Чарадзейныя казкi (на белорусском языке)

      I праўда, ледзьве малое навучылася гаварыць, як адразу пачало казаць вельмi слушныя рэчы, i ўсе яго ўчынкi былi такiя разважныя, што можна было толькi дзiвiцца. Я забыўся, дарэчы, сказаць, што хлопчык нарадзiўся з невялiчкiм чубком, i таму яму далi мянушку - Чубаты Рыкэ, бо Рыкэ было прозвiшча ў iх сям'i.
      Праз сем цi восем гадоў у каралевы аднаго суседняга каралеўства нарадзiлiся дзве дачкi. Першая была прыгажэйшая за сонейка, i каралева так гэтаму радавалася, што ўсе нават спалохалiся, каб ад вялiкай радасцi яна зусiм не страцiла розум. На радзiны да каралевы прыехала тая самая чараўнiца, што была пры нараджэннi Рыкэ, i, каб трошкi паменшыць каралевiну радасць, сказала, што ў маленькай прынцэсы не будзе анi кропелькi розуму i што наколькi яна будзе прыгожая, настолькi ж i дурная. Гэтыя словы вельмi засмуцiлi каралеву, але неўзабаве яна засмуцiлася яшчэ больш, бо другая дачка, якую яна нарадзiла, была вельмi брыдкая.
      - Не бядуйце, Вашамосць, - сказала ёй чараўнiца. - У вашай дачкi будуць iншыя перавагi: яна будзе такая разумная, што нiхто не заўважыць, што ёй не стае прыгажосцi.
      - Дай божа, - адказала каралева. - Але цi няможна даць хоць бы крышачку розуму маёй старэйшай? Яна такая прыгожая!
      - На жаль, Вашамосць, з розумам я нiяк не магу ёй дапамагчы, - сказала чараўнiца, - але затое, што да яе прыгажосцi, я здольная зрабiць усё. I каб вас задаволiць, я падару ёй здольнасць надзяляць прыгажосцю кожнага, хто ёй спадабаецца.
      Час iшоў, прынцэсы раслi, i iх вартасцi большалi разам з iмi. Паўсюль iшла пагалоска пра хараство старэйшай ды розум малодшай. З часам, праўда, павялiчвалiся i заганы дзяўчат. Малодшая на вачах рабiлася ўсё больш непрыгожая, а старэйшая ўсё болей дурнела. Калi ў яе што-небудзь пыталiся, яна цi маўчала ўвогуле, цi вярзла нейкую лухту. Апроч таго яна была такая няўклюда, што не магла расставiць на камiнку нават чатыры статуэткi, каб адну не пабiць, а калi пiла са шклянкi, дык заўсёды палавiну вылiвала на сябе.
      Хоць прыгажосць i вялiкае шчасце для кожнай маладой дзяўчыны, але госцi ўсё-такi больш любiлi быць побач з малодшай, чым са старэйшаю. Спачатку, праўда, усе кiдалiся да прыгажэйшай: паглядзець на яе, палюбавацца яе прыгажосцю, але хутка вярталiся да разумнейшай, бо з ёю было прыемна гутарыць пра сама розныя рэчы. I не дзiва, што не праходзiла i чвэрцi гадзiны, як побач са старэйшай нiкога ўжо не было, i ўсе збiралiся вакол малодшай. Старэйшая дачка хоць i была вельмi дурная, але добра заўважала гэта i не пашкадавала б усёй сваёй прыгажосцi, каб мець хоць бы палову розуму сваёй малодшай сястры. Мацi-каралева была жанчына разважная, але i яна часам не магла ўтрымацца, каб не папракнуць дачку за яе бязглуздасць. А беднай прынцэсе рабiлася ад гэтага так горка, што яна ўжо, здавалася, гатовая была лепей памерцi.
      Аднойчы, калi прынцэса пайшла ў лес, каб там на самоце пабедаваць ад свайго няшчасця, да яе падышоў нейкi чалавек. Ён быў вельмi непрыгожы i брыдкi, хоць быў апрануты ў сама раскошныя строi. Гэта быў прынц Чубаты Рыкэ. Некалi ён убачыў прынцэсiн партрэт i закахаўся ў яе без памяцi. I тады ён вырашыў пакiнуць бацькоўскае каралеўства i на свае вочы ўбачыць прынцэсу, каб пагутарыць з ёю. Узрадаваны, што сустрэў дзяўчыну адну, ён загаварыў з ёю з усёй пашанай i ветлiвасцю, на якiя толькi быў здольны. Але пасля звычайных лёстак, якiя кажуць у такiх выпадках, прынц заўважыў, што твар у дзяўчыны вельмi журботны. I тады ён сказаў:
      - Дарагая прынцэса, я не разумею, што можа засмучаць такую чароўную дзяўчыну, як вы - бо, хоць я i магу пахвалiцца, што бачыў нямала прыгажунь, але я не бачыў нiводнай, чыя прыгажосць параўналася б з вашай.
      - Пан вельмi ласкавы, - адказала прынцэса i змоўкла.
      - Прыгажосць настолькi каштоўная рэч, - зноў сказаў Чубаты Рыкэ, - што здольная замянiць сабою ўсё астатняе. Таго, хто яе мае, нiшто, на мой розум, засмучаць не можа.
