай смерцю, а былi знiшчаны ў час бясконцых войнаў, калi чорнае неба распорвалi незлiчоныя электрычныя разрады, калi з грамападобным грукатам узрывалiся жэралы вулканаў i неслася па схiлах кiпучая лава, ператвараючы металы i камянi ў ваду. Плазмоiд забiваў плазмоiда. Панаваў культ вайны, бясспрэчнай была думка, за якую праз стагоддзi ўхапiлiся японскiя самураi: "Як бы дорага нi каштаваў меч, ён заўсёды акупiць сябе". I вось адбыўся пералом, зрух, прарыў. Старая Цывiлiзацыя зразумела, што, у рэшце рэшт, яна можа знiшчыць самую сябе. Адразу расцвiў культ Авеля, нявiнна забiтага брата. Плазмоiды, як прыроджаныя капiiсты, поўнасцю запазычылi яго ў людзей, у чалавецтва. Вось чаму на 223 годзе Вялiкай Эры Плюралiзму зямляне Радаслаў Буслейка, Вера Хрысцiнюк i Клён Дубровiч, стоячы на металiчным беразе Ракi Адноўленых Твараў, што цячэ па таямнiчай планеце Вар, з вялiкай цiкавасцю сачылi за тым, як святкуецца Дзень Забiтага Брата. Каласальная фiгура Авеля, уся ў белым, узвышалася на паўночным беразе ракi. Плазмоiды i зямляне знаходзiлiся на паўднёвым беразе. Па абодва бакi вакол Авеля маўклiва стаялi сотнi, калi не тысячы, такiх жа белых, маўклiвых, але значна меншых постацей. Зямляне адразу адзначылi, што Старая Цывiлiзацыя выкарыстоўвае ў гэтай сваёй мiстэрыi толькi чалавечыя фiгуры, пазбягаючы, невядома з якой мэтай, шарападрбных формаў. Тут, канечне ж, была не сляпая выпадковасць, а заканамернасць. Радаславу падумалася, што плазмоiды, значна старэйшыя за чалавецтва, iнстынктыўна цягнуцца да людзей, як дарослы цягнецца, горнецца да малога дзiцяцi, бо бачыць у iм натуральную прыгажосць i непасрэднасць, бачыць будучыню i свежы розум, якому яшчэ мудрэць i мудрэць. Вера Хрысцiнюк, як i кожная зямная жанчына, заўсёды баялася папаўнець, "страцiць талiю", i таму лiчыла шар не звышiдэальнай формай iснавання плазмы (а гэта менавiта так), а проста сiмвалам пульхнасцi. Клён жа Дубровiч яшчэ толькi ўваходзiў у спартыўны ўзрост, i круглыя плазмоiды i плазмоiдзiкi мiжволi асацыiравалiся ў яго з футбольнымi i баскетбольнымi мячыкамi. Вось якi раскiд думак меўся ў зямлян, калi яны назiралi, як святкуецца на планеце Вар Дзень Забiтага Брата. Аказалася, што ў яго ёсць яшчэ адна назва - Дзень Ажыўлення, i менавiта дзеля ажыўлення сваiх родных па клане i сабралiся тут усе плазмоiды. Вярнуць iснаванне, жыццё можна толькi тому, хто памёр не сваёй, а гвалтоўнай смерцю. Той жа, каго забрала старэчая нямогласць, ужо не мог аднавiцца на планеце Вар, бо страцiў iнтарэс да жыцця, а навошта жыць, калi гэта табе нецiкава? Як i на Зямлi, адразу ж знайшоўся гiд. Заўважана, i заўважана даўно, што ўсе больш-менш разумныя iстоты надта любяць быць гiдамi, любяць павучаць, расказваць, паказваць i г.