Современная электронная библиотека ModernLib.Net

Нябожчыкава люстра (на белорусском языке)

ModernLib.Net / Детективы / Кристи Агата / Нябожчыкава люстра (на белорусском языке) - Чтение (стр. 1)
Автор: Кристи Агата
Жанр: Детективы

 

 


Кристи Агата
Нябожчыкава люстра (на белорусском языке)

      Агата Крысцi
      Нябожчыкава люстра
      Аповесць
      Пераклад: Павел Марцiновiч
      1
      Кватэра была сучасная. Мэбля ў пакоi таксама была сучасная. Вялiкiя квадратныя крэслы з вострымi кантамi. Сучасны пiсьмовы стол, пастаўлены квадратам насупраць акна. А за сталом сядзеў маленькi пажылы чалавек. Яго галава была, па сутнасцi, адзiная не квадратная рэч у пакоi. Формай яна нагадвала яйцо. Мiстэр Эркюль Пуаро чытаў лiст:
      "Станцыя: Уiмпалi
      Тэлеграма: Гэмбара Св. Яна
      Мiстэру Эркюлю Пуаро
      Гэмбара Клоўз
      Гэмбара Св. Марыi
      Уэстшыр
      Верасень, 24, 1936
      Дарагi сэр,
      Узнiкла справа, якая патрабуе вялiкай далiкатнасцi i такту. Я чуў добрыя водгукi пра вас i вырашыў даверыць гэтую справу вам. Я маю падставы лiчыць, што з'яўляюся ахвярай падману, але па сямейных прычынах не хачу звяртацца ў палiцыю. Я сам раблю пэўныя захады, звязаныя з гэтай справай, але вы павiнны быць гатовыя прыехаць сюды адразу ж, як атрымаеце тэлеграму. Буду вам удзячны, калi вы не адкажаце на гэты лiст. Шчыра ваш,
      Гервазы Шэвенi-Гарэ".
      Бровы мiстэра Эркюля Пуаро павольна ўзнiмалiся ўгору, пакуль амаль не знiклi ў валасах.
      "I хто, уласна кажучы, - спытаўся ён у сябе, - гэты Гервазы Шэвенi-Гарэ?"
      Пуаро падышоў да кнiжнай шафы i ўзяў вялiкую тоўстую кнiгу.
      Ён знайшоў тое, што хацеў, даволi хутка.
      Шэвенi-Гарэ, Сэр Гервазы Фрэнсiс Ксаверы, 1О-ы баранет, роду нададзен тытул у 1694; раней капiтан 17-га ўланскага; нар. 18 траўня 1878; стар. сын сэра Гая Шэвенi-Гарэ, 9-га баранета, памёр у 1911, i лэдзi Клаўдзii Брэзэтан, 2-й дачкi 8-га графа Волiнфорда. Ажанiўся ў 1912, Ванда Элiзабет, стар. дачка палкоўнiка Фрэдэрыка Абасната, гл. спiс асоб, якiя скончылi Iтан. Удзельнiк сусветнай вайны 1914-18. Захапленнi: падарожжы, паляванне на буйную дзiчыну. Адрас: Гэмбара Св. Марыi, Уэстшыр i плошча Лаўндыс, 218, Паўночны Захад I. Клубы: кавалерыйскi, падарожнiкаў.
      Пуаро не дужа задаволена пакiваў галавой. Хвiлiну цi дзве ён быў паглыблены ў свае думкi, потым падышоў да стала, выцягнуў шуфляду i дастаў стосiк вiзiтных картак.
      Яго твар пасвятлеў.
      - А lа bоnnе hеurе!* Якраз тое, што мне трэба! Ён абавязкова будзе там!
      * Ну, з богам! (фр.). (Тут i далей заўвагi перакладчыка.)
      * * *
      Герцагiня сустрэла яго з празмерным захапленнем.
      - Дык вы ўсё-такi змаглi прыйсцi да нас, мiстэр Пуаро! О, як цудоўна!
      - Мне гэта прыемна, мадам, - прамармытаў Пуаро, кланяючыся. Ён спрытна абмiнуў некалькi важных i блiскучых асоб - вядомага дыпламата, такую ж вядомую актрысу i надзвычай вядомага лорда - аматара вясёлага жыцця - i знайшоў нарэшце персону, якую ён i прыйшоў шукаць: мiстэра Сэтазвэйта, аднаго з тых гасцей, пра каго, пералiчваючы прысутных, нязменна пiшуць: "i iншыя". Мiстэр Сэтазвэйт прыязна гаманiў:
      - Дарагая герцагiня... Я заўсёды захапляюся яе гасцiннасцю... Такая асоба, калi вы разумееце, што я маю на ўвазе. Я часта бачыў яе на Корсiцы некалькi гадоў назад...
      У размове мiстэр Сэтазвэйт надзвычай часта ўпамiнаў сваiх тытулаваных знаёмых. Мажлiва, што ён мог часам знаходзiць прыемнасць i ў кампанii з мiстэрам Джоўнсам, Браўнам цi Робiнсанам, але калi i так, то ён не згадваў пра гэта. I ўсё ж апiсаць мiстэра Сэтазвэйта як пустога сноба, i толькi, было б несправядлiва. Ён быў пранiклiвы назiральнiк чалавечай натуры, i калi праўда, што глядач ведае пра гульню найбольш, дык мiстэр Сэтазвэйт ведаў нямала.
