Ён верыў, што чалавечая раса абавязкова заселiць Блiжнi i Дальнi Космас. Але тут, на Вары, упершыню прыйшло адчуванне абмежаванасцi творчага патэнцыялу зямной цывiлiзацыi. I плазмоiды, i Жалезныя Людзi, i той жа Аюс неслi столькi загадак, былi такiя непрадказальныя i шматварыянтныя, што юны зямлянiн канчаткова пераканаўся: "Чалавек, як яму нi было б крыўдна, не з'яўляецца мерай усiх рэчаў i вянцом Прыроды. Ён - толькi часцiнка Сусвету, адна з некалькiх дарог, i наогул, мяркуючы па ўсяму, Прырода не мае нейкай магiстральнай мэты, цэнтральнай звышзадачы. Прырода жыве, самаразвiваецца i ўсё".
      Жалезныя Людзi ў рэшце рэшт растапталi Кука. I тады не адна, не дзве, а дзесяткi маланак ударылi з плазменнага шчыта i пачалося знiшчэнне робатаў. Клён бачыў, як адважна махаюць яны чорнымi прутамi, як робяцца вiшнёвымi ад лютай гарачынi, як напачатку тоненькiмi, а неўзабаве шырокiмi бурлiвымi ручаямi расцякаюцца iхнiя металiчныя грудзi i ногi. На вачах яны ператваралiся ў блiскучыя лужыны. Захапiўшыся разгромам Жалезных Людзей, чатыры кланы прапусцiлi момант, калi фiялетавыя i чырвоныя плазмоiды апынулiся ў iхнiм тыле, прарваўшыся праз адтулiны ў шчыце. Толькi аднойчы назiраў Клён нешта падобнае. Тры гады назад разам з бацькам ляцелi яны ў аэробусе ў Стакгольм i над Балтыйскiм морам трапiлi проста ў эпiцэнтр навальнiцы. За iлюмiнатарамi было мора агню, найярчэйшыя ўспышкi, гарматная стралянiна грому, вогненна-пякучая павуцiна маланак, што апляла ўсю нябесную сферу. I горы воблакаў. То снежна-белыя, то чырвоныя або карычневыя. У гэтым жахлiвым месiве вялiзны цяжкi аэробус шпурляла ўверх i ўнiз, як дзiцячы паветраны шарык. Зараз у тунелi Клён перажываў такое ж самае спусташэнне душы, калi чалавек перакананы, што праз адну-дзве хвiлiны скончыцца жыццё. Яго падхапiў гарачы вiхор, кiнуў на цвёрдую шурпатую сцяну. Ён, безумоўна, разбiўся б, але некалькi плазмоiдаў акружылi яго, i ў лiчаныя iмгненнi ён апынуўся ўнутры своеасаблiвай ахоўнай капсулы з празрыстымi сценкамi. Капсулу матляла ў бакi, i Клён упiраўся рукамi i нагамi, стараючыся ўтрымацца ў вертыкальным становiшчы. Наўкол грымела жорсткая бiтва. Яркiя вострыя прамянi разразалi змрок. Вось адзiн з такiх смертаносных прамянёў выпусцiла, выстралiла з сябе Клёнава капсула, i чырвоны плазмоiд, што iшоў, здавалася, на таран, аглушальна лопнуў, разляцеўся на кавалачкi.
      Сiлы былi няроўныя. Фiялетавыя i чырвоныя плазмоiды адступiлi з тунеля ў кратэр. З робатаў не ацалеў нiводны.
      Клён iмклiва ляцеў у капсуле, азiраўся па баках - хацеў убачыць Аюса з жывёламi. Але iх нiдзе не было. Усюды валялася пабiтае, папаленае жалеза. Плазмоiды чатырох кланаў густым роем кiравалiся туды, дзе вiднеўся ўваход у кратэр. Там ззяў круглячок святла.
      У гэты час Пяцiног, сабраўшы вакол сябе рэшткi плазмоiдаў i робатаў з Залы Новых Нараджэнняў, загадаў прывесцi Радаслава Буслейку i Веру Хрысцiнюк. Зямляне прыйшлi, трымалiся незалежна i горда. Вера абапiралася аб Радаславава плячо.
      - Я памылiўся, - сказаў Пяцiног. - Хоць Ультрамозг, Уладар Таямнiцы, не можа памыляцца, але я гатовы прызнаць уласную памылку, адзiную за трыста шэсць апошнiх гадоў. Мне патрэбна было правесцi эксперымент не над мужчынам i жанчынай, а над падлеткам па iменi Клён. Яго, як мне вядома, называюць Гарантам Вечнага Шру.
      Пры гэтых словах фiялетавыя i чырвоныя плазмоiды захвалявалiся, абурана зашумелi:
      - Дзе ён?!
      - Адшукай i знiшчы яго, Ультрамозг, Уладар Таямнiцы!
      - Ён вось-вось будзе тут, перад намi, - папераджальна выставiў уперад тры свае нагi Пяцiног. - Праз гранiт i застылую лаву я ўжо бачу, як iмчыцца ён сюды, знаходзячыся ўнутры нейкага сасуда. Ага - ён знаходзiцца ў капсуле, а гэту капсулу стварылi сваiмi целамi аранжавыя, жоўтыя, зялёныя i блакiтныя плазмоiды. Чамусьцi не бачу сярод iх сiнiх. Дзе сiнiя плазмоiды?