д. Такiм гiдам стаў Талеркiй Сiнi Восемдзесят Трэцi. Адрэкамендаваўшыся Радаславу, Веры i Клёну, гэты сiмпатычны сiнi плазмоiд натхнёна прачытаў кароткую лекцыю аб усiх насельнiках цудоўнай планеты Вар. Аказваецца, саманазва плазмоiдаў, якiя пастаянна жывуць на планеце, талеркii. Яны iстотна адрознiваюцца ад плазмоiдаў з Зямлi, з'яўляючыся асобнай расай. Кожны мае лятучую талерку. Жывуць у вулкане, там i падзараджаюцца. Калi пражыве талеркiй роўна тысячу гадоў, то пераплаўляецца ў новага, прымаючы чарговы парадкавы нумар. Напрыклад, пераплавiўшыся, Талеркiй 102, робiцца Талеркiем 103, i гэтак бясконца. Ростам яны не вышэй за паўтара метра. Хто атрымаецца хаця б на сантыметр вышэйшым, таго адразу ж пераплаўляюць. Кланы ў талеркiяў, як i ў астатнiх плазмоiдаў, вядуцца па сямi колерах сонечнага спектра. Рэгулярна даволi шматлiкiя эскадрыллi талеркiяў лётаюць з Талеркiяны (так яны мiж сабой называюць планету Вар) на Зямлю. Таемна (толькi ноччу, калi людзi спяць) назiраюць за людзьмi. Ён, Талеркiй Сiнi 83, назiраў ажно чатыры разы. Знаходзячыся на Зямлi, начуюць на правадах электралiнiй высокага напружання. Не пераносяць дзённага зямнога святла. Калi ў Эўропе разгараецца дзень, пералятаюць у Амерыку, i наадварот. Вельмi, можна сказаць, надзвычай любяць наведваць цыркi i крытыя стадыёны. Там, маскiруючыся, лепяцца да столi, прымаючы форму плафонаў электрасвяцiльнiкаў. Любяць глядзець бой быкоў, карыду i пеўневыя баi.
      Вось якая iнфармацыя, быццам снежная лавiна, абрушылася на зямлян.
      - Дзiвосы, - аж прышчоўкнуў языком Клён i не ўстрымаўшыся трошкi з'едлiва спытаў: - Вы, паважаны Талеркiй Сiнi 83, бачылi людзей ажно чатыры разы, i кожны раз толькi ноччу. Зараз вы ўбачылi зямлян у пяты раз i ўдзень. Якiя вашы ўражаннi?
      - Цудоўна, - увесь засвяцiўся плазмоiд. - Цудоўна. Асаблiва прыемна бачыць вось такога прадстаўнiка планеты Зямля.
      Ён злёгку пакруцiўся над Верай Хрысцiнюк.
      - Прадстаўнiцу, - паправiла Вера, але голас быў лагодны, цёплы. Зямныя дочкi прамацеры Евы любяць самарэкламу, ды нiколi яшчэ не крыўдзiлiся на рэкламу, вядома ж, рэкламу сваiх надзвычайных жаночых чараў.
      Тым часам з Ракi Адноўленых Твараў адзiн за другiм бадзёра ўзвiвалiся плазмоiды, да якiх вярнулася жыццё. Гэта было вельмi прыгожае вiдовiшча. Здавалася, рознакаляровы букет распукаецца ў зялёным небе.
      - Умеюць жыць. Умеюць радавацца жыццю, - задумлiва ўздыхнула Вера.
      - Вы аб чым, Верачка? - нахiлiўся да яе Радаслаў Буслейка.
      Але яна не адказала, толькi зiрнула на стрэсаператара прасветленым загадкавым позiркам. I гэта яе маўчанне i стоены бляск прыгожых вачэй так не пасавалiся з тым, што акружала зараз iх. Радаславу чамусьцi ўспомнiўся мокры блiскучы ад дажджу вясеннi лес, бярозы, маладыя, мiлыя, светласкурыя, у цёмных вяснушках. Адна бяроза, што стаiць на сонечнай утульнай палянцы, падсочана. Буйнымi кроплямi зрываецца ў глiняны гладыш бярозавiк: кап... кап... Хочацца стаць на каленi, абхапiць рукамi тонкi халодны ствол i пацалаваць бярозу.