      - Ах, дарагi сябар, я вас не бачыў цэлую вечнасць. Я заўсёды адчуваю сябе шчаслiвым, што мне пашанцавала быць побач з вамi, калi вы займалiся справай Варонiнага Гнязда. Пасля таго мне здаецца, што я ў курсе, як кажуць. Дарэчы, я бачыў лэдзi Мэры толькi на тым тыднi. Чароўнае стварэнне - папуры i лаванда!
      Паслухаўшы трохi пра свежыя скандалы - нясцiплыя прыгоды дачкi графа i абуральныя паводзiны вiконта, Пуаро здолеў уставiць у гаворку iмя Гервазы Шэвенi-Гарэ.
      Мiстэр Сэтазвэйт адгукнуўся адразу ж.
      - А, гэта характар, нiчога не скажаш! Апошнi баранет - такая ў яго мянушка.
      - Пардон, я не зусiм разумею.
      Мiстэр Сэтазвэйт памяркоўна растлумачыў чужому чалавеку:
      - Гэта жарт, разумееце - жарт. На самай справе ён не апошнi баранет у Ангельшчыне, але ён такi i ўвасабляе канец эры. Адважны Неразважны Баранет, звар'яцелы баранет сарвi-галава, вельмi папулярны ў раманах мiнулага стагоддзя, чалавек, якi iдзе ў самы неверагодны заклад i выйграе яго.
      Сэтазвэйт пачаў больш падрабязна тлумачыць, што ён мае на ўвазе. У маладыя гады Гервазы Шэвенi-Гарэ плаваў вакол свету на паруснiку. Удзельнiчаў у экспедыцыi на полюс. Выклiкаў рызыканта-пэра на дуэль. Пабiўшыся аб заклад, ён заехаў на сваёй любiмай кабыле па лесвiцы ў дом герцага. Аднойчы выскачыў з ложы на сцэну i вынес з тэатра славутую актрысу на сярэдзiне яе ролi. Анекдотаў пра яго было не злiчыць.
      - Гэта старадаўняя сям'я, - гаварыў далей мiстэр Сэтазвэйт. - Сэр Гай дэ Шэвенi ўдзельнiчаў у першым крыжацкiм паходзе. Цяпер, на жаль, род, здаецца, згасае. Стары Гервазы - апошнi Шэвенi-Гарэ.
      - Ён збяднеў?
      - Нiколькi. Гервазы казачна багаты. Валодае каштоўнай нерухомай маёмасцю радовiшчамi вугалю, i ў дадатак ён, калi быў яшчэ малады, заснаваў шахту ў Перу цi недзе ў iншым месцы ў Паўднёвай Амерыцы, i яна прынесла яму багацце. Незвычайны чалавек. За што нi возьмецца, заўсёды ўдачлiва.
      - Зараз ён пажылы чалавек, вядома?
      - Так, бедны, стары Гервазы. - Мiстэр Сэтазвэйт уздыхнуў, пакiваў галавой. - Большасць людзей сказала б, што ён вар'ят. Гэта праўда, але часткова. Ён вар'ят не ў тым сэнсе, што ў яго няма памяцi або што ў яго галюцынацыi, а ў тым сэнсе, што ён анармальны. Ён заўсёды быў чалавекам вялiкай арыгiнальнасцi.
      - I з гадамi арыгiнальнасць становiцца эксцэнтрычнасцю? - зрабiў здагадку Пуаро.
      - Менавiта. Гэта якраз тое, што здарылася з бедным старым Гервазы.
      - У яго, мажлiва, раздутае ўяўленне пра сваю асобу?
      - Абсалютна. Я думаю, у галаве Гервазы свет заўсёды быў падзелены на дзве часткi: на адной яны, Шэвенi-Гарэ, на другой - усе астатнiя людзi.
      - Гiпербалiзаванае пачуццё сваёй радавiтасцi!
      - Але. Усе Шэвенi-Гарэ фанабэрыстыя, як д'яблы, - законы дыктуюць яны! У Гервазы, апошняга з iх, гэтага аж занадта. Сапраўды, калi яго слухаеш, можна падумаць, што ён, э-э, усявышнi!
      Пуаро павольна i задуменна пакiваў галавою.
      - Так, я падумаў пра гэта. Я атрымаў, разумееце, ад яго лiст. Гэта незвычайны лiст, якi не просiць, а клiча!
      - Каралеўскi загад, - сказаў мiстэр Сэтазвэйт, злёгку хiхiкнуўшы.
      - Менавiта. Гэтаму сэру Гервазы не прыйшло ў галаву, што я, Эркюль Пуаро, салiдны чалавек, у якога так многа спраў! Што надзвычай малаверагодна, каб я адкiнуў усё ўбок i прыбег, як паслухмяны сабака, як нiкчэмны паслугач, якi рады атрымаць хоць якое даручэнне!
      Мiстэр Сэтазвэйт прыкусiў губу, каб схаваць усмешку. Ён мог падумаць, што калi гаварыць пра эгаiзм, дык тут не было вялiкай рознiцы памiж Эркюлем Пуаро i Гервазы Шэвенi-Гарэ.
      Ён прамармытаў:
      - Вядома; а калi справа, якой датычылася гэтая позва, была пiльная?..
