Рыгор Барадулiн
      Здубавецьця
      (кнiга)
      Замест уступу
      Рагацьцё (замалёўкi)
      Прыбабунькi (дражнiлкi, хуткамоўкi)
      Загадкi
      Словы матчыны з Вушаччыны (прымаўкi, прыказкi)
      Я сваю Марынку хоць пасярод рынку! (папеўкi)
      Замест уступу
      (кнiга "Здубавецьця")
      А вушацкiя ведалi смак
      У вусiм,
      Бо жыцьцё любiлi.
      Слова,
      Як на Вялiчка мацак,
      Правяралi на зуб
      Зубiлi.
      Рэчы ўсе называлi так,
      Як назвацца хацелi рэчы.
      Кожны быў
      Так кахаць мастак,
      Каб на печы
      Ня зяблi плечы.
      Мерзьлi ногi ад сала,
      Каб
      Разьлятаўся на трэскi ложак.
      I ня толькi словам да скаб
      Працiналi.
      Быў жарт, як вожык.
      Спосабам,
      Што шукаў iх сам,
      Праганялi далей хваробы,
      I бяз спонсараў,
      Бяз рэклам
      Страт ня мелi
      Майстры-дзецяробы:
      Дзяўчаты, дзяўчаты,
      Цi ўсе вы пачаты,
      Каторая не,
      Падыходзь да мяне!
      З тых,
      Хто звык хадзiць нацянькi,
      Кпяць спрадвеку жанкi й дзядзькi,
      Разгаўляюцца словам скаромным
      I ня лiчаць яго бессаромным.
      На палiцах навукi здаўна
      Ня прыстала пылiцца ўзорам.
      Хай завецца фалiчным фальклорам
      Сьмех здаровы,
      Шурпатасьць радна.
      Ведай, мудры чытач,
      Нi фалiчным,
      Нi палiчным з палiцаў
      Ня лiчым
      Наш запал.
      Як няма самагонкi,
      Пi здароў, пi з даёнкi.
      Да дна!
      У кнiзе захоўваецца аўтарскi правапiс
      Рагацьцё
      (кнiга "Здубавецьця")
      Вушацкiя называюць усё абы як сабранае, выдуманае й нявыдуманае, нiшто й нешта, прастакаватае й хiтраватае, вясёлае й сумнаватае адным словам "здубавецьця".
      Адзiн
      На стол гаспадыня паставiла варыва. Сын першы чарэпнуў лыжкай, сербануў i заплакаў.
      - Чаго ты, сынок, плачаш? - пытаецца бацька.
      - Што я ў цябе адзiн...
      - Ня плач. Адзiн ды ладзiн.
      Бацька сьмела чарэпае. Варам абдае ўсё ў роце.
      - Адзiн ты ў мяне, каб ты быў апошнi...
      Сумеў
      Была талака ў пана. Усё зрабiлi. Ну, пан i трактуе талакоўцаў. Сталы ломяцца ад закусi. Толькi там-сям сiрацеюць пляшкi з дарагiм пiтвом. Трохi выпiлi, нешта ўкусiлi. Сумна разышлiся.
      I была талака ў беднага мужыка. Той на пачастунак нагнаў самагонкi, мацнейшай за самую заядлую лаянку. А на закусь - напарыў рэпы. Упiлiся як не да сьмерцi. Нехта шыю скруцiў, нехта нагу вывернуў, некаму нос ледзьве не адкусiлi. Прыйшоўшы ў сябе, доўга ўспамiналi ды прыгаворвалi: "Хоць бядняк, а сумеў жа людцаў прывецiць!"
      Давай Макеенку
      У Вушачы быў славуты савецкi служачы Макеенка. Славуты тым, што выпiваў 25 куфляў пiва. I, казалi, калi заходзiў у раку, яшчэ ў тыя часiны глыбокую, вада сама трымала яго наплыву, як мячык. I яшчэ славуты быў як спец па жанчынах.
      Жонка павяла карову да быка ў калгас прыгарадны, якi сваёй галечай апраўдваў назву, у "Пралетарыю". Працаўнiк каровiнага загса ня бачыць, хто прывёў карову, дый пытаецца, а цi здаровая карова, цi дужага быка трэба, а з вулiцы прыёмшчыца адказвае, што здаровая. Тады злучнiк-разлучнiк крычыць:
      - Давай ёй Макеенку!
      Голас аглаблiны
      Сталiнская дэмакратыя. Кулакоў ды шмат каго яшчэ пазбавiлi права голасу ў камедыi выбараў. Едзе заможнiк. Iдзе дзядзька зь бяднейшых. Заможнiк як ехаў ды з разгону яму аглаблiной у плечы. Ня збочыў.
      - Ты чаго, класавы вораг! Ня мог крыкнуць? - мацюкаецца хадак.
      - Я права голасу лiшон...
      Яна не сама сябе прыдумала прымаўка: дурны як аглоблi...
      Мая таксама
      У аднаго чалавека было шмат дзяцей. I ўсе - дочкi. А жанiхоў няма. У сябра ягонага таксама адны дочкi незамужнiя. Жылi ў розных вёсках, далекавата. Бачылiся рэдка. Сустракаюцца, здароўкаюцца. I адразу:
      - Цi ведаеш, Стахван, якое гора ў мяне?
      - Не кажы,Селiвей, мая таксама нарадзiла.
      Дзецяроб
      У багатых-забагатых бацькоў была дачка. Дужа хацела дзiця. Яе супакойвалi, што трэба назьбiраць надта шмат грошай, тады наняць дзецяроба. Ён i зробiць дзiця.
      Адлучылiся гэта некуды бацькi. Засталася дома адна дачка. Грукаецца нехта. Дачка пад замком. Пытаецца, хто грукаецца. Чуе ў адказ, што гэта дзецяроб. Дзяўчына й кажа, што не хапае яшчэ грошай на дзецяроба, не назьбiралi. А гэты нехта згодны бясплатна ўсё зрабiць, каб дзiця было. Адамкнула дзьверы. Прыходзяць дамоў бацькi, а дачка сьпяшаецца iм паведамiць радасную навiну: быў дзецяроб i нi капейчыны за працу ня ўзяў...
      Сьвiны бык
      Жылi суседзямi мужык з жыдом. Мужыкоў кнур раз убiўся ў гарод да жыда. Той з прэтэнзiяй:
      - Iван, а Iван! Твой сьвiны бык парыў мая ўся бульба.
      - У мяне няма нiякага быка. Ёсьць толькi кнур.
      - Пад якi там шнур. Ён парыў абы-як - i ўздоўж i ўпоперак.
      У Курты пад хвастом
      Адзiн вясковец украў быка, асьвежаваў, пачаў варыць, а ўсё астатняе мяса схаваў у яму пад падлогай.
      Прыехалi шукаць. Сядзiць малы галапузы. Участковы яму тыц пальцам:
      - Пуп - наеўся круп.
      - А вот жа бычыны.
      - А дзе бралi бычыну?
      - У Курты пад хвастом.
      Сучка Курта якраз сядзела на падлозе, дзе яма. На тым сьледства й скончылася.
      Даўно сьпяць
      Выйшла дзеўка замуж. Ночы зiмовыя даўгiя. А прасьцi ёй даюць дужа. Яна прадзе-прадзе дый прыгаворвае:
      - А ў майго таты даўно сьпяць...
      Але ў новай сям'i ўвагi не зьвяртаюць.
      Цi даўно йдзеш?
      Iдзе сабе маладзiца дый, як любiў казаць некалi Караткевiч, маскаля пускае, гучна страляе, бо навокал нiкога. Але празь нейкi час вырашыла азiрнуцца. За ёй iдзе мужчына.
      - Цi даўно ты йдзеш, чалавеча?
      - Адтаго, як ты першы раз рогнула.
      Як ахвяравалася
      Маладзiца ахвяравалася паўзьцi ад хаты да царквы. Паўзе. А спаднiца спаўзла. Iдзе чалавек дый пытаецца:
      - Як ты паўзеш?
      - Як ахвяравалася, так i паўзу...
      Дзе два комiны
      Пад час польскае акупацыi жаўнеры пасьвiлiся самапасам. У Кавалеўшчыне, што пад Вушачай, дзе нарадзiўся бацька мой, жаўнеры панадзiлiся да крыху заможнейшага кавалеўца. Пазнакай служылi сiнiя вароты. Бедалага, нарэшце, зьняў вароты, тады палякi кiравалiся ў хату, дзе два комiны. Комiн зiмой ня збурыш.
      Шыла
      Шавец наказваў жонцы:
      - Калi памру й будзеш хаваць, пакладзi мне ў труну шыла.
      - Што, й там зьбiраешся боты шыць?
      - Ды не. Калi ты сядзеш на маю магiлку сраць, каб мог я табе ў зад шыла загнаць...
      Там i радзiма
      Пасля вайны па фiнансавай лiнii працаваў недалужны, падсьлепаваты Пейсахоў. Зь яго звычайна нязлосна пакеплiвалi, асаблiва дзяўчаты, на якiх ён ласа пазiраў.
      Перавялi Пейсахова з раёна ў недалёкi сельсавет. Прыязджае ён неяк у Вушачу. Яго й пытаюць:
      - Ну, цi сумуеш ты па радзiме? (Гэта значыць, па Вушачы. Сельсавет чамусьцi некаторым здаваўся ледзь не далёкай дзяржавай).
      Пейсахоў прастадушна-тужлiва адказаў:
      - Дзе хлеб, там i радзiма.
      Паслухалася
      Галосiць жонка па мужыку, аж разрываецца i прыслухоўваецца, каб суцешылi. Нарэшце нехта з суседак паспачуваў:
      - А досыць табе, Праксэда, убiвацца, пашкадуй сябе.
      Гаротнiца плача, але ўжо весялей:
      - Калi ж досыць, дык i досыць...
      Стаiць
      Хварэў дзед. Захацеў скаромiны. Зарэзала жонка пеўня й паставiла ў печку варыць. Памёр, так i не паспытаўшы пявучага мяса. Стаiць кацёл за заслонкай. Плача баба нарасьпеў:
      - А ты ж памёр, а твой пеўнiк стаiць...
      Такая й мазь
      На калёсах мужык вязе Калiнiна. Колы нямазаныя. Рыпяць. Седаку гэта не па нутру. Вазак спыняе каня. Ськiдвае порткi й проста на ўтулкi валiць. Калiнiн абураецца:
      - Што ты робiш?
      - Якая ўлась, такая й мазь! А не падабаецца - злазь!
      Дай дзёрну
      Маладзiцы трэба абкласьцi магiлку. Узяла яечак у кошык ды пайшла да пана па дзёран. Прыходзiць i просiць:
      - Паночак, дай за яйцы дзёрну.
      Пан, ня зразумеўшы каламбуру, шарахаецца ад маладзiцы.
      Прыехала
      У Вушачу прыехала прадстаўнiца ЦК камсамола. Ходзiць важна адказная. Местачкоўцы заўважаюць:
      - Прыехала нейкая с цыка й стрыбчыць сабе гэткай начальнiцай... Сiкша...
      Пей!
      Да лекара прыйшла жанчына ў гадах. Лекар гаворыць, як i належыць "вучонаму" чалавеку, толькi па-расейску. Ставiць шклянку з вадой дый кажа:
      - Пей!
      Жанчына й запела:
      - Пасею гурочкi...
      Лянько
      - Лянько, на яйко.
      - А цi аблупленае?
      - Не.
      - Тады еш сам!
      Радзей
      Сын прыслаў мацi лiст, напiсаны дужа ўборыстым почыркам, густа.
      Мацi й папрасiла ў адказ у лiсьце: "Сынок, пiшы радзей, бо вочы мае кепска бачаць..." I сын пачаў пiсаць гады ў рады. Зразумеў мацi.
      Не па катлу
      Выйшла замуж маленькая дзяўчына, як у нас кажуць, курдупэпачка за здаравiлу. I меў гэты здаравiла ўручча нападоймiшча. Зусiм зьвялася. Усе са спачуваньнем казалi:
      - Дзiва што! Не па катлу затаўчына.
      У дзьве рукi
      Сын мацi рэзаў танюсенькую скiбачку хлеба й падаваў, прыгаворваючы: "Пераймай, мамачка, у дзьве рукi, а то пераломiцца". Жонцы ж даваў у вадну руку ў паўбохана. Пра мацi "рупiўся" болей.
      Клёцка з вачыма
      У местачковай жыдоўскай хаце. Малому паставiлi нешта есьцi. Аднекуль жаба скокнула ў талерку. Малы чуў пра клёцкi, ды ня часта, вiдаць, iх еў. Таму й крычыць:
      - Мама, а мама. А ў клёцкi цвай воцкi й фiр лапачкi.
      Нi грому, нi пагрому
      Дзядзьку з суседняй Кавалеўшчыны выклiкалi ў суд, бо падазраваўся, што ўдзельнiчаў у пагроме. Сьледчы пытае:
      - Ты быў на пагроме?
      - Сонца было ў дзьве ляхi. Узяў я пiрага. Зьеў. Нi грому, нi пагрому была чыста ясная пагода.
      Зноў задае тое ж пытаньне й чуе той жа адказ. Пакуль не стамiўся.
      Выйшаў дзядзька з суда дый сам сабе сьмяецца:
      - Ах, сьледчы-сучка. Хацеў мяне вывесьцi. Хрэн ты мяне выведзеш.
      Мы з табой iшлi
      Iшлi Янка з Янкелем i знайшлi торбачку. Янка, зразумела, ухапiў. Янкель стараецца давесьцi спадарожцу, што ён узяў знаходку.
      - Яначка, кажы, як было. Мы з табой iшлi?
      - Iшлi.
      - Торбачку знайшлi?
      - Знайшлi.
      - Торбачка пок?
      - Пок.
      - Яначка хоп?
      - Не.
      I так да бясконцасьцi.
      Я ж казаў...
      У бедную хату госьць, як пажар. З апошняга выстранчыла, вымадзiла гаспадыня яечню. Малому хочацца есьцi. Мацi яму тлумачыць, што госьць пакiне, ня ўсё зьесьць. Госьць пачынае частавацца. Малы цераз каптур сочыць за кожным рухам. I калi госьць падчапiў апошнi кавалак сала, малы ня сьцярпеў i загукаў на ўсю хату:
      - Я ж табе казаў, што ўсё зьесьць. I зьеў!
      Гэта замест салодкага - малечая гаркота госьцю.
      Рэпертуар
      Старцы хадзiлi ад вёскi да вёскi. Сьпявалi такiмi галасамi й гэтак жаласна-набожна, што словаў i ня разабраць было. Аднак нехта ўсё-ткi расчуў тэкст сьпеваў. А быў ён дужа ўжо няхiтры:
      Ой, ня так жа мы селi, як летась сядзелi,
      Ой, ня так жа нам далi, як летась давалi...
      Сучасныя эстраднiкi падчас нагадваюць сваiм рэпертуарам памянёных старцаў.
      У космас
      Вушацкi Пяцюша тым i жыў, што чысьцiў сральнi. На досьвiтку касьмiчнае эры цi пад паўдзён яе вядомы сваiмi жартамi ягоны цёзка Трафiмаў з сур'ёзным выглядам параiў Пяцюшу кiнуць вядро й чарпак i падацца ў касманаўты. I плоцяць добра, i слава на ўвесь сьвет. Пяцюша адно запытаўся, а як гэта зрабiць. Жартаўнiк кажа, што запiсваюцца ў пасялковым савеце. Пяцюша й падаўся ў савет. Ды ў космас ня ўзьляцеў, а ў яму ад роспачы ледзь ня ўляцеў.
      А нашто мне
      Бабылка хадзiла па жэбрах. Хто кавалак даваў, хто хвост каўбасы, хто локаць суравога. Ды ў аднае хаце насыпалi ў торбу мукi. Жабрачка й галосiць:
      - А нашто ж мне гэта мучанька, а нашто ж мне гэта горанька?
      Бывае, што пададзенае горай за крадзенае.
      Гонар даражэй
      Вушацкiм рыбакам зь невялiкае арцелi прапанавалi разводзiць i лавiць люгашак. Самалёт мусiў адвозiць жывы далiкатэс аж у Францыю. У мокрым мосе. Сьвежанькiх. Цана была прапанавана добрая. Здавалася, што тыя, хто прапановы такое ня меў, пазелянеюць ад зайздрасьцi зеляней за люгашак. Ды рыбакi сказалi савецкае "не", як тым падпальшчыкам вайны. Яшчэ аракаў куды нi йшло. I дзяды й прадзеды былi рыбакамi, а не жабаловамi. Гонар даражэй.
      Калi ўжо сышчыць?
      Прыязджаю дамоў. А мама пытаецца ў мяне, калi ўжо Броўка сышчыць прэмiю. Перад Ленiнскай прэмiяй нашага земляка радыё амаль штодня, дакладней, шторанiцы давала перадачы, вядома ж, па-расейску, з нязьменнай рубрыкай: "На соискание Ленинской премии..." Бо кнiга вылучалася ў перакладзе на расейскую мову. А ў гутарковай мове сыскаць, значыць спагнаць нешта сваё, пазычанае цi ўкрадзенае некiм. I, вiдаць, перадачы радыё гэтак знадакучылi маме, што яна й запыталася ў мяне каламбурна.
      Слабы зрок
      Унук паказвае бабулi сшытак:
      - Цi добра я напiсаў?
      - Дрэнна.
      - Цяпер, бабуля, я сапраўды бачу, што ў цябе слабы зрок.
      Злаўлю!
      Троху прыдуркаваты бегаў па даваенным мястэчку й крычаў:
      - Янкель, купi шчупака.
      - Дзе ён?
