Рэй Брэдбэры
      Кавалак дрэва
      Пераклад: Марына Кандрусевiч
      Чыноўнiк сказаў:
      - Сядайце, малады чалавек.
      - Дзякуй, - i малады чалавек сеў.
      - Да мяне сталi даходзiць чуткi, - ветлiва пачаў Чыноўнiк. - Так, нiчога асаблiвага. Ваша запальчывасць. Ваша няўжыўлiвасць. Апошнi час толькi пра гэта i чую, i вось рашыў запрасiць вас асабiста. Хочаце памяняць працу? Можа, за мяжу, у новы Раён Ваенных Дзеянняў? Далей ад канцыляршчыны, блiжэй да мiлых сэрцу, добрых старых баёў?
      - Не думаю, - сказаў малады сяржант.
      - Чаго ж вы хочаце?
      Сяржант пацiснуў плячыма i ўтаропiўся на свае рукi:
      - Жыць у мiры. Раптам даведацца, што за ноч нейкiм цудам заржавелi ўсе гарматы свету, бактэрыялагiчная зброя стала стэрыльная, а танкi, быццам дагiстарычныя пачвары, загразлi на дарогах, што зрабiлiся канавамi дзёгцю. Вось чаго я хачу.
      - Ну, мабыць, гэтага хацелi б усе, - сказаў Чыноўнiк. - Дык вось хопiць iдэалiстычнай балбатнi, блiжэй да справы, куды ж вас усё-такi паслаць? Вырашайце самi - Заходняя цi Паўночная Зона ваенных дзеянняў, - Чыноўнiк паказаў на ружовую карту, якая ляжала перад iм на стале.
      А сяржант, здавалася, зважаў толькi на свае рукi, паварочваючы iх, уважлiва разглядаючы пальцы:
      - Што зробiце вы, ваенныя, што зробiм мы, простыя людзi, што, нарэшце, зробiць увесь свет, каб даведацца, прачнуўшыся аднае ранiцы, што ад гармат засталося толькi жалеззе?
      Чыноўнiк зразумеў, што да сяржанта патрэбен тонкi падыход. Ён мякка ўсмiхнуўся.
      - Вы закранулi цiкавае пытанне. Люблю паразважаць на такiя тэмы. I вось мой адказ - будзе поўная панiка. Кожная нацыя падумае, што толькi адна яна засталася без зброi, i ўзвалiць вiну на сваiх ворагаў. I накоцiцца хваля самагубстваў, пачнецца фiнансавы крах - мiльёны трагедый.
      - Але потым, - сказаў сяржант, - потым, калi да iх дойдзе, што раззброены ўсе нацыi без выключэння, i баяцца больш няма чаго, i можна чыстымi рукамi пачаць спачатку, што тады?
      - Яны паспяшаюцца зноў узброiцца.
      - А што, калi iх спынiць?
      - Тады пойдуць у ход кулакi. Калi, вядома, дапусцiць, што дойдзе да гэтага. Або на гранiцах збяруцца вялiзныя армii ў баксёрскiх пальчатках з жалезнымi шпагамi. Забярыце пальчаткi - будуць бiцца кiпцюрамi, нагамi. Адрэжце ногi - заплююць адзiн аднаго. Вырвiце языкi, заткнiце раты - запоўняць паветра нянавiсцю, аж казуркi на зямлю пасыплюцца, а мёртвыя птушкi пападаюць з тэлефонных правадоў.
      - Значыць, вы лiчыце, што нiчога добрага не выйдзе? - спытаўся сяржант.
      - Абсалютна ўпэўнены. Тое ж самае, што сарваць з чарапахi панцыр. Цывiлiзацыя задыхнецца i памрэ ад шоку.
      Малады чалавек пакiваў галавой.
      - Можа, вы проста трымаецеся за цёплае месцейка i таму хлусiце i мне i самому сабе?
      - Што ж, 90 працэнтаў чысцюткага, як вада, цынiзму, 10 працэнтаў рацыяналiзатарства. Гэтага дастаткова. Ачышчайцеся ад iржы i назаўсёды скончым з гэтым.
      Сяржант рэзка ўскiнуў галаву.
      - Адкуль вы ведаеце, што яна на мне ёсць? - сказаў ён.
      - Хто яна?
      - Iржа, вядома.
      - Пра што вы гаворыце?
      - Ведаеце, я магу гэта зрабiць. Магу сёння ж ноччу заржавець, калi захачу.