      - Не была! - Рукi Пуаро ўзнялiся ў паветра, зрабiўшы выразны жэст. - Я павiнен быў быць у яго пад рукою, вось i ўсё, на выпадак, калi яму спатрэбiцца выклiкаць мяне! Еnfin, jе vous dеmеndе!*
      * Нарэшце, прашу вас! (фр.).
      Рукi зноў красамоўна ўзнялiся ўгору, лепш за словы перадаючы гнеў мiстэра Эркюля Пуаро.
      - Я зразумеў так, - сказаў мiстэр Сэтазвэйт, - што вы адмовiлiся?
      - Я яшчэ не меў магчымасцi, - павольна сказаў Пуаро.
      - Але вы адмовiцеся?
      Новы выраз мiльгануў на твары маленькага чалавека. Яго брыво разгублена тарганулася. Ён адказаў:
      - Як бы гэта сказаць? Адмовiцца - так, гэта была мая першая рэакцыя. Але я не ведаю... Часам ёсць нейкае прадчуванне. Цi не пахне тут рыбай...
      Мiстэр Сэтазвэйт успрыняў гэтыя апошнiя словы сур'ёзна.
      - Вось як? - сказаў ён. - Цiкава...
      - Мне здаецца, - гаварыў далей Эркюль Пуаро, - што чалавек, якога вы намалявалi, можа быць вельмi крыўдлiвы...
      - Крыўдлiвы? - здзiвiўся мiстэр Сэтазвэйт. Гэтае слова было не з тых, якiя ў яго звычайна асацыiравалiсяi з Гервазы Шэвенi-Гарэ. Але ён быў пранiклiвы i кемлiвы чалавек. Ён разважлiва сказаў:
      - Здаецца, я разумею, што вы маеце на ўвазе.
      - Гэта чалавек у латах, так, у латах - у сапраўдных латах! Латы крыжакоў нiшто ў параўнаннi з iмi, з латамi фанабэрыi, гонару, страшэннай самаўпэўненасцi. Гэтыя латы ў пэўным сэнсе абарона: стрэлы, штодзённыя стрэлы жыцця, адлятаюць ад iх. Але тут ёсць i небяспека: чалавек у латах часам можа нават i не ведаць, што яго атакуюць. Ён бачыць запаволена, запаволена чуе, яшчэ павольней адчувае.
      Пуаро памаўчаў, потым спытаўся ўжо iначай:
      - Якая сям'я гэтага сэра Гервазы?
      - Ванда - яго жонка. Яна з Абаснатаў, была вельмi прыгожая дзяўчына. Яна i цяпер прыгожая жанчына. Страшэнна незразумелая, аднак. Адданая Гервазы. У яе, я ведаю, прыхiльнасць да акультных навук. Носiць амулеты i скарабеяў i заяўляе, што яна - пераўвасабленне егiпецкай царыцы... Далей, Рут - прыёмная дачка. У iх няма сваiх дзяцей. Вельмi прывабная дзяўчына ў сучасным стылi. Вось i ўся сям'я. Апрача, вядома, Х'юга Трэнта. Гэта пляменнiк Гервазы. Памела Шэвенi-Гарэ выйшла замуж за Рэгi Трэнта, i Х'юга быў iх адзiнае дзiця. Ён сiрата. Х'юга не можа атрымаць у спадчыну тытул, вядома, але я думаю, што яму пяройдзе ўрэшце большасць грошай Гервазы. Прыгожы хлопец; служыць у коннай гвардыi.
      Пуаро задумлiва пакiваў галавой. Потым спытаўся:
      - Сэра Гервазы засмучае, напэўна, што ў яго няма сына, каб той прыняў яго iмя?
      - Думаю, вельмi моцна засмучае.
      - Iмя роду - ён апантаны гэтым?
      - Але.
      Мiстэр Сэтазвэйт хвiлiну-дзве маўчаў, дужа заiнтрыгаваны. Нарэшце ён адважыўся:
      - Вы бачыце важную прычыну, каб паехаць у Гэмбара Клоўз?
      Пуаро адмоўна паволi пакiваў галавой.
      - Не, - сказаў ён. - З таго, што мне вядома, не вынiкае нiякай прычыны наогул. Але, тым не менш, я мяркую, што паеду.
      2
      Эркюль Пуаро сядзеў у куце вагона першага класа. Цягнiк хутка iшоў па ангельскай сельскай мясцовасцi.
      Задумлiва дастаў ён з кiшэнi акуратна складзеную тэлеграму, разгарнуў яе i прачытаў зноў: "Выязджайце ў чатыры трыццаць з Пэнкраса загадайце кандуктару спынiць экспрэс у Ўмпэлi. Шэвенi-Гарэ".
      Ён згарнуў тэлеграму i паклаў яе назад у кiшэню. Кандуктар быў надзвычай паслужлiвы. Джэнтльмен едзе ў Гэмбара Клоўз? О, так, для гасцей сэра Гервазы Шэвенi-Гарэ цягнiк заўсёды спыняецца каля Ўiмпэлi. "Асаблiвая прывiлея, сэр, я думаю".
      Пасля гэтага кандуктар двойчы заходзiў у вагон, першы раз - запэўнiць падарожнiка, што ўсё будзе зроблена, каб спынiць для яго цягнiк, другi - каб аб'явiць, што цягнiк познiцца на дзесяць хвiлiн.