      Адзiн толькi Клён Дубровiч, як i належыць юнаму i гордаму грамадзянiну планеты Зямля, заставаўся рэалiстам. Ён пiльна глядзеў на плазмоiд i ўсё стараўся ўбачыць у яго рот цi нейкую iншую адтулiну, адкуль вылятаюць словы i гукi. Але плазмоiд быў падобны на абсалютна гладкi бiльярдны шар - як кажуць, нi сучка нi трэшчынкi. Словы iшлi знутры, з самай патаемнай глыбiнi i гучалi выразна, чыста. Яшчэ адным дзiвам было тое, што плазмоiд, як, дарэчы, i ўсе яго супляменнiкi, з'яўляўся палiглотам - мог гаварыць на ангельскай, на беларускай, на шведскай, на якой хочаш мове. Як да яго звярталiся, на такой мове ён i адказваў. "Мне б такiя здольнасцi, - шчыра пазайздросцiў Клён.
      - Шкада, што мы, зямляне, яшчэ не ўмеем рабiць такое, - усклiкнуў Радаслаў Буслейка, убачыўшы, як чарговы плазмоiд ажыў i шчаслiва ўзляцеў у зялёнае варскае неба.
      - Вось заключым вечны мiр з жыхарамi планеты Зямля i навучым вас, паважна прамовiў Талеркiй Сiнi 83.
      Клён хмыкнуў.
      - Цябе ж мы ажывiлi, - сказаў яму плазмоiд. Клёну не было, як кажуць, чым крыць i ўсёткi ён задзiрыста выпалiў:
      - Што я? Я - жывучы. А паспрабавалi б вы чалавека падняць, якi сто цi трыста гадоў назад жыў. Дудкi!
      - Ты памыляешся, - спакойна выслухаўшы яго, загаварыў Талеркiй Сiнi 83. - Прабач мне, жыхар не нашай планеты, але каэфiцыент iнтэлектуальнасцi Старой Цывiлiзацыi, як вы нас называеце, значна вышэй, чым у вашай, бялковай. Я не хацеў гаварыць, але гэта так. Прабачце i вы, жыхары не нашай планеты, - звярнуўся ён да Веры i Радаслава.
      - Не нашай планеты... Не нашай планеты, - раззлаваўшыся, перадражнiў Клён. - Заладзiў, як паламаны вiдзiк. Сусвет - адзiн. Матэрыя - адна. У нас гэта кожны пяцiгадовы карапузiк ведае. А значыць, i Вар, i Зямля, i Сонца нашы.
      Клён шырока махнуў рукой.
      I раптам Талеркiй Сiнi 83 знiк, як у ваду ўпаў.
      - Пакрыўдзiўся, - сказала Вера. - Асцярожней трэба, Клёнiк, далiкатней... Усё ж - чужая планета.
      Клён не паспеў адказаць, бо сiнi плазмоiд зноў з'явiўся перад iмi i не адзiн, а з жоўтым, болыпым, чым ён, плазмоiдам.
      - Талеркiй Жоўты 106, - пачцiва назваў сябе новапрыбыўшы. - Дваццаць сем разоў назiраў на Зямлi за соннымi людзьмi. Асаблiва прыгожа спяць маленькiя дзецi. У iхнiх роцiках тырчыць нешта, падобнае на свiсток, але чамусьцi не свiшча.
      Клён з Радаславам весела перазiрнулiся.
      - Мне паведамiў мой вельмiшаноўны малодшы сабрат з вельмiшаноўнага клана Сiнiх Талеркiяў, што вы, жыхары не нашай планеты, сумняваецеся ў нашых здольнасцях, - працягваў жоўты плазмоiд. - Дарэмна. Мы можам вярнуць да жыцця чалавека, якi памёр нават чатырыста гадоў назад. Але памёр не ад старасцi, а ад свiнца, бронзы, сталi, жалеза, сiнiльнай кiслаты...
      - Памёр гвалтоўнай, не сваёй смерцю, - падказаў Радаслаў Буслейка.
      - Так. Такой смерцю. Але толькi не ад агню - тут мы яшчэ пакуль бяссiльныя. Для таго каб чалавек ажыў, патрэбна яго фатаграфiя, голас, запiсаны на магнiтную плёнку, ён, яго фiгура ў кiнакадрах, група крывi, адбiткi пальцаў i, - Талеркiй Жоўты 106 зрабiў шматзначную паўзу, - ягоны розум.
      - Розум? - перапытаў Клён.
      - Так. Розум. Кнiгi i карцiны, якiя ён напiсаў. Сiмфонii, навуковыя адкрыццi, выдатныя iнжынерныя дасягненнi...