      - Яны пачалi атаку з паўночнага боку вулкана, - адказалi яму.
      - Дурнi, - засмяяўся Пяцiног. - Роўна праз сто чатыры гады прыляцiць мiжгалактычны ўльтралёт з Сiняй Зоркi. Я хацеў узяць iх з сабой.
      - Вазьмi нас, - залемантавалi фiялетавыя i чырвоныя плазмоiды.
      - Сваiм колерам яны вельмi i вельмi тасавалiся б да пейзажаў Сiняй Зоркi, - быццам не пачуўшы iх, казаў далей Пяцiног. - Але яны (о неразумная дзiкая плазма!) пайшлi вайной на мяне, Ультра-мозга, Уладара Таямнiцы, быццам я не даваў iм iнтэлектыт i не вылучаў iхнi колер з усiх астатнiх колераў.
      - Вазьмi нас, - зноў узвысiлi голас фiялетавыя i чырвоныя плазмоiды.
      - Чаго або каго вы баiцёся? - нарэшце звярнуў на iх увагу Пяцiног. Бялковых смертных iстот? Дык вось дзве такiя iстоты стаяць перад вамi. Я ўзяў iх у палон i магу зрабiць з iмi ўсё, што толькi захачу. А можа, вы смерцi баiцёся? Дык у вас жа ёсць Рака Адноўленых Твараў. Праз нейкi час пасля свайго знiкнення вы зноў адновiцеся. I так - вечна. Чаго ж вы хочаце?
      - Знiшчы з Зямлi падлетка па iменi Клён! - хорам закрычалi плазмоiды. Забi таго, каго назвалi Гарантам Вечнага Мiру! Мы жадаем, мы прагнем бясконцай вайны з Бялковай Цывiлiзацыяй!
      - Няўжо вам так хочацца вайны? - цiхiм голасам сказаў Радаслаў Буслейка, але яго адразу ж пачулi. - Як мне вядома, пяць кланаў плазмоiдаў, пяць кланаў вашых братоў заключылi мiр з чалавецтвам. Я сам бачыў, як гарэла зялёная трава i плавiўся пясок на беразе Пятровiцкага вадасховiшча. Няўжо толькi на гэта здольна Старая Цывiлiзацыя? Мы - антыподы. Але мы разам iснуем у Сусвеце. Давайце iснаваць паралельна, мiрна, не скрыжоўваючы кап'ё i меч. Напачатку было Слова...
      - Напачатку была Зброя! - крыкам перарвалi яго плазмоiды.
      - Любоў... - казаў далей Радаслаў.
      - Нянавiсць! - яшчэ гучней закрычалi плазмоiды.
      Узнялiся страшэнны гвалт, густое металiчнае гудзенне, якое пераходзiла ў злавеснае шчоўканне. З плазмоiдаў пасыпалiся iскры. Яны пачалi раздзiмацца, прычым з шарападобных i элiпсавiдных некаторыя, напэўна, самыя агрэсiўныя, рабiлiся востравугольнымi. Цяжка сказаць, што чакала б Радаслава i Веру, але ў гэты момант у кратэр Нябеснага Зуба праз тунель уварвалiся чатыры кланы. Памiж iх у празрыстай непрабiвальнай капсуле iмчаўся Клён Дубровiч. I адразу ж з нябёсаў ударылi страбы. Дзесяць магутных птушак, на iмгненне як бы засланiўшы ўсё неба, спiкiравалi дакладна туды, дзе стаялi Радаслаў з Верай, прыкрылi iх крыламi. Затым дзве птушкi з двух бакоў шчыльна падступiлi да стрэсаператара, нагнулi свае прыгожыя моцныя шыi. Радаслаў зразумеў - абхапiў гэтыя шыi рукамi, i страбы лёгка ўзнялiся, панеслi яго з Нябеснага Зуба. Трэцi страб ляцеў знiзу - страхаваў.
      Фiялетавыя i чырвоныя плазмоiды, убачыўшы такое, з найвялiкшай ярасцю напалi на астатнiх страбаў, якiх заставалася сямёра, прычым трое намервалiся выносiць з вулкана Веру Хрысцiнюк. Але жыхары воблакаў спрытна ўхiлiлiся ад iхнiх стрэлаў-маланак, i, у сваю чаргу, самi перайшлi ў атаку. Аказваецца, страбы ведалi тую адзiную кропку, тую своеасаблiвую "ахiлесаву пяту", ударыўшы ў якую, можна было паралiзаваць плазмоiда. Некалькi шароў глуха засiпелi i ўпалi, падняўшы воблачкi вулканiчнага пылу. У гэты час Вера Хрысцiнюк нiяк не адважвалася даверыць сваё жыццё страбам, узляцець разам з iмi.
      - Баюся, - шаптала яна, пазiраючы то на дзiўных птушак, то на неба.
      Дарэмна падстаўлялi страбы шыi, нават падштурхоўвалi яе моцнымi крыллямi. Жанчыну скаваў страх.
      - Не магу, баюся, - паўтарала яна, нiбы зацыклiўшыся на двух гэтых словах. - Я слабая... У мяне змярцвеюць, не вытрымаюць рукi, i я ўпаду з вышынi. Я не хачу разбiцца...