      Цягнiк павiнен быў прыбыць у 7.50, але было дакладна дзве хвiлiны дзевятай, калi Эркюль Пуаро сышоў на платформу маленькай станцыi i ўсунуў у руку клапатлiваму кандуктару чаканыя паўкроны.
      Свiснуў паравоз, i паўночны экспрэс рушыў далей.
      Да Пуаро падышоў высокi шафёр у цёмна-зялёнай унiформе.
      - Мiстэр Пуаро? У Гэмбара Клоўз?
      Ён падняў акуратненькi сакваяж дэтэктыва i павёў Пуаро са станцыi да вялiкага ролс-ройса. Шафёр патрымаў дзверцы, пакуль Пуаро залез у машыну, потым накрыў яму каленi шыкоўным пледам з футра, i яны паехалi.
      Праехаўшы хвiлiн дзесяць па прасёлках, па палявых дарожках, аўтамабiль павярнуў да шырокай брамы з двума вялiзнымi каменнымi грыфонамi па баках.
      Праз парк яны праехалi да дома. Дзверы дома былi адчыненыя, iмпазантных прапорцый дварэцкi паказаўся на лесвiцы параднага ўвахода.
      - Мiстэр Пуаро? Сюды, сэр.
      Дварэцкi павёў яго па зале i, прайшоўшы да сярэдзiны, адчынiў насцеж дзверы справа.
      - Мiстэр Эркюль Пуаро, - абвясцiў ён.
      У пакоi было некалькi чалавек у вячэрнiх касцюмах, i Пуаро сваiм пiльным зрокам адразу ўбачыў, што яго не чакалi. Вочы ўсiх сутных застылi з непадробным здзiўленнем.
      Потым высокая сiваватая жанчына няўпэўнена падышла да яго.
      Пуаро схiлiўся над яе рукой.
      - Прашу прабачэння, мадам, - сказаў ён. - Баюся, што цягнiк спазнiўся.
      - Нiчога, нiчога, - разгублена сказала лэдзi Шэвенi-Гарэ. Яе вочы ўсё яшчэ пазiралi на яго няўцямна. - Нiчога, нiчога, мiстэр... э-э... я трохi недачула...
      - Эркюль Пуаро.
      Ён вымавiў сваё iмя гучна i выразна.
      Недзе за сабой Пуаро пачуў раптоўны рэзкi ўздых.
      I тут жа ён усвядомiў, што, бясспрэчна, гаспадара ў гэтым пакоi няма. Ён ветлiва сказаў:
      - Вы ведалi, што я прыязджаю, мадам?
      - О, ведала... - Словы яе прагучалi непераканаўча. - Я думаю... Я маю на ўвазе... Я мяркую... Але я гэткая непрактычная, мiстэр Пуаро. Я ўсё забываю... - У яе голасе чулася меланхалiчная задаволенасць гэтым фактам. - Мне шмат пра што гавораць. Мне здаецца, я запамiнаю ўсё, але яно толькi праходзiць праз мой розум i знiкае! Як быццам нiколi i не было!
      I з прывычным выразам, якi гаварыў, што яна нiбыта даўно спазнiлася выканаць пэўны абавязак, гаспадыня паглядзела вакол i цiха сказала:
      - Я думаю, вы ведаеце кожнага.
      Але гэта было зусiм не так, i фраза была звычайнай банальнай формулай, якою лэдзi Шэвенi-Гарэ пазбывалася клопатаў знаёмiць гасцей i напружання, з якiм ёй даводзiлася б прыгадваць iх iмёны.
      З вялiкiм намаганнем яна авалодала сабой у гэтай цяжкаi сiтуацыi i дадала:
      - Мая дачка - Рут.
      Дзяўчына, якая етаяла перад iм, была таксама высокая i цёмная, але зусiм iншага тыпу. Замест дробных, невыразных рысаў лэдзi Шэвенi-Гарэ ў яе быў вытачаны, трохi арлiны нос i выразная, вострая лiнiя падбародка. Чорныя валасы спадалi назад i ўтваралi хвалю маленькiх тугiх кудзеркаў. Яе чысцюткi твар ажно ззяў, трохi за кошт касметыкi. Яна была, так падумаў Эркюль Пуаро, адна з найпрыгажэйшых дзяўчат, якiх ён бачыў.
      Ён зразумеў i тое, што яна не толькi прыгожая, але i разумная i што ёй не бракуе таксама характару i гонару. Словы яна вымаўляла трохi расцягнута, i яму здалося гэта наўмысным.
      - Як прыемна, - сказала яна, - мець госцем мiстэра Эркюля Пуаро! Дзядуля зрабiў нам невялiкi сюрпрыз, я мяркую.
      - Дык вы не ведалi, што я маюся прыехаць? - хутка спытаўся ён.
      - Я нiчога не ведала пра гэта. I змагу ўзяць свой альбом для аўтографаў толькi пасля абеду.
      З залы пачулiся гукi гонга, дварэцкi адчынiў дзверы i абвясцiў:
      - Абед пададзены.
      I амаль перад тым, як было вымаўлена слова "пададзены", здарылася нешта вельмi дзiўнае. Архiрэйская фiгура слугi стала, на адзiн толькi момант, надзвычай здзiўленай чалавечай iстотай...
      Метамарфоза была такая iмгненная, i маска добра натрэнiраванага слугi зноў з'явiлася на твары так хутка, што чалавек, якi не ўмее назiраць, не заўважыў бы нiякай змены. Але Пуаро якраз назiраў. Ён здзiвiўся.
