Дзiкi сабака дзiнга, альбо аповесць пра першае каханне (на белорусском языке)

      Аляксандра Iванаўна падумала крышку. Яна зазiрнула кожнаму ў твар i ўбачыла, што гэта жаданне было добрае. Яна прыкрыла вусны рукой - яны насуперак яе волi ўсмiхалiся.
      - Вядома, мы можам, дзецi, - сказала яна. - Я дазваляю вам гэта. Мне здаецца, што Косця згодзен са мной.
      I Косця-важаты, таксама паглядзеўшы кожнаму ў твар, убачыў, што гэта жаданне было агульнае.
      - Хаця я i за пiянерскую дысцыплiну, - сказаў ён, - але ў дадзеным выпадку мы, вядома, можам. Гэта рашэнне агульнае. А калi так, то мы можам усё.
      Тады Коля падазваў да сябе Фiльку i сказаў яму:
      - Калi мы можам усё, то выйдзi адсюль i шапнi на вуха барабаншчыку, што я яго зараз заб'ю.
      Фiлька выйшаў.
      Ён злёгку ўдарыў дзяўчынку па спiне памiж лапаткамi. Але i ад гэтага слабага ўдару яна прысела, ногi яе падагнулiся. Яна перастала стукаць.
      - Чалавек заснуў, - сказаў ёй Фiлька, - а ты грымiш на ўвесь свет. Няўжо ты не маеш нiякага сумлення? Хоць самага маленькага, якое павiнна быць у цябе па твайму малому росту?
      I ўсе пайшлi, нягучна пакрочыўшы адзiн за адным, а за iмi iшла дзяўчынка з барабанам, падняўшы палачкi ўгару.
      XIX
      Дзецi не разбудзiлi Таню. Яна прачнулася ў цiшынi i пайшла сама, i румянае ад захаду паветра праводзiла яе да самага дому. Яно асвяжыла ёй грудзi, галаву, плечы, але сумленне ныла болем.
      Як раскажа яна пра ўсё гэта мацi, як зможа яе засмуцiць?
      Але дома, акрамя старой, яна зноў нiкога не застала.
      Яна не папрасiла гарбаты ў старой, нiчога не з'ела i, не здымаючы вопраткi i абутку, легла ў ложак, хоць мацi заўжды забараняла ёй гэта рабiць.
      "Няхай, - рашыла Таня. - I што я зрабiла благога - хто вiнаваты, што ўсё так выйшла, што няма ў мяне нi сясцёр, нi братоў, што я чакаю зараз невядомую кару, што бабуля старая i ў цэлым доме няма каму слова вымавiць? Што заўсёды адна, што заўсёды сама? Хто ў гэтым вiнаваты? Цi не мацi? Чамусьцi ж пакiнуў яе бацька i пайшоў. Чаму?"
      Таня ляжала доўга, не запальваючы агню, пакуль накiраваны ў змрок позiрк яе не стамiўся i вейкi не пагасiлi яго.
      Таня нiбыта не драмала, гатовая чуйна ўстаць на матчын голас цi на водгук яе крокаў.
      Аднак яна не пачула iх.
      Мацi патрэсла яе за плячо. Таня прачнулася. Агонь яшчэ гарэў, але сон не адышоў ад яе, i сярод смутных вобразаў i пачуццяў, якiя агарнулi яе ў сне, пабачыла яна схiлены над сабой твар мацi. Ён быў таксама смутны, нiбы цень накрываў яго, i выказваў ён такое ж смутнае хваляванне i незадаволенасць, а позiрк стаяў нерухома на адным месцы. I раптам Танi падалося, нiбы матчына рука падымаецца над ёй для ўдару.
      Яна ўскрыкнула i села.
      Мацi толькi хмурылася.
      - Чаму ты спiш апранутая? - сказала яна. - Устань, я ж прасiла цябе гэтага не рабiць.
      Але не пра адзенне думала мацi - Таня бачыла гэта...
      - Устань, - паўтарыла мацi, - i выпi гарбаты. Я толькi што была ў дырэктара школы. Мяне выклiкалi. Уставай жа, мне трэба з табой пагутарыць.