      - А мне, наадварот, хацелася б лепей быць такою брыдкаю, але i такою разумнаю, як вы, - адказала прынцэса, - чым такою як я - прыгожай i такою дурною.
      - Але нiшто, дарагая прынцэса, гэтак не сведчыць пра розум, як думка, што яго не стае. Розум якраз у тым i ёсць, што чым больш яго маеш, тым болей думаеш, што яго мала.
      - Не ведаю, - адказала прынцэса. - Я ведаю толькi, што я вельмi дурная. Гэта мяне й гняце.
      - Але, прынцэса, калi толькi гэта вас засмучае, то я магу лёгка пакласцi канец вашым пакутам.
      - Як? - запыталася прынцэса.
      - У мяне ёсць дар, - адказаў Чубаты Рыкэ, - i дзякуючы гэтаму дару я магу надзялiць сама вялiкiм розумам тую, каго пакахаю болей за ўсiх. А таму, што болей за ўсiх я кахаю вас, то цяпер толькi ад вас усё i залежыць. Досыць вам пагадзiцца пайсцi за мяне замуж, i вы адразу зробiцеся разумнаю.
      Прынцэса вельмi сумелася, пачуўшы гэтыя словы, i нiчога не змагла адказаць.
      - Вiдаць, мая прапанова вас трошкi бянтэжыць, - сказаў Чубаты Рыкэ, - i гэта не дзiўна. Але, каб вы маглi ўсё добра ўзважыць, я даю вам цэлы год.
      У прынцэсы быў такi малы розум, i ёй так карцела хутчэй паразумнець, што ёй здалося, што цэлы год чакаць яна не вытрывае нiколi, i яна адразу згадзiлася на прынцаву прапанову. Не паспела яна паабяцаць, што налета, роўна праз год, выйдзе за Чубатага Рыкэ замуж, як адразу адчула сябе зусiм iншаю цяпер яна вельмi лёгка магла казаць усё, што хацела, i ў яе словах адчувалася разважнасць i натуральнасць. Яна адразу павяла з Чубатым Рыкз лёгкую i далiкатную размову i з такiм бляскам выявiла свае новыя здольнасцi, што Чубаты Рыкэ ўжо быў падумаў, цi не даў ён прынцэсе болей розуму, чым пакiнуў сабе.
      Калi ж прынцэса вярнулася ў палац, прыдворныя не маглi зразумець, што здарылася i чым растлумачыць такую нечаканую i незвычайную змену, бо як раней усе смяялiся з прынцэсiных бязглуздых i недарэчных думак, так цяпер усiх здзiўлялi яе дасцiпныя i разумныя разважаннi. Усе так гэтаму ўзрадвалiся, што i сказаць немагчыма. Толькi малодшая сястра была не вельмi радая: цяпер у яе не было ранейшае перавагi над старэйшай сястрой i побач з ёю яна выглядала толькi яшчэ больш непрыгожаю.
      Кароль пачаў цяпер прыслухоўвацца да меркаванняў старэйшай дачкi i часам, нават, хадзiў да яе ў пакой, каб спытаць парады. Пагалоска пра гэтую перамену хутка абляцела ўсе суседнiя каралеўствы. Адусюль пачалi з'язджацца маладыя прынцы, i ўсе старалiся дамагчыся прынцэсiнага кахання, усе прасiлi ў яе рукi. Але нiхто не здаваўся прынцэсе сапраўды разумным. Яна ўважлiва слухала кожнага, але нiкому нiчога не абяцала. Але аднойчы прыехаў у палац прынц, якi быў такi багаты, такi дужы, такi разумны i такi прыгожы, што прынцэса не змагла не зачаравацца iм. Бацька-кароль заўважыў гэта i сказаў, што пара ўжо ёй абраць сабе жанiха: няхай iм будзе той, каго яна сама назаве. Але ж чым чалавек разумнейшы, тым цяжэй яму рашыцца ў такой складанае справе. I таму, падзякаваўшы бацьку, прынцэса папрасiла даць ёй часу падумаць.
      I вось, выправiўшыся неўзабаве на шпацыр, каб паразважаць у цiшы, што ёй рабiць, яна выпадкова зайшла ў той самы лес, дзе некалi спаткала Чубатага Рыкэ. Яна iшла ў глыбокiм задуменнi - i раптам пачула пад нагамi нейкi шоргат, быццам нехта бегаў ды мiтусiўся туды-сюды пад зямлёй. Прынцэса прыслухалася ўважлiвей i пачула, як нечый голас сказаў: "Гэй, нясi сюды гэты рондаль". "Ану, падай мне той саганок", - сказаў другi. "Падкiнь дроў у вогнiшча", пачуўся трэцi. У тую ж хвiлiну зямля расчынiлася, i прынцэса ўбачыла каля самых сваiх ног агромнiстую кухню, у якой было поўна кухараў, кухарчукоў i сама рознай абслугi, якая гатавала стравы на нейкi святочны банкет. З кухнi выйшлi чалавек дваццаць цi трыццаць, усе ў лiсiных шапках i з пожагамi ў руках. Яны паселi вакол вельмi доўгага стала, што стаяў пасярод лясных прысадаў, заспявалi хвацкую песню i пачалi шпiгаваць мяса.