      Дварэцкi ў дзвярах вагаўся. Хоць на твары яго не было нiякага выразу, у постацi адчувалася напружанне.
      Лэдзi Шэвенi-Гарэ сказала няўпэўнена:
      - О, божа, гэта проста незвычайна. Сапраўды, я... Проста не ведаеш, што рабiць.
      Рут звярнулася да Пуаро:
      - Гэтае дзiўнае замяшанне, мiстэр Пуаро, выклiкана тым, што мой бацька ўпершыню, прынамсi, за апошнiя дваццаць гадоў, познiцца на абед.
      - Гэта вельмi нязвычна!.. - усклiкнула лэдзi Шэвенi-Гарэ. - Гервазы нiколi...
      Да яе падышоў пажылы стройны чалавек з вайсковай выпраўкай. Ён шчыра засмяяўся.
      - Добры стары Гервазы! Нарэшце спазнiўся! Даю слова, мы яму папомнiм гэта. Вiдаць, яму не даваўся ў рукi гузiк, калi ён прышпiльваў каўнер да кашулi, як вы думаеце? Альбо, можа, у Гервазы iмунiтэт супраць нашых маленькiх слабасцей?
      Лэдзi Шэвенi-Гарэ сказала цiхiм азадачаным голасам:
      - Але Гервазы нiколi не спазняецца.
      Яно амаль было камiчнае, замяшанне, выклiканае гэтай простай соntrеtеnрs*. I, аднак, Эркюлю Пуаро не было смешна... За гэтым замяшаннем ён адчуў напружанасць - магчыма, нават страх. I яшчэ - здалося дзiўным, што Гервазы Шэвенi-Гарэ не з'явiўся сустрэць госця, якога выклiкаў з такой таямнiчасцю.
      * Тут: затрымка (фр.).
      Тым часам было вiдавочна: узнiкла беспрэцэдэнтная сiтуацыя, калi нiхто не ведае, што рабiць.
      Лэдзi Шэвенi-Гарэ ўрэшце ўзяла iнiцыятыву ў свае рукi, калi гэта магло называцца iнiцыятывай, бо вельмi ж няўпэўнена яна сказала:
      - Снэл, цi твой гаспадар?..
      Яна не скончыла фразу, толькi з чаканнем паглядзела на дварэцкага.
      Снэл прывык да метадаў здабывання iнфармацыi, якiмi карысталася яго панi, бо хутка адказаў на своеасаблiвае пытанне:
      - Сэр Гервазы сышоў унiз у пяць хвiлiн восьмай, мiлэдзi, i адразу пайшоў у свой кабiнет.
      - Вось як... - Яна на нейкi час так i застыла з разяўленым ротам, вочы, здавалася, глядзелi некуды далёка. - Цi не думаеш ты, што ён не чуў гонг?
      - Я думаю, ён абавязкова чуў, мая лэдзi, гонг жа якраз за дзвярыма кабiнета. Я, безумоўна, не ведаў, што сэр Гервазы ўсё яшчэ ў кабiнеце, iнакш я далажыў бы яму, што абед гатовы. Можа, цяпер зрабiць гэта, мiлэдзi?
      Лэдзi Шэвенi-Гарэ ўхапiлася за гэтую прапанову з вiдавочнай палёгкай.
      - О, дзякую, Снэл. Але, зрабi гэта, калi ласка. Абавязкова.
      Калi дварэцкi пакiнуў пакой, яна сказала:
      - Снэл - проста скарб. Я цалкам давяраюся яму. Сама не ведаю, што б я рабiла без Снэла.
      Нехта штосьцi спагадна прамармытаў, згаджаючыся з ёю, але нiхто нiчога не сказаў. Эркюлю Пуаро, а ён назiраў за людзьмi ў пакоi, раптам вельмi выразна падумалася, што яны, усе да аднаго, у напружаннi. Яго вочы хутка бегалi па iх, "класiфiцыруючы" ўсiх у агульных рысах. Два пажылыя мужчыны, адзiн вайсковага выгляду, той, якi толькi што гаварыў, i хударлявы, тонкi, сiвы мужчына са шчыльна сцiснутымi вуснамi. Двое, далей, маладжавыя мужчыны, вельмi розныя па тыпу. Адзiн, з вусамi i выразам стрыманай ганарыстасцi, напэўна, пляменнiк сэра Гервазы, коннагвардзеец. Другога, з прылiзанымi, зачасанымi назад валасамi i даволi банальнай прыгажосцю, ён залiчыў да бясспрэчна нiжэйшага сацыяльнага класа. Была тут i маленькая жанчына сярэднiх гадоў з пенснэ i з разумнымi вачыма, i яшчэ была дзяўчына з агнiста-рыжымi валасамi.
      У дзвярах з'явiўся Снэл. Яго манеры былi дасканалыя, але праз абалонку безаблiчнага дварэцкага праступалi знакi чалавечай устурбаванасцi.
      - Даруйце, мiлэдзi, дзверы ў кабiнет замкнутыя.
      - Замкнутыя?
      Гэта быў мужчынскi голас - малады, iмклiвы, з ноткамi ўзбуджанасцi, голас прыгожага маладога чалавека з прылiзанымi валасамi. Ён спытаўся, iрвучыся наперад:
      - Можна, я пайду i пагляджу?..