      - Вера! - закрычаў Клён Дубровiч, выскокваючы са сваёй ахоўнай капсулы, якая, ледзь крануўшыся паверхнi Вара, iмгненна расчынiлася. - Я тут! Нiчога не бойся!
      Ён адчуваў надзвычайную адвагу, рашучасць, ён гатоў быў схапiцца загрудкi з самiм Пяцiногам. Але Ўльтрамозг, Уладар Таямнiцы, апярэдзiў яго. Лускаватыя залацiстыя ногi павярнулiся, нiбы антэны, да Веры, i загучаў меладычны чысты, як ранiшняя раса, голас, у якiм была непадуладная чалавечаму разуменню ўсёпранiкальнасць.
      - Iдзi да мяне, Жанчына, iдзi да мяне, безабаронная i несуцешная, загаварыў Ультрамозг, Уладар Таямнiцы. - Я напоўню тваю душу жыццём. Я павяду цябе ў мроi. Сiняя Зорка, чакаючы, глядзiць на цябе з Космасу.
      Вера Хрысцiнюк шчаслiва ўспыхнула тварам, заплюшчыла вочы, выцягнула ўперад рукi i пайшла да Пяцiнога. Расступiлiся страбы, расплылiся ў бакi фiялетавыя i чырвоныя плазмоiды.
      - Не iдзi! Спынiся! - крычаў Клён. - Паглядзi на мяне, Вера! Ты станеш ягонай заложнiцай! Пракляты Пяцiног! Агiдзiна!
      Клён схапiў камяк застылай лавы, шпурнуў у Пяцiнога. На ляту гэты сухi камяк ператварыўся ў букецiк надзiва прыгожых яркiх кветак, падплыў да Веры, мякка тыцнуўся ёй у руку. Яна, не расплюшчваючы вачэй, узяла кветкi, панюхала, цiха засмяялася.
      Плазмоiды чатырох кланаў узбуджана зашыпелi, згрупавалiся, i на Пяцiнога абрушыўся ўраганны ўдар iхнiх смертаносных прамянёў. Але на самым падлёце да зiхотка-велiчнай зоркi ўсе гэтыя, здавалася б, неадольныя прамянi раптам зламалiся, выгнулiся i слiзганулi ўгору, не прычынiўшы Пяцiногу нiякай шкоды. Некаторыя з iх нават весела лопнулi, узарвалiся рознакаляровымi бяскрыўднымi агеньчыкамi, нiбы святочныя петарды.
      Вера тым часам радасна i бязвольна падышла да Пяцiнога, апусцiлася перад iм на каленi. Твар быў натхнёны, светлы.
      - Я прыручыў яе, самку чалавека, - засмяяўся Ўльтрамозг, Уладар Таямнiцы. - Вось гэтак на планеце Зямля першалюдзi, або, калi быць дакладным, малпалюдзi, прыручалi дзiкiх жывёл. Жывёлы рабiлiся свойскiмi, пакорнымi, аддавалi малпалюдзям малако, мяса, воўну, сваю сiлу, сваiх дзяцей. На Сiняй Зорцы нам, Вялiкай Расе Ўльтрамозгаў, Уладароў Таямнiцы, аддана служаць безлiч механiчных робатаў. Праз сто чатыры гады я прывязу туды бiяробатаў, прывязу людзей. Гэта будзе найвялiкшая асалода - панаваць над iстотамi, абалонка ў якiх зроблена не з металiчных пласцiн i ад якiх не смярдзiць мярзотнай iржой i дымам. Каля маёй Дарожкi Ўспамiнаў на Сiняй Зорцы будзе стаяць на каленях не адна яна, а тысячы такiх, як яна, распусцiўшы мяккiя пяшчотныя валасы, пазiраючы на мяне ўмольнымi вачамi, у якiх гараць салодкiя агеньчыкi.
      - Адпусцi яе! - закрычаў Клён. Але Пяцiног, не звяртаючы на яго нiякай увагi, казаў далей:
      - Зараз я зазiрну ў самыя глыбiнныя, у самыя патаемныя куточкi гэтай iстоты. Нiшто не схаваецца ад майго позiрку. Ды я ўжо бачу, аб чым думае, аб чым марыць яна.
      Пяцiног рэзка ўзвiў угору свае ногi, скрыжаваў iх, сплёў у шчыльнае кола, а сам завiс у паветры i зрабiўся падобны на лятаючую талерку. Адразу пад iм з'явiўся невялiчкi лужок з аксамiтнай, роўна падстрыжанай травой, з блакiтным мячыкам на гэтай траве, з дзецьмi, светлавалосым пульхнашчокiм хлопчыкам гадоў трох i такой жа дзяўчынкай, якiя весела цягнулi ручкi да мячыка. Сiнякрылая страказа, як iскрынка, успыхнула над лужком, пакружылася, палётала i села на далоньку дзяўчынкi. Вера Хрысцiнюк, ледзьве-ледзьве расплюшчыўшы вочы, замiлавана глядзела на гэту iдылiчную сцэнку. Само шчасце ззяла ў позiрку.