      - Злаўл-лю-лю!
      Развагi
      Муж, якi зьмянiў шмат жонак, бо памiралi, суцяшаў сябе:
      - Бог узяў босую, а я ў чаравiчках вазьму.
      Другi муж, у якога таксама часта мерлi жонкi, даводзiў у рыфму:
      - Чым мне Бог сагразiў, што я поўну клець скрыняў навазiў?
      Можна таўчы
      Сыны пажанiлiся. Жывуць пры бацьку. Старэйшы брат нежанаты. Устае ды йдзе да стала сьнедаць. Жанацiкi яму:
      - Чаму рукi ня мыў. Можа, трымаўся.
      - Маiм яшчэ можна кашу таўчы, гэта ня вашыя...
      Могуць на хаду
      Мама казала:
      - Што цяперашнiя за танцы. Труцца перадамi, як рыба ў нораст. На хаду могуць дзiця зробiць.
      А цi ўмее
      Суседка старая да мамы, гледзячы на сынавую:
      - Дачка цi нявестка. Драбненькая, маладзенькая. А цi ўмеiць яна жаць?
      Матырынцы
      Матырынцы трывала ўвайшлi ў показку: "Цалуй тата маме ў сраку, - матырынцы рог укралi". Што гэта быў за рог - у показцы ня тлумачыцца. Але па ёй можна пазнаць, цi карэнны вушацкi чалавек, цi наезджы. Неяк ехалi з "Прарыву" з Васiлём Быкавым. Па дарозе вёска Вугрынкi. Васiль меркаваў, што маглi быць першапачаткова Бугрынкi. Прагаласавалi дзяўчаткi. Узялi iх у аўтобусiк наш. Пытаюся, што зрабiлi матырынцы? Толькi адна сарамяжлiва заўсьмiхалася.
      Пра матырынцаў ёсьць яшчэ вушацкае паданьне, як яны архiрэя прымалi. Вырашылi пабудаваць туалет, ды ня абы-якi. Калi высокi госьць зробiць усё, што трэба, прылада накшталт сучаснай шчоткi для мыцьця падлогi з наматанай мяккай анучкай павiнна адпаведнае месца выцерцi. I ўсё адбылося, як задумана было. Але ўжо так упадабаў архiрэй абслугоўваньне, што нагнуўся паглядзець, як жа гэта ўсё робiцца. Чалавек, якi стаяў недзе ўнiзе ў яме цi збоку, вырашыў, што нячыста выцер, i правёў гэтым, так бы мовiць, квачом архiрэю па губах. I да сёньня нiводзiн архiрэй ня прыязджаў болей да матырынцаў, якiя рог укралi. Праўда, ёсьць яшчэ прыгавор: прасiце, матырынцы, прыеду сьвянцiць. Нiбыта гэта сказаў усё ж на разьвiтаньне ўгневаны архiрэй.
      Разьвiталася
      Прыйшла маладзiца на споведзь. А бацюшка яе й пытае:
      - Цi ласкава ж ты разьвiталася-папрашчалася з мужам сваiм?
      Маладзiца адказвае, што ня было часу калi разьвiтвацца. Бацюшка раiць пайсьцi i па-добраму разьвiтацца з мужам, каб Бог усе грахi дараваў. Бо чалавеку ў злосьцi ў царкве грахi ня адпушчаюцца.
      Пабегла маладзiца раз, нешта буркнуўшы свайму мужыку, пабегла другi, пабегла й трэцi. Усё вяртаў яе бацюшка, кажучы, каб палюбоўна разьвiталася. Прыбегла апошнi раз пад вакно й пракрычала хуткамоўкай:
      - Прашчай, пранцавей, каб цябе балесь забiла! Час сьцёрла, лапцi зьдзёрла i ў споведзi ня была!..
      Дай Божа!
      Да сьвятара прыйшла дзеўка-перастарак. Як у нас казалi, яна на высадкi засталася. I дапытваецца ўсё ў айца, цi выйдзе замуж. Ён глядзiць на несхлямяжую дый прагаворвае:
      - Дай Божа, дай Божа, ды ня ведаю...
      Талкуёчак
      У Вушачы, дакладней у "Пралетарыi", ў адной сям'i была мянушка Талкуй. Нiхто ня ведаў сапраўднага прозьвiшча гаротнiкаў. Адзiн з Талкуёў цёпла прыжанiўся ў суседняй вёсцы. Зажыўся. I ў базарны дзень прывёз у Вушачу прадаць баранiну. Кожны хацеў ласейшы кавалак. Каб з ныркай капусту варыць, марыць шмат ня магло, але ня хацелася ж нiкому i голых касьцей. I пачалi паддобрывацца цi, як у нас кажуць, падхлеблiвацца:
      - Таварыш Талкуёў. Даражэнькi Талкуёчак...
      А ён толькi болей халяруе.
      Цясютка
      Вушача была партызанскай сталiцай. У Леплi стаяў нямецкi гарнiзон. Адпаведна й частка вушацкiх палiцэйскiх там была. Пасьля вайны былыя вушацкiя партызаны панадзiлiся ў Лепля па кароў. Прызнавалi сваiх. Часам i чужую карову за сваю прызнавалi. У Вушачы жыў Сiмкiн. I ён вырашыў "прызнаць" карову. I прызнаў. Але гаспадынi ня надта каб хацелася аддаваць сваю кароўку ў чужыя рукi. Справа дайшла да суда. У Сiмкiна й пытаюцца:
      - Чым вы можаце давесьцi, што карова вашая?
      - Я ёй кажу: цясютка, а яна мне ў адказ: мммууу...
      Туды й чапляй
      У Вушачы было дзьве мацi-гераiнi. Абедзьве былi вясёлыя й вострыя на язык. Iх так i звалi - гераiнi. Аднае зь iх трэба было ўручыць адпаведны ордэн. Даручылi намесьнiку старшынi райвыканкама, крыху сарамлiваму не па пасадзе. Вiншуе гераiню i чапляе ордэн. Яна:
      - Куды ты мне чапляеш?
      - Ну, вядома, на грудзi.
      - Чым заслужыла, туды й чапляй!
      Вiдаць, i ты...
      Ажанiўся бедны з яшчэ бяднейшай. Зжылiся, як кажуць, на самоў хвост. Прыйшла вясна. Iдзе жанацiк, а яго ветрам у бакi водзiць. На траву выйшаў бычок. Схудалы. Скура ды косьцi. Глядзеў-глядзеў на яго жанацiк дый кажа:
      - Вiдаць, i ты, бычок, жанаты...
      А ты лыжачкай
      Завiтаў у хату салдат. Маладзiца засмажыла служываму яечню ў калена, як кажуць вушацкiя. Паставiла на стол. Пасадзiла разам з салдатам i сынка. Сама завiхаецца каля печы (так i рупiць ужыць гэтую класiчную фразу з нашае побытнае прозы). Ледзь малы памкнецца да патэльнi, госьць коле ягоную руку вiдэльцам.
      Малы крыўдзiцца:
      - Мама, мама, а салдат вiдэльцам.
      - А ты, сынок, лыжачкай...
      Нi кашкi, нi малачка
      Зайшоўся салдат да маладзiцы пераначаваць. Здарожыўся. Сядзiць. А насупроць яго гаспадыня ў адной спаднiцы бяз нiчога сподняга i ў вясёлай паставе. Гаспадыня й пытаецца ў падарожнага, што яму даць, цi кашкi, цi малачка. Салдат адказвае:
      - Нi кашкi, нi малачка, толькi сядзi, бабка, як сядзела...
      Як сонца падымецца
      На iльнозавадскiм пасёлку жыў Пiлiп. Скрыпач. Ахвотнiк да маладзiц. Суседская дачка была як дзьве кроплi вады падобная да ягонай. Жонка была западлiвая. Казалi, што калi песьцiла ў ложку Пiлiпа, на сэрца клала мокрую анучку, - каб сэрца ў жонкi ня стала, а хлапчукi, падобныя да Пiлiпа, нараджалiся ў маладзiчак. Ды гады пачалi браць сваё. I пайшоў Пiлiп у Вушачу расстарацца вады ад немачы. Знахарка, якая лiчылася такой, была вясёлая на язык. I параiла. На ўсход сонца стаць, спусьцiўшы порткi. Як сонца пачне падымацца, i ўсё астатняе таксама...
      Абы цяляткi
      У аднаго вушацкага доўга ня было дзяцей. Нарадзiўся сынок. Радасьць. Ды злыя на язык хацелi ахаладзiць шчасьлiвага бацьку, намякаючы, што ня ён творца. I адказаў гаспадар нядобразычлiўцам:
      - Чые бычкi нi бычкi, абы мае цяляткi...
      Ня езьдзiў на валах
      Вушацкi сувязiст Апёнак ставiў громаадвод у калгасе былой Заходняй вобласьцi. Мяжа йшла ў нас дужа недалёка. Нахапiўся вечар. Апёнак сабраўся йсьцi дамоў. Старшыня кажа: вазьмi ровар i едзь. Сувязiст аднекаўся, бач, лепей пехатою пойдзе. Назаўтра скардзiцца старшыню, што замарыўся, пакуль дамоў дайшоў. Старшыня напамiнае пра ровар. Апёнак гаворыць, што ён на валах нiколi ня езьдзiў. Старшыня тлумачыць - ровар ня вол, а веласiпед.
      Апёнак злуецца:
      - Так бы й казаў, што веласiпед. А то ровар, ровар. Падумалася мне, што гэта вол.
      Перажывём неяк
      У Вушачы быў, так бы мовiць, мастак, што ў асноўным пiў, як у бот лiў. Часам на чарнiла (фарбы былi казённыя) зарабляў, ледзьве пэцкаючы няхiтрыя савецкiя плакаты раённага маштабу ды афiшы, калi якое кiно будзе. Сустракаю гэнага мастака пад час хрушчоўскае кампанii барацьбы з фармалiстамi й абстракцыянiстамi. Як i належыць - пьяны-пьяны. Суцяшае сябе й мяне за кампанiю:
      - Ну, нiчога. Нас усiх б'юць, перажывём неяк.
      За свае грошы
      На прастольнае савецкае сьвята ўдзельнiк вайны валiцца аблiччам у лужыну, падымаецца ды зноў у тую ж лужыну. Жанчына заўважае:
      - Божа, сiла твая сьвятая! За свае грошы так мучацца.
      Моўчкi
      У раённай вушацкай гасьцiньнiцы нiяк ня можа ўгаманiцца п'яная шафярня. Раве музыка. Жанчына, слабая на нервы, крычыць:
      - Дайце жыць!
      - Жывi моўчкi! - чуецца ў адказ.
      Скрабок
      Мужык быў падмяталам. Жонка цьвялiлася зь яго, iначай як скрабок i ня звала. Ня вытрываў, такога чосу даў, гаварыць жонка ня можа, дык хоць кiпцюрамi шкрэбае па падлозе. Усё роўна - скрабок!
      Прынёс
      Пастухi пасуць авец. Ранiца. Туманок. З хмызу падкраўся воўк дый ухапiў ягнятка. I ўцякае з дабычай на сьпiне ягнятнiк. (Мама некалi мне тлумачыла вузкiя прафесii ваўкоў. Той, якi коней рэжа - канятнiк, жарабят - жарабятнiк, на гусей палюе - гусятнiк.) А пастухi галёкаюць з двух канцоў:
      - Цi гэта воўк?
      - Аняго ж (iдзе ўстойлiвы выраз) заяц.
      - Цi ён панёс?
      - Аняго ж (зноў той жа выраз) табе прынёс.
      Пакуль турукалiся, шэрага й сьлед прастыў. Разважлiвы вушацкi характар ня заўсягды карысьць прыносiць.
      Ня круг
      Вушацкiя любiлi прыгавор: "Куме мой, куме, дурны твой вуме. За аднаго абеду сем вёрст еду". Казалi й пра такiх, у каго ў роце мухi жэняцца: каша ў печы, а малако ў клецi, дык у клець з кашай па малако хадзiлi. I сапраўды старцу вярста ня круг.
      Толькi з панам Богам
      Пасьля вайны ў Заходняй Беларусi шмат хто iмкнуўся паехаць у Польшчу. (Хоць пасьля пiсалi: ожэл бялы, але жонд радзецкi). Агiтатарам з Усходняй было дадзена заданьне чынiць перашкоды. У бальшыне сваёй ад'язджанцы гэтыя былi палякамi касьцельнымi. I вось на адным сходзе ўшацкi актывiст вырашыў пасадзiць маладзiцу ў галёш. Просiць:
      - Ну, калi ты полька, пагавары са мной па-польску.
      Маладзiца адсекла:
      - Па-польску я толькi з панам Богам размаўляю, а з такiм чортам як ты й гаварыць ня хачу.
      Зала грымнула рогатам. Агiтацыя была зьведзена на нiшто. Атрымалася па Марксу: сьмеючыся, чалавецтва расстаецца з сваiм мiнулым.
      Каб яшчэ кудзеля...
      Мацi хварэла. Дачка прала кудзелю. Кудзелю спрала. Мацi памерла. Дачка галосiць:
      - Каб яшчэ кудзеля была, дык мая мамка б жыла...
      Ня носяць запазухай
      На вушацкае зямлi гэтулькi камянёў, аж людзi вераць, што камянi растуць. Было, цэкоўскi iнсьпектар адвячоркам пасьля абеду, якi ў вячэру перарос, едучы ў райкомаўскай машыне, хвалiў начальства за такую ўвагу да авечкагадоўлi. Яно й на цьвярозую галаву ў тумане валуны лёгка за авечак прыняць.
      I дагэтуль распавядаюць, як нехта ехаў на працу ў наш раён з Магiлёўшчыны ды браў з сабою два камянi - гнёт на гуркi, на капусту. Яму адразу параiлi выкiнуць, бо на вушацкае зямлi камянёў хопiць на ўсё. Толькi камень запазухай вушацкiя ня носяць.
      Дзецi вiнаватыя
      Шляхцянка ў касьцёле трымае малiтоўнiк дагары нагамi. I суседка, якая ўмее чытаць, пытаецца, чаму панi так малiтоўнiк трымае. Шляхцянка адказвае:
      - То дома дзецi пшэвруцiлi.
      Ненармальны
      Нехта з вушацкiх шафёраў паехаў у суседнюю Смаленшчыну (яно, калi верыць царскiм картам, дык Смаленшчына ня суседняя, а нашая, беларуская), але забыўся ўзяць з сабой папаску. Заўсягды ж ня забываўся, асаблiва калi ехаў у Расею. Прыехаў. У вадну хату, у другую - просiць, каб што прадалi: цi масла, цi яек, цi сала. Як на марсiянiна глядзяць за такую просьбу. Нарэшце, калi ногi прыбiў да самага азадку, нехта зьлiтаваўся, дый паслаў у канцавую хату: "Там ненармальны жыве". А ненармальны, як выясьнiлася, таму, што трымае сьвiнчо, курэй, нават кароўку. Ён зь Беларусi пераехаў. Зямляк.
      Палатунак ня па зубах
      Пра вайну 1812 года распавядалi ў Кавалеўшчыне. Холад. Голад. Маладзiца зь дзецьмi сядзiць у нейкае яме. Прыходзiць галодны француз, жэстамi даводзiць, што хоча есьцi. У маладзiцы ў глiнянай мiсе камянькi, падае французу. Ашалела зiрнуўшы на гэтакi ня па ягоных зубах палатунак, француз, як любяць пiсаць нашыя эпапеiсты, падаўся ў бок лесу.
      Дзякуй
      У Кублiчах у ваднаго жыда сын ускочыў на каня й хацеў праскочыць празь мяжу. Яна йшла побач з мястэчкам. Памежнiкi схапiлi ўтрапёнца. Прыбег бацька й пачаў шчыра:
      - I дзякуй вам, таварышочкi, што затрымалi майго баламута. Ён жа, дурань, мог, ня давядзi Бог, у Польшчы апынуцца.
      Што рабiў дзед
      Старэйшае пакаленьне вушацкiх i недаўмевала, i бакi ад сьмеху надрывала, калi па радыё перадавалi Купалаву "Паўлiнку".
      З радыё чулася:
      Дзед боб малацiў,
      Баба падсявала.
      А кожны слухач сам сабе працягваў:
      Дзед у бабы папрасiў,
      Баба ня давала.
      Цi яшчэ:
      Баба сеяла расаду.
      Адзiн радок сьпяваў актор, а слухач зноў-такi дапяваў:
      Дзед прыладзiўся к ёй ззаду.
      Баба топнула нагой
      Дзед з рассаднiчку далой.
      Янка Купала фальклор ведаў. Ведаў, дзе кропку паставiць.
      Вушацкi вугал
      Цесьляры атрымалi заданьне ад райкома зрубiць iзруб пад установу ня як яны рубiлi спрадвеку "ў пальчыкi", а ў так званы нямецкi вугал (па-народнаму гэта завецца "ластаўчын хвост"). Каб доўга ня мудрыць i ня мучацца, зрубiлi яны iзруб "у пальчыкi", абрэзалi пiлой i дошкамi абабiлi. I выйшаў вушацкi вугал.
      Пойдзем
      Павяла маладзiца карову да быка. А бык нягеглы. Коўзаецца па беднай жывацiнцы ды валiцца. Глядзела-глядзела гаспадыня дый кажа:
      - Пойдзем, мая кароўка, тут ня глэбля, а адно ўбейства.