      Прынцэса вельмi здзiвiлася i спытала, каму яны гатуюць усе гэтыя стравы.
      - О, паненка, - адказаў ёй сама важны спамiж кухараў, - мы гатуем усё гэта нашаму прынцу - Чубатаму Рыкэ, заўтра ў яго вяселле.
      Прынцэса здзiвiлася яшчэ больш, ды раптам прыгадала, што роўна год назад, у такi самы дзень паабяцала выйсцi за прынца замуж. Успомнiўшы гэта, яна ледзь не самлела. Яна ж зусiм забылася на сваё абяцанне: калi яна давала яго, яна была такая дурнiчка, што цяпер, набыўшы дзякуючы Чубатаму Рыкэ сапраўдны розум, нават не хацела ўспамiнаць пра свае ранейшыя глупствы.
      Яна пайшла па лесе далей, але не паспела ступiць i трыццацi крокаў, як перад ёй узнiк Чубаты Рыкэ. Ён быў у раскошным адзеннi i меў вельмi ўрачысты выгляд, па якiм адразу можна было здагадацца, што ён рыхтуецца да вяселля.
      - Бачыце, прынцэса, - сказаў ён, - я цвёрда трымаю сваё слова, i не сумняваюся, што вы таксама прыйшлi сюды, каб выканаць сваё абяцанне. Калi вы аддасцё мне вашу руку, вы зробiце мяне найшчаслiвейшым чалавекам у свеце.
      - Шчыра кажучы, - адказала прынцэса, - я нiчога яшчэ не вырашыла i наўрад цi змагу прыняць рашэнне, якое вы ад мяне чакаеце.
      - Вы вельмi здзiўляеце мяне, прынцэса, - ледзь не крыкнуў Чубаты Рыкэ.
      - Ахвотна вам веру, - сказала прынцэса. - I мне, вядома, давялося б нялёгка, каб перада мною быў чалавек неразумны i грубы. Такi ўвесь час паўтараў бы адно: "Слова прынцэсы - закон, вы павiнны выйсцi за мяне замуж, бо вы абяцалi". Але ж я гутару з чалавекам разумным i выхаваным i ўпэўненая, што ён зразумее прычыну. Вы памятаеце, што нават калi я была дурнiчка, я не магла адважыцца пайсцi за вас замуж. Як жа, па-вашаму, я магу рашыцца на гэта цяпер, калi ў мяне ёсць розум? Вы самi мне яго падаравалi, i цяпер я зрабiлася яшчэ болей патрабавальная да людзей. Не, прынцу, калi вы сапраўды хацелi са мной ажанiцца, то дарма пазбавiлi мяне дурасцi i навучылi разбiрацца ва ўсiм.
      - Але ж, прынцэса, - сказаў Чубаты Рыкэ, - калi вы кажаце самi, што чалавек неразумны мог бы вас папракаць, што вы не трымаеце слова, то чаму, па-вашаму, таго ж самага не магу зрабiць я? Тым больш, што гаворка iдзе пра шчасце ўсяго майго жыцця! Цi ж справядлiва, каб разумны чалавек меў меней правоў, чым неразумны? I цi можаце гэта казаць вы - тая, каму так хацелася быць разумнай, ды яшчэ цяпер, калi вы атрымалi столькi розуму? Але вернемся, з вашага дазволу, да галоўнага пытання. Скажыце, цi ёсць што-небудзь яшчэ, апроч маёй выродлiвасцi, што вам ува мне не падабаецца? Можа, вы незадаволены маiм родам, розумам, характарам цi выхаваннем?
      - Анi, - азвалася прынцэса, - усё гэта мне ў вас падабаецца.
      - Значыць, я змагу быць шчаслiвы, - сказаў Чубаты Рыкэ, - бо вы здольная зрабiць мяне найпрыгажэйшым юнаком у свеце.
      - Але ж як я магу зрабiць гэта? - здзiвiлася прынцэса.
      - Гэта здарыцца тады, калi вы пакахаеце мяне настолькi, што вам самой захочацца, каб гэта здарылася, - адказаў Чубаты Рыкэ. - I калi вы сумняваецеся ў гэтым, дык ведайце: тая самая чараўнiца, што была пры маiм нараджэннi i надзялiла мяне дарам зрабiць разумнай абраную мною дзяўчыну, надзялiла дарам i вас, каб вы маглi зрабiць прыгожым чалавека, якога вы пакахаеце.
      - Калi гэта праўда, - сказала прынцэса, - то я ўсiм сэрцам хачу, каб вы зрабiлiся найпрыгажэйшым i найпрыемнейшым прынцам у свеце. I калi ў мяне ёсць такi дар, то я ўвесь яго аддаю вам.