      Але Эркюль Пуаро дужа спакойна ўзяў камандаванне на сябе. Ён зрабiў гэта так натуральна, што нiхто не палiчыў дзiўным, што гэты чужы чалавек, якi вось толькi прыехаў, бярэ справу ў свае рукi.
      - Хадземце, - сказаў ён, - у кабiнет.
      I далей, ужо Снэлу:
      - Вядзi нас, калi ласка.
      Снэл паслухаўся. Пуаро, як цень, iшоў за iм, i, як статак авечак, iшлi следам i ўсе астатнiя.
      Снэл вёў iх праз вялiкую залу, паўз вялiзны выгiн лесвiцы, паўз велiзарны высокi стаячы гадзiннiк i паўз нiшу, у якой стаяў гонг, па вузкiм калiдоры, у канцы якога былi дзверы.
      Тут Пуаро апярэдзiў Снэла i асцярожна крануў ручку. Яна павярнулася, але дзверы не адчынiлiся. Пуаро лёгенька пастукаў костачкамi пальцаў па фiлёнзе дзвярэй. Ён стукаў мацней i мацней. Потым раптам стаў на каленi i прынiк вокам да замочнай шчылiны.
      Неўзабаве павольна ўстаў i паглядзеў на ўсiх вакол сябе. Яго твар быў суровы.
      - Джэнтльмены! - сказаў ён. - Гэтыя дзверы трэба зараз жа выламаць!
      Па яго загаду двое маладых людзей, абодва высокiя i дужыя, налеглi на дзверы. Гэта была нялёгкая справа. Дзверы ў Гэмбара Клоўз рабiлi дыхтоўныя.
      Нарэшце, аднак, замок паддаўся, i дзверы з шумам хiстанулiся ўнутр пакоя. Дрэва раскалолася i затрашчала.
      Нейкi момант усе стаялi цiха, стоўпiўшыся на парозе. Усё святло ў пакоi было ўключана. Уздоўж сцяны злева стаяў вялiкi пiсьмовы стол, салiдны выраб з каштоўнага дрэва. У крэсле, не за сталом, а збоку, сутулiўся вялiкi чалавек, яго спiна была якраз насупраць iх. Галава i верх цела навiслi над правым бiлам крэсла, а правая рука бязвольна звiсала. Тут жа ўнiзе на дыване паблiскваў маленькi пiсталет...
      Не было нiякай патрэбы рабiць здагадкi. Усё было зразумела. Сэр Гервазы Шэвенi-Гарэ застрэлiўся.
      3
      Хвiлiну-дзве натоўп у дзвярах стаяў нерухома, у здранцвеннi, пазiраючы на жудасную сцэну. Потым Пуаро ступiў наперад. У гэты ж момант Х'юга Трэнт гучна сказаў:
      - Божа мой, стары застрэлiўся!
      I тут жа за гэтымi словамi пачуўся працяглы страшны стогн лэдзi Шэвенi-Гарэ.
      - О, Гервазы... Гервазы!
      Цераз плячо Пуаро рэзка сказаў:
      - Выведзiце адсюль лэдзi Шэвенi-Гарэ! Яна тут нiчым не дапаможа.
      Пажылы мужчына з вайсковай выпраўкай выканаў загад. Ён сказаў:
      - Хадзем, Ванда. Хадзем, мая дарагая. Ты не можаш зрабiць нiчога. Гэта ўжо адбылося. Хадзем i ты, Рут, глядзi сваю мацi.
      Але Рут Шэвенi-Гарэ працiснулася ў пакой i стала каля Пуаро, калi той схiлiўся над жахлiва абмяклым целам у крэсле - целам чалавека, магутнага, як Геракл, з барадой вiкiнга.
      Яна спыталася нiзкiм напружаным голасам, але надзвычай стрымана i прыглушана:
      - Вы цвёрда ўпэўнены, што ён - мёртвы?
      Пуаро ўзняў вочы.
      На твары дзяўчыны быў адбiтак нейкiх эмоцый - сурова-стрыманых, затоеных, якiя ён не зусiм разумеў. Гэта было не гора - гэта было больш падобна на ўзбуджанасць i страх.
      Маленькая жанчына ў пенснэ мармытала:
      - Твая мацi, мая мiлая... Цi не думаеш ты?..
      Моцным iстэрычным голасам дзяўчына з рыжымi валасамi крыкнула:
      - Дык гэта быў не аўтамабiль i не корак ад шампанскага! Мы чулi стрэл...
      Пуаро павярнуўся i паглядзеў на ўсiх. Ён сказаў:
      - Нехта павiнен звязацца з палiцыяй...
      Рут Шэвенi-Гарэ шалёна крыкнула:
      - Не!
      Пажылы мужчына з тварам юрыста сказаў:
      - Баюся, гэта непазбежна. Ты паклапоцiшся пра гэта, Бароўз? Х'юга...
      - Вы мiстэр Х'юга Трэнт? - звярнуўся Пуаро да высокага маладога чалавека з вусамi. - Было б добра, я думаю, калi б усе, апрача вас i мяне, пакiнулi гэты пакой.
      Зноў яго паўнамоцтвы не былi пастаўлены пад сумненне. Юрыст пагнаў "статак" з пакоя. Пуаро i Х'юга Трэнт засталiся адны.