      Кароткi дыялог
      Павезьлi ў сваты картавага. I наказалi, каб маўчаў, пакуль сваты сватаць будуць маладую. Але ня ведалi нiчога пра маладую. Сядзяць абоя, маўчаць, сваты салаўямi залiваюцца. Малады бярэ нож i пачынае скрэбсьцi падавы хлеб, на лiстах кляновых сьпечаны. Маладая ня вытрывала й пытаецца:
      - Чаго ты наш х'еб ск'ябеш, што яму - сьвяйбiць?
      - А што я - казёй, каб зь iстам есьцi?
      Дагаварылiся!
      I за скрып
      Прынёс малады кавалер да шаўца шыць боты. Дамовiлiся пра цану. Нейкiя два рублi. Заказчык было пайшоў, але вярнуўся й папрасiў, каб боты былi абавязкова са скрыпам. Шавец згадзiўся, толькi дадаў:
      - А за скрып яшчэ рубель.
      Сакрэт скрыпу проста раскрываўся: пад падэшву клалася сухая бяроста. Скрыпела як са злосьцi.
      Мала
      Пасьля вайны часта рабiлiся рэформы. Перад кожнаю, каб пазбавiцца ад заўтра ўжо зьбясцэненых грошай, штурмам, як рэйхстаг, бралi ўнiвермаг. Падчыстую падмяталi ўсё з палiцаў. Дык у чарговы штурм маладзiца з нядалёкае вёскi позна ўскочыла ва ўнiвермаг. Схапiла два хамуты, надзела на шыю, так i выбегла. Як быццам мала было хамута калгаснага прыгону й хатняга клопату.
      Анi тромбалi-бом
      Бацюшка гуляў з ксяндзом у карты. Прысягнуў сабе, калi выйграе, будзе служыць абедню, калi прайграе - ня будзе. Прайграў. I пад самую ранiцу йдучы дамоў, разбудзiў званара й наказаў:
      - А заўтра, Iван, анi тромбалi-бом, анi дзын-дзалi-дзын, анi за вяровачку.
      Тром блiн папалам
      Вушацкiм чулася, як звоняць званы ў розных храмах.
      У царкве:
      Блiны, блiны, клёцкi...
      Блiны, блiны, клёцкi...
      У касьцёле:
      Тром блiн папалам...
      Тром блiн папалам.
      Галодны жывот чуў сыцiва.
      Шчыры фальклор
      Звычайна фалькларысты самi, наколькi хапала фантазii дый уменьня кiлзаць рыфму, славiлi калгаснае жыцьцё, старанную працу, дзiва дзiўнае, калектыўнае. А мне запомнiлася чатырохрадкоўе, так бы мовiць, вушацкая дайна, дзе паказаны адносiны калгасьнiка да ўсяго калгаснага:
      А ў брыгадзе нумар тры
      Згнiла бульба на гары,
      Старшыня адно гаворыць:
      - Ня бяры да галавы.
      Гэта звычайна, калi чалавек марна каму грозiцца, кажуць: зробiць яму гразь на гары.
      Уважылi
      Пад час акупацыi да подпiсу пад партрэтам Гiтлера "вызвалiцель" нехта дадаў "ад мяса, ад малака, ад усяго добрага".
      Пасьля вайны ў чахлым вушацкiм скверыку гiпсаваму Ленiну, каб ня азяб, надзелi фуфайку й у працягнутую руку паклалi некалькi мёрзлых бульбiн.
      Правадыра ўважылi!
      Запомнiла
      Лiсiца, шукаючы спажывы, ушчамiлася ў карчэўе. Ня магла галаву выцягнуць. Заяц прыладзiўся дый зрабiў усё, што трэба. Назаўтра бяжыць лiсiца на шарэньнiку, добра ня разгледзеўшы ўчарашняга палюбоўнiка (вушацкiя на хахаля казалi сюбар), вясёла вiтае:
      - Здароў, бобра!
      - Бобра ня бобра, але вылюб добра!
      Тады й надзенеш
      Старшыня сельсавету, як i належыла на такой пасадзе, пiў бяз пальцаў. (Звычайна, калi цяля адсаджваюць ад каровы, на першых часiнах у пойла кладуць пальцы, i паёнiк прывыкае пiць.) Жонка абнасiлася. Запрасiлi на нейкiя гулi. Жонка й лямянтуе, што няма чаго надзець.
      - А ты надзень сукенку ў гарошак.
      - А дзе яна? Няма.
      - Як будзе, тады й надзенеш.
      I сам дзiўлюся
      Прахапiўся сярод ночы гаспадар, i нешта павяло яго ў клець. А там злодзя. Гаспадар за няпрошанага госьця, аж гэта - кум. Дзiва, дый годзе: i кум i злодзя. А тут яшчэ начны госьць дадае:
      - Дзiвiся, кумок, i сам дзiўлюся: клаўся на печы, а прачхнуўся ў кумавай клецi...
      Добра яшчэ, што хоць ня каля кумы прачхнуўся!
      Ды спаць
      Цыган прыйшоў наймацца касiць сена да гаспадара. У цане сышлiся. Тады цыган кажа, што трэба пасьнедаць. Прынесла гаспадыня сьнеданьне. Пасьнедаў ды зноў сядзiць.
      - Чаму касiць ня йдзеш? - пытаецца гаспадар.
      - А давай, бацька, я заадно й паабедаю.
      Паабедаў. Сядзiць. На запытаньне прапанаваў:
      - А давай, бацька, я й павячэраю. Тады цэлы дзень касiць буду.
      Калi зьеў i вячэру, вясёла заявiў:
      - А павячэраўшы - ды спаць!
      Шчодры
      Пан даў бабцы грош. I, як толькi сустрэне дзе старую, пытаецца:
      - Бабка, я табе далэм грош?
      - Дзякую, паночку, даў.
      Адказвала, адказвала бабка на адное й тое ж пытаньне пана, ды ўсё ж ня вытрымала. Падала няшчасны грош шчодраму пану, прыгаворваючы:
      - Забiрай назад. Я такую ласку i ў жыда знайду.
      Што паслаў
      Маладзiца ўзяла маленькага сынка з сабою ў лазню. Памыла, прыхаiла. Апранаюцца ў прымыльнiку. Сынок, угледзеўшы ў мацi нешта не такое як у бацькi, спытаўся:
      - Што гэта ў цябе?
      - Што Бог паслаў, - у сьмяху адказала маладзiца.
      Дома зьбiраюцца на вячэру. Гаспадар пытаецца:
      - Што вячэраць будзем?
      - Што Бог паслаў, - традыцыйна кажа гаспадыня.
      Сынок, пачуўшы матчыны словы, запярэчыў:
      - Хай тое чорт есьць, што Бог паслаў!
      Мазюка
      Мой апошнi крэўнiк па бацькавай лiнii Пятрок як ня ўсё жыцьцё праезьдзiў спачатку як шафёр, а потым як газавiк (вялi газапровад па тэрыторыi былога Саюза, яшчэ тады нярушнага) сьвет з прысьветкам. Мова ў яго, натуральна, як у Дземянцея, з ухiлам да расейскае. Але што ў маленстве чуе чалавек, адгукнецца празь дзесяткi гадоў. Капалi недзе на Пскоўшчыне чарвей, на рыбу йдучы. Пятрок бярэ аднаго й кажа "мазюка". Рабочыя ня зразумелi, што такое мазюка. Тады Пятрок выхiтрыўся й сказаў: па-беларуску чарвяк - мазюка. У нас малому, у якога выскокваў стручок са штонiкаў, казалi, каб схаваў мазюку.
      Жаласьнiк
      Адносна выхаваньня жонкi ў народзе былi рэкамендацыi, якiя розьнiлiся ад шэксьпiраўскiх. Хоць бы такiя: "Бабу бi молатам, зробiш золатам. Бi жонку, як шубу, а любi, як душу". Адзiн вушацкi жаласьнiк, адчуваючы прылiў гневу праведнага, крычаў нецярплiва:
      - Дунька, надзявай шубу - бiць буду!
      А некаторыя вушацкiя жанкi былi перакананыя: калi ня б'ець, значыць ня любiць...
      Руплiвы
      На размазьняватага чалавека ў нас ёсьць цягучае слова, якое расьцягвае гукi, нiбыта мярлiна ногi валачэ: нявывалака. Была й такая прасьмiшка:
      - Пакуль бацька змалацiў, сын - жох - i, абуўся, пакуль бацька з току прыйшоў, памыўся, а сын - жох - i пад'еў!
      Параднела
      Дзеўка нарадзiла дзiця. У адчаi надумалася яго ўтапiць. Пайшла пад сакрэтам (у нас казалi пад хурымам) сказаць пра свой намер старэйшай суседцы. Тая й параiла:
      - Пацалуй яго спачатку, а потым можаш тапiць.
      Прыйшла дзеўка да рэчкi, пацалавала малое й панесла дамоў. Параднела, пабалючэла дзiця, мацi ў дзеўцы прачнулася.
      Толькi сярпок вазьму
      Была баба гультайка. Была ў яе ўнучка й сучка. Сачыўка ўжо зазiмоўвала. Суседкi пытаюцца ў гультайкi:
      - Чаго ты сачыўку ня жнеш?
      - А на чорта я яе буду жаць. Сучка здохнiць, унучка замуж зойдзiць, а я памру.
      Зiма настала. Агарнуў холад, засьцiг голад. Есьцi хочацца. Пад страхой венiк вiсеў i калодачка. Вецер як усходзiцца - венiчак шась, калодачка бразь. Баба й гукае:
      - Зараз, зараз. Толькi сярпок вазьму. Ён тут, на стале.
      Выйдзе, а нiкога няма.
      Во!
      Унук гадуецца ў дзеддоме (у дзеда з бабай). Бацькi й воч ня паказваюць. Нарэшце прыехаў бацька, прывёз розных смакаў, гасьцiнца. Дзед радасна й просiць унучка:
      - Пакажы, дзе твой тата?
      - Во - паказвае падрослы ўжо хлопчык на фотакартку, якая вiсiць на сьцяне за шклом.
      Павiнны быць
      Жыд пайшоў з сынам у грыбы. Iдзе па лесе, галаву ўгару задраўшы. Сын сьледам бацьку пераймае. I сур'ёзна пытаецца:
      - Тата, тата, а ў грыбоў вочкi ёсь?
      - Павiнны быць!
      Кароткi адказ
      Дзядзька прыехаў у Вушачу нешта купiць. Сустрэўся яму дзяцюк, сын даўняга сябра, якi жыў у далейшай вёсцы. Дзядзька рады спытацца:
      - Мiкола, як там бацька?
      - Гатоў! - коратка адказаў сын.
      Маладому й сьмерць ня ў страх.
      Андарак
      Сьвякроў ня любiла нявестку. Усё нявестка была ёй вялiка. Ходзiць па хаце сьвякроў дый бурчыць:
      - За гэтай нядарэкай нiдзе ня пройдзеш.
      - Дык яе ж няма, - кажуць старой гаспадынi.
      - Як няма? А вунь жа ейны андарак вiсiць.
      Самая прыгожая
      Птушанятка выпала з гнязда. Птушкi падлятаюць, каб суцешыць. Пытаюцца, хто мацi. Птушанятка адказвае, што ягоная мацi самая прыгожая. Прыляталi зязюля, сойка, сарока, жар-птушка. Малое пярэчыць, што мацi прыгажэйшая. Нарэшце, прыляцела сава. Зарадавалася птушаня:
      - Гэта мая мама. Яна самая прыгожая ў сьвеце...
      Як пан
      Пасварылiся муж з жонкаю. I адбыўся часовы падзел. Муж ляжыць i разважае перад сном:
      - Мая жонка, як сучка ў пярнатах, а я, як пан, на голую лаўку...
      Кожнаму сваё.
      Адкупiць
      Сыну, якi ня паважае мацi, ня клапоцiцца пра яе, напамiнаюць, што яна ж цябе гадавала, калыхала, сасiла. Ён адказвае:
      - Я магу ёй адкупiць суды малака. (Суды - два вядры).
      Было шчодрае на адзьдзяку сыньняе сэрца, што й казаць.
      Цяжка
      Стрыгнатка паляцела на спажыву. Маленькiя засталiся ў гнязьдзечку. Пралятаў крумкач. Птушаняты бачылi яго й спалохалiся. Калi прыляцела мацi, пачалi распавядаць пра страшнога ды вялiкага гасьця. Плiска шашэрыла пер'е, хацела зрабiцца вялiкай, каб дзеткi прызналi ў ёй таго, хто напалохаў iх. Глядзелi, глядзелi яны дый кажуць мацi:
      - Хоць ты лопнi, расьця, а ня вырасьцеш з гасьця.
      Цяжка малому ўяўляць вялiкае.
      Пераможца
      Самым лепшым участковым у раёне лiчыцца той, у каго меней за ўсё выяўлена самагоншчыкаў. Хто ня зусiм прапiў галаву, ня падавалi зьвестак са свайго ўчастка, а складалi сабе графiк, у каго пахмяляцца яшчэ цёпленькай самагонкай, каб горла ня застудзiць. Яно ж мiлiцыянту трэба, каб па службе ўгару йсьцi, як цыгану па драбiнах.
      I вось у вушацкiм Доме культуры ў дзень мiлiцыi аб'яўляюць пераможцаў у спаборнiцтве за цьвярозасьць i парадак. Называюць першага па раёну й клiчуць на сцэну атрымаць сувенiр. А пераможца падымаецца й зноў ападае. Ня можа ўстаць ды йсьцi. Вiдаць, шчыры быў пяршак у гаспадара, у каго пахмялiўся на дарогу...
      Прамачыць горла
      Гаспадар, вялiкi жмундзяк, баiцца, што парабкi шмат зьядуць. Перад ядой прымушае iх пiць ваду. Так, думае ён, у iхных чэравах застаецца меней мейсца на страву. Цярпелi, цярпелi парабкi, пакуль адзiн ня даўмеўся. Бярэ поўную кварту вады дый гучна прыгаворвае:
      - Трэба размачыць горла, каб паболей жорла!
      Гаспадар пачуў i спалохаўся. Перастаў паiць вадой перад ядой.
      За парабка
      У Петруся Броўкi быў брат, якi жыў таксама ў Менску. Iншы раз, калi куды выязджаў Броўка зь сям'ёй, прасiў брата прыглядзець за дачай. Пакармiць ката й маленькага сабачку. (I прымаўка казала: маленькi сабачка да веку шчанючком.) Паехаў брат у Пуцiлкавiчы да Броўкавай пляменьнiцы дый скардзiцца ёй на сваю долю:
      - Яны мяне за парабка маюць. Я ж у iх скацiну гляджу...
      I выцерся
      Пайшлi мы з мамай у Купалаўскi тэатр на чарговы юбiлей Кандрата Крапiвы. Ад iмя партыi як свайго вернага спадручнага юбiляра вiтаў Машэраў. Па паперцы, падкрэсьлена цяжка й няправiльна вымаўляючы беларускiя словы. Потым па партыйна-савецкай традыцыi пацалаваў Крапiву. (У крапiве толькi любiцца кепска.) Я нiчога ня заўважыў, а маме кiнулася ў вочы: пацалаваў, выцягнуў насоўку й акуратна выцерся. Што й казаць, былы педагог, а цяпер бацька народа меў кшталт.
      Дык i едзь!
      Хлопец з вушацкай вёскi стаў мараком, да капiтана дарос. Але жонка ўпрасiла яго перайсьцi на ейнае прозьвiшча ў памяць пра любiмага бацьку. А то род зводзiцца. У iх дзяўчаткi гадуюцца. I зрабiўся хлопец з Балабоўкi (даўняе чыста вушацкае прозьвiшча) Бальшаковым. Прыехаў да бацькi сын, але ня з бацькавым прозьвiшчам. Бацька адрэагаваў адпаведна з моцнымi эпiтатамi:
      - Ня хочаш мяне за бацьку прызнаваць, ня хачу цябе прызнаваць за сына. Што я - палiцэйскiм быў, цi ўкраў што, цi забiў каго? Стаў Бальшаковым, дык i едзь бальшаком!
      Увесь у мыле
      Яшчэ з паганскiх бадай што часiн клёцкi з душамi ў вушацкiх i рытуальная страва на Дзяды й на хаўтурах i на памiнках. Клёцкамi з душамi кормяць, калi мужчыны йдуць на цяжкую працу. I дарагiх гасьцей вяльмуюць клёцкамi з душамi.
      На традыцыйнай сустрэчы партызанаў вушацкi рэстаран наварыў катлы клёцак. Усе - камбрыгi i некамбрыгi елi са смакам, як у нас кажуць, абялёдавалi прысмакi. Камбрыг Квiцарыдзе адмовiўся. (Лабанок неяк паказваў бiяграфiю камбрыга. Мiж iншых важных паваенных пасадаў Квiцарыдзе была й рычаговая пасада - дырэктар цэнтральнага рынку Тбiлiсi.) Пакрыўджаныя вушацкiя, калi потым знаёмiлi нейкiх гасьцей з мясьцiнамi партызанскай славы, паказвалi лазьню, якую немцы акружылi, калi камбрыг Квiцарыдзе мыўся. Мiж iншым падкрэсьлiвалi:
      - Выскачыў голы, валасаты, увесь у мыле, ледзьве ўцёк...
      Прыкiдваецца...
      Пайшлi ў лазьню суседзi. Зь iмi й глухi. Пачалi мыцца, парыцца, хвастацца. Адзiн жартаўнiк вазьмi дый лiнi на глухога кварту вару. Закрычаў, заекатаў няшчасны. А весялун яшчэ дабаўляе, нiбыта лiе халадзёнку на гарачыя камянi:
      - А прыкiдваўся, што ня чуiць...
      Пацягушачкi на парастушачкi
      Пацягнуласядзяўчына, аж, як пiсаў Пiмен Панчанка, маладыя костачкi хруснулi. Мацi расчулена:
      - Расьцеш, дачушка.