      I не паспела прынцэса прамовiць гэтых словаў, як раптам, у яе на вачах, Чубаты Рыкэ ператварыўся ў сама прыгожага юнака, якога ёй даводзiлася бачыць. Праўда, людзi кажуць, што чараўнiца тут была зусiм нi пры чым i ўсё гэта здарылася дзякуючы каханню: прынцэса, маўляў, адзначыўшы сталасць характару свайго каханага, яго сцiпласць i добрыя якасцi яго душы, а таксама вялiкi розум, проста перастала заўважаць яго брыдкае цела i непрыгожы твар. Горб здаваўся ёй цяпер проста невялiкай сутуласцю, якая нават надавала прынцу трошкi важнасцi, а яго кульгавасць яна лiчыла за пацешную звычку крыху нахiляцца пры хадзе, i гэта яе нават зачароўвала. Яго вочы, хоць i былi касавурыя, але праз гэта здавалiся ёй толькi яшчэ болей блiскучымi, дый наогул мужаву касавурасць прынцэса лiчыла за адзнаку незвычайнага кахання, а ў яго тоўстым чырвоным носе ёй бачылася нешта ваяўнiчае i адважнае.
      Як бы там нi было, прынцэса адразу паабяцала Рыкэ выйсцi за яго замуж, калi на тое будзе дазвол ейнага бацькi-караля. Калi ж кароль даведаўся, як высока яго дачка шануе Чубатага Рыкэ, пра якога ён, зрэшты, i сам чуў, як пра прынца разумнага i кемлiвага, ён з радасцю згадзiўся, каб той стаў яго зяцем. На другi дзень, як i меркаваў Чубаты Рыкэ, адбылося вяселле - балазе, ён загадзя паклапацiўся загадаць, каб усё было гатова.
      Мараль
      Вiдаць адразу - гэта казка не пустая,
      Яна ў праўдзiвасцi з жыццём зраўнацца можа,
      Бо ўсё ў тым, што кахаем мы - прыгожа,
      I ўсё, што мы кахаем - розум мае.
      Другая мараль
      Рэч некаторую, бывае,
      Прырода фарбамi такiмi надзяляе,
      Якiх мастацтву не стварыць нiколi.
      Але i хараство нам не расчулiць сэрца,
      Пакуль каханне да яго не дакранецца;
      А ўжо кране разок - i гэтага даволi.
      МАЛОЕ ПАЛЬЧАНЁ
      Жылi аднончы дрывасек з дрывасечыхай, i мелi яны сямёра дзяцей, ды ўсё хлопцаў. Старэйшаму было дзесяць гадоў, а малодшаму - сем. Хто-небудзь, напэўна, здзiвiцца, што за такi кароткi час у дрывасека нарадзiлася столькi дзяцей, але разгадка ў тым, што яго жонка добра ведала справу i штораз прыносiла яму не менш як двойню.
      Людзi яны былi бедныя, i сямёра дзяцей для iх былi вялiкiм цяжарам, бо, вядома, малыя не ўмелi яшчэ зарабiць на хлеб. Засмучала бацькоў i тое, што меншы быў надта кволы i амаль увесь час маўчаў. Яны нават думалi, што ён крыху дурнаваты. Але за дурасць яны лiчылi тое, што напраўду было адзнакай кемлiвасцi i развагi. Ростам хлопец быў такi маленькi, што калi нарадзiўся на свет, увогуле быў не большы за палец; таму i далi яму такую мянушку - Малое Пальчанё.
      У сям'i з небаракi ўсе кпiлi i, калi што здаралася, вiнавацiлi толькi яго. Але сярод братоў ён быў сама кемлiвы i сама разумны: хоць гаварыў ён мала, затое слухаў шмат.
      I вось настаў аднойчы вельмi цяжкi год, i быў такi вялiкi голад, што бедныя бацькi вырашылi пазбавiцца ад сваiх дзяцей. Увечары, калi дзецi ўжо спалi, селi яны каля агню, i дрывасек з болем у сэрцы сказаў жонцы:
      - Сама бачыш, не пракармiць нам нашых дзетак. Не змагу я глядзець, як яны пачнуць памiраць адно за адным з голаду. Вось я i вырашыў завесцi iх заўтра ў лес ды там кiнуць. Зрабiць гэта будзе няцяжка: як пачнуць яны дурэць ды забаўляцца, мы цiхутка ўцячом, i яны нiчога не заўважаць.
      - Ах! - крыкнула дрывасечыха. - Як ты можаш так казаць! Каб мы, сваiмi рукамi, завялi ў лес ды кiнулi нашых дзетак!
      Дарма муж даводзiў, у якой галечы яны жывуць: жонка i слухаць яго не хацела. Хоць бедная, але ж яна была iхняя мацi.
      Але нарэшце, разважыўшы, як балюча будзе глядзець на бедных сыночкаў, калi яны пачнуць памiраць з голаду, кабета згадзiлася з мужам i ў слязах пайшла спаць.
      Усё, пра што яны гаманiлi, падслухаў iх меншы сын, Малое Пальчанё. Лежачы ў ложку, ён пачуў, што бацькi гутараць пра нейкiя справы i, цiхенька ўстаўшы, непрыкметна шмыгнуў пад услон, на якiм сядзеў бацька. Потым гэтак жа непрыкметна ён зноў лёг у ложак, але не спаў ужо ўсю ноч, разважаючы, што рабiць.
      Калi на двары пачало брацца на дзень, ён устаў, пабег да ручая i, назбiраўшы поўныя кiшэнi белых каменьчыкаў, вярнуўся дахаты.