      Чыноўнiк засмяяўся.
      - Вы жартуеце.
      - Не. Я доўга не рашаўся прыйсцi да вас. Таму рады, што вы самi паклiкалi мяне. Я даўно працую над гэтай вынаходкай. Яна - мая запаветная мара. Усё тут звязана з будовай пэўных атамаў. Няцяжка выявiць, што атамы сталёвай бранi размяшчаюцца ў пэўным парадку. Я хацеў бы парушыць гэты парадак. Як вы ведаеце, я спецыялiзаваўся па фiзiцы i металургii. I вось мяне асянiла: у паветры заўсёды прысутнiчае фактар iржавення. Вадзяная пара. Заставалася толькi зрабiць металу "нервовае ўзрушэнне". I тады ўсюды возьмецца за работу вада. Натуральна, не ў кожным метале. Наша цывiлiзацыя трымаецца на сталi, а я б не хацеў разбураць мiрныя пабудовы. Трэба знiшчаць толькi гарматы i снарады, танкi, самалёты, ваенныя караблi. У крайнiм выпадку тое ж самае можна зрабiць з меддзю, латунню i алюмiнiем. Я толькi прайдуся побач, i ад адной маёй прысутнасцi зброя знiкне.
      Нахiлiўшыся над сталом, чыноўнiк уважлiва паглядзеў на сяржанта.
      - Я хачу ў вас спытацца.
      - Калi ласка.
      - Вам нiколi не здавалася, што вы Iсус Хрыстос?
      - Не прыгадваю. Але я заўсёды лiчыў, што Бог абышоўся са мной па-чалавечы i дапамог зрабiць адкрыццё. Вы гэта мелi на ўвазе?
      Чыноўнiк палез у кiшэню i выцягнуў дарагую шарыкавую ручку з каўпачком, зробленым з кулi. Ён пакруцiў ручку i пачаў запаўняць форму.
      - Перадайце, калi ласка, вось гэта доктару Мэт'юду для поўнага агляду. Не тое, каб я падазраваў нешта сур'ёзнае. Зразумейце правiльна. Цi не адчуваеце вы, што вам сапраўды варта пабываць у доктара?
      - Такiм чынам, вы думаеце, што маё вынаходнiцтва - фантазiя? - сказаў сяржант. - Гэта не так. Вынаходка малая, яна лёгка змесцiцца ў пачку ад цыгарэт. Дзеянне ж яе распаўсюджваецца на дзевяцьсот мiль. За некалькi дзён я аб'еду ўсю краiну з апаратам, настроеным на пэўны метал. Другiя дзяржавы не паспеюць выкарыстаць сваю перавагу, бо самi застануцца без зброi, як толькi наблiзяцца да нашых гранiц. Потым я палячу ў Эўропу. Роўна праз месяц у гэты ж самы дзень свет назаўсёды пазбудзецца страху вайны. Не ведаю, як я i прыдумаў усё гэта. Неверагодна. Гэтак жа неверагодна, як атамная бомба. Цэлы месяц я чакаў, абдумваў усё як след. Мне таксама прыходзiлi думкi пра чарапаху без панцыра. А цяпер я рашыў. Наша гутарка пераканала мяне. Нiхто не верыў, што ўзляцяць самалёты, нiхто не верыў, што выбухне атамная бомба, i нiхто не верыць, што калi-небудзь будзе мiр. А ён будзе.
      - Перадайце доктару Мэт'юду гэту паперу, - заспяшаўся Чыноўнiк.
      Сяржант устаў.
      - Значыць, вы рашылi не пасылаць мяне ў новую Зону?
      - Не тое каб рашыў. Пачакаем, што скажа доктар Мэт'юд.
      - Тады я вырашыў, - сказаў малады чалавек. - Праз некалькi хвiлiн я абмiну Пост. У мяне ёсць пропуск. Дзякую, сэр, што аддалi мне частку вашага каштоўнага часу.
      - Паслухайце, сяржант, не прымайце блiзка да сэрца. Я не ганю вас. I нiхто не кране вас пальцам.
      - Ну вядома. Нiхто не паверыць мне. Бывайце, сэр.
      Сяржант адчынiў дзверы i выйшаў.
      Дзверы са стукам зачынiлiся, i Чыноўнiк застаўся адзiн. Пастаяў, задуменна гледзячы на дзверы. Потым уздыхнуў, пацёр твар рукамi. Зазванiў тэлефон. Чыноўнiк рассеяна зняў трубку.