      - Брэшаш, мамулька, хачу...
      Дачушка была настроена на канкрэтную лiрыку.
      Набытак
      Любiлi вушацкiя прыпавесьць пра прасталытку й пра бяззаганку. Памерлi абедзьве. У нябеснае канторы адной выдалi даведку (у нас казалi дублiкат) аб бязгрэшнасьцi, аб прыстойнасьцi. Другой нагрузiлi мех, ня раўнуючы як бычыных хвастоў, мужчынскiх патарчакаў. I падалiся бяззаганка й прасталытка ў рай. А рай абнесены ровам, у якiм палае агонь пякельны. Як нi торкала бяззаганка даведку - гарыць папера. А прасталытка зьвязала свае сувенiры накшталт каната (ёсьць жа вясёлая папеўка: "Як я была малада, тады была рэзва, да салдата па канату сама ў хату лезла") i перайшла цераз роў у рай. Прыдаўся матэрыяльны набытак.
      Ванцак
      Захварэла маладзiца на ванцак. Якiя лекi нi давалi - рады ня маглi даць. Тут аднекуль вазьмi дый зьявiся здаравiла. Узяўся вылечыць. Толькi ўсiх з хаты выгнаў, каб ня пярэкалiся. А ўсiм жа цiкава, як жа лячыць будзе. Праз запятыя вокны ўсё-ткi згледзiлi. Толькi й разважалi:
      - Як паглядзець, дык дзярэць, а як знаiць, дык ванцак выганяiць...
      Разважалi, пакуль лекуну моцы было.
      Сьветач
      - А ты што, за сьветача быў? - пыталiся ў таго, хто даводзiў бацькоўства банкарта. Быць сьветачам - значыць стаяць у нагах з лучынкай, калi дзяцей робяць. Напрыклад, вушацкiя былi перакананыя, калi рабiць гэтую адказную працу на гарохавiнах, малое будзе сукрыстае, цi, кажучы лiрычна, амурыстае. Таму й цешыла вушацкiх кнiгарня ў Полацку зь iмем "Сьветач". Усьмiхалiся старэйшыя, якiя мову ведалi ня па казённых падручнiках.
      I мне
      Кум запрасiў кума ў госьцi. Частуе. Налiвае. Але калi поўнiць сваю чарку, гаспадар увесь час пералiвае, прыгаворваючы разгублена: "Ух ты!" Глядзеў, глядзеў госьць дый папрасiў:
      - Кумок, налi ты й мне хоць раз з ухты!..
      Чычылiць
      Носiць бусел сыноў-пагоднiчкаў i носiць. А ў селянiна ня хапае рашучасьцi, як у драўлянага дзядзькi, зразьбяранага славутым Апалiнарам Пупкам, зашчамiць адной рукой буслову дзюбу пад паху, а другой, трымаючы сякеру, як адсекчы: "Досыць!" Вяртаецца з ворыва заезджаны, як i ягоны конь, гэты багатыр на дзяцей, а перадапошнi сынок пра самага малога здалёку крычыць:
      - Тата, тата, i Мiкiтка ўжо хлебец чычылiць...
      Абрадаваў.
      Як садзяць бульбу
      Заўсягды паўтарала мама, як трэба садзiць бульбу - каб роўненька клалася ў разору. А то iншы садзiць так, як бык сцыць.
      I яшчэ трэба, каб кожная бульбiнка была адбаблена - адарваны расток (як пупок у нараджэнца).
      Зарабiла крыж
      Мужык ваяваў у вайне за цара. Жонка дома ня сумавала. Дзецюкi былi нявыводныя. Аднойчы чарговыя дзецюкi завялi маладуху на магiльнiк i, нацешыўшыся ўволю, вырашылi павесялiцца: прывязалi шчодрую на ласкi часовую ўдаву да крыжа. Дый зьнiклi. I абначавала кахальнiца на магiльнiку. Недзе пад ранiцу ўсё-ткi вывернула крыж ды зь iм i вяртаецца дадому. А якраз мужык прыйшоў з вайны. Грукаецца жонка ў дзьверы. Убачыў служывы, пачаў дзiвiцца:
      - Я за ўсю вайну й медаля ня заслужыў, а ты, жонка мая верная, за ноч крыж атрымала...
      Цi б я...
      Любiлi вушацкiя показку пра старога кавалера, як ён усё ўмеў абгрунтаваць:
      - Цi б я гальштук ня насiў? Надзену, а хто-небудзь цоп i панёс сабе.
      Цi б я на рыбу ня схадзiў? Злавi, а пасьля ня ведай, што зь ёй рабiць. Калi яе ля ракi варыць, раскладзеш агонь, а лес загарыцца. А пакуль дамоў занясеш, згнiе.
      Цi б я на базар ня пайшоў ды ня купiў скаромiны якой? Ды грошы ў руках ня будзеш несьцi, выставiўшы, а ў кiшэню пакладзеш, басякi падцiкуюць - хоп, i ня зловiш. Так i ем поснае.
      Цi б я ня жанiўся? Жанюся, а жонку возьмуць ды перахопяць.
      Цi б я ня купiў парасё? Ды парасё нанач адно ня пакiнеш - ваўкi сьцягнуць. А ў хаце зь iм ня спаць.
      Так i жыву аб нiчым, нiшчымнiцай даўлюся, неабмыты, неабшыты, непрыкаяны, непрыхаiны.
      Пырскi
      Вушацкi малец быў на заробках там, "где золото роют в горах". Вярнуўся з нейкiмi шэлегамi, якiя тут жа i пусьцiў на вецер у "Вецярку". У кожным райцэнтры такiя ўстановы былi абавязкова. Пiў, ня прасыхаючы, мок у гарэлцы.
      Вушацкiя жанчыны казалi як бы спагадлiва:
      - Прыехаў з залатых пырскаў...
      Пырскаў хапала напачатку ад шампанскага, а напрыканцы ад пiва.
      Хор
      Так казала вушацкая цётка пра сьпевы:
      - Пачынаюць, як камары, тады, як мухi, тады, як аваднi, а тады як гiкнуць!
      За што?
      Мама распавядала, як у трыццатыя гады прывялi ў суд старую. Ёй пад восемдзесят гадоў. Прыйшлi дзецi, унукi, праўнукi. Чытаюць прысуд - дзесяць гадоў. Уся радня ў сьлёзы. А старая нiчога ня разумее:
      - За што? Цi ж я крала? Я ж на сваiм шнурку два снапкi на нiткi ўзяла.
      Показка спачувае: за маё жыта i я ж бiта. А тут бабка за свой лянок.
      Адметны
      У партработнiка пасьля вайны галiфэ былi абшытыя скурай, працiралiся ад паседжаньняў. Усё яшчэ пад камiсараў старалiся саўслужбакi. А вушацкiя яго адразу ж празвалi - хромавая срака.
      Добра
      Маладзiца, у якой зноў завёўся прытыка (так вушацкiя завуць прымакоў), радуецца:
      - За пнём галава, за калодай ногi. Добра, калi ў хацi якi шавель ёсь...
      Проста хацеў
      Званок у вушацкую мiлiцыю - у Сарочыне (вёрст з дзесяць ад мястэчка) аварыя! Мiлiцыя. Хуткая дапамога. Прылятаюць - нiкога няма, нiчога ня стрэслася. Выходзiць спакойны, пад добрай чаркай дзядзька:
      - Ды нiчога ня было, я проста хацеў заехаць у Вушачу...
      Давезьлi. Заехаў дзядзька за колькi хвiлiн на пятнаццаць сутак.
      Старцы пабiлiся за сухарцы
      Каб неяк скрасiць нуду дарогi й голад хоць на словах ашукаць, старцы разважаць пачалi. Адзiн папросiць хлеба, другi малака. Той, хто будзе прасiць хлеба, задуменна й кажа:
      - Укушу я хлеба ды хлiб-хлiб малака.
      - Ах ты такi-растакi, я малако буду прасiць, а ты па два разы хлiбаць?
      I сварка ў бойку перайшла - счубiлiся. I на паўшкi пайшлi. Як ня пазабiвалi адзiн аднога, яшчэ да вёскi ня дайшоўшы. I нi вячэры, нi цяцеры...
      Сама
      Маладзiца галосiць, запытваючыся, цi то ў мужа, якi ляжыць на куце на паповых санях, цi то ў тых, хто прыйшоў разьвiтацца з суседам:
      - А хто ж мяне пабуджаць будзiць?
      Адна ня вытрымала дый кажа:
      - Сраць захочаш, сама ўскочыш.
      Местачковы дыялог
      - А што ў цябе зялёнае ў роце?
      - А хiба знатка? Гэта ж я тваю зялёнку выпiла.
      На пахмельле й зялёнка, як самагонка.
      Драматургiя побыту
      Мая апошняя радня па бацькавай лiнii, пратарэклiвая цётка Марушка скардзiцца:
      - У зялезным магазiне тапароў людскiх няма, толькi такiя, як галовы па тэлевiзару адсякаюць...
      Выходзiць, цётка i алебарды бачыла.
      Ён, паночак...
      Прывяла маладзiца малога да доктара. У яго, кажа, з жыватом нешта. Доктар пачынае пытацца:
      - Дык яго слабiць?
      - Не.
      - Яго крапiць?
      - Не.
      - Тады ён здаровы. Навошта да мяне прывяла?
      - Дык ён, паночак, дрышчыць...
      Свой адлiк
      Адна дзеўка йшла на Пятра дый прыгаворвала сваёй касматачцы:
      - Знай, пятля, калi было Пятра, намуразалася, як вiшань...
      У кожнага свой адлiк часу.
      Рэшата
      Пра дзяўчыну, слабую на перадок, канкрэтна пра ейную масёху казалi вушацкiя:
      - Гэта ўжо такое рэшата, што й пасеiна адна ня затрымаiцца.
      Вобраз рэшата прынiжаны, затое выразна.
      Як гэта?
      Вушацкая студэнтка загуляла ў Менску. Просiць, каб мацi пайшла ў бальнiцу, узяла даведку, што яна дома прахварэла. Трэба вучобу на год "отсрочить". А мацi нiяк ня можа ўзяць да толку:
      - Як гэта адсрачываць? Цi табе, дачушка, далi мяшалкай па срацы?
      Захацелi сьцiснуць
      Мама прыйшла з канцэрта й пра сучасную моду кажа:
      - Паразьдзiралi ўсё, дык спаднiцамi захацелi сьцiснуць...
      Выходзiць, што й з моды ёсьць выгоды.
      Цяпер
      Вушацкая жанчына заўважае:
      - Цяпер дзевак замуж аддаюць цельных - тры месяцы пабудзiць i ацелiцца. Ня глядзяць, што цельная, бяруць. Раней бальшыной бралi няцельных, а цэлых.
      Па клопату
      Старыя цёткi кажуць сваiм аднагоднiцам:
      - Ну што, сваiх курэй на курасаднi пасадзiлi ды ўспакоiлiся?
      Адгiлела, ад'юрэла, адабрала.
      Сама музыка
      Мужык на худую жонку:
      - Iскрыпка мая, балалайка мая.
      Поўна хата музыкi.
      Рамонт
      У местачкоўца жонка высокая, а ён маленькi. Ды, напiўшыся, жонка б'е й б'е яго. Грокат, грукат стаiць. Выйшла гаспадыня з хаты пасьля чарговае бойкi, а суседка й пытаецца:
      - Што ты, Полька, рамонт рабiла?
      Неяк гэтая Полька п'яная разьбiла галаву. Абстрыглi нагала. Дык сябры пытаюцца ў цiхманага мужыка, цьвелячыся:
      - Цi адрасьлi валасы, цi можна ўжо баньцiкi завязаваць?
      Баялася
      Вушацкая была за армянiнам замужам. Калi стрэслася бяда ў Арменii, яна была ў мацi ў Вушачы. Мацi замужнiцы казала пасьля:
      - Баялася дачка, што мужык затросься й алiментаў ня будзiць.
      Блiнная прафесiя
      Лiчылася з даўнiны ў вушацкiх: шавец шыiць, а жонка з голаду выiць. Часта яшчэ канкрэтней удакладнялася:
      Сядзiць мужык на палiцы,
      Шыiць боты, рукавiцы.
      Што пашыiць, то прапьець,
      Прыдзiць дамоў - жонку бьець.
      Пра каваля ўжо iнакш прыгаворвалася: каваль куець, а жонка пяець.
      Пра млынара таксама ня сумна казалася: млынар шапку абтрасець, а жонка блiноў напячэць.
      Выходзiла, што самая хлебная, нават блiнная прафесiя ў млынара. Цьвялiлася ж папеўка гарэзна:
      Ой, млынар, ты млынар,
      А я млынарыха.
      Каб з табою мы, млынар,
      Ня зробiлi лiха.
      Дзе кашуля бялейшая
      Казала вушацкая маладзiца, як мацi ейная паважала бацьку, стрэнчыла каля яго. Каб пад'еты быў, каб у карэлiках ня хадзiў, заўсягды давала яму чысьцейшую надзетку якую. Калi касiў, ад усiх на лузе сьвяцiўся. I мацi сама, было, нясе есьцi гаспадару свайму й малых пасылае. Дзецi й пытаюцца:
      - А дзе ж мы бацьку нойдзiм?
      - Дзеткi, глядзiце, дзе кашуля бялейшая.
      I прыгадваецца, як песьня пытаецца:
      Сягоньня субота,
      А заўтра нядзеля.
      Чаму ў цябе, хлопча,
      Кашуля нябела?
      Калi ж
      Жанчына прыйшла ў вушацкi клуб. Моладзь адпаведна з часам i модай танцуе павольны танец. Глядзела, глядзела жанчына, чакала, чакала дый ня выцерпела:
      - Дык калi ж яны ўжо танцаваць пачнуць?
      У вырай
      Маладзейшы сусед запрашае старэйшага гадамi на рыбу (у нас кажуць дасюль: пайсьцi на рыбу, у ягады, у грыбы). Старэйшы аднекваецца:
      - Ня мае гады на рыбу хадзiць - у вырай зьбiрацца пара!
      Сон на руку
      Ранiцай жонка крыўдзiцца мужыку:
      - Аж замарылася, пакуль з табой увосьнi сварылася.
      Мужык пытаецца:
      - Чаму?
      - Дык ты першы пачаў.
      Галоўнае не ўступiць, хоць усрацца, а не падацца.
      Барышы
      Мама неяк тлумачыла мне, што барышное - гэта агуркi, цыбуля, рэпа й iншая гароднiна. Iм барышуюць, пьюць барышы: гарэлку, вiно цi якую юруху. I кажуць жа: бабы качэргi мянялi, а барышы пiлi.
      Кароткi дыялог
      Каля бочкi зь пiвам.
      - Цi добрае ваша пiва?
      - Пакуль што нi зь кiм ня бiлася.
      Ад жарту пiва яшчэ п'янейшае робiцца.
      Па-свойму чуе
      Дзед Селiвей любiць унука. Баiць яму казкi. Бярэ з сабой на Вечальле рыбу вудзiць, на чаўне возiць. А малы чуе па-свойму дзедава ймя й клiча: дзед Салавей. I дзедаваму вуху прыемна гэткае нядачуваньне ўнука.
      Гасьцiннасьць
      Сват свацьцю частаваў ды прыгаворваў:
      - Хлiбай, хлiбай, свацьця, а то ўсё роўна сучка зьесь...
      I гасьцiнна й ашчадна. Усё адначасна.
      Шчасьлiвая старасьць
      Спаткалiся старыя прыяцелькi. Гукаюць спамiж сабой.
      - Чаго цябе ня вiдаць?
      - Печы пiльнуюся.
      - Ты хiба памiраць сабралася?
      - Во! А каму я печ кiну. Цэлы дзень са старым сварымся - то я кажу яму, каб пасунуўся на пяколак, то ён мне. А ўсё ж нейкi рух.
      На сваiм
      Папрасiўся чалавек пагрэцца ў хату. Як грэцца дык грэцца. Ужо й ноч надыходзiць. Цярплiвыя гаспадары кажуць, каб начаваў, бо самiм адпачываць хочацца, а госьць на сваiм стаiць:
      - Хоць да дня дабуду, а начаваць ня буду!
      Важна захаваць прынцып.
      Студэнтка
      Iлонка адну зьмену была ў пiянерскiм лагеры недзе каля Кублiчаў. Адбыла. Прыехала. Пытаемся:
      - Якая ў вас пiянерважатая была?
      - Студэнтка, што ня паступiла ў iнстытут.
      Бяседа
      Марушка нябыццам сур'ёзна казала:
      - Лепей бяседы няма, чьм хаўтуры: ня трэба нi дары, нi грошы. Сеў, напiўся, пад'еў - хочаш, кажы дзякуй, хочаш - не. Бо, як памрэць чалавек, каб хто ў хаце памог, а як за стол - дзьверы ня счыняюцца.
      Показка сумна жартуе: наеўся, як дурань на хаўтурах.
      Што зварыць
      Некалi мама мая пыталася ў Iлонкi:
      - Што зварыць, што хутчэй, цi булён з клёцкамi?
      Унучка адказала бабулi:
      - Булён, бо ён даўжэй варыцца.
      Абы ня есьцi.
      Iдылiя
      Прыйшлi жонкi адведаць сваiх мужыкоў партызанаў блiзка да перадавой. Адзiн выпiў, закусiў усiм хатнiм дый заснуў. Хропат аж сьцены гайдае, а жонка над iм сядзiць расчуленая. Спатканьне цёплае.
      Другая жонка кажа свайму:
      - Iванька, ты б дамоў прыехаў, курка б яечка зьнясла, ты б зьеў.