      Неўзабаве ўся сям'я выправiлася ў дарогу. Малое Пальчанё нiчога не сказаў сваiм братам. Доўга яны iшлi цi не, але нарэшце зайшлi ў такi густы лес, што за дзесяць крокаў тут адзiн аднаго не мог убачыць. Дрывасек пачаў сячы дровы, а дзецi збiралi галлё i складалi яго ў вязкi. Убачыўшы, што дзецi занятыя, бацька i мацi неўпрыкмет адышлi ды кiнулiся наўцёкi па маленькай сцяжынцы.
      Калi дзецi заўважылi, што засталiся адны, яны з усяе сiлы загаласiлi. I толькi меншы брат, Малое Пальчанё, не плакаў: ён добра ведаў, як трэба вяртацца дадому: дарогай, пакуль яны iшлi, ён раскiдваў белыя каменьчыкi, што нёс у кiшэнях. Даўшы братам уволю пабедаваць, ён сказаў:
      - Не бойцеся, браты. Бацька i мацi кiнулi нас, але я прывяду вас дадому. Хадземце за мной.
      Браты пайшлi за iм, i Малое Пальчанё вывеў iх да бацькавай хаты па той самай дарозе, якою яны прыйшлi ў лес. Але хлопчыкi не адважылiся адразу ўвайсцi. Яны сталi каля дзвярэй i пачалi прыслухоўвацца, пра што гамоняць бацькi.
      Якраз тым часам, як дрывасек з дрывасечыхай вярнулiся з лесу, пан, якому належала вёска, прыслаў iм дзесяць экю. Ён так даўно быў iм вiнен, што бедныя сяляне i не спадзявалiся ўжо, што ён iх аддасць. Але цяпер, калi яны ледзь не памiралi ад голаду, грошы ўратавалi iм жыццё. Дрывасек адразу паслаў жонку ў ятку, i яна, доўга не еўшы, накупiла мяса ажно ў тры разы болей, чым iм трэба было на дваiх. Калi яны добра падсiлкавалiся, кабета сказала:
      - Ах, божачкi! Дзе ж цяпер нашы бедныя дзеткi? Як бы яны добра паелi, у нас жа столькi яшчэ засталося! Гэта ты, Гiём, захацеў кiнуць iх у лесе. А я казала табе: будзем потым пакутаваць. Ах, небаракi, што яны робяць цяпер у дрымучым лесе? Ах, вох, напэўна, iх ужо задралi ваўкi! I якiм жа трэба быць жорсткiм чалавекам, каб кiнуць сваiх дзяцей!
      Яна разоў дваццаць паўтарыла, што яны будуць пакутаваць i што яна гэта прадказвала, калi дрывасек нарэшце не сцярпеў i прыстрашыў жонку, што зараз паб'е, калi яна не змоўкне. Дрывасеку i так было цяжка на сэрцы, i ён, мабыць, сам дакараў сябе яшчэ болей, чым жонка, ды вельмi ўжо яна яму назаляла. У яго ж быў такi самы характар, як у большасцi мужчын: ён вельмi любiў, калi жанчыны казалi слушна, але цярпець не мог, калi яны казалi слушна заўсёды.
      А дрывасечыха толькi яшчэ мацней заплакала:
      - Ах, божачка! Дзе ж гэта цяпер мае дзеткi, бедныя мае сыночкi!
      Адзiн раз яна крыкнула так гучна, што дзецi, якiя стаялi каля дзвярэй, пачулi матчыны словы i разам загаласiлi:
      - Мы тут! Мы тут!
      Мацi кiнулася да дзвярэй, адчынiла iх i моцна сцiснула дзяцей у абдымках.
      - Якая радасць, што вы зноў са мной, мiлыя мае дзеткi! - сказала яна. - Вы ж, напэўна, стамiлiся i вельмi галодныя. Ай-ай, П'еро, як ты ўпэцкаўся! Ану, хадзi, я цябе пачышчу.
      П'еро быў старэйшы сын, i дрывасечыха любiла яго болей за iншых, таму што ён быў рыжы, як i мацi.
      Хлопчыкi селi да стала i пачалi ўплятаць з такiм смакам, што бацька з мацi нагледзецца не маглi. За вячэрай малыя расказалi бацькам, якога нацярпелiся ў лесе страху, i, расказваючы, увесь час перабiвалi адно аднаго. Добрыя сяляне вельмi радавалiся, што iх дзецi зноў разам з iмi, ды радасцi гэтай хапiла роўна настолькi, на колькi хапiла дзесяцi экю. А калi грошы скончылiся, бацькоў зноў апанаваў вялiкi смутак, i яны вырашылi зноў завесцi дзяцей у лес. Але каб не зрабiць памылкi другi раз, яны дамовiлiся завесцi iх яшчэ далей.
      I ўсё ж, як нi сакрэтнiчалi дрывасек з дрывасечыхай, а Малое Пальчанё, iх меншы сын, усё роўна ўсё пачуў i зноў прыдумаў, як яму выкруцiцца. Рана ранiцай ён устаў i хацеў быў пайсцi на ручай па каменьчыкi, але нiчога ў яго не выйшла: дзверы ў хаце былi зачыненыя аж на два павароты. Бедны хлопец не ведаў, што рабiць. Але за снеданнем, калi дрывасечыха дала сынам па лусце хлеба, ён вырашыў, i замест каменьчыкаў будзе кiдаць паўсюль, дзе яны будуць iсцi, хлебныя крошкi. З тым ён i схаваў свой кавалак у кiшэню.