      - А як жа я? - паныла сказаў Клён. - Я ж некалi зноў памру, назаўсёды, а ў мяне - нi адкрыццяў, нi сiмфонiй, нi кнiжак, нiчога няма.
      - Усё яшчэ ў цябе наперадзе, Клёнiк, - весела засмяялася Вера.
      Ды Клён Дубровiч пачуваў сябе вельмi няўтульна.
      - Што ты зрабiў, жыхар не нашай планеты, за сваё жыццё? - узнёсла, трохi напышлiва спытаў у яго жоўты плазмоiд.
      - Нiчога, - перасмыкнуў плячамi Клён. - Здаецца, нiчога. У лiцэi на ўроках працы табурэткi рабiў.
      - Табурэткi? Што гэта? Ага, здагадваюся. Гэта такiя прамавугольныя збудаваннi на чатырох слупках. Правiльна? Нам, плазмоiдам, добра - мы абыходзiмся без такiх збудаванняў, я хачу сказаць, без табурэтак. Але не адчайвайся, жыхар не нашай планеты, бо для майстравання табурэтак таксама патрэбен розум, i немалы.
      Клён, вiдно па ўсяму, быў задаволены вердыктам, якi вынес ягоным разумовым дасягненням плазмоiд. А гаваркi Талеркiй Жоўты 106, адцяснiўшы свайго сiняга сабрата, расцякаўся шматслоўем.
      - Розум Народа Ўсiх Сямi Колераў вырашыў, як вы ведаеце, заключыць з бялковай цывiлiзацыяй, з чалавецтвам вечны мiр. Мы зразумелi, што пераможцаў у тысячагадовай барацьбе не будзе, што вышэй жыцця, у якiх бы формах яно нi iснавала, нiчога няма. Вышэй - смерць. I наша, i, прабачце, ваша. А барацьба вялася жорсткая. Асмелюся спытаць вас, жыхар не нашай лланеты, - звярнуўся ён да Радаслава, - што вы можаце сказаць пра пасажырскае судна "Тытанiк"?
      Пра "Тытанiк"? - Буслейка наморшчыў лоб. - Буйнейшы карабель пачатку дваццатага стагоддзя. Пабудаваны ў Вялiкабрытанii. Вадазмяшчэннем, калi не памыляюся, каля сарака сямi тысяч тон. Даўжынёй дзвесце шэсцьдзесят дзевяць метраў. Ужо тады плавалi ў морах такiя мастадонты. У красавiку 1912 года сутыкнуўся з гiганцкiм айсбергам i пайшоў на дно. Загiнула каля паўтары тысячы пасажыраў. Вось i ўсё, што я помню.
      - Памяць у вас выдатная, - пахвалiў плазмоiд. - Толькi наконт айсберга ў вас недакладная, а калi гаварыць шчыра, зусiм няправiльная iнфармацыя.
      - Чаму? - здзiвiўся Радаслаў. - Увесь свет гэта ведае. Прэса пiсала. Засталiся жывыя вiдавочцы.
      - Таму, што айсберга не было, а была падводная таранная машына, якую вынайшлi i зрабiлi ў глыбокай тайне ад Старой Цывiлiзацыi фiялетавы i чырвоны кланы.
      - Але ж айсберг быў. Цэлая ледзяная гара!
      - Гэта быў муляж. Унутры так званага айсберга была ўманцiравана наймагутнейшая таранная машына са стальным бiўнем даўжынёй у сто метраў. Воданепранiкальныя перагародкi "Тытанiка" ён прабiў, як iголка прабiвае мяккую тканiну.
      - Не веру, - матнуў галавой Клён. - Я глядзеў кiнафiльм "Гiбель "Тытанiка".
      - I я не веру, - падтрымала яго Вера Хрысцiнюк. - I не бачу нiякага сэнсу ў гэтай бандыцкай, iнакш не скажаш, акцыi.