      Лiрыка крутая, як цяпер кажуць. Круцей за яйка, зваранае ўкрутую.
      Дома
      На вушацкiм з дазволу сказаць базарчыку бабка прадае цыбулю, кроп. Прапануе нейкаму местачкоўцу са служылых. Той адмаўляецца:
      - Шчаўя няма каму варыць, жонка ня дома.
      - Ат, знойдзiцца. На адной сьвет клiнам ня сышоўся.
      Суседка па гандляваньню пытаецца:
      - А ў цябе, бабка, дзед ёсь?
      - Мой ужо трыццаць гадоў як дома.
      Клопат жыцьця й фiласофiя быцьця - ўсё разам, упоплечкi, як гэтыя старыя.
      Хвантазiя
      Фiгурнае катаньне глядзяць па тэлевiзару мама, суседкi, сусед Трахiм, Арынiн сын Васiль. Арына, мамiна сяброўка, дрэмле, але праз сон дае нейкiя каментары. Трахiм дрэмле, а пасьля:
      - Васька, тваю маць, дык гэта ж хвантазiя! Ты ж так паспрабуй бяз канькоў зробiць. А то з канькамi й так.
      У слове хвантазiя - i хватаньне, i хвась, i захопленасьць. Дадушы, ня хвунт разынак.
      Як музыка
      Распавядае адна пра пьянага мужыка:
      - Як даў у палiчку, усе шкляначкi ў цурачкi, усе кубкi ў цуры.
      Як музыка гучыць расповяд. А на справе гучала ня так ласкава. Слова ўсё можа й агрубiць, i абласкавiць.
      Па-мацi
      У Вушачы местачкоўка даганяе нейкага дзядзьку й гукае ўголас:
      - Васiлевiч! Васiлевiч!..
      Той iдзе i ня чуе. Махнула рукой:
      - Ат, стуiбень!
      Прыстоiла.
      Зазвычай па-бацьку клiчуць хоць маленькiх, ды "карчоў" (так у нас завуць начальнiкаў) i яшчэ магазiншчыцаў, крамнiцаў, у мястэчку асаблiва.
      Можа, каб адразу пачала клiкаць па-мацi, пачуў бы...
      Наперасьцiгi
      Кума куме раiць:
      - Кумка мая, пасядзiм, пагаворым аб людцах, а людцы аб нас даўно гавораць.
      Зразумелы клопат: ня адстаць, перагнаць, пайсьцi, як вушацкiя кажуць, наперасьцiгi.
      Ацанiла
      Марушка слухае па радыё выступленьне дэпутата, заўважае:
      - Во, язык, мусiць, на кавадлi адкавалi - цэлы вечар лапочаць.
      Як таму ваўку з казкi пра казу й казьлянятак.
      Прыбабунькi
      (кнiга "Здубавецьця")
      Гэтае ўшацкае слова, у якiм гучыць i байка, i бабуля, i булькат каменьчыка, кiнутага ў крутавiр усьмешкi i прасьмiшкi, аб'ядноўвае такiя навуковыя паняцьцi, як прыказкi, прымаўкi, каламбуры альбо досьцiпы, са мною змалку хадзiла, бо прыбабунькi ў мамы маёй былi на кожным кроку, на першым прыскоку.
      З матчынай хаты яны пайшлi са мной, каб грэць, бадзёрыць, надзеiць мяне ў халоднай дарозе жыцьця.
      Пад'ялдычкi
      На Андрэеве медзьвядзя забiлi,
      Прадалi, грошы ўзялi,
      Шапку купiлi.
      Бай мерыў на нагу,
      Пацубай на руку,
      А насяру табе на галаву.
      - Ну.
      - Х.. гну, дуга будзiць.
      - Куды?
      - У сраку па жалуды.
      - Натрасу й табе прынясу.
      - Пакажы.
      - У казы пад хвастом паглядзi.
      - Хлеба.
      - Падскоч пад неба.
      - Скарэй!
      - Калi скарэў, дык памыйся.
      - Крыж на крыжы.
      - Калi знаеш, нi кажы.
      - Клубок.
      - Скульля табе ў бок!
      - Што казе будзiць,
      - Як год прыбудзiць?
      - Другi пойдзiць.
      - Хлеб соль!
      - Ядзiм ды свой.
      - Добры вечар!
      - Добра лечыў, ды памёр.
      - Спакойнай ночы!
      - Бачыць шпаковы вочы ды глядзець на палок, каб цябе чорт павалок.
      - Па што, воўча?
      - Па апошняе.
      - Адкуль?
      - З-пад кур, петухоў сын.
      - Калi?
      - Ня калi, а жывых пушчай!
      - Гразь, гразь, чаму ты ня гарыш?
      - Я б гарэла, каб ня была карэла.
      I хвор Кузьма,
      I нядуж Кузьма,
      Прывяжыце Кузьме
      Галаву к п..дзе!
      - Цi ведаеш, як дзяўчына апяклася?
      - Як?
      - За гарачы х.. узялася.
      - Цi даць табе тры паясы?
      - Якiя паясы?
      - Я насяру, а ты паясi.
      - Чый бацька ўсраўся?
      - Твой.
      - А твой зьеў!
      - Што на сьняданьне?
      - Булён
      За х.. i вон!
      - Што на вячэру?
      - Яглi
      Пацалавалiся й спаць ляглi!
      - Што на палудзень?
      - Сушмi.
      - Якiя сушнi?
      - П..да з вушмi.
      - Позна ўжо.
      - Гэта ж ня ў гроб лажыць, што позна.
      - Дайце нажа.
      - Усярыся, бяжа!
      - Дай закурыць.
      - Закуры кату пад хвост (адказваюць малому).
      - Значыцца...
      - Калi значыцца дык i целiцца.
      - Як цябе завуць?
      - Чым крупы дзяруць.
      - Крупы дзяруць драчкай, цябе завуць срачкай!
      - Навошта ўкраў цыначкi?
      - Якiя цыначкi?
      - Што пад хвастом у сьвiначкi.
      - Навошта ўкраў тапары?
      - Якiя тапары?
      - Што любаўся бяз пары.
      - Расказаць табе пра белых авец?
      - Раскажы.
      - Вось iм i канец.
      - Расказаць табе пра белага лася?
      - Раскажы.
      - Вось i казка ўся.
      Хуткамоўкi
      Ядры, сьлiвы, ядры, сьлiвы, ядры, сьлiвы.
      Пi здароў! Пi здарова! Пi з даёнкi!
      Авечачка, сьпi з дачкой.
      Стог у яме, стог у яме, стог у яме.
      Бяжыць баба, за ей банка.
      Пад паветкай тры канi.
      Няма сала - лупi збор!
      - Чые дзецi?
      - Янопавы!
      - Хто Яноп?
      - Я Яноп!
      Пракоп
      Пралез праз строп,
      Праз крупы, праз муку й праз падкруп'е.
      Загадкi
      (кнiга "Здубавецьця")
      Хто як цёхкае, шчабеча, квакае, зьвiнiць, стогне
      Цiмох, Цiмох,
      Павёў дзяўчыну ў мох, у мох,
      Павалiў, загалiў
      Торк, торк, торк, торк!
      (Салавей.)
      Пастух пражор на пасту йдзець - жарэць,
      З пасты йдзець - жарэць.
      Перапiлi, пераелi, пералушчылi,
      Перапiлi, пераелi, пераласавалi...
      (Ластаўка.)
      - Курва, курва.
      - Сама такава, сама такава.
      (Жабы.)
      Еў я пана, еў я цара,
      Толькi рыбкi ня спытаў.
      За рыбкай паганюся
      I сам утаплюся.
      (Камар.)
      Мiкiтка-сынок,
      Падай тапарок
      Адсеч пупок,
      Паглядзець кiшок.
      Фук!
      (Голуб.)
      Загадкi
      Перагнуў цераз мяжу,
      А што зробiў,
      Ня скажу.
      (?)
      У куточку на пруточку
      Вiсяць Мэндалевы яйцы.
      (Клубок нiтак.)
      Цыганка ў хаце,
      А сiськi на дварэ.
      (Бэлька.)
      Ракам настаялася,
      Сракай накiвалася,
      Камары наелiся,
      Людзi наглядзелiся.
      (Полiва.)
      Машоначка бараньня
      Даець i зьвечара i зраньня.
      (Капшук.)
      Авохцi мне,
      Пяць на мне,
      Шосты строчыць
      I той хочыць.
      (Iскрыпка, пальцы, смык.)
      Кладуць старца ў дамавiну,
      Х.. тырчыць напалавiну.
      (Грыб у кошыку.)
      Памiж двух дубоў
      Вiсiць цялёнак бяз зубоў.
      (Тое, што й думаеш.)
      Дзед бабу нагнуў,
      Касмацiцу раздуў,
      Салодкае выкусiў,
      Горкае выплюнуў.
      (Ляшчынiна, арэх.)
      Iшлi лесам, сьпявалi басам,
      Несьлi драўляны пiражок зь мясам.
      (Хаўтуры.)
      Мужык карчы драў, драў,
      Корч выдраў, кiнуў,
      А дзюрку панёс.
      (Хадзiў за вугал.)
      Сядзiць Савасьцей
      Бяз скуры, бяз касьцей.
      (Куча.)
      Дзесяць братцаў цягнуць невад
      На Пердунову гару.
      (Пальцы, порткi.)
      Словы матчыны з Вушаччыны
      (кнiга "Здубавецьця")
      Ня хвалiся сеўшы, а хвалiся зьеўшы.
      Той самы блiн, ды ў рэшацi.
      Ня выходзiць у Хадоры тры блiны.
      Хвацiў кашу шылам.
      Лёг ня еўшы, ўстаў ня спаўшы.
      Пайшла сучка баразной.
      Цалое, малое, большае папалам.
      Так ня так, ператакаваць ня будзем.
      Беднаму Iваньку i ў п..дзе каменьнi.
      Як увойдуць злыднi на тры днi, дык i за сем год ня выганiш.
      За тры гады боты, як перуном, спалiла.
      Пашкадаваў воўк кабылу - пакiнуў хвост ды грыву. Цi будзiць яна жыва?
      Высьпеiць касьцянка - высьпiцца шляхцянка.
      Карову б'ець зык, а бабу бабскi язык.
      Новае сiтца пакуль навiсiцца, а як навiсiцца, дык i пад лаўкай наляжыцца.
      Якiя мы самi, такiя нашы й санi.
      Пазайздросьцiў х.. лапцю.
      Надаела сабачай лапе ляжаць на стале, дык хай пад сталом паляжыць.
      Чаго б сьляпы плакаў, каб сьцежку бачыў?
      Хоць сабачына, абы вочы ня бачылi.
      Ня было мяса, i п..да ня закраса.
      У дурной птушкi дурныя песьнi.
      Запытала зiма, дзе ты лета быў.
      Ня быць казе на лазе, ня есьцi ёй брэду.
      Зарадзiў Бог чалавечка - нi баран, нi авечка.
      З кiм ня рос, таму ня дзьмi ў нос.
      Ня купiў бацька шапкi - хай галава мерзьнiць.
      Вашапруд на кут, а добраму чалавечку добра i ў запечку.
      За гарой табе Насярэйка кланяўся.
      Красавiца, што з-пад стала кусаецца.
      I тыя хвалiлi, што цераз шлеi валiлi.
      I качачка казала: ты-ты-ты-ты...
      Дзень добры таму, хто ў гэтым даму!
      Блiны з падскокам.
      Спара ў дзяжу, i сын на вясну!
      Дай, Божа, сесьцi на шчасьлiвым месьцi.
      Хорша, Базыль, ня рассыпай табакi.
      Хорша, тата, ня ўдавiся.
      Каб шырэй ступаў, дык на чарку б папаў.
      Сядзь, хай ня вiсяць, адарвуцца - разаб'юцца.
      Забiрайце збрую i едзьце к х...
      Калi ты курэц, дык i май свой тытунец.
      Дурны, дурны, а скваркi любiць.
      Яму гавары, а ён брык дагары.
      Пазыкi ня ходзяць бяз'языкi.
      Глядзеўшы з рук, зробiшся, як крук.
      Няспадзеўкi - дзiця ў дзеўкi - жох.
      А я жох сваё з запазухi.
      Няўлад мая сучка - за хвост ды на плечы.
      Толку, як з кiлы мазгоў.
      Раньняя птушка цярэбiць дзюбку, а пазьная - вочкi.
      I няўмека пячэць, як з засеку цячэць.
      Ня лезь жаба, дзе конi куюць.
      Хлiбай, ня дбай, хоць жыдка, ды многа.
      Хоць сучку, абы грошы кучку.
      Людскi рот - ня гарод, ня паставiш плот.
      На чужы раток ня накiнеш нараток.
      Ня будзь нi войтам, нi сватам, ня будзеш чалавекам праклятым.
      Сам чорт адступiўся.
      Разьеўся, як шыла.
      З вялiкiх выбораў - лапцi ды абора.
      Нагiнаючыся, ня нацалуешся.
      Абыходзiмся мы бяз таго Гаўрылы, што каля нас ня жывець.
      Фiц выйграў, фiц прайграў.
      Дзесяць гадоў нявестка зжыла й ня ведала, што сучка бяз хваста.
      Што ня гожа, тое няпрыгожа.
      Матка ня знаiць, што цялятка рыкаiць.
      Нечага козамi сена псуваць, яны й лыкi зьядуць.
      На гора й сядун - дзiця.
      На чужое шчасьце й мухай ня ўпасьцi.
      З гора кот капусту есь.
      Нi з колам у горла.
      Грозен рак, ды ў срацы вочы.
      Плач, галасi - рады ня дасi.
      Падняўся вышэй папарацi.
      Усюды гож, як шавецкi нож - i боты шыць, i бульбу крышыць (скаблiць).
      Худы, як склезень.
      Сыты, як рыдзель (як брысiк).
      Мурзаты, як заткала.
      Халодна, як у ваўкаўнi.
      Мокры, як мачонка.
      Ссох, як майскi венiк.
      Сыт, хоць нажы вайстры на iм.
      Дай Божа ў найме людзям, ды ня мне.
      Хочаш мець злосьнiка - пазыч грошы.
      Аддай рукамi, а хадзi нагамi.
      Даюць, ды з рук ня пускаюць.
      Дзе няма роста, там няма й прыгоства.
      Дабрахвочы глядзiць скупому ў вочы.
      Садраць, як чорт за бацьку.
      Лепей касiць касой, чым дугой.
      Смакам, смакам, смакаўно, а ўсё ж лепей за гаўно.
      Ва ўдавы два наравы, а ў удаўца бяз канца.
      Зьбялеў, як лiпа.
      Бiся, сварыся, а на дабрыдзень слова кiнь.
      Чужога рабёнка хоць маслам масьлi, а ён дзёгцем усё роўна сьмярдзiць.
      Каб табе даў Бог здароўя з жабiны прыгоршчыкi.
      Чужое дабро возьмiць (бярэць) за рабро (вылезiць праз рабро).
      Кароўка - мамка, а сала - ямка.
      У каго няма статку, у таго няма i ўпадку.
      Цяжка толькi пачаць, а кiнуць ураз.
      На вiд мужык хоць лапаць, абы жыць - ня плакаць.
      Каб госьцi ня селi косьцю.
      Галодны, як воўк жаробны.
      Разгуляўся, як сабака ў торбе (у мяху).
      Любiў бы Грасiм, каб чорт грошы насiў.
      Журавы паляцелi - палудзень панясьлi.
      Малады - першую галаву на карку носiць.
      Еш, пакуль ня запяеш.
      Ня круцi духамi.
      Усiм кагалам i бацька з жыгалам.
      Якая жонка ды ня жонка, а ўсё ж лепi за парасёнка: хату адчынiць i зачынiць.
      Хоць насяры ды ўтапiся.
      Тры п...ы попелу ня варты.
      А дзе ж тое дзелася, што ў штанах вярцелася?
      Жыць будзеш, але ня захочаш.
      Няма чаго малiцца, калi з запазухi валiцца.
      Згаварыўшыся, i бацьку можна забiць.
      Як зяць на парог, дык цешча за яйцы.
      У яго ў роце мухi любуцца.
      Тады мужык з жонкай сварыцца, калi ў катле трасца варыцца.
      Кармi гаўном - заб'еш гальнём.
      Гонкая дзеўка, хоць на ёй вiшнi абiрай.
      Даўгi, хоць сабак вешай.
      Жывiце, як брацьцi, а рахуйцеся, як жыдзьдзi.
      Хлеб на стале - рукi свае.
      Каб цябе порах узяў.
      П'юць так, што сабакi морду лiжуць.
      Пакуль па каню, па аглоблi скарэй.
      Ня бачыўшы цэлага, i лапленаму рад.
      Сiраце даварыцца ў жываце.
      Дзяўчына, як жалуд.
      Хай той плачаць, хто бярэць, хай той скачаць, хто iдзець.
      У Бога дзён ня рэшата.
      Каму рупiць, таму й вочы лупiць.
      Дайце Саўку спраўку.
      Мазгi ў ствол пайшлi.
      Служы верна й крадзь памерна.
      У яго даўгоў, як у зайца ламоў.
      Ня слухаiць, хоць ты яму вуха выварачавай.
      Дзьве бабы й Тумаш - поўны кiрмаш.
      Ня налечышся, а скалечышся.
      Дзе дзiцё адно, там заўсягды ня ладно.
      Адна жаўна й тая з гаўна (адно жаўно й тое з гаўно).
      Пагода, аж трасецца.
      На воўка памоўка, а мядзьведзь спадналуску.
      Ждала, ждала й жданкi паела.