      Бацька i мацi завялi дзяцей у сама глухi i змрочны кут лесу, а самi збочылi на кружную сцежку i ўцяклi. Але Малое Пальчанё гэта не надта засмуцiла: хлопец думаў, што па хлебных крошках знайсцi дарогу дадому будзе даволi лёгка. Але як ён здзiвiўся, калi не знайшоў нiводнага драбочку! Усё падзяўблi лясныя птушкi.
      Хлопчыкi зусiм разгубiлiся. Чым далей яны iшлi, тым болей блудзiлi i яшчэ глыбей заходзiлi ў лес. Iм здавалася, што з усiх бакоў выюць ваўкi, падкрадаючыся, каб iх з'есцi. Ад страху яны маўчалi, як вады ў рот набраўшы, i баялiся нават павярнуць галаву. Раптам пайшоў моцны дождж, i малыя прамоклi аж да рубчыка. На кожным кроку яны слiзгалiся, падалi ў гразь, уставалi ўсе перапэцканыя i не ведалi, куды дзець брудныя рукi.
      Нарэшце Малое Пальчанё вырашыў узлезцi на высокае дрэва i паглядзець, цi не вiдаць чаго-небудзь зверху. Ён зiрнуў ва ўсе бакi i вельмi далёка, аж на самым ускрайку лесу заўважыў маленькi агеньчык. Гэта вельмi ўзрадавала яго. Ён хуценька злез з дрэва, але апынуўшыся зноў на зямлi, агеньчыка ўжо не бачыў. Гэта яго крыху засмуцiла. I ўсё ж браты вырашылi пайсцi ў тым кiрунку, дзе, на iх думку, павiнна была стаяць хатка, у якой гарэла святло. Доўга цi мала яны iшлi, ды нарэшце выйшлi на ўзлессе i тут зноў убачылi той самы агеньчык.
      Яшчэ не раз яны хвалявалiся, калi агеньчык раптам знiкаў. А гэта здаралася кожны раз, як хлопчыкi спускалiся ў лагчыну, але неўзабаве яны падышлi да хаткi, за акном якой гарэла маленькая свечка.
      Яны пастукалiся ў дзверы, i iм адчынiла кабета. Яна запыталася, што iм трэба i што яны тут робяць так позна. Малое Пальчанё сказаў, што яны бедныя дзецi, што яны заблудзiлiся i ласкава просяць пусцiць iх на ноч. Убачыўшы перад сабой такiх мiлых дзетак, добрая жанчына заплакала.
      - Ах, бедныя вы мае! - сказала яна. - Куды ж вы прыйшлi? Хiба вы не ведаеце, што тут жыве людаед, якi есць дзяцей?
      - А што ж нам рабiць, панi, - адказаў Малое Пальчанё, якi, як i браты, аж калацiўся ад страху, - калi вы не згодзiцеся нас прытулiць, нас з'ядуць у лесе ваўкi. Дык хай ужо лепей нас з'есць людаед. Можа, вы папросiце яго, i ён пашкадуе нас?
      Людаедава жонка падумала, што, можа, ёй сапраўды ўдасца схаваць дзяцей ад мужа да заўтрашняй ранiцы, i ўпусцiўшы iх у хату, пасадзiла грэцца каля агню, на якiм людаеду на вячэру смажыўся i цэлы баран.
      Калi яны крыху абагрэлiся, у дзверы нехта моцна пагрукаў. Гэта вяртаўся людаед. Ягоная жонка адразу загадала хлопчыкам хутчэй лезцi пад ложак, а сама пайшла адчыняць. Ледзь пераступiўшы парог, людаед спытаў, цi гатовая вячэра ды цi прынеслi вiна i адразу сеў да стала. Баран, якi вiсеў над агнём, быў яшчэ ўвесь у крывi, але ад гэтага здаваўся людаеду яшчэ смачнейшым. Ён пачаў прынюхвацца то направа, то налева i раптам сказаў, што чуе чалавечы пах.
      - Мусiць, гэта цялё, якое я толькi што разабрала, - адказала яму жонка.
      - Ды якое цялё! Я кажу табе: пахне чалавечынай! - паўтарыў людаед i падазрона зiрнуў на жонку. - Нешта тут не так...
      З гэтымi словамi ён устаў з-за стала i пашыбаваў да ложка.
      - Ага! - крыкнуў ён. - Дык вось як ты, шэльма, хацела мяне ашукаць! Не ведаю, чаму я цябе саму дагэтуль не з'еў! Тваё шчасце, што ты такая кашчавая ды старая. Але я рады, што тут такая добрая здабыча: будзе чым пачаставаць маiх прыяцеляў-людаедаў. Яны якраз павiнны завiтаць да мяне гэтымi днямi.