      - Гэта вы, доктар? Якраз збiраўся пазванiць. - Паўза. - Так, хацеў паслаць яго да вас. Лiчыце, што нiчога страшнага ў тым, што ён усюды бадзяецца? Вы так думаеце? Як скажаце, доктар. Ясна, мае патрэбу ў адпачынку, у поўным адпачынку. Нябога, яго замучыла насланнё вельмi цiкавага характару. Канечне. Ганьба. Вось да чаго даводзяць шаснаццацiгадовыя войны.
      Голас у трубцы нешта прагудзеў у адказ.
      Чыноўнiк выслухаў i кiўнуў галавой.
      - Зраблю я сабе паметку, хвiлiначку, - ён палез па шарыкавую ручку, - не вешайце трубку, зараз, зараз. Вечна некуды падзену, - ён паляпаў па кiшэнях, толькi што была, не вешайце трубку, - ён адклаў трубку i абмацаў стол, высоўваючы шуфляду за шуфлядай. Яшчэ раз праверыў кiшэнi. Знерухомеў. Рукi зноў марудна спаўзлi ў кiшэнi i сталi зандзiраваць iх. Ён глыбока запусцiў вялiкi i ўказальны пальцы i выцягнуў дробку нечага незразумелага. Высыпаў гэта на стол: дробны, як пудра, жаўтавата-чырвоны ржавы парашок.
      Нейкае iмгненне ён сядзеў, тупа ўтаропiўшыся на парашок. Потым узяў трубку.
      - Мэт'юд, - сказаў ён, - падключайцеся хутчэй. - Шчоўкнула, i ён набраў другi нумар.
      - Ало, прапускны пункт, слухайце ўважлiва: у любую хвiлiну можа з'явiцца мужчына, вы яго ведаеце, гэта сяржант Холмз, спынiце яго, падстрэльце яго, калi што якое - забiце, нiякiх пытанняў, забiце, як сабаку, зразумела, гэта я загадваю! Так, забiце яго, зразумела?!
      - Але, сэр, - данёсся разгублены голас з другога канца провада, - я не магу, я проста не магу...
      - Як разумець - не магу, чорт вазьмi!
      - Разумееце... - маўчанне. Толькi цяжкае дыханне паставога ў трубку.
      Чыноўнiк затрос тэлефон.
      - Слухайце мяне, увага, прыцэлiцца!
      - Я нiкога не магу забiць, - сказаў паставы.
      Чыноўнiк упаў ў крэсла. Iмгненне ён сядзеў, задыхаючыся ў страшэнным трызненнi. Там, знадворку - ён гэта ведаў без лiшнiх слоў, без позiрку склады са зброяй асыпалiся мяккiм чырвоным iржавым пылам, самалёты ў клубах рудой iржы адляталi ў нiкуды, а танкi, як дыназаўры, пагружалiся, марудна пагружалiся ў расплаўлены асфальт (цi не пра гэта гаварыў сяржант?), асядалi ў ямах дзёгцю. Грузавiкi, быццам мыльныя бурбалкi, лопалiся ў жоўтым iржавым дыме, i толькi непатрэбныя цяпер шафёры ды шыны ўперамешку валялiся ўздоўж дарог.
      - Сэр... - сказаў паставы, якi бачыў усё гэта, - о, госпадзi...
      - Ало, ало! - закрычаў Чыноўнiк. - Бяжыце за iм, даганiце, задушыце рукамi, забiце кулакамi, паламайце яму рэбры, забiце да смерцi, рабiце што хочаце, толькi забiце! Зараз я буду ў вас. - I ён павесiў трубку.
      Машынальна высунуў нiжнюю шуфляду ў стале, дзе ляжаў службовы пiсталет. У новай скураной кабуры засталася толькi жменька рудой iржы. Ён вылаяўся i куляй вылецеў з пакоя. На хаду схапiў крэсла. Дрэва, падумаў ён, добрае, старое дрэва, добры, стары клён. Двойчы ён ударыў крэслам аб сцяну, i тое паддалося. Потым ён схапiў ножку i сцiснуў у руках.
      Твар яго палаў, дыханне з хрыпам вырывалася з разяўленага рота. Ён прымерыўся ножкай.
      - Выдатна, чорт вазьмi, наперад! - зароў ён.
      I з крыкам выскачыў, шалёна бразнуўшы дзвярыма.