      Каб усё было на пiндурах.
      Ня перадкуй, як сабака перад пастухом.
      Корчыцца, як скурат на агнi.
      Нас нi вада ня размыiць, нi сьвiньня ня разрыiць.
      Жывець шэртам, вэртам, перавэртам.
      Ежа - толькi шалёнаму сабаку на хвост вылiць.
      Ядкi на зуб.
      Перад сячэць, а зад валачэць.
      Калi ж будзе тое лялё?
      Далёка пьяны гойкаў.
      Воз ня воз - на семярых падвёз, а мне й досiць.
      Па Пахомку шапка, па гаўну й пакрышка.
      У мяне кароткi завароткi.
      Яму не калёсы занасiць.
      Чалавеча, цi ёсьць у цябе галава на карку?
      Пацалуй мяне сягоньня, а я цябе заўтра.
      Сваё сонца i ў попеле вiдно.
      Ня знайшоў шчасьця зраньня - ня шукай яго на зьмярканьнi.
      Кожная пачвара знойдзiць сабе пару.
      Заяц ня трэплецца.
      Заяц, i той злосьць маiць.
      Кожнаму дразду па сваiм гнязду.
      Х.й начаваў, а другi прасiўся (нiчога няма).
      Ён табе ня шыш-варона й ня кукуй-заяц.
      Стаяць нi на жары, нi на вары.
      Завiло ў матылях.
      Рабi, рабi, а дзюра мала.
      Ня бачыў ты яшчэ савы смаленай.
      Жыву, нiчога ня маю, але й з вазоў ня хапаю.
      Яму стала нi па каню, нi па аглоблях.
      Ня хухры-мухры, а рух-рух.
      Глядзi, зробiш кiсла.
      Засьмярдзiць пад сталом, запахнiць на стале.
      Багатым быць маю надзею: прадам сучку ў нядзелю.
      Сава вiдна па палёце, а сакол па паглёдзе.
      Даць уносьнiцу (улычнiцу).
      Багаты на канi, а махляр на сьвiньнi - i махляр перагонiць.
      Застаўся толькi дух ды пятух.
      Пiшчыць, як сьвiньня ў пярэплаце (у друках).
      Ня нашага носу палосу.
      Лепi першы гнеў, чым апошнi.
      У гневаша (надуцькi) губы тоўсты, а срака тонка.
      Заробiць стыднiцу.
      Свая рука ня сука.
      Устаў, яшчэ чорт у кулачыкi ня бiў.
      Былi б пабразгачы, будуць i паслухачы (паслугачы).
      Хадзiць у панiбраццi.
      Гдзе тылькi фэст, там пан Юзаф ест.
      Нi каровы, нi каня, жыву сабе, як паня.
      Хоць альховы, ды смаляк.
      Чым поршы, тым горшы.
      Вось твой хамут, вось твая дуга й я табе болi ня слуга.
      Такая праўда, што сучка дзёгаць зьела i ў ляпе бела.
      Мяне на работу ня хвалiлi, але й на ежу ня ганiлi.
      Загарэлася бяроста ў срацы.
      Малы - з чорта пералетка.
      Набойнае шыла танна каштуiць.
      Ня падпускаць анi на храбт.
      Таўстая, як кукамi зьбiта.
      Лепi палавы хлеб, ды першы, чым другi пшонны.
      На базары й бык цельны, i певень зь яйцом.
      Ня быў ты на смычковым пераезьдзе.
      Ня столькi брагi, колькi зьвягi.
      Золата з гаўном змолата.
      Язык бяз косьцi, што захочаць, тое й хвосьцiць.
      Пакуль лес адзенецца, невядома, дзе хто дзенецца.
      Лежань ляжыць, а яму доля бяжыць.
      Па дастатку пякуць букатку.
      Хоць наўздагон, ды навыперадкi.
      Крычала, крычала: "Падай патарчала!"
      I да мяса трэба закраса.
      Дзярэцца, як жаба на крэў.
      Мужык так гаруiць па жонцы, як баба па iголцы.
      Цi мужык памёр, цi праньнiк сплыў.
      Будзiць горка - праплююць, а салодка - праглынуць.
      Краса пракрасiцца, а розум прыгадзiцца.
      Саламяны мужык i залатыя дзеткi, а ня прамяняеш.
      Вон! Каб i вонках ня было.
      Дурны, аж круцiцца.
      Па малаку ног ня павалаку.
      Калi сяродка поўная, тады й канцы йграюць.
      Зьбiраецца, як сьвёкар полкi (пялёнкi) паласкаць.
      Баба, як ракiта, прыжывушчая.
      I сьвяты б паскакаў, каб гарэлкi паспытаў.
      Асiна ня лясiна, каза ня скацiна.
      Ад чаго яму стала, ад круп цi ад сала?
      Ня хочаш расказваць - нясi ў кiшанi.
      Усё ж ня з-за вугла, а з-за стала.
      Бог ня слухаiць, што сьвiньня рухаiць.
      Зайшоў за Дунай i дамоў ня бувай.
      Каб ня еў, ня спаў, у Амерыцы б стаў.
      Будуць блiны каля Дзьвiны.
      Гаршчок гаршку ганьбу даець, а абодва дзюравыя.
      Чмут-беламут, у чортавы лапцi абут.
      Бягом, горб ушчамiўшы.
      Як з пiпкi выгарыць.
      Прыйшоў з сяла, гонiць з двара.
      Што ўбiў, тое i ўехаў.
      Кожны сабе мякашом, а другому коркай.
      Нiводная гаспадыня пад пяколам ня здохла - усе жывуць.
      На балючыя вочы пароша валiцца.
      Калi гаспадыня з голаду памрэць, дык яе пад прыпечкам пахаваюць.
      Ня хацi ты ракаў i ня мачы ты сраку.
      Памог, як кашаль кольцы.
      Густая каша дзяцей ня разганяiць.
      Дабранач - усе блохi нанач.
      Дасьць Бог дзень, дасьць i пажытак.
      Ешце, хоць кiшкi на плечы.
      Пень гарэў, а воўк сраку грэў, iскра пала й радня стала.
      Хто дуж, той лепш.
      Абы з рук далоў, а з ног само звалiцца.
      Няхай жывець, красуецца, пакуль на х.. ня ўссунецца.
      Памагло, ня памагло, а ад сэрца адлягло.
      Гадзiць, як благой скуле.
      Аж гадзiць, як сьляпы па п..дзе гладзiць.
      Цяпер праўду ваўкi зьелi.
      Яшчэ й марац пад нос зашмарыць.
      Вялiк пень, ды дуплен.
      Ёсь што казаць, няма каму слухаць.
      Цяжка пачаць, а кiнуць лёгка.
      Глядзi, каб цябе сарокi ня ўкралi, падумаюць, што сыр, - гэтак вымыўся.
      Дванаццаць з поўначы прабiла, прывёз на базар Зуська мыла й пачаў таргаваць.
      Кожнае дыханьне любiць папiханьне.
      Ня да любеблi, калi рукi пакрэплi.
      З Богам, Хадорка, калi людцы здараюцца.
      Да Зьмiтры дзеўкi хiтры, а пасьля Зьмiтры, хоць сраку вытры.
      У вас папелi, а ў нас паелi.
      Цялятка ў срачцы, а ён з абушком бегаiць.
      Адарваў гнiлому цяляцi хвост.
      Зроб бела й гуляй сьмела.
      Шлёп гаўно ў кашу, у панскую, ды ня ў нашу!
      Сабака ня зьесь, пакуль ня пакачаiць.
      Прайсьцi туркi-баркi.
      Горка рэдзька, ды ядуць, дрэнна замужам, ды йдуць.
      Валуй раменныя вушы.
      Прыдзiць каза да ваза, ды ня будзiць сена.
      I духу-паху ня чуваць.
      Мая душка ня перабiрушка.
      Гэта табе ня ў яйцы пiшчыць.
      Хоць за вала, абы дома ня была.
      Сава сьпiць, а кур чуiць.
      Трэба жыць i мучыцца, пакуль сьмерць налучыцца.
      У багатага пана багатыя яйцы.
      Напiўся да зялёных мятлiкаў.
      У яе маланьня з-пад хваста сьвiшчыць.
      Кiй на кiй завадзiць, а абед на абед - не.
      З лясочку дачакаеш, а з пясочку - не.
      Нечага таму богу кланяцца, каторы на нас ня глядзiць.
      Еш, пакуль рот сьвеж, а як завянiць, ня заглянiць (а як памрэш, i калом ня ўвапрэш).
      Белае, як сьвiное цела.
      Шанасьць такая, як воўк кабылу шанаваў.
      Золата ўсюдых золата, а гаўно ўсюдых гаўно.
      Пьець, як у бот лiець.
      У мяне хоць кунiца, ды ў рот, а ў цябе сiнiца, ды ў год.
      Залапiць вочы (даць хабар).
      Краса завянiць, а шчасьце ня абманiць.
      Вясельле наша - хлеб i каша.
      Думай за мара, а сьмерць за плячмi.
      Злодзя пройдзiць, хата астанецца, а агонь нiчога ня пакiнiць.
      Голад - ня цётка, ён iлжэць i крадзiць.
      Цярпi, Грышка, спасён будзiш, а ня выцерпiш, чартом будзiш.
      Зьеш х.., а рыба дорага.
      Ня будзь выдатнiкам, ня будзь астатнiкам.
      Хто чаго хочаць, той таго даскочыць.
      Хто чужое ня шануiць, той свайго ня маiць.
      Жонка - радня за парог.
      Такi добры, толькi на небе зьвёзды зьбiраць.
      У iх вада няразьлiтая (пра сяброўства).
      Варона на многа сукоў садзiцца, нi на водным ня жывець.
      Бог ня бяз ног.
      Добра вам жыць! (Кажуць на разьвiтаньне.)
      Пайшоў бы ў мнiхi, дык яйцы лiхi.
      Харош, як сьвiньня ў дождж.
      Так стараўся, аж язык замакрэў.
      Адбяры, Божа, стыд, буду пьян i сыт.
      Бог, як у пень, душу ўторкнуў.
      Свая хатка, як родная матка.
      Дзе конь качаiцца, там поўсьць астанiцца.
      Нос, як кiчаўка (кiсялёўка).
      Вушацкiя бляхары паехалi ў Вушачу кусацца.
      Дзе трушком, дзе бяжком, а дзе й шагам.
      У сваёй хацi i качарга мацi.
      Розум па запатылку (патылiцы) цячэць.
      З аднаго боку пячэць, а з другога душу валачэць (ля вогнiшча).
      Падупалага ня лiчы за прапалага.
      Прапаў, як муха ў сыраватцы.
      К чорту ў зубы залезiць.
      Ну, як дуж-крэпак?
      Нi скубсьцi, нi смалiць.
      Купцы на расторгi.
      Знойдуцца на рукi мукi.
      Нi стуль, нi ссюль.
      Крычы, хоць разарвiся.
      Найшоў дзеўку па свайму калену.
      Твой сiчас, як жыдоўскi зараз.
      Яму мазгi выпетрыла.
      Салому еш, а фасону ня губляй.
      Забi мяне лапцем (калi ня так).
      Абцёр троху пархi, дык i капызiцца.
      Сяньнiк ня падушка, нявестка ня дачушка.
      Хай у вас будзе ня сьпiта, ня зьета!
      На ласы кусочак знойдзiцца куточак.
      Плача, як па ўмiрушчаму.
      Мужыку калена пакажы, толькi праўды ня кажы.
      Шыла, шыла i гаўном завяршыла.
      Ня бойся сабакi брахлiвага, а бойся кусьлiвага.
      Падторкнуўся, як чорт з каўшом пад брагу.
      Лгаць, як у лёд.
      Добрая цацотка (цаца).
      Як у мядзьвежжу вушку (утульна).
      Каб ты так з носам быў, як гэта праўда.
      Як сабака падхартаны.
      Як на шпiгах сядзець.
      Сесьцi макам (саладом).
      Цыбуля, як тынок.
      Гаворыш, як сьпiш.
      Нi ў пiр, нi ў вiр, нi ў добрыя людзi (зь некiм).
      Гавары, кум, ды абедай.
      За другiм бачыць пажашкi, а за сабой i бярвеньнi ня бачыць.
      Цёмна, хоць ражна выставi.
      Як на мокрую п...у блохi.
      Свой лес - свае зайцы.
      Муха ня разарвець бруха.
      Торкаў, торкаў, то ў буракi, то ў моркву.
      Як хочаш, вышэй сракi ня падскочыш, ты скачаш i яна з табой.
      Ляжыць ужо на боскай пасьцелi.
      З малачком i зямельку абгонiш (мама дадавала: як абгонiцца ў роце, дык i праглынецца).
      За слабо i цыган павесiўся.
      I Аўгiньня нявiнна, i Iгнат ня вiнават, а вiнавата хата, што пусьцiла Iгната.
      Заробiў бочку мякiны.
      Хто дарогу пытаiць, той ня блукаiць.
      З усiх капылоў далоў.
      Як бязрукаму рукавiцы.
      Круцiцца, як жулiк на кiрмашы.
      Гакi-бакi забiць (сьпiрацца).
      Духi падхартала (ад голаду).
      Тое-сёе ды нiчога.
      Ходзiць, як няпрыкараны.
      Цыганскi пот грэiць.
      Добры чалавек пабаiцца кiва, а благi ня пабаiцца i кiя, калi ня паможаць кiў, ня паможаць i кiй.
      Куды вароне нi ляцець, усё адно гаўно дзяўбаць.
      Хто ня йдзець, той галiцца, а хто зойдзець, той каiцца (замужжа).
      Як была ў мяне кабылка мышастая, па вярсьце ў час шастала.
      Такiм кавалкам мяса i варона ня падавiцца.
      Заробiў курам на соль.
      Лыжка гнецца, нос сьмяецца, душа радаваецца.
      Нясецца, як чорт з грэшнай душой.
      Мужчына абы троху лепшы за чорта, сем красуняў возьмiць.
      Якi груган, такая й песьня.
      Чорная авечка й белая авечка, а дух адзiн.
      Чужыя сьлёзы паб'юць бел-камень, паб'юць i лозы.
      Даў пылi, як заяц кабылi.
      Бяз прычыны й сьмерць ня бываiць.
      Да работанькi анiнютанькi, а да любатанькi - ах мае матанькi.
      Яна ўся зь хiтрасьцi сшыта.
      Нi да цябе пьюць, нi да цябе здароў кажуць.
      Дзе харчы, там i тарчы.
      За хатуль ды адтуль.
      Дзе любяць - ня ўчашчай, а дзе ня любяць, нагi ня накладай.
      Памяць яму заарала.
      Старцу пажар ня страшан.
      Жывi, пакуль галава сядзiць.
      Зялён, што рута, i кiсел, што атрута.
      Вырабатаны, як конь.
      Хто зь языком, той зь пiрагом.
      Каб захацеў, знайшоў бы рукi.
      Добра, што табе ўдалося, як Салосi.
      Калi люлька адарвецца, i гаспадарка зьвядзецца.
      Яна баба нягiдкая, як конь.
      Цыган прадаець рукавiцы й кажух з Каляд.
      Ногi таўстыя, па жыдзянёнку.
      Ня стаў сябе нiжэй падашвы.
      Зайца забiў метраў дваццаць.
      Шалёная дачка й нядапечаны сын.
      Дзе рот, там i смурод.
      Кладуся спаць, як умiраць.
      Багаславёна й на стол пастаўлёна.
      Браўшы добрае, трэба аддаць добрае.
      Кiлбас цэлы баз.
      Пайшла слава да Аршавы.
      Перад зайцам жабы ўцякаюць.
      Як Сора сказала, так Мэндаль запiшаць.
      Адзiн дзень з юшкай, а другi з калатушкай.
      Як е, так i вуе.
      Дажылiся кулiкi: анi солi, нi мукi.
      У вар'ята штодзень сьвята.
      А хай вас дажджом намочыць!
      Злосьць пакiнь на заўтра, а работу зроб сягоньня.
      Каб ня плеш, дык i гола б ня было.
      Прышануй адзежынку дома, а яна цябе ў людзях.
      Бяжыць руя, пабягу й я.
      Усе дабры бабры.
      Што ты, як вуда, убакi ходзiш?
      Як трахну, аж чэрцi пасыплюцца.
      Сабаку сьнiцца хлеб.
      I ў вераб'я сэрца ёсь.
      Жывець на гулявым хлебе.
      Багаты дзiвiцца, чым бедны жывiцца.
      Глядзiць, як карова на карову.
      Каб ты сьцежку мацаў!
      Бог сiрот жалеiць, толькi шчасьця ня даець.
      Датуль матка мiла, пакуль срачку мыла.
      Хачу дамоў, як вады напiцца.
      Лапаць ня князь - абуў ды ў гразь.
      Пенсiя малая - пальцам вымакаiш.
      Ня дай Бог нi дадзенага, нi крадзенага.
      З кута ў кут - i вечар тут.
      Досыць зубы шчэрыць, будзем вячэраць.
      Неяк зладзiм - хлеб ёсь, сала ўкрадзiм.
      Благому Яську нi ў чэсь, нi ў ласку.
      Дзiвак рыбак: на вадзе сядзiць i пiць просiць.
      Два медзьвядзi ў вадным логавiшчы ня тоўпяцца.
      Пахадлiвы, як пахадзень (венiк-пахадзень), як пожаг.
      Дома кожны куст гаворыць.
      Прыйшоў у маю хату й б'ець майго тату.
      Купiў бы сяло, ды грошы гало.
      Ня па барадзе, а па чарадзе сьмерць ходзiць.
      Было папiкiшча на цэлы век.