      - Старая Цывiлiзацыя сурова асудзiла напад фiялетавага i чырвонага кланаў на "Тытанiк", - павольна, з адчуваннем уласнай годнасцi загаварыў Талеркiй Жоўты 106. - З таго часу, можна сказаць, i пайшла глыбокая трэшчына ў жывым целе народа плазмоiдаў. Фiялетавы i чырвоны кланы аддзялiлiся ад нас i працягваюць па сённяшнi дзень атакаваць чалавецтва. А калi гаварыць пра сэнс таго, што адбылося ў туманах i хвалях халоднай Атлантыкi, дык гэта было папярэджанне чалавецтву i помста.
      - За што? - спытаў Буслейка.
      - За тэхнiчны прагрэс, за пахвальбу i непамерныя амбiцыi.
      - Калi помсцiць кожнаму, хто не так, як паложана, паглядзiць на веласiпед i задумае прыкруцiць да яго нейкую новую гайку, дык мы апынемся ў каменным веку.
      - Згодзен з вамi, жыхар не нашай планеты. Старая Цывiлiзацыя, добра зразумеўшы тую небяспеку, якую прынясе ўсiм нам бясконцая i, самае галоўнае, бяссэнсавая канфрантацыя, рэзка асудзiла фiялетавы i чырвоны кланы. Зараз мы ваюем не з вамi, а з гэтымi двума кланамi - адшчапенцамi. Вы ўчора бачылi, як мы ваюем.
      - Гэта было жахлiва, - сказала Вера Хрысцiнюк.
      - Учора адшчапенцы пацярпелi паражэнне, адступiлi, - не звярнуўшы ўвагi на яе словы, працягваў Талеркiй Жоўты 106. - Але ў iх яшчэ шмат сiлы. Яны трымаюць пад сваiм кантролем адну трэць планеты Вар, у тым лiку вулкан Нябесны Зуб, дзе робяць i трэнiруюць полчышчы Жалезных Людзей.
      - Робатаў? - спытаў Клён.
      - Так. Жалезныя Людзi, змайстраваныя iмi, залiваюць бетонам паверхню ўсёй планеты, не пакiдаючы нiчога жывога. Вы спытаеце: навошта? Можна даць некалькi адказаў. Першы i, вiдаць, галоўны - яны хочуць, выцеснiўшы з Вара астатнiя пяць кланаў, пабудаваць помнiк самiм сабе. Вам, людзям, цяжка зразумець такое. Вы ўзводзiлi i зараз яшчэ ўзводзiце помнiкi некаторым дзеячам, якiх лiчыце вартымi пасмяротнай увагi i славы. Вы значна сцiплейшыя, чым яны, бо фiялетавы i чырвоны кланы прагнуць калектыўнага самаўслаўлення. Планета Вар, гладка залiтая бетонам, будзе павялiчанай копiяй плазмоiда, што вечна плавае ў касмiчнай прасторы, прычым адна палова яе будзе пафарбавана ў фiялетавы колер, другая - у чырвоны. Два гэтыя кланы - i ўсё. I нi жоўтага, нi зялёнага, нiякага...
      Падалося, што Талеркiй Жоўты 106 усхлiпнуў.
      - Няўжо гэта так важна? - асцярожна пацiкавiўся Радаслаў. - Няўжо з-за таго, у якi колер афарбавана планета, можна распачынаць жорсткую вайну?
      - Якiя вы дзiўныя i незразумелыя, прадстаўнiкi бялковай цывiлiзацыi, уздыхнуў плазмоiд. - Пэўна, вы дальтонiкi. Ды колер гэта - усё. Разумееце? Усё. Як можна iснаваць мне i майму зялёнаму клану, калi планета Вар будзе толькi фiялетавай i толькi чырвонай? Дзеля чаго мы будзем iснаваць?
      Радаслаў здагадаўся, што няўдалым пытаннем моцна пакрыўдзiў плазмоiда. Каб неяк загладзiць вiну, спытаў:
      - А яшчэ што за прычына, з-за якой Вар пакрываюць бетонам?
      - Па некаторых звестках, чырвоны i фiялетавы кланы хочуць перад сваёй самалiквiдацыяй (а яна некалi абавязкова адбудзецца) выстралiць па планеце Зямля з Нябеснай Гарматы. Вар будзе i гарматай i ядром.
      - Хiба такое магчыма?
      - У Розума Народа Ўсiх Сямi Колераў маецца iнфармацыя, што па Зямлi ўжо раз стралялi з космасу. Гэта адбылося шэсцьдзесят пяць мiльёнаў гадоў назад. На тэрыторыi мексiканскага паўвострава Юкатан вашы вучоныя знайшлi ў дзiкiх джунглях кратэр з варонкай дыяметрам сто семдзесят сем кiламетраў. Яны, вашы зямныя вучоныя, са сваёй заўсёднай самаўпэўненасцю аб'явiлi, што гэта след ад сутыкнення Зямлi з гiганцкiм астэроiдам, у вынiку якога вымерлi ўсе дыназаўры. Дыназаўры вымерлi, гэта праўда, як i тое, што вымерла семдзесят пяць працэнтаў усiх жывых iстот на планеце. Але варонка на Юкатане зусiм не ад астэроiда, а ад ядра Нябеснай Гарматы. Адным словам, гэта была не касмiчная выпадковасць, а прыцэльны стрэл з глыбiняў космасу.
      Клён вельмi ўважлiва слухаў словы плазмоiда, хваляваўся.
      - Вы хочаце сказаць, што Зямлю хацелi знiшчыць? - нарэшце спытаў ён.
      - Так, знiшчыць.
      - Але навошта? Каму яна перашкаджала?
      - Не ведаю, - адказаў Плазмоiд Жоўты 106. - Мы, плазмоiды (гэта я гавару з усёй адказнасцю), не маглi страляць, бо самi знаходзiлiся ў той час на Зямлi. Вар мы асвоiлi значна пазней. Iснуюць, жыхар не нашай планеты, Законы Касмiчнай Канкурэнцыi. Кiруючыся гэтымi законамi, нейкая цывiлiзацыя з нейкай планеты i стрэлiла па Зямлi.
      Невядома, колькi б яшчэ доўжылася гэта размова-дыскусiя, калi б не надзвычайнае здарэнне, якое парушыла плаўнае, выверанае стагоддзямi цячэнне свята. Зусiм нечакана для ўсiх з тулуравага не дужа густога лесу з'явiўся магутны рухавы дзiк, спакойна i ўпэўнена падышоў да Ракi Адноўленых Твараў, прыпынiўся на самым беразе. Адразу ж мноства плазмоiдаў закружылася над iм.
      - Хiба на планеце Вар жывуць дзiкi? - здзiўлена спытаў Клён у Талеркiя Жоўтага.
      - Як бачыш, жывуць, - адказаў той. - Наколькi мне вядома, у Вялiкiм Балоце быў яшчэ зусiм нядаўна зафiксаваны iхнi статак. Водзяцца ў нас i iншыя зямныя жывёлы - конi, каровы. Iх прывезлi на планету Вар з Зямлi нашы прашчуры. Але такiя дзiкi ў нас нiколi не вадзiлiся.
      - Якiя - такiя?
      - Смелыя, самаўпэўненыя, я б сказаў, нахабныя. Дзiк - асцярожны жыхар чаратоў i дрыгвы i яшчэ нiколi, прынамсi, да сённяшняга дня, нiводнага лыча не было вiдно над свяшчэннай Ракой Адноўленых Твараў. Хаця, чакайце... Што такое?
      Жоўты плазмоiд пабялеў, пэўна, ад нейкай абсалютна невераемнай весткi, i стрымгалоў iрвануўся туды, дзе стаяў дзiк. Вярнуўшыся, ён ад вялiкага ўзрушэння колькi хвiлiн не мог гаварыць, а потым выдыхнуў:
      - Фантастычна! Гэта, аказваецца, не проста дзiк з Вялiкага Балота. Гэта - Аюс Першы, кароль жывёл планеты Вар. Фантастычна!
      Сiнi плазмоiд таксама злётаў да дзiка i, вярнуўшыся, таксама ўвесь трымцеў ад сенсацыйнай навiны.
      - Разумееце, кароль Аюс патрабуе (патрабуе!), каб з гэтага часу ён i ягоныя сабраццi (гэта значыць усе жывёлы планеты Вар!) мелi права ўдзельнiчаць у святкаваннi Дня Забiтага Брата, мелi права ажыўляць сваiх продкаў. Калi хто чуў пра такое?