      Х'юга сказаў, утаропiўшыся ў Пуаро:
      - Паслухайце, хто вы? Я хачу сказаць, я не маю нават уяўлення... Што вы тут робiце?
      Пуаро дастаў з кiшэнi футарал для вiзiтных картак i выбраў сваю картку.
      Х'юга Трэнт сказаў, узiраючыся ў яе:
      - Прыватны дэтэктыў, га? Вядома, я чуў пра вас... Але я па-ранейшаму не разумею, што вы робiце тут?
      - Вы не ведалi, што ваш дзядзька... Ён быў вам дзядзька, праўда?
      Х'юга зiркнуў на мёртвага:
      - Стары? Але, ён быў мой дзядзька.
      - Вы не ведалi, што ён пасылаў па мяне?
      Х'юга адмоўна пакiваў галавой i павольна сказаў:
      - Я нiчога не ведаў пра гэта.
      У яго голасе чулася пачуццё, якое даволi цяжка паддавалася класiфiкацыi. Твар быў драўляны i тупы - выраз, падумаў Пуаро, якi служыць добрай маскай на стрэс.
      Пуаро спакойна сказаў:
      - Мы знаходзiмся ў Вэстшыры, праўда? Я вельмi добра ведаю вашага галоўнага канстэбля, маёра Рыдла.
      Х'юга сказаў:
      - Рыдл жыве прыкладна за мiлю адгэтуль. Ён, вiдаць, сам заедзе сюды.
      - Гэта будзе вельмi дарэчы, - сказаў Пуаро.
      Ён пачаў уважлiва, не спяшаючыся, знаёмiцца з пакоем. Адсунуў убок штору i агледзеў французскiя вокны*, злёгку тузануўшы iх. Яны былi зачыненыя.
      * Французскае акно - на дзве палавiнкi, да падлогi, яно служыць i як дзверы ў сад або на балкон.
      На сцяне за сталом вiсела круглае люстра. Люстра было раструшшчана. Пуаро нагнуўся i падняў нейкi маленькi прадмет.
      - Што гэта? - спытаўся Х'юга Трэнт.
      - Куля.
      - Яна прайшла якраз праз яго галаву i разбiла люстра?
      - Здаецца, што так.
      Пуаро асцярожна паклаў кулю там, дзе знайшоў яе, падышоў да стала. Нейкiя паперы былi ўпарадкаваны, акуратна складзены ў стосы. На блоку прамакальнай паперы ляжаў вырваны аднекуль лiст, упоперак якога вялiкiмi друкаванымi лiтарамi няроўным почыркам было напiсана слова "даруйце".
      Х'юга сказаў:
      - Напiсаў, мабыць, у апошнiя хвiлi перад тым, як... зрабiў гэта.
      Дэтэктыў задумлiва кiўнуў.
      Ён паглядзеў на раструшчанае люстра, потым на мёртвага.
      Бровы Пуаро трохi нахмурылiся, як быццам ад здзiўлення. Ён падышоў да дзвярэй, якiя крыва вiселi з разбiтым замком. У дзвярах, як ён ведаў, не было ключа, - iнакш нельга было б глянуць праз замочную шчылiну. Не было ключа i на падлозе. Пуаро нахiлiўся над мёртвым i абшукаў яго.
      - Так, - сказаў ён. - Ключ у кiшэнi.
      Х'юга выняў партсiгар i запалiў цыгарэту. Ён гаварыў хрыплавата.
      - Здаецца, зразумела, - сказаў ён. - Мой дзядзька ўсё пазачыняў i зачынiўся сам, накрэмзаў гэтае пасланне на кавалачку паперы i потым застрэлiўся.
      Пуаро задумлiва кiўнуў. Х'юга казаў далей:
      - Але да мяне не даходзiць, навошта ён пасылаў па вас. Якая ў яго магла быць справа?
      - Гэта трохi цяжэй растлумачыць. Пакуль мы чакаем, мiстэр Трэнт, уладаў, якiя возьмуць клопат на сябе, магчыма, вы паiнфармуеце мяне, хто такiя ўсе гэтыя людзi, якiх я ўбачыў сёння вечарам, калi прыехаў?
      - Хто яны? - Х'юга адказваў амаль няўцямна. - О, так, вядома. Прабачце. Можа, мы сядзем? - Ён паказаў на канапку ў самым далёкiм ад цела нябожчыка куце пакоя. I гаварыў далей адрывiста: - Так, Ванда - мая цётка, вы ведаеце. I Рут, мая кузiна. Але вы знаёмы з а'бедзвюма. Другая дзяўчына завецца Сьюзен Кардвэл. Яна проста гасцюе тут. I яшчэ палкоўнiк Бэры. Ён стары сябар сям'i. I мiстэр Фобз. Ён таксама стары сябар, апрача таго, ён сямейны юрыст i ўсё такое. Абодва старыя былi закаханыя ў Ванду, калi яна была маладая, i па-ранейшаму круцяцца каля яе, верныя i адданыя. Смешна, але даволi кранальна. Яшчэ тут ёсць Годфры Бараўз, старога - я маю на ўвазе майго дзядзьку сакратар, i мiс Лiнгард, якая дапамагае яму пiсаць гiсторыю Шэвенi-Гарэ. Яна рыхтуе гiстарычны матэрыял тым, хто пiша. Вось, здаецца, i ўся кампанiя.