      Як столь зубамi ня грызла (ад злосьцi).
      На Купалу сунiцы, а на Пятра чарнiцы.
      Ёй жа будзiць столькi хварсы.
      Круцiць яго, як вяроўкi.
      Ёй сягоньня ня па гумар (гумор) бегчы.
      Якая вада нi гразная, чысьцей за нас, яна нас абмыiць, а мы яе не.
      Нячым бабыля ў хату пусьцiць, лепi барану на куце паставiць, на барану хуць атнiмку (анучыну) павешаiш.
      Хоць позна, ды навозна.
      У яго ўжо даўно ў сраку пiць пайшоў (пра нямоглага старога).
      Так бы й сказаў, што сраць хочаш.
      I розум бы мела, каб яе спасьцiла са сьвету.
      Заробiла, як Хоўра на воўне.
      Усмак ня перажвеш, а ў ласцы ня перажывеш.
      Палопалiся ад сьмеху.
      Ён майго гаўна ня варты.
      Мужык падшлёпнаваты, няўзглядны, але дужа слушны (якi слухаецца).
      Як пьюць, ядуць, тады ўсе добрыя.
      Хацеў зробiць аграблi, а выйшла вешалка.
      Былi б смачныя грыбкi, дык елi б ваўкi, а то, гады, мяса ядзяць.
      Як за сьцену (адняло, перастаў).
      Няўжо на дзяўчат звод зьвёўся?
      Лепi ўвiдзiць злодзю ў клецi, чым на Грамнiцы сонца (на няўрод).
      Пацягнула, як ката на варацакi.
      Чужога на локаць ня дасталося.
      Як вядзецца, дык i на шчэпку прадзецца.
      Ляжаць ня ляжыць i бягом ня бяжыць.
      Гаўно аб гаўно й пырскi розна.
      Нi сьледу, нi знаку - пабег, як у сраку.
      Сок ёсь, хлеба нетуцi, хлеб ёсь, соку нетуцi (вясна й восень).
      Сена такое добрае, што абасцаўшы й поп будзiць есьцi.
      Такая сьлiзгота - i галавы ня зьбярэш.
      Дома й салома ядома, а ў гасьцях i сена ня есца.
      Благога жарабка дык i на пярэплаце шкура гагочаць.
      Клясьцi мёртвымi клятамi.
      Вочы выгалiць i глядзiць.
      Тарчыць, як патарчака.
      Ня сьмейся, рабе, будзе й табе!
      Ёй хоць прысаку на пяты насып, усё роўна будзе крычаць: люблю.
      Каму тое, каму сёе, а мне юр наўме.
      I лапы сашчэмiць (памрэ).
      Трэба ж, каб чорт машонку шыў, а яна лопнула.
      Абы на раду бацька быў, а там нiчога.
      Па iм верхам едуць, як на пастуху.
      Каб ламiўся стол ад ежы, ложак ад люботы.
      Носiцца, як па трэцьцяму (жарабя па трэцьцяму году добрае ўжо).
      Мыць языком.
      Сморкаў i за пояс торкаў.
      Што яна яму - насрала, цi мяжу перадрала?
      I рукамi, i нагамi, i ўсякiмi спасабамi.
      Век зжыла й ня засьмяялася.
      Чым якая сварка, лепi маленькi баёк.
      Якi бацька, такi й сын - праматалiся саўсiм.
      Багата з хвасьлiвым ня разьбярэш.
      Ня затое зьбяднелi, што ў нас пiлi й елi.
      Ня зь мясам, дык хлеб з квасам.
      Насяру табе, гнiлых iгруш пад'еўшы.
      Нiчога ў хацi няма - як перуном высмалена.
      Сякi-такi мужчына, за iм дровы й лучына.
      Чужым салам па чужой сьпiне.
      Хай бы ён ужо пнём радзiўся, хоць бы сьвiньня зад пачасала.
      Доля мая ялаватая - аддалi ў сяло х..ватае.
      З носу па грошу, а ў каго большы - з тога два.
      Цапом-лапом (рабiць што-небудзь).
      Зьвёўся на самоў хвост (выхудаў).
      Што зiмой ножкай коп, тое летам ручкай хоп.
      Пiць (пiтва) - хоць галаву мый.
      Нагаварылiся, паталкавалi, а нiчога ня выталкавалi.
      Яна здаровая, як ласiца, белая морда - прыгожая баба.
      Абыйдзецца пляшывы бяз грабянька.
      Цыгана ад душы адагнаў (перакусiў).
      Што робiцца з нашай жаробiцы?
      Яна тваё гаўно глядзiць (даглядае малое).
      Вялiкая лыжка дзяцей ня разганяiць, а малая разганяiць.
      Людзi ня сьвiньнi - усё зьядуць.
      Бабе праўду ня кажы, пану верна ня служы. Служы пану верна, а пан табе пердне.
      Такое ўзяньне хай на сухi лес.
      Цябе таўкачом у ступе ня спаймаеш - жых ды жых.
      Пiлi, пакуль iх у штабялi ня склалi.
      Каб ты бачыў так сракай сонца.
      Кату па пяту, сабаку па сраку, сьвiньнi па калена.
      Грудзi, як у петуха каленi.
      Вада й мельнiцу iрвець.
      Ядуць госьцi, ядуць, як мяцёлачкай мятуць: на стале нi костачкi, пад сталом нi крошачкi.
      Зьеш акрайчык, каб быў сын Мiкалайчык.
      Душа ў сраку скачаць ад смаку.
      Красен-чырван, як са сракi вырван.
      Аддась ёй чужыя сьлёзы Бог.
      Гардых Бог зь неба скiдаваiць.
      Яна будзiць яго, як чорта на вiлах насiць.
      Сыйшло на быка жыцьцё.
      Улажу ей розум у галаву.
      Ня руш нiчога й ня бойся нiкога.
      Ня кармi хлебам, а дай хвост падняць.
      Кармi мукой, дык i пойдзiць рукой, будзiш кармiць гаўном - забьеш гальнём.
      Штаны парваныя - усё начыньне баўталася.
      У нядбалiцы колас ад коласа за вярсту, а ў руплiвага - сноп на снапу.
      Уторкнецца, як сраць у крапiву.
      На конiку ляжыць (значыць, памёр.
      Конiк - лава пад кут, ад столу да парогу).
      У нiтку выцягнуся, а зраблю.
      Як лахаўка бегаiць.
      Тулiнька, тулiнька. Стой, воўча мяса!
      Сала любiць, а на сьвiньню ня ўзагнаць.
      Днём лета ня позна.
      На вiлачках цераз парог.
      У дурной птушкi дурныя песьнi.
      Як вокам паглядзець (жыта).
      Таўстамясiца такая (у процiвагу - сухабзьдзелiна).
      Сабака, i той лiшняга ня есь.
      Кот столькi рыбы зьесь, колькi сам заважыць.
      Ходзiць, як рында.
      На чыiм вазку еду, таму й песьню йграю.
      Што праўда, то ня грэх, што торба, то ня мех.
      Куды па што, куды па нiшто.
      Дамэнта багаты - два катлы калатухi на загнеце варыцца.
      Хата стаiць, як сарока бяз хваста: бяз хлявоў, бязь сяней.
      Ня слухай смаку - пхай, як у сраку.
      Стаiць, як х.. на вясельлi.
      Улась, як мазь, як падмажаш, так i паедзiш.
      Капiздулiньку выпiў.
      Нiхуютанькi ня будзiць.
      Хай па iм вошы ходзяць, каб я пайшла к яму на хаўтуры.
      Як устанiць, дык i да неба дастанiць.
      Ешце, госьцi, капусту. Капуста тлуста: сем п.зд варылася, восьмая ўвалiлася, а дзевятая самаволь ходзiць.
      Гаўно гору ня помач.
      Трасецца, як жыд над гаўном.
      З голай сракай каля голага х.. ня жартуй.
      Маўчыць, як срака.
      Ён мне так патрэбен, як у срацы валасы.
      Галава хоць авечча, абы п..да чалавечча.
      Есьцi ня сраць, можна падаждаць.
      Ня страш бабу х.ем, яна яго бачыла.
      Як забачыш, дык заплачаш.
      Вочы заспаныя, як у зайца.
      Гаворыш, як воўну на плот вешаеш.
      Iлжэць, аж ськiпаiцца.
      Ты яшчэ малады, а як пастарэеш, i вароне нос дасi.
      Галава вялiкая, толькi блох разводзiць.
      Дурны, дурны, а скваркi любiць.
      Да абуха напiўся.
      Так дам, што аж чэрцi засьмяюцца.
      Голы, як бубен.
      Вочачкi па яблыку, зрэначкi па йгрушынцы.
      Набраўся, як Гапон сьлiў.
      Пiце, жылы, пакуль жывы, пойдзеце да гробу, выпьеце хваробу.
      Прайшоў усе трубы й воўчыя зубы.
      Пуза на лоб лезiць.
      Чарка малая, як рыб'я вочка.
      Хто ня быў пастухом, той i гаспадаром ня будзiць.
      Бяз прычыны й сьмерць ня бываiць.
      Пусьцiўся, Мiкiта, у валакiту й валачыся, пакуль канцы прыдуць.
      Халодны татка, халодная матка (вотчым, мачыха).
      Няма чаго на дзевак дзiваваць, калi пайшлi старыя бабы блядаваць.
      Гэткiх цацаў многа ў срацы.
      Будзь здарова, як карова, i багата, як зямля, i пладлiва, як сьвiньня.
      Гэтак курыць, як п..да сена есь.
      Яно ж ня з лапцем варылася. Калi лапаць укiнуць, i то смачней.
      Ён, як цыган, як надзенiць надзетку якую, пакуль ня звалiцца, носiць.
      Ззаду навыскачку.
      Я такую ласку i ў жыда знайду.
      У яго ў галаве ўжо зробiлiся лялькi такiя дурныя.
      Дзе рот, там i смурод.
      Хто яго абманець, той на тачылi мора пераплывець.
      Цяпер усе хiтрыя - пайшлi ў гандлёўшчыкi, дурных няма.
      Каб табе моль пяты пабiла!
      Ня ўздыхай: няма й няхай.
      Рыба куплена, воз накрыт!
      Валi на бурага - буры ўсё зьвязець!
      Дзе павернiцца, там i ўперднiцца.
      Чудно бабскае судно: унiз дзюркай, а ня цячэць.
      Нiводзiн бык карову ня забоў, нiводзiн мужык жонку ня забiў.
      Кароста ня проста - панская хвароба.
      Ад каросты ня ўмiраюць, толькi рукi ня гуляюць.
      К нашаму берагу плывуць то х.i, то трэскi.
      З мора на караблях, а зь п...ы на лыжах.
      Раськiнь ножкi, як баран рожкi!
      Злосьцi поўны косьцi, а сiлы з катовы кiлы.
      Мы паедзiм, мы пайдзём, надаелi мы людзём.
      Я сваю Марынку хоць пасярод рынку!
      (кнiга "Здубавецьця")
      Вушацкiя песьнi, папеўкi, як i ўся народная паэзiя наогул, ужываюць скаромныя словы й вобразы. У вуснах народнай песьнi, абрадавай цi побытавай, любое слова гучыць цнатлiва, бо гэта йдзе яшчэ ад паганства, якое ня карысталася фiгавым лiстком. Насельнiкi халаднаватай часьцiны планеты грэлi свой юр, ятрылi сябе словам моцным, як пяршак. Каб род ня зьвёўся.
      * * *
      Цераз кладачку, цераз зыбкую
      Мужык жоначку вядзець.
      - Ой ты, кладачка, ой ты, зыбкая,
      Ты ня гнiся пада мной,
      Ой ты, жоначка, мая любая,
      Ня сварыся ты са мной.
      Выпi чарачку-пазлачаначку,
      Ой ня будзь жа пьяненька,
      Радзi сем сыноў i дачушачку,
      Ой ня будзь жа старанька.
      - Ой мой любенькi, ой мой мiленькi,
      Ўсё ж няпраўдачка твая.
      Выпью чарачку-пазлачаначку,
      Мушу быць я пьяненька,
      Раджу сем сыноў i дачушачку,
      Мушу быць я старанька.
      * * *
      - Што Iван робiць?
      - Кароў пасець.
      Далiвуйда.
      - Нашто яму каровы?
      - Малако есьцi.
      Далiвуйда.
      - Нашто яму малако?
      - Рабят кармiць.
      Далiвуйда.
      - Нашто яму рабяты?
      - На вайну йсьцi.
      Далiвуйда.
      - А дзе ж тая вайна?
      - Пасярод гаўна.
      Далiвуйда.
      Дзеўкi расьсяканкi
      на вайну ня йдуць.
      * * *
      Ай, дайце мне, дайце
      Сем чарак гарэлкi.
      Ай, адну мне дайце,
      Каб я пасядзела,
      А другую дайце,
      Каб я пасьмялела,
      А трэцьцюю дайце,
      Каб я пагуляла,
      Чацьвёртую дайце,
      Каб я папяяла,
      А пятую дайце,
      Збрую сабiрайце,
      А шостую дайце,
      Конi запрагайце,
      А сёмую дайце,
      Дамоў адпраўляйце!
      * * *
      А чый галуб ляцiць на дуб,
      А мой на бярозi.
      Чые мужы пьюць, гуляюць,
      А мой у дарозi.
      А калi ж ён у дарозi,
      Пашчась яго, Божа.
      А калi ж ён у карчомцы,
      Забi яго, Божа.
      А калi ж ён у дарозi,
      Пашчась пiрагамi,
      А калi ж ён у карчомцы,
      Забi перунамi!
      * * *
      А дзед бабу разуваў,
      Пад ножачку паглядаў:
      - Ой, бабулька, што за зьвер,
      Я ж баюся, каб ня зьеў.
      - Цi ты ў лесе ня бываў,
      Чорных зьвяроў ня вiдаў?
      Ты, дзядулька, ня рабей,
      Гэта птушка - салавей.
      Ён i сьвiшчаць i пяець,
      I спакою ня даець.
      * * *
      Дзякуй тому х.юшку,
      х.юшку, х.юшку,
      Што зрабiў нам пiрушку,
      пiрушку, пiрушку.
      I ў ручачкi ня хукаў,
      ня хукаў, ня хукаў,
      Малаточкам ня грукаў,
      ня грукаў, ня грукаў.
      * * *
      Кум ня пьець,
      Кум ня пьець, кум ня пьець,
      Кума ня хочаць.
      А ў кумы пад пупам
      Блыха шчакочаць.
      - Ты, кумок, галубок,
      Ня будзь у граху,
      Паганяй у кумы
      Пад пупам блыху!
      * * *
      I стар, i нядуж,
      I крывы на нагу,
      Як убачу маладую,
      Ашалеўшы бягу.
      * * *
      Пайшла мацi ў Даўгiнава,
      Дачку дома пакiнула.
      Пакуль мацi вярнулася,
      Дачка дома сапсулася.
      Па суседству жыў Мiкiта.
      У Мiкiты хата крыта
      I чаротам, i кулямi,
      Пасярэдзiне - х..мi.
      * * *
      А на дварэ шум-гум.
      - А хто едзiць?
      - Кум, кум.
      - А што вязець?
      - Акунi.
      - А для каго?
      - Для кумы.
      * * *
      Ажанiўся мяшок,
      Узяў торбачку,
      Туды-сюды павярнуў
      Цмок у мордачку.
      * * *
      Ажанiўся гаўнакоп,
      Узяў жонку каку,
      Палажыўшы на лавачку,
      Цалуiць у сраку.
      * * *
      Цi ня Бог табе даў,
      Мая Настачка,
      Усю ночку макаў,
      Як у маслачка.
      * * *
      А ў чыстым полi пад ябурамi
      Часалi дзеўкi х.. тапарамi.
      Яны часалi дый прымяралi,
      Каб гэта, цiцi, ня ўкарацiцi!
      * * *
      Я сягоньня рана ўстала,
      Да суседа я паджгала:
      - Цi ты вiдзiў, цi ты бачыў,
      Хто мне перад рассабачыў?
      - А я вiдзiў, а я бачыў,
      А я перад рассабачыў.
      * * *
      А мне ўзнаць хочацца,
      Як дзеўка мочыцца.
      Кругом дзеўкi абышоў,
      Нiдзе дзюркi ня нашоў.
      * * *
      Яшчэ сонца ня ўсхадзiла,
      Курва курвачку радзiла,
      А як стала залачаць,
      Стала курвачка крычаць,
      А як стала ўсхадзiць,
      Стала курвачка хадзiць.
      * * *
      Як на пасту ганяла,
      П..ду дома кiдала,
      На палiцы пад гаршком
      Нацiскала камяшком.
      * * *
      Сядзiць баба над ракой,
      Работы ня маiць,
      Траву рвець, п..ду трэць,
      А ўсё ж ня гуляiць.
      * * *
      А старой сто гадоў,
      А старому дзьвесьце.
      Стары лесьвiцу майструiць
      На старую ўзьлезьцi.
      * * *
      Цераз рэчку йшла,
      На кладачку села:
      - Пi, п..дзiчка, пi вадзiчку,
      Ты кiлбаску зьела.
      * * *
      Загадала сястра брату:
      - Пагалi, брат,
      Яйцы к сьвяту!
      * * *
      Як заручалi, тады казалi,
      Што ў свата кароў многа.
      Як пайшла даiць,
      Адзiн бык стаiць,
      I той ня доiцца.
      Вазьму я быську
      Ды за пумпыську:
      А дай, быська, малака!
      * * *
      Салавей, салавей,
      Што на сьвеце саладзей,
      Цi гарэлка, цi мядок,
      А цi ў дзеўкi перадок?