      Плазмоiды пяцi кланаў (падляцеў i сiнi клан) зноў пагражальна зашыпелi, пачалi ўсё блiжэй падплываць да Ўльтрамозга, Уладара Таямнiцы. Ён iмгненна знiшчыў, сцёр мiраж, прыняў форму зоркi, сказаў урачыстым голасам:
      - Ведайце, што я - Бязмежны ў Часе, Несмяротны i Неразбуральны. Што б вы нi рабiлi, што б нi хацелi зрабiць, я буду iснаваць. Энергiя Сiняй Зоркi, якая пульсуе ўва мне, маё астральнае поле могуць скрыўляць Час, бо Час таксама матэрыяльны, могуць прыспешваць або замаруджваць яго. Гэту iстоту, гэту жанчыну з планеты Зямля вы ўжо нiяк не вернеце. Нiяк.
      - Я ведаю, як вярнуць яе! - крыкнуў Клён Дубровiч, i вочы ягоныя заблiшчалi.
      - Ты? - здзiвiўся Ўльтрамозг, Уладар Таямнiцы. - Яе можна вярнуць толькi мёртвай, вярнуць толькi абалонку.
      - Ты вернеш гэту жанчыну жывую, бо замест яе да цябе пайду я.
      Наступiла раптоўная цiшыня. Было чутно, як недзе высока-высока пад воблакамi, а можа, i за воблакамi, крычыць страб, было чутно, як грукоча Клёнава сэрца.
      "Што ты надумаў, сынок?! Што ты гаворыш?! - Як усплёск маланкi, як пажарная сiрэна, пранiзаў Клёнаву душу роспачны голас-крык мацi, голас Бярозкi Дубровiч - мазгаграма з далёкай Зямлi. - Апамятайся! Спынiся! Мы з бацькам не зможам жыць без цябе!"
      Твар Клёна пабялеў, вусны пакутлiва скрывiлiся, ён пацёр далонямi скронi, цiха сказаў:
      - Вы ж самi вучылi мяне... Я - зямлянiн. Я - мужчына. Я павiнен абаранiць жанчыну з планеты Зямля. Вы ж самi вучылi мяне.
      ЧАЛАВЕК, СЫН ЧАЛАВЕКА
      XIII
      Усе тэлестанцыi i радыёстанцыi Зямлi, перарваўшы свае перадачы, лiтаральна прастрэлiлi эфiр трывожным сенсацыйным паведамленнем:
      "Як толькi што стала вядома, на планеце Вар вернута жыццё пятнаццацiгадоваму падлетку з мегаполiса Менск Клёну Дубровiчу. Гэта той самы падлетак, якога называлi Гарантам Вечнага Мiру. Такiм чынам, закладзены краевугольны камень у падмурак добрасуседскiх мiрных адносiн Старой Цывiлiзацыi i зямлян. Але гадзiну назад Клён Дубровiч, ратуючы жыццё Веры Хрысцiнюк, добраахвотна стаў заложнiкам нейкай нявысветленай iстоты або сiстэмы з пакуль што невядомай нашым астраномам планеты Сiняя Зорка. Клён Дубровiч ахвяраваў сабой. Грамадзяне Iндаэўрапейскай Канфедэрацыi Вера Хрысцiнюк i Радаслаў Буслейка, якiя на планеце Вар удзельнiчалi ў ажыўленнi Клёна, знаходзяцца ў бяспечным месцы, рыхтуюцца да вяртання на Зямлю. Больш дакладная iнфармацыя маецца ў рэпарцёра Iндаэўрапейскага тэлебачання Навума Масейкiна".
      Праз некалькi iмгненняў на тэлевiзiйных экранах усёй планеты, арбiтальных касмiчных станцый, шахцёрскiх пасёлкаў Месяца i Марса з'явiўся Навум Масейкiн. Ён быў разгублены i не паспеў нават як след прычасаць сваю чарнявую кашлатую чупрыну.
      - Спадар Масейкiн, - звярнулася да яго маладзенькая сiмпатычная дыктарка, вочкi ў якой аж гарэлi ад цiкаўнасцi, - якiм чынам вы атрымалi iнфармацыю з планеты Вар?
      Масейкiн адкашляўся, прыгладзiў рукою валасы i раптам сказаў:
      - Цi ёсць у вас тут хоць глыток мiнералкi? У горле перасохла.
      Сiмпатычная дыктарка дужа здзiвiлася - ас тэлерэпартажу, стары тэлевiзiйны воўк, i раптам такi "пракол", такая неахайнасць у жывым эфiры. Але адразу ж забулькала мiнеральная вада. Масейкiн зрабiў некалькi прагных доўгiх глыткоў, выцер вусны беласнежнай насоўкай.
      - Iдыёцкая смага, быццам толькi што пешшу адолеў пустыню Сахара, сказаў ён. - А iнфармацыю аб апошнiх падзеях на планеце Вар я атрымаў ад маёй сяброўкi Веры Хрысцiнюк.
      - Той самай?
      - Так, той самай, якая знаходзiцца ў лапах, а можа, у руках цi нават у нагах (разумееце?) страшыдлы па iменi Ўльтрамозг, Уладар Таямнiцы. Гэта несумненна высокаарганiзаваная разумная iстота ў форме пяцiкутнай зоркi, валодае моцным энергетычным полем, мае на сваiм узбраеннi гiпноз i яшчэ сякiя-такiя штучкi.
      - Штучкi? - зачаравана перапытала дыктарка. - Цi не можаце вы, спадар Масейкiн, болын папулярна, болып даходлiва растлумачыць нашым тэлегледачам тое, аб чым расказваеце?