      I ён аднаго за адным павыцягваў хлопцаў з-пад ложка. Напалоханыя дзецi ўкленчылi перад людаедам i пачалi прасiць у яго прабачэння, але гэта быў сама люты людаед на свеце. Ён нават не думаў лiтавацца i ўжо глытаў хлопчыкаў вачыма, вясёла кажучы жонцы, што з iх выйдзе смачнае рагу, калi яна прыгатуе добрую полiўку. Ён прынёс доўгi нож i пачаў яго вастрыць на вялiзным брусе на вачах у бедных дзяцей. Потым, схапiўшы аднаго хлопца, ён ужо сабраўся яго зарэзаць, i тут жонка сказала яму:
      - Што гэта вы надумалiся на ноч гледзячы? Цi ж заўтра часу не будзе?
      - Сцiхнi! - адказаў людаед. - Калi я iх сёння запраўлю, дык заўтра яны будуць толькi смачнейшыя.
      - Але ж у вас яшчэ столькi мяса, - сказала жонка, - i цяля, i два бараны, i палавiна парсючка!
      - Ну, добра, - пагадзiўся людаед, - дай iм уволю паесцi, каб не схуднелi, ды вядзi хутчэй спаць.
      Добрая жанчына вельмi ўзрадавалася. Яна падала хлопчыкам смачную вячэру, але яны былi такiя напалоханыя, што зусiм не маглi есцi. А людаед пачаў пiць вiно ды ўсё цешыўся, што яму цяпер ёсць чым пачаставаць сваiх сяброў.
      Было ў людаеда сем маленькiх дачок. Усе яны былi таўсмаценькiя ды чырванашчокiя, бо, як i бацька, заўсёды елi свежае мяса. Але вочкi ў iх былi шэрыя, круглыя, насы кручкаватыя, а раты вялiкiя, з доўгiмi, рэдкiмi i вельмi вострымi зубамi. Нораў яны мелi яшчэ не надта злы, але часам ужо, здаралася, кусалi дзяцей, каб пасмактаць з iх кроў.
      Дачок рана паклалi спаць, i ўсе яны ляжалi ў адным вялiкiм ложку, а на галаве ў кожнай была залатая карона. У пакоi быў яшчэ адзiн такi самы ложак, i на iм людаедава жонка паклала спаць семярых хлопчыкаў, а сама пайшла ў спальню да мужа.
      Малое Пальчанё ўбачыў, што на людаедавых дочках залатыя кароны, i, баючыся, каб людаед не перадумаў ды не прыйшоў зарэзаць яго з братамi пасярод ночы, цiхенька ўстаў, зняў з братоў начныя чапцы i надзеў iх на галовы людаедавым дочкам. А залатыя кароны надзеў на сябе i братоў, каб людаед у цемры ўсё пераблытаў i палiчыў iх за сваiх дачок, а сваiх дачок - за хлопцаў, якiх збiраўся зарэзаць.
      Усё ўрэшце так i выйшла: апоўначы людаед прачнуўся i пашкадаваў, што адклаў на заўтра тое, што мог бы зрабiць адразу. Ён жвава саскочыў з ложка i, схапiўшы вялiзны нож, сказаў:
      - Ану, паглядзiм, што там робяць нашыя галубочкi. I не будзем болей адцягваць справы.
      Навобмацак ён падняўся ў пакой да сваiх дачок i падышоў да ложка, на якiм ляжалi хлопчыкi. З усiх братоў не спаў толькi Малое Пальчанё. Ён вельмi спалохаўся, калi людаед пачаў абмацваць яго галаву рукой. Але намацаўшы на хлопцах залатыя кароны, людаед падумаў, што гэта ягоныя дочкi, i сказаў:
      - Ну i ну! Вось дык штуку я ледзь не ўпар! Вiдаць, сапраўды я выпiў учора лiшку.
      Потым ён падышоў да ложка, на якiм ляжалi ягоныя дочкi, i, адчуўшы пад рукой начныя чапцы, крыкнуў:
      - Ага! Вось вы дзе, шалапуты! Дык папрацуем жа ў ахвотку!
      I з гэтымi словамi ён, не вагаючыся, парэзаў усiх дачок. Вельмi задаволены тым, што зрабiў, ён вярнуўся ў спальню i спакойна лёг спаць побач з жонкай.
      Як толькi Малое Пальчанё пачуў, што людаед захроп, ён разбудзiў братоў i загадаў iм хутчэй апранацца i йсцi за iм. Яны цiха спусцiлiся ў сад, пераскочылi цераз мураваную агароджу i кiнулiся наўцёкi. Ад страху яны беглi ўсю ноч, самi не ведаючы куды.
      А людаед прачнуўся ранiцай i сказаў жонцы:
      - Iдзi наверх ды прыбяры галубочкаў, што заляцелi да нас учора.
      Людаедзiху вельмi здзiвiла мужава дабрыня. Яна не здагадвалася, што ён меў на ўвазе, кажучы прыбраць гэтых хлопцаў. Яна думала, што ён загадвае добра ды чыста iх апрануць. Добрая кабета паднялася наверх i... аслупянела ад здзiўлення, убачыўшы, што сем яе дачушак ляжаць зарэзаныя ў крывi.
      Канечне, яна адразу самлела, бо гэта першае, што робяць амаль усе жанчыны ў такiх выпадках. Тым часам людаед пачаў непакоiцца, чаму жонка, якой ён даручыў справу, так доўга корпаецца. I ён сам падняўся дапамагчы. Але як жа ён быў здзiўлены, калi ўбачыў такую жахлiвую карцiну!