      * * *
      Стары, стары, лезь на печ,
      Стары расстагнаўся,
      Стары, стары, лезь на бабу,
      Стары расьсьмяяўся.
      * * *
      Маладая маладуха
      Саладзiла саладуху
      I макала руку
      То ў сраку, то ў муку.
      * * *
      Выйшла барыня плясаць,
      Салодкiя пальцы,
      Ў адну руку ўзяла х..,
      А ў другую яйцы.
      * * *
      Сядзiць барыня пад плотам,
      Вышываiць п..ду дротам,
      Едзiць барын i хахочаць,
      А ў п..дзе дрот лапочаць.
      * * *
      А бандалы, бандалы,
      Падымаюць падалы,
      А маленькi бандалок
      Падымаiць падалок.
      * * *
      А сiнiца вераб'я
      Устоiчку залюбла.
      * * *
      Гiрша з Моўшам добра жыў,
      Гiрша кроiў, Моўша шыў,
      Гiрша з Моўшам дровы сек,
      Гiрша Моўшу х.. адсек.
      * * *
      Ходзiць хата,
      Ходзiць дол,
      Ходзiць па п..дзе хахол.
      * * *
      Ой, калiна, сьмелы цьвет,
      Каля пупа сельсавет,
      Пад пупом райвыканком,
      Куды ходзяць за пайком.
      * * *
      Хочацца, рагочацца,
      За старога ня хочацца.
      Стары хочыць i баiцца,
      Каб у пi..у ня ўтапiцца.
      * * *
      Ня руш мяне, ня чапай,
      Я дворная дзеўка
      Памiж лытак
      Клубок нiтак,
      А там i цяцерка.
      * * *
      Наелася буракоў,
      Напiлася квасу,
      Манiлася хлопцу даць,
      Нi дабрала часу.
      * * *
      Цяпер дай, цяпер дай,
      Цяпер хочацца,
      А пад старасьць х.. ня ўстанiць,
      П..да зморшчыцца.
      * * *
      Чух-чух, начухаўся,
      Падняў хвартух, нанюхаўся,
      Падняў хвартух i спаднiцу,
      А там сядзiць з рукавiцу.
      * * *
      Давяла ты мяне,
      Мая Зосiчка,
      Нi каня, нi дугi,
      Нi атосачкi.
      * * *
      Ах ты, Яначка, пабiляначка,
      Дзе машок расьцець,
      Там i ямачка.
      Iмшок разьлiтаiцца,
      I ваўчок раздуваiцца.
      * * *
      Ой, дзевачкi, Бог iз вамi,
      Зьнiму штаны, лягу з вамi.
      Зьнiму штаны i сарочку,
      Лягу з вамi на ўсю ночку.
      * * *
      Ой, сват, ты мой сват,
      Ня бяры мяне за зад,
      Бяры мяне за пярод,
      Тады мяне забярот.
      * * *
      Iшла баба з рынку,
      Нясьла чапялiнку,
      А за ёй заяц
      Начаў бабу лаiць:
      - А ты, баба, сьцерва,
      Каму дала перва,
      Цi Анiсiчку сiсiчку,
      Цi Антонiчку шмонiчку?
      * * *
      Мой муж нядуж
      Паехаў за рэчку,
      Судзi, Бог, каб здох,
      Паставiла б сьвечку.
      * * *
      Пiла-пiла ўсю суботу,
      Прапiла усю работу,
      Пiла-пiла ўсю нядзелю,
      Прапiла усю надзею.
      * * *
      Гарманiсьцiк маленечкi
      Пабiў сабе каленiчкi,
      Дзеўкi Богу малiлiся,
      Каб каленькi гаiлiся.
      * * *
      Гарманiст у нас адзiн.
      Мы па разiку дадзiм.
      Гарманiсту трэба даць,
      Весялей будзiць iграць.
      * * *
      Гармонь нова,
      Крышка сьцёрта,
      Гарманiст пахож на чорта,
      Гармонь нова,
      Крышка стара,
      Ў гарманiста шышка ўстала.
      * * *
      Мурожнае сена,
      Яно ж мяне зьела,
      Гэта тая асянчына,
      Яна ж мяне даканчыла.
      * * *
      Шышы-мышы шалелi,
      Бабе дзюрку праелi.
      Стала баба плакацi:
      - Чым мне дзюрку лапiцi?
      * * *
      Хоць боб няполены,
      Дык пуп наколены.
      Мамулiчка, бабок ела,
      Мамулiчка, набубнела,
      Мамулiчка, ай, бабочак,
      Ня сходзiцца вараточак.
      * * *
      Злавiлi сароку
      Ды пасярод току,
      Лёй-лiля-лё.
      А надралi лою
      Над самай п..дою,
      Лёй-лiля-лё.
      * * *
      Ой, забрала, забрало
      I ножачкi задрало.
      * * *
      А я сваю бабку
      Пасаджу ў кадку,
      Палiю яе вадой,
      Яна будзiць маладой.
      * * *
      А ў нашага свата
      Яловая хата,
      А дроў нi палена,
      А х.. па калена.
      * * *
      А паўзець павук па сьцяне,
      Авохцi мне, я баюся,
      Каб ён ня папоўз па пузе.
      Дайце мне якую рызьзiнку,
      Закрыю я сваю разiньку.
      * * *
      Гарэлачку я люблю,
      Гарэлачку дайце,
      Як упьюся, павалюся
      Хлопцы, ня зявайце!
      * * *
      Ай, ня ўстою, ня ўлежу,
      Падымаiць адзежу.
      Ай, ня ўлежу, ня ўстою
      За сваёю лiхою.
      * * *
      Сiдар, Сiдар, Сiдарэц,
      Ня пасi маiх авец.
      Мае авечкi куплены,
      Твае яйцы луплены.
      * * *
      Салдат, любi мяне,
      Куды хочаш, вядзi мяне,
      А цi ў боб, цi ў мякiну,
      Сама цябе перакiну.
      * * *
      Упрысядкi прысядаў,
      За касматую хватаў,
      А за тую касматую
      Тры днi сядзеў за хатаю.
      * * *
      А дзед бабу шануваў,
      На папары прывязаў
      А няхай жа баба ветраiць,
      А можа яна палепшаiць.
      * * *
      Дзеўкi ў цэркву йдуць,
      Богу молюцца,
      А Мiкола сьвяты
      З х..м гонiцца.
      * * *
      Ты стар, я молада,
      Вядзi мяне да горада,
      А прадай маю сраку
      А на соль, на табаку!
      * * *
      А лiсiца i барсук
      Любалiся цераз сук,
      А маленькi барсучок
      Цераз маленячкi сучок.
      * * *
      А лiсiца барсуку
      Пасулiла на суку:
      - Калi хочаш ты, барсук,
      Палiзай ка мне на сук.
      * * *
      Iграў мядзьведзь у дуду,
      А воўк у жалейку,
      А маленькi чарнасракi
      Скакаў памаленьку.
      * * *
      На вулiцы я была,
      Увiдзiла Грышку,
      Хацеў мяне павалiць,
      Пашчупала шышку.
      * * *
      Прыйшлi дзеўкi на базар,
      Сталi чапурыцца,
      Прыйшоў Грышка,
      Насраў блiзка
      Неяк прыступiцца.
      * * *
      Нiкому так ня ўдалося,
      Як нашаму Юрку,
      Сем грывень заплацiў
      Ня папаў у дзюрку.
      * * *
      Чаго тады ня прыйшоў,
      Як я цябе клiкала,
      Усю ночку на палочку
      Ножка аб ножку пстрыкала.
      * * *
      Чаго тады ня прыйшоў,
      Калi я казала,
      Усю ночку на палочку
      Дагары ляжала.
      * * *
      Чаго тады ня прыйшоў,
      Як я гаварыла,
      Бацька сьвiнку закалоў,
      Мамка ножку зварыла.
      * * *
      А калi ты бондал,
      Дык набi мне бочку,
      А я табе заплачу,
      Падняўшы сарочку.
      * * *
      Мой мiленькi у лясу,
      Яму сьнедаць панясу
      Курачку гарачую
      На шышачку стаячую.
      * * *
      Я ў Полацку была,
      Бачыла Мiколку,
      Я хацела яму даць,
      А ў яго - зь iголку.
      * * *
      У цыганкi хвартух новы,
      А ў цыгана х.. дубовы.
      Хвартух новы ня парвецца,
      Х.. дубовы ня сагнецца.
      * * *
      Ой, Марыся, ты Марыся,
      Пад Мiколам ня марыся,
      Ня марыся пад Мiколам,
      Бо ў Мiколы толькi колам.
      * * *
      I сьвяты б паскакаў,
      Каб гарэлкi паспытаў,
      Покуль ёсь гарэлка ў шклянцы
      I ў пасьцелi будуць танцы.
      * * *
      Гоп, мае грачанiкi,
      Гоп, мае яечныя,
      Чаму ж мае грачанiкi
      Такiя нясмачныя?
      * * *
      Гоп, мае грачанiкi,
      Усе жыды начальнiкi,
      А ў калгасi дуракi
      Дзяруць межы, як быкi.
      * * *
      А ў калгасi добра жыць,
      Адзiн робiць, сем ляжыць,
      А як сонца прыпячэць
      I апошнi уцячэць.
      * * *
      Ленiн Троцкаму сказаў:
      - Пойдзем, Троцкi, на базар,
      Кабылу купiм карую,
      Накормiм пралетарыю.
      * * *
      Ой, паскачу, паскачу
      Свайму бацьку-смаркачу,
      А мамачцы-любачцы
      Прынясу я ў люлечцы.
      * * *
      Мяне мама берагла,
      Кожна дзень блiны пякла,
      Варыла рыбу-акунькi,
      Каб хацелi дзецюкi.
      * * *
      Мая мiлка памiрала
      На асiнавым бярне,
      Ручкi, ножкi сашчапiла,
      Адказала п..ду мне.
      * * *
      Ой, мамачка, я прапала,
      Любiць мяне хто папала
      I рускiя, i палякi,
      I ўсякiя пабасьцякi.
      * * *
      Ах вы, немцы i палякi,
      Сабралiся аўстрыякi,
      Зьбiралiся цэлы дзень,
      Сабралася адна дрэнь.
      * * *
      Ашалела Паланея
      Што за юду пайшла,
      А ў юды чорны муды,
      Па калена машна.
      * * *
      А ў нашага свата
      Багатая хата:
      Зь пiрагоў зьбiта,
      Блiнамi накрыта,
      Баранкам замкнёна
      I паўлiтра ўтаркнёна.
      * * *
      Дзед бабу тапiць вядзець,
      А баба крычыць, ня йдзець.
      Дзед бабу чабох на дно.
      А мне, дзедзька, й тут ладно.
      * * *
      Ня ўцякай, бабулька дворна,
      У цябе пад пупам чорна.
      Ня ўцякай, бабулька, з раду,
      Уторкну дудучку ззаду.
      Пастаi, бабулька, у кутку,
      А я разганюся ды ўткну.
      Ня хадзi на рэчачку,
      Замочыш авечачку,
      Ня хадзi на быструю,
      Замочыш сукрыстую.
      * * *
      Як я была малада,
      Тады была рэзва:
      Цераз хату па канату
      Сама на х.. лезла.
      * * *
      Бегаў зайчык каля рэчкi,
      Пагубляў свае яечкi,
      Шарыў, шарыў, ня знайшоў,
      Як заплакаў ды пайшоў.
      * * *
      Ой вы, дзеўкi, курвы, б..дзi,
      Ня хадзiце к майму дзядзю,
      А мой дзядзя ня калека
      Зробiць х.ем чалавека.
      * * *
      Ой, чарачка-сакатуха,
      Ня йдзi мiма, а йдзi ў бруха.
      З кiлiшэчка цячэць,
      Каля сэрца пячэць.
      * * *
      Араў Раман пры дарозi,
      Павесiў х.. на бярозi.
      Там дзяўчаты краскi бралi
      I ў Рамана х.. укралi.
      * * *
      Ты на моры купалася,
      Патарчака папалася,
      Ты на тую забылася,
      На другую набiлася.
      * * *
      А за крупы,
      А за сала
      П..да лупы
      Закасала.
      * * *
      А там, пад алешкаю,
      Стаiць баба з качарэжкаю.
      Сталi бабу камары
      Цяцi,
      Стала баба дагары
      Сцацi.
      * * *
      Дождж iдзець, дождж iдзець,
      Зь неба капаiць,
      Нiхто замуж ня бярэць,
      Толькi лапаiць.
      * * *
      Дождж iдзець, дождж iдзець,
      На дварэ крапелькi,
      У такога кавалера
      Пад насом сапелькi.
      * * *
      Мой мiлёнак вiсок, тонак,
      Аж да ветру гнецца.
      Прывяжу на канюшыну,
      Няхай адпасецца.
      * * *
      Ой, дзякаваць Богу
      За трэцьцюю ногу,
      Хоць яна каротка,
      Затое салодка.
      * * *
      Танцавала
      З цымбалiстам,
      Затыкала
      П..ду лiстам.
      * * *
      А шалёны, апантаны,
      Памачыў канец ў сьмятану.
      * * *
      Iшоў я лесам, бачыў дзiва,
      Салдат бульбачку варыў,
      На х.ю кацёл навесiў,
      З сракi дым трубой валiў.
      * * *
      Чаго, мiлка, дробна скачаш,
      Тады дала, цяпер плачаш,
      Тады дала, што хацела,
      Цяпер плачаш, што ня цэла.
      * * *
      Кацiлася калясо
      З клецi,
      Лябiцеся харашо,
      Дзецi.
      * * *
      - Мамулiчка, у клець вядуць.
      - Ня плач, дачушка, х.. дадуць.
      - Мамулiчка, страшна.
      - Ня плач, дачушка, затое смашна.
      * * *
      А Божа мой, жывацёнкi
      Баляць,
      А некаму за сiсёнкi
      Дзяржаць.
      Судзi, Божа,
      Да нядзелькi даждаць,
      Будзiць каму
      За сiсёнкi дзяржаць.
      * * *
      Ой, у полi пад ляшчынай
      Калыхала дзеўка сына,
      Калыхала, праклiнала:
      - Лепi было мамку слухаць,
      Нячым цяпер люльку трухаць.
      * * *
      Як учора дык i бусенькi,
      А сягоньня нiчагусенькi,
      Як учора дык за ручку вядзець,
      А сягоньня дык
      ня хочаць глядзець.
      * * *
      Ня заманiш калачом,
      Ня заманiш булкай,
      А я цябе заманю
      Кучаравай куркай.
      * * *
      А свату наш, свату,
      Пусьцi нас у хату.
      Ужо мы замёрзьлi
      У даўгой дарозi.
      Сват у хату лезiць,
      Аб вушак сраку чэшаць,
      I ў печ паглядаiць,
      Цi тлуста капуста,
      Цi вялiк кацёл кашы,
      Цi пад'ядуць сваты нашы?
      * * *
      Хадзi, хадзi, ходка,
      Сьперадзi бародка,
      Памiж ног хахалок,
      Ззадзi скавародка.
      * * *
      Скаку-скаку на пальчыках,
      Села скулка на яйчыках,
      Скаку-скаку на пяце,
      Села скулка на п..дзе.
      * * *
      Возiра, возiра,
      Ногi прымарозiла,
      А як лёбары прыйшлi,
      Ногi ўсталi дый пайшлi.
      * * *
      Выхадзiла паня Яня,
      Танцавала танцы,
      Цалавала паня Яня
      Пану Яну ў яйцы.
      * * *
      Мая мiлка захварэла,
      Захацела малака,
      Ня папала пад карову,
      А папала пад быка.
      * * *
      Людзi жэнюцца, любуцца,
      А мне ў невашта абуцца.
      Хоць на дзеўцы i на печы
      Босаму якраз дарэчы.
      * * *
      У балоце пад кустом
      Цяцера нясецца.
      Хаiм Басю любець
      Аж ярмолка трасецца.
      * * *
      - Цi ня ты мяне
      Па пожаньцы качаў,
      Цi ня ты мяне, малодзеньку,
      Пачаў?
      - А качалi цябе зайчыкi,
      А пачалi цябе мальчыкi!
      * * *
      Мая мiлка, як кабылка,
      Толькi розьнiца адна:
      На кабылцы езьдзяць людзi,
      А на мiлцы толькi я.
      * * *
      Расхадзiлiся суставы
      Каля печы, каля лавы.
      Самы большы сустаў
      З тапарышча ўстаў.
      * * *
      А за песьнi, за прыпеўкi
      Палюбiлi мяне дзеўкi,
      А за ўдачу за маю
      Абасцалi галаву.
      * * *
      Дзёр, дзёр мазурку,
      Разагнаўся
      Ды ў дзюрку.
      * * *
      Усе залёткi, як залёткi,
      А мая, як рэзьгiны:
      Усе гуляюць, усе скачуць,
      А ў мае ўсё хрэсьбiны.
      * * *
      Баба сеяла, трусiла,
      За п..ду блыха ўкусiла.
      Баба думала, што клоп,
      Па п..дзе далоньню хлоп!
      * * *
      Баба сеяла муку,
      Сыпала ў кадушку,
      Загадала мужыку
      Палюбаць цялушку.
      * * *
      - Ой, Полiнька, Полiнька,
      А што ў цябе голiнька?
      - Ня брашыце, зладзеi,
      Занялося кудзеляй!
      * * *
      Ай, жонка мужа ды зьняважала
      Завяла ў поле дый прывязала
      Плячмi к бярозi,
      Х.ем к дарозi.
      А хто ня едзiць, ды ўсё пытаiць:
      Што чалавеча х.ем баўтаiць?