      А Таня не зварухнулася, не ўстала.
      Яна сядзела, учапiўшыся за край драўлянага ложка, i мацi апусцiлася побач з ёй на пасцель.
      Яна ледзь дакранулася да Танi. Але i ў гэтым лёгкiм дотыку яна адчула ўсё засмучэнне мацi.
      - Як жа гэта ўсё ў цябе атрымалася? - запытала мацi.
      - Гэта няпраўда, - адказала Таня. - Няўжо ты паверыла?
      I голас Танi быў прыглушаны, быў затуманены яе доўгiм маўчаннем. Яна сёння не сказала i двух дзесяткаў слоў.
      - Я не паверыла - нiхто не паверыў, акрамя Арыстарха Арыстархавiча. Ён патрабаваў нават, каб цябе выключылi.
      - Чаму? - глуха спыталася Таня.
      - Ён смешна гаварыў пра гэта, - сказала мацi. - Таму, гаварыў ён, што ты засмечваеш дзiцячыя кадры. Так, ён вельмi смешна гаварыў пра гэта, - паўтарыла мацi i сама ўсмiхнулася крыху.
      А Таня зусiм не ўсмiхалася.
      Мацi гаварыла:
      - Але ў цябе шмат сяброў - гэтым я задаволена, i Аляксандра Iванаўна твой друг, i дырэктар у вас добры i разумны чалавек, хаця ён i злаваў на твайго бацьку.
      - Хiба i тата быў там? - спытала Таня спалохана.
      - Так.
      Мацi прыкрыла вочы, твар яе нiбы асунуўся за гэты вечар.
      - Але не гэтая гiсторыя з газетай засмучае мяне, Таня, - сказала яна нягучна, - а ты; ты нiчога не расказваеш. Я пра ўсё даведваюся збоку: пра Колю, пра твае дзiўныя паводзiны, за якiя дзецi празвалi цябе дзiкiм сабакам дзiнга. А дома ты цяпер заўсёды маўчыш. Няўжо ты палохаешся мяне, цi не паважаеш, цi не любiш? Адкажы мне.
      Таня павяла галавой. Ёй цяжка было гаварыць.
      - Я заўсёды адна, я заўсёды сама, - нячутна сказала Таня. I дадала цiшэй: - Чаму бацька пайшоў ад нас? Хто вiнаваты ў гэтым, адкажы мне.
      Цяпер мацi маўчала хвiлiну, дзве, а можа, i болей. I Таня нi разу не глянула ёй у твар: не хапiла адвагi гэта зрабiць.
      Але тут яна пачула роўны i спакойны голас мацi. Нiводзiн гук не дрыжаў у яе вуснах.
      - Таня, - сказала мацi, - людзi жывуць разам, калi кахаюць адзiн аднаго, а калi не кахаюць, яны не жывуць разам - яны разыходзяцца. Чалавек вольны заўсёды. Гэта наш закон на ўсе часы.
      Тады Таня рашылася глянуць на мацi, спачатку асцярожна, знiзу ўгору, павярнуўшы шыю, як маленькая птушка, якая, перад тым як узняцца з галiны, шукае, цi няма ў небе небяспекi.
      Мацi сядзела нерухома, высока ўзняўшы галаву. Але твар яе выказваў пакуту, нiбыта нехта катаваў яе доўга словамi цi жалезам - усё роўна, але толькi страшэнным катаваннем.
      "Хто гэта зрабiў?" - падумала Таня з болем, уважна ўглядаючыся ў твар мацi.
      А з гэтага бледнага твару глядзелi на яе самыя чароўныя ў свеце вочы вочы яе мацi, вiльготныя да краёў; вiльгаць ззяла на зрэнках, i пад вейкамi, i ў кутках яе цёмных вачэй.
      - Цi не паехаць нам лепей, Таня? - сказала мацi.
      Таня схапiлася за грудзi.
      - Мама, - крыкнула яна са здзiўленнем i глыбокiм шкадаваннем, - ты кахаеш яго да гэтага часу!
      Яна абхапiла рукой галаву мацi, гарачай шчакой прытулiлася да яе валасоў, абдаўшы iх сваiм дзiцячым дыханнем.