      - А што ж я нарабiў! - залямантаваў ён. - А гора мне, гора! Ну, паганцы! Вы мне заплацiце за гэта!
      Ён плюхнуў жонцы ў твар цэлы збан халоднай вады i, калi яна ачулася, крыкнуў:
      - Ану, цягнi хутчэй мае сямiмiльныя боты, я павiнен дагнаць гэтых шалахвостаў!
      Ён кiнуўся ў пагоню, але яшчэ доўга папабегаў ва ўсе бакi, пакуль натрапiў на сцяжыну, па якой iшлi бедныя хлопцы. Яны былi ўсяго за сто крокаў ад сваёй хаты, калi ўбачылi, як людаед бяжыць за iмi, пераскокваючы з гары на гару i пераступаючы цераз рэчкi так лёгка, быццам гэта маленькiя ручаiнкi. На шчасце, зусiм побач Малое Пальчанё заўважыў у скале пячору i загадаў братам схавацца. Потым ён залез туды сам i пачаў цiкаваць, што будзе рабiць людаед. А людаед, дужа стамiўшыся ад доўгае беганiны (бо той, хто носiць сямiмiльныя боты, вельмi ад iх стамляецца), захацеў адпачыць. Выпадкова ён сеў якраз на тую самую скалу, пад якой схавалiся хлопчыкi.
      Людаед вельмi знямогся i, як толькi сеў, амаль адразу заснуў. Ён так страшэнна захроп, што бедныя хлопцы спалохалiся не менш чым учора, калi ён узяў нож i хацеў iх зарэзаць. Меней за ўсiх напалохаўся Малое Пальчанё. Ён сказаў братам, каб яны, пакуль людаед моцна спiць, хуценька беглi дадому, а пра яго не турбавалiся. Яны паслухалiся яго i неўзабаве былi ўжо дома.
      А Малое Пальчанё падкраўся да людаеда, цiхутка сцягнуў з яго боты i хуценька iх надзеў. Боты былi вельмi вялiкiя, з вельмi шырокiмi халявамi. Але ж яны былi чарадзейныя, i таму маглi павялiчвацца цi памяншацца залежна ад таго, хто iх надзяваў. I калi Малое Пальчанё нацягнуў iх сабе на ногi, яны зрабiлiся яму ў самы раз, быццам былi на яго пашытыя. Тады ён пабег да людаедавай хаты i, убачыўшы людаедаву жонку, якая плакала над зарэзанымi дочкамi, сказаў:
      - Ваш муж у страшнай небяспецы. Яго схапiлi зладзеi, якiя паклялiся, што заб'юць яго, калi ён не аддасць усё сваё срэбра i золата. Якраз калi яны падсунулi яму да горла нож, ён заўважыў мяне i папрасiў, каб я хутчэй бег да вас i расказаў пра ўсё, што з iм здарылася. Ён сказаў, каб вы аддалi мне ўсе каштоўнасцi i каб нiчога сабе не пакiдалi, бо iначай яго заб'юць. Гэта трэба зрабiць як мага хутчэй. Таму ён i даў мне свае сямiмiльныя боты - каб я паспяшаўся i каб вы не падумалi, што я выдумляю.
      Кабета вельмi напалохалася i адразу аддала Малому Пальчаню ўсё, што ў яе было. Яна шкадавала людаеда, бо хоць ён i еў маленькiх дзетак, але муж быў вельмi добры. Так Малое Пальчанё завалодаў усiмi людаедавымi багаццямi i вярнуўся дадому, дзе яго ўсе чакалi i сустрэлi з вялiкай радасцю.
      Зрэшты, шмат хто не пагаджаецца з такiм канцом гэтай гiсторыi. Кажуць, што Малое Пальчанё нiколi не абкрадаў людаеда i што напраўду ён толькi i зрабiў, што зняў з яго сямiмiльныя боты, якiя абуваў потым, толькi каб паганяцца за малымi дзецьмi. Людзi запэўнiваюць, што гэта вядома iм з надзейных крынiц i нават ад самога дрывасека, бо яны бывалi ў яго ў хаце, дзе iх частавалi пiтвом ды рознымi стравамi. Яны пераконваюць, што, абуўшы людаедавы боты, Малое Пальчанё пайшоў да караля, бо той вельмi непакоiўся за лёс свайго войска, якое паслаў на бiтву за дзвесце мiль. Кажуць, нiбыта ён паабяцаў каралю, што яшчэ завiдна прынясе звесткi пра войска, калi на тое будзе каралеўская воля. Кароль вельмi ўзрадаваўся i сказаў, што, калi Малое Пальчанё зробiць гэта, яму заплацяць вялiкiя грошы. Таго ж вечара Малое Пальчанё прынёс каралю навiны з фронту, i гэты ўчынак прынёс яму такую вядомасць, што цяпер ён мог зарабляць, колькi хацеў: кароль шчодра плацiў яму за тое, што ён насiў загады ягоным войскам, а незлiчоныя паненкi не скупiлiся на падарункi, каб хутчэй атрымаць вестку ад сваiх каханкаў. I трэба сказаць, што ад жанчын яму даставалася асаблiва багата.