      - У гасцях у гэтай зорачкi, - усмiхнуўся Навум, - быў не я, а Вера. Я атрымаў ад Хрысцiнюк мазгаграму, з якой вынiкае, што Ўльтрамозг, Уладар Таямнiцы, нейкiм чынам можа ствараць эфект фата - марганы, складанай, надзвычай рэдкай формы мiража.
      - Як цiкава, - прашаптала дыктарка.
      - Мы жывем у эпоху касмiчнага мыслення чалавецтва, у эпоху, калi стваральная энергiя пакрысе пачынае перамагаць разбуральную, - натхняючыся, зацугляў свайго любiмага конiка - красамоўства - Масейкiн. - Па маiм глыбокiм перакананнi, на планеце Вар наша зямная цывiлiзацыя ўшчыльную сутыкнулася з пакуль што невядомай нам магутнай цывiлiзацыяй. Я кажу не пра плазмоiдаў, не пра СЦ. Я маю на ўвазе так званага Ўльтрамозга, Уладара Таямнiцы. У мазгаграме Веры Хрысцiнюк мяне насцярожылi некалькi не зусiм зразумелых слоў.
      - Якiя ж гэта словы? - кальнула яго, як птушачка дзюбай, цiкаўна-вострым позiркам дыктарка.
      - Бiяробаты... Рабы... Прыгожыя рабынi...
      - Што, на вашу думку, гэта можа азначаць?
      - Я не з'яўляюся членам Сусветнай Федэрацыi Астролагаў iмя Настрадамуса, але таксама нашу галаву на плячах i, здаецца, (так, у прыватнасцi, лiчыць мой цесць) недурную, - сказаў Масейкiн. - Думаецца, што ў блiзкай цi далёкай будучынi мы, зямляне, павiнны чакаць экспедыцыю, i не адну, з планеты Сiняя Зорка. Добра, што мы не паддалiся атакам пацыфiстаў i захавалi войска, рэгулярнае войска.
      - Няўжо памiж канфедэрацыямi можа ўспыхнуць вайна? - аж прыўзнялася са свайго цёмна-вiшнёвага крэсла дыктарка.
      Навум Масейкiн зiрнуў на яе, як на першакласнiцу.
      - Войска спатрэбiцца нам, каб адбiць напад з Космасу, - растлумачыў ён. - На жаль, спадарыня вядучая, ВЭП канчаткова ўсталявалася толькi ў нашым не дужа аб'ёмiстым рэгiёне Сусвету. Ёсць яшчэ, як напiсалi б раней, касмiчныя каланiзатары, якiя, пакуль мы з вамi тут сядзiм, пакуюць ужо недзе ў грузавыя ракетапланы люстэркi, завушнiцы, званочкi, бразготкi i iншую драбязу.
      - Навошта? - не зразумела дыктарка.
      - Ды дзеля таго, каб за ўвесь гэты блiскучы i траскучы друз адцяць у нас палову планеты, а то i ўсю яе матухну разам з намi ў дадатак. Яны ж лiчаць нас за папуасаў.
      Дыктарка засмяялася.
      - А вы, аказваецца, песiмiст.
      - Любачка ты мая, - прыклаў рукi да грудзей, прыкiнуўся местачковым блазнам Масейкiн, - калi я быў пяцiгадовым шпiнгалетам, я быў такi вясёлы, радасны, усмешлiвы, што мая бабка Фаiна гаварыла маiм бацькам: "Ну й аптымiст ён у вас, хоць ты мухам яго скармi". Вось так. Мы, людзi, людзi-чалавекi, павiнны быць (я ў гэтым глыбока перакананы) разумнымi песiмiстамi. Свой пiк, сваю вяршыню мы ўжо ўзялi, i, хочам мы гэтага, цi не хочам, неабходна думаць аб тым, як без сiнякоў, без драпiн асцярожна спусцiцца ўнiз на альпiйскiя лугi жыццёвых рэалiй.
      - Ды вы паэт! - няшчыра ўсклiкнула дыктарка, бо ў яе планы зусiм не ўваходзiў тэледыспут на фiласофскую тэму.
      - Як вы думаеце, - перавяла яна гаворку ў патрэбнае рэчышча, - што можа пагражаць у гэтыя хвiлiны Веры Хрысцiнюк, Буслейку i Дубровiчу на планеце Вар? Асаблiва Клёну Дубровiчу?
      Навум Масейкiн уздыхнуў.
      - Я добра знаёмы з сям'ёй Дубровiчаў. Клён - цудоўны малады чалавек, разумнiк, сур'ёзна цiкавiцца гiсторыяй планеты, фiласофiяй. Учора я амаль паўдня глядзеў на яго фатаграфiю. Вы ж, напэўна, ведаеце, што калi чалавек памрэ, памрэ сваёй смерцю, ягонае фота адразу, што называецца, тухне, трацiць кантраснасць, бляск. Гэта дзейнiчае нядаўна адкрыты эфект доктара Каласкоўскага. Калi ж чалавека забiваюць, фота павольна тухне на працягу некалькiх дзён. Спяшу супакоiць паважаных тэлегледачоў: фатаграфiя Клёна Дубровiча, як я нi ўзiраўся ў яе, абсалютна не змянiлася, а з гэтага вынiкае, што наш адважны хлопчык жывы.
      - Брава! - пляснула ў ладкi дыктарка. - Мы будзем чакаць яго ўсёй планетай! I яшчэ я хачу паведамiць усiм шаноўным тэлегледачам i вам, спадар Масейкiн, што мы, маладыя журналiсты Iндаэўрапейскага тэлебачання, паслалi на адрас Надзвычайнага З'езда Ўсiх Зямных Канфедэрацый тэлеграму, у якой прапануем прысвоiць Клёну Дубровiчу за ягоны гераiчны высакародны ўчынак званне Чалавека з брыльянтавым сэрцам, вышэйшае ганаровае званне планеты Зямля.
      Тут ужо Навум Масейкiн даў волю радаоным эмоцыям, але амаль адразу ж астудзiў сябе.
      - Дык жа Клёну яшчэ няма шаснаццацi, - сказаў ён.
      - Ну й што? - упэўнена парыравала дыктарка. - Нас падтрымала Лiга Акселератаў.
      - Хiба ўжо ёсць i такая? - здзiвiўся Масейкiн.
      - Ёсць. I яна настойвае, каб нават дванаццацiгадовыя жыхары планеты Зямля карысталiся абсалютна ўсiмi грамадзянскiмi правамi. Iхнi iнтэлект нiчым не саступае iнтэлекту шаснаццацiгадовых. Цi я кажу няпраўду?
      Навум Масейкiн дыпламатычна пацiснуў плячыма.
      Усе наступныя днi ў шмат якiх гарадах планеты адбывалiся шэсцi, стыхiйныя мiтынгi. Людзi неслi транспаранты: "Выратуем Клёна Дубровiча!", "Выратуем сына Планеты!", "СЦ, ты з намi цi з Сiняй Зоркай?!", "Касмiчныя войны - у чорную дзiрку!". Асаблiва бурны мiтынг адбыўся ў Менску, родным горадзе Клёна. Сотнi тысяч людзей затапiлi вулiцы, плошчы. На вулiцы Заслаўскай каля двухпавярховага катэджа сям'i Дубровiчаў моладзь арганiзавла збор подпiсаў пад прапановай прысвоiць iхняму земляку званне Чалавека з брыльянтавым сэрцам. У гэты час на балкон выйшаў Гай Дубровiч, якога сустрэлi авацыяй. Гай узняў руку, просячы цiшынi, i калi ўсталявалася крохкая цiшыня, сказаў разгубленым голасам:
      - Няўжо гэта так важна?
      - Важна! - закрычалi юнакi i дзяўчаты. - Важна! Ваш сын павiнен стаць першым беларусам, якi атрымае высокае званне.
      - Брыльянтавае сэрца, - горка ўсмiхнуўся Гай. - А жывое сынава сэрца хто мне верне яго?
      Крыклiвы i гаварлiвы натоўп зацiх. Бацькоўская пакута чорнымi ценямi ляжала на твары ў гiсторыка, i нiхто не хацеў бесцырымоннай шумнай весялосцю пакрыўдзiць яго. Нават калi адзiн чалавек сумуе, павiнна хоць нейкае iмгненне сумаваць уся Зямля. Так павялося памiж людзей ВЭП. На вышынным саракапавярховым будынку Крэдытнага Банка, якi ўвiнчваўся ў неба на вулiцы Заслаўскай непадалёк ад катэджа Дубровiчаў, нехта павесiў вялiкi каляровы партрэт Клёна. Вецер шкуматаў, iрваў палатняны прамавугольнiк. Клёнаў твар то напалову знiкаў, то кiсла моршчыўся, то браўся рухомымi, рознага памеру пухiрамi. Гай глядзеў на сынаў партрэт, i дзiўныя пачуццi вiравалi ў душы. Ён шкадаваў сына i ў той жа час (можа, нават падсвядома) быў злы на яго куды палез, што за рыцарства стукнула ў маладую, яшчэ дурнаватую галаву? Памяццю ж гiсторыка ён (зноў падсвядома) пераносiўся ў далёкую-далёкую мiнуўшчыну, у Канстанцiнопаль, якi ўзялi ў аблогу i хацелi штурмаваць орды сельджукаў. Тады духавенства i абаронцы горада вынеслi на сцены велiзарныя выявы Хрыста i Багамацеры, намаляваныя на палатне. Вецер адразу ж заварушыў iх, распальваючы ярасны агонь фарбаў. "Багi на сцены выйшлi!" - закрычалi да смерцi спалоханыя язычнiкi, пападалi на каленi i ўцяклi, пабеглi ў свае стэпы i пустынi.
      - Адзiны, цябе клiчуць да тэлефона, - сказала Бярозка, якая гэтымi журботнымi днямi насiла чорную сукенку, нiкуды не выходзiла i адчувала цiхую нянавiсць да ўсiх шумных натоўпаў - там сын у лапах невядомай пачвары, а яны вiшчаць, гарлапаняць, патрабуюць даць сыну найвышэйшую ўзнагароду планеты. Ды рассыпся прахам гэтая ўзнагарода - абы сын быў жывы i здаровы, быў побач.
      Гай узяў тэлефонную трубку. Пакрысе ён пачаў баяцца тэлефонных размоў. Чалавечы голас, асаблiва незнаёмы голас, мог прынесцi нечаканы боль, жахлiвую вестку пра Клёна. Ён браў трубку, i было адчуванне, быццам яго праз некалькi хвiлiн кiнуць у кiпецень.
      - Спадар Гай Дубровiч, - рашуча сказала трубка, - вам тэлефануе маёр рэспублiканскай гвардыi Хвалiбог. Якi ў вас крывяны цiск i што вы бачылi ў апошнiм сне?
      "Ну й людзi! Божа, - аж застагнаў у думках Гай, - ведаюць, што нелады з сынам, i цiкавяцца, цi добрае самаадчуванне ў ягонага бацькi. Пракляты этыкет! Ды лепей бы мяне абклалi трохпавярховым матам". Але давялося, як i належыць чалавеку ВЭП, пачцiва адказваць на пытанне.
      - Нядаўна ўбачыў на тэлеэкране выступленне Навума Масейкiна i тэлефаную вам, - напорыста казаў невядомы Гаю маёр. - Атрад касмадэсантнiкаў колькасцю ў пяцьсот чалавек рыхтуецца да высадкi на планеце Вар. Мне аказаны гонар быць камандзiрам гэтага атрада. Я - чалавек дзеяння. Гэта не прымiтыўная самарэклама, а жыццёвы факт. Клянуся вам, спадар Дубровiч, што ваш сын здаровы i непашкоджаны вернецца на Зямлю. Жывуць Сонца i Кiсларод!
      На тым канцы запiкалi кароткiя гудкi. "Лаканiчны чалавек. Добры чалавек", - падумаў Гай.
      А праз нейкую гадзiну пазванiў Метэор i па старой дружбе запрасiў у Дом Пераўтварэнняў.
      - Для вас у мяне маецца навiнка, - сказаў доктар.
      Гай адразу ж згадзiўся, бо трэба было ратавацца ад неадчэпнай трывогi, якая магла скончыцца дэпрэсiяй.
      На пятнаццатым паверсе Дома Пераўтварэнняў робаты ўвялi яго ў маленькi круглы пакой, пасадзiлi ў крэсла-вяртушку. Доктар Метэор, як заўсёды, з'явiўся на экране. Гэта было ўжо звычна, як узыход Сонца.
      - Вiтаю вас, глыбокашаноўны спадар Дубровiч, i прыношу свае шчырыя спачуваннi, - мякка i журботна сказаў доктар Метэор. - Я, як i ўсе зямляне, упэўнены, што ваш сын неўзабаве прыляцiць дадому i ўсе мы, вашы i ягоныя сябры, зможам абняць Клёна. Дзякуй вам i спадарынi Бярозцы, што выгадавалi патрыёта Зямлi. Я ведаю - вам цяжка. I каб скiнуць гэты цяжар, прапаную паўдзельнiчаць у абсалютна новым цыкле пераўтварэнняў.
      - Я згодны, - адразу кiўнуў галавой Гай.
      - Але вы яшчэ не ведаеце, аб чым iдзе размова. Паўтараю - гэта зусiм новы, нi на кiм з добраахвотнiкаў не апрабаваны цыкл, i могуць адбыцца нечаканасцi, збоi ў сюжэце пераўтварэння. Вам, калi казаць высакамоўным стылем, прапануецца роля Калумба.
      - Нiколi не хварэў калумбiнiзмам, - зморшчыўся Гай, - але згодны ўдзельнiчаць у пераўтварэннi. Давайце пачынаць.
      Далей усё пайшло па звыклым сцэнарыi. Маўклiвыя робаты (дарэчы, iм строга забаронена размаўляць з людзьмi, за парушэнне - кавальскi прэс) панеслi Дуброзiча па вузкiм чорным калiдоры, потым пасадзiлi ў цэнтрыфугу. Ажыла страла цэнтрыфугi, цемра падступiла да вачэй.
      ...Ён ляжаў у маладым густым ельнiку i пiльна, не адводзячы вачэй, сачыў за тым, што дзеецца на дарозе. Гэтая дарога, слаба раз'езджаная i слаба растаптаная, ужо амаль зарослая травой, выбягала з-за ўзгорка, спускалася ў балоцiстую лагчыну, чаплялася за ўскраек лесу, дзе ён хаваўся, i знiкала ў шырокiм полi. За ўзгоркам была ягоная весь, ягоная беласценная хатка з чаратовай калючай страхой. Была, калi яе дагэтуль не спалiлi обры або не разламалi на бiлы i аглоблi для сваiх вялiзных скрыпучых арбаў. Ён ляжаў, затаiўшыся, нiбы звер, у нiзкарослым ельнiку, якi толькi што зацвiў ярка-жоўтымi, мяккiмi, вельмi прыгожымi шышачкамi. Ён чакаў.
      У яго была як бы падвойная, напластаваная адной палавiнай на другую, свядомасць. Ён разумеў, што ён Гай Дубровiч, гiсторык, што ў яго ёсць любiмая жонка Бярозка i любiмы сын Клён, што ён жыве ў горадзе Менску i што зараз на вулiцы 223 год Вялiкай Эры Плюралiзму. I ў той жа час востра, да звону ў скронях, ён адчуваў сябе маладым дваццацiдвухгадовым воем Карпуком са славянскага племенi дулебаў. У яго быў бацька Красамiр, мацi Няжыла, пяцёра братоў, усе маладзейшыя, i зеленавокая меднавалосая каханка Трыснята. Ён, Карпук, умеў з самага маленства араць зямлю, засяваць узараную нiву, касiць, пiлаваць i калоць дровы, рабiць цэглу, гнуць палазы, дугi, выразаць з мяккага дрэва вёдры, лыжкi, зубы для грабляў, лавiць рыбу, абкурваць горкiм дымам дзiкiх пчол i забiраць iхнi мёд, бiць камень, гнаць смалу, драць лыка. Яшчэ ён умеў лавiць у сiлкi птушак i падрабляць птушыныя галасы, гартаваць у чорнай кузнi меч, iграць на жалейцы, спыняць кроў, калi яна хвошча са свежай раны, малiцца Сварогу i Перуну, цалаваць дзяўчат i асаблiва Трысняту. Ён шмат што ўмеў, бо быў, як здагадваўся сам, братам Ветру i Грому, Ваўку i Вужу. Iхняя весь мясцiлася на высокай надрэчнай выспе, абгароджанай шчыльным дубовым частаколлем. Вясною амаль да самых хат падступала, падыходзiла рака, плылi крыгi, карчы, жмуты бурай саломы. Потым падсыхала зямля, цямнелi, налiвалiся гневам воблакi, ярасна глядзела з нябёсаў слiпучае сонца - пачынаўся Час Навальнiц. На зыходзе асаблiва спякотнага дня рабiлася душна i глуха, замiралi трава i лiстота, з разяўленых пашчаў выкiдвалi чырвоныя доўгiя языкi сабакi, ластаўкi трывожна ляпiлiся да самай-самай зямлi. I вось бухаў гром, расколваючы суровае чорнае неба. Маланка залiвала жоўтым святлом зямныя i нябесныя абшары.
      - Пярун - крычаў Карпукоў бацька Красамiр, з непакрытай галавой становячыся пад лютым дажджом на каленi, працягваючы да чырвона-пепельных воблакаў жылаватыя загарэлыя рукi. - Пярун! Божа! Дзякуй, што ты да нас прыйшоў!
      Усе дулебы радасна падалi на каленi. I паперадзе ўсiх на мокрай гарачай зямлi стаяла зеленавокая, меднавалосая прыгажуня Трыснята.
      - Пярун! - крычала яна. - Божа! Дзякуй, што ты зноў да нас прыйшоў!
      Гром падаў з неба - трах! - i разляталася на кавалкi верхавiна якога-небудзь занадта прыкметнага, дагэтуль буйна-жывога моцнага дрэва. Ад грамападнага ляскотнага ўдару заложвала ўвушшу.
      - Дзякуй! - крычалi дулебы.
      Адкуль жа, з якога боку, укусiла iх усiх, як гадзюка, бяда? Што было прычынай бяды? Ён, Карпук, баючыся самога сябе, сваiх думак, лiчыў, што зямныя няшчасцi прыйшлi да дулебаў пасля таго рання, калi яны падпiльнавалi i забiлi сям'ю лясных людзей, сям'ю волатаў: мужчыну, жанчыну i дзiця. "Спасу няма ад iх", - амаль сонцаварот перад тым крывавым раннем казалi дулебы пра волатаў, пра дзiкiх лясных людзей велiзарнага росту, якiх на свае вочы ды яшчэ ўдзень нiхто нiколi не бачыў, ад якiх заставалiся толькi сляды на лясных палянах, на берагах чарнаводных лясных азёр. У такi велiзарны след цалкам магло ўмяшчацца гадавалае дзiця. Волаты, калi казаць праўду, нiякай шкоды дулебам не чынiлi. Болын таго, хавалiся ад iх, старалiся быць непрыкметнымi i выходзiлi са свайго логавiшча толькi глыбокай цёмнай ноччу. Яны баялiся не толькi дня, сонца, яны баялiся яркага месяца. Але дулебаў раздражняў на сваiх землях, у сваiх лясах "чужы дух". "Дзiкiя людзi палохаюць звера, птушку, i мы прыносiм у весь усё меней мяса", - плюючыся, сцiскалi кулакi маладыя паляўнiчыя. "Ад iх вяне трава на палянах i ўздоўж ручаёў", - скардзiлiся старыя сiвавалосыя зялейнiцы. Волатам быў вынесены прысуд. "Смерць", - сказала племя. I гэта, як пачынае цяпер здагадвацца Карпук, наблiзiла няшчасцi самiх дулебаў. На волатаў пачалося шматдзённае паляванне. Нават уначы каля непрыкметных крынiц i глухiх лясных азёр сядзелi ў засадзе маладыя воi. Смага павiнна была выгнаць волатаў з патаемнага логвiшча. Але, пэўна, яны мелi свой, схаваны ад старонняга вока калодзеж.
      Лясных людзей злавiлi выпадкова. I прычынцам гэтаму быў ён, Карпук. У той дзень ён пайшоў правяраць венцеры, якiя ставiў на ўюноў. Ён борзда крочыў па цёмна-зялёнай халоднай траве i думаў пра Трысняту. Медныя валасы бачылiся ў яркiх сонечных блiскаўках, што былi густа рассыпаны ўсюды: на ствалах дрэў, на мурашнiках, на кветках. Лёгка дыхалася, хацелася спяваць. Каля тоўстага, нiбы дзежка, дуба, якi стаяў мiж густога арэшнiку, Карпук прыпынiўся. У дуба маланкаю была ссечана верхавiна, абсмалена кара, звiлiстыя, як вужакi, трэшчыны беглi зверху ўнiз, пераходзячы ў аб'ёмiстае дупло.