      Пуаро кiўнуў. Потым сказаў:
      - Як я зразумеў, вы сапраўды чулi стрэл, якiм быў забiты ваш дзядзька?
      - Так, мы чулi. Думалi, гэта быў корак ад шампанскага; прынамсi, я так падумаў. Сьюзен i мiс Лiнгард лiчылi, што гэта была зваротная ўспышка аўтамабiля - дарога зусiм блiзка, ведаеце.
      - Калi гэта было?
      - Ну, прыблiзна ў дзесяць хвiлiн дзевятай. Снэл якраз першы раз ударыў у гонг.
      - I дзе вы былi, калi пачулi яго?
      - У зале. Мы - мы смяялiся наконт гэтага, спрачалiся, разумееце, пра тое, адкуль гэты гук. Я сказаў, што са сталовай, а Сьюзен сказала, што з гасцiнай, а мiс Лiнгард - што грукнула недзе ўгары, а Снэл сказаў - гэта з дарогi, з вулiцы, i даляцеў да нас праз вокны наверсе. А Сьюзен спыталася: "Больш нiякiх тэорый?" А я засмяяўся i сказаў: "Забойствы бываюць заўсёды!" Даволi дурны жарт, як падумаеш.
      Яго твар нервова перасмыкнуўся.
      - Нiкому не прыйшла думка, што гэта, магчыма, застрэлiўся сэр Гервазы?
      - Не, вядома, не.
      - Вы сапраўды не ўяўляеце сабе, чаму ён мог застрэлiцца?
      Х'юга павольна сказаў:
      - О, ну... Я не сказаў бы, што...
      - У вас ёсць здагадка?
      - Але... ёсць... Гэта цяжка растлумачыць. Вядома, я не чакаў, што ён скончыць жыццё самагубствам, але тым не менш я не надта здзiўлены. Бо мой дзядзька быў вар'ят, мiстэр Пуаро. Кожны ведаў пра тое.
      - Гэта здаецца вам дастатковым тлумачэннем?
      - Угу, людзi страляюцца, калi яны трохi звiхнутыя.
      - Надзiва простае тлумачэнне.
      Х'юга ўтаропiўся ў яго.
      Пуаро зноў устаў i пачаў бязмэтна блукаць па пакоi. Пакой быў утульна мэблiраваны, пераважаў цяжкаваты вiктарыянскi стыль. Масiўныя кнiжныя шафы, вялiзныя крэслы з поручнямi i некалькi меншых - сапраўдны чыпендэйл*. Тут не было лiшняй аздобы, але невялiкiя вырабы з бронзы на камiне прыцягнулi ўвагу Пуаро i вiдавочна выклiкалi ў яго захапленне. Ён падымаў iх адзiн за адным, старанна аглядаў кожны i асцярожна ставiў на месца. З аднаго, крайняга злева, ён скалупнуў нешта пазногцем.
      * Стыль ангельскай мэблi XVIII ст.
      - Што гэта? - спытаўся Х'юга без вялiкай цiкавасцi.
      - Нiчога асаблiвага. Маленечкi асколак люстра.
      Х'юга сказаў:
      - Сапраўды неяк дзiўна раструшчана куляй гэтае люстра. Разбiтае люстра азначае нешанцаванне. Бедны стары Гервазы... Я думаю, яму шанцавала залiшне доўга.
      - Ваш дзядзька быў шчаслiвы чалавек?
      Х'юга хiхiкнуў.
      - Дзiва што, яму шанцавала, як у казцы! Усё, да чаго ён нi дакранаўся, ператваралася ў золата! Калi ён ставiў на аўтсайдэра*, той раз-два i ў дамках! Калi ён укладаў грошы ў самую бесперспектыўную шахту, там адразу ж адкрывалася рудная жыла! Яму ўдавалася выблытацца неверагодным шляхам з самага рызыкоўнага, самага безнадзейнага становiшча. Ён ратаваўся нейкiм цудам, нават не раз. Ведаеце, ён быў па-свойму неблагi стары. "Шмат дзе пабыў, шмат чаго пабачыў", - болей, чым хто з яго пакалення.
      * Конь, на якога не робяць ставак на скачках.
      Пуаро запытаўся сяброўскiм тонам:
      - Вы любiлi свайго дзядзьку, мiстэр Трэнт?
      Пытанне гэтае, здалося, трохi збянтэжыла Х'юга Трэнта.
      - Э, так, вядома, - сказаў ён даволi няўпэўнена. - Ведаеце, часам ён быў цяжкаваты. Жыць з iм было вельмi нялёгка, i наогул. На шчасце, я бачыўся з iм не часта.
      - А ён любiў вас?
      - Не так, каб гэта можна было заўважыць. Калi па шчырасцi, ён, хутчэй, цярпеў маё iснаванне.
      - Як гэта было, мiстэр Трэнт?
      - Разумееце, у яго не было свайго сына, i ён вельмi шкадаваў аб гэтым. Дрыжаў над усiм, што датычылася сям'i. Я ўпэўнены, яго калацiла ад думкi, што, калi ён памрэ, скончыцца i род Шэвенi-Гарэ. Яны, ведаеце, вядуць свой пачатак з часоў нарманскiх заваёў, яшчэ адтуль. Стары быў апошнi з iх. Я думаю, гэта была, з яго пункту гледжання, даволi паганая перспектыва.

  • Страницы:
    1, 2, 3, 4, 5