      - Мама, не слухай мяне, не слухай, родная! Я больш нiчога не разумею. Усё круцiцца перада мной.
      I ў гэтую хвiлiну здалося Танi, што ўвесь свет на самай справе круцiцца над яе галавой. Ён здаўся ёй дзiўным, як той незразумелы шар, пра якi спявае ў сваёй песнi юны Максiм:
      Крутится, вертится шар голубой,
      Крутится, вертится над головой,
      то матавы, як вячэрнi туман за акном, то блакiтны i блiскучы, як родная рака, асветленая сонцам з ранiцы, як сад i поле, якiя яна бачыла ў сне.
      Крутится, вертится - хочет упасть...
      - Мама, не трэба ехаць нiкуды, - шаптала Таня, плачучы разам з мацi.
      XX
      - Бываюць розныя вiды кахання, - сказала тоўстая дзяўчынка Жэня.
      Яна сядзела ў сваiм пакоi з Таняй ля акна перад вялiкiм акварыумам са свежай вадой.
      Яны больш не былi ворагамi. I абедзве дзяўчынкi глядзелi скрозь шкло на ваду i вулiцу, дзе за акном даўно ўжо была вясна.
      Маленькiя палонныя рыбкi хвастамi раздраблялi вялiзнае сонца, што вольна плыло мiма, i на тонкiх промнях, як на канатах незвычайныя танцоркi, танцавалi над плотам пылiнкi. Стары меднiк крычаў на скрыжаваннi, стукаў па жалезнай рэйцы, i Танi здавалася, што ён разам са сваiм жалезам прынёс у горад вясну.
      - А ты кахала калi-небудзь? - спытала Таня.
      - Кахала, - адказала Жэня, - толькi гэта было даўно, яшчэ ў трэцiм класе.
      - Але як ты даведалася пра гэта?
      - Вельмi проста. Ён спытае, бывала: "Жэня, пакажы мне задачу". А я ведаю, што паказваць нельга. "Не буду", - кажу сабе. Але ён скажа: "Жэня, я болей не буду дражнiцца". Ну, i пакажаш. Нiчога са сваiм сэрцам зрабiць не магла. А цяпер мiнула. Пабачыла, што дрэнна вучыцца пачала, i кiнула. Рашыла - хопiць!
      - Але як жа ты гэта зрабiла? - з цiкавасцю запытала Таня.
      - Вельмi проста! Перастала глядзець на яго. Не гляджу, не гляджу - i забуду.
      Таня разагнула спiну, але не перастала глядзець на шкло i на ваду, пасля без усмешкi спынiла ўважлiвы позiрк на сяброўцы. Усёй душой пазайздросцiла яна яе круглым шчакам, яе цвярозай галаве, напоўненай такiмi дзiвоснымi думкамi, i ўздыхнула. Яна цiха свiснула.
      - Не свiшчы, - сказала Жэня, - гэта прыносiць няшчасце ў дом.
      I Таня затрымала дыханне ў гэтым доме, дзе зiмой зацвiталi царскiя кучары i сярод тонкiх водарасцяў жылi залатыя рыбы.
      Абедзве яны памаўчалi.
      - Так, гэта праўда, - сказала Таня, - бываюць розныя вiды кахання, - i нечакана пайшла, не прамовiўшы больш нi слова.
      А стары меднiк усё крычаў на скрыжаваннi, бразгаў жалезам, i за акном стаяла вясна.
      У гайку за домам Танi таксама стаяла вясна, тая ж самая. Яна падняла траву ля падножжа каменных бярозак, свежым мохам абагрэла карэнне сiнiх пiхтаў. I пiхты пакiвалi сваiмi густымi, цяжкiмi галiнамi, навяваючы самi на сябе цёплы вецер.
      Таня паклiкала Фiльку. Ён адказаў ёй з дрэва, матляючы босымi нагамi. Сваiм вострым, як шыла, нажом вастрыў ён аловак, а на каленях ляжалi сшыткi i кнiгi - цяжкi для хлопчыка груз, ад якога гнулася не толькi яго галава, але i хiсталiся нiбыта вяