Кузьма Чорны
      Начлег у вёсцы Сiнегах
      Вялiкi паход скупы на адпачынак. I мы спалi мала - прыхваткамi, па гадзiны дзве ўпору.
      У вёсцы Сiнегах засталi мы сляды праходу ранейшых вайсковых часцей: дзецi гулялi з кабелем; каля хлява крайняй хаты, на панадворку, на расцярушанай саломе, параскiданы патроны; мы папрабавалi iх да сваiх вiнтовак - не падышлi, так iх зноў i пакiнулi тут.
      Восем хат вёскi Сiнегаў шасталi на ветры раскудлачанымi грэблямi саламяных стрэх.
      Спаць лажыцца трэба было адразу.
      У хаце я застаў цiхую ўстрывожанасць i непакой напалоханых вайной людзей: чацвёра дзяцей i жанчына - гаспадыня i мацi - прыгожая горадзенская сялянка.
      Мы сцелемся ў халодных сенцах на нейкiх нiзкiх скрынях - я i наш узводны, таварыш Скабакоў, вясёлы i рыжы хлапец, родам з нейкiх Аланецкiх азёрных рыбных узбярэжжаў. Мы папраўляем салому, пацёртую ранейшымi вайсковымi начлежнiкамi, кладзем пад галовы ўсю сваю салдацкую маёмасць, i цяжкая дрымота зразу кладзецца на вочы нашы.
      Дзверы ў гарачую хату адчынены. Там доўга i цiха спрачаюцца дзецi за нейкую "падушку з чырвонаю прошваю", i нарэшце ўсё робiцца цiха.
      . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
      Прывыкшы да трывожных ранiц, я ўскiдаю раптам угору галаву i стараюся разагнаць каменную ранiшнюю дрымоту. Малады дзень ледзьве прапускае праз маленькае сенечнае акенца першае святло сваё.
      "Яшчэ пяць хвiлiн я паляжу, i тады буду будзiць Скабакова", - я думаю i змагаюся з цяжкай дрымотай. Я падкладваю рукi пад галаву i сцiскаю каля вушэй. Тахкае i балiць у галаве.
      У хаце я чую гаворку:
      - Уставай, сынок, - гаворыць жанчына.
      Усё маўчыць.
      - Сынок, устань.
      - Ай, мама...
      - Устань, сынок, ну хто ж устане, ты ж самы большанькi.
      - Я яшчэ хоць трохi пасплю...
      - Заснеш удзень, а цяпер - ну каго ж я пабуджу.
      Хлапчанё заплакала. Ён доўга зацягнуў санлiвым голасам, цягнуў i, мусiць, спаў. Пасля раптам сцiх. Жанчына маўчала.
      Я ўстаў i пабудзiў Скабакова.
      Я ўвайшоў у хату.
      Жанчына рвала на кавалкi старую, зношаную да адных дзiрак сарочку.
      - Добры дзень, - сказаў я.
      - Добры дзень, - адказала жанчына.
      - Дзякуем за начлег, мы ўжо iдзем.
      - Iдзiце.
      Што мне сказаць яшчэ? I я гавару:
      - Няхай хлапчук паспiць яшчэ трохi, няхай гадуецца.
      Я адчуваю сябе так, як бы ў чым вiнаваты тут.
      - Ну, а што я зраблю, - гаворыць яна раптам, хутка, моцна, - што я зраблю, што я адна параджу. Гаспадара няма, гаспадар ваюе. А сёння мне трэба хоць трохi пачаць авёс жаць, дастаць дзе каня ды хоць возiк жыта прывезцi абаб'ю як-небудзь, хоць пранiкам, а вечарам у жорнах змялю, калi падсохне за дзень на печы, дык назаўтра хлеб рашчыню...
      - А каня няма?
      - Каня палякi пазаўчора ў абоз пагналi, разам з хлопцам.
      - З якiм хлопцам?
      - З сынам.
      - Вялiкi?
      - Малы... Каб вялiкi - я не тужыла б гэтак... А тут малога нiяк не ўзбудзiць карову выгнаць папасвiць. I няма чаго даць яму паснедаць. Накапала ўчора зранку картопель трохi, малыя яшчэ, дык пад вечар салдат накармiла iдуць босыя, галодныя, абарваныя, абшарпаныя... Можа, думаю, i мой там дзе-небудзь небарак...
      Яна падышла да ложка.
      - Устань, сынок, я табе новыя анучы ад свае старое сарочкi адарвала, каб табе было чым нагу мяккiм абкруцiць. Абуеш Мiколкавы лапцiкi, яны табе велiкаваценькiя, i вольна назе будзе... Устань, сынок.
      Яна нагнулася над ложкам.
      - Зараз прарваць павiнна.
      - Што?
      - Нарыў. На тым тыднi яшчэ нагу прабiў на корч, дык нарывае.
      I я нагнуўся над ложкам. Хлапчанё спала. На левай назе, каля пальцаў, збоку, была белаватая пухлiна, запэцканая ў гразь.
      Я пайшоў у сенцы. У сваiх мяшках я нiчога не знайшоў, апроч двух тараноў. Я дастаў iх i палажыў у хаце на лаве - уся мая салдацкая ежа.
      I тады мы з таварышам Скабаковым назаўсёды пакiнулi гэтую хату.
      Праз хвiлiн пятнаццаць мы пакiнулi гэтую вёску Сiнегi.
      Чакаючы загад рушыць, я ўбачыў яго: накульгваючы, ступаючы на пяту, ён гнаў карову. Каля хаты стаяла мацi яго - вялiкая горадзенская жанчына.
      . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
      I от мы iдзем.
      Будзем iсцi доўга - вялiкi паход скупы на адпачынак.
      1927
      Каментары
      Друкуецца па кнiзе "Выбраныя творы" /Менск, ДВБ, 1934/. Упершыню апублiкавана ў часопiсе "Беларуская работнiца i сялянка", 1927, № 7. Датуецца лiпенем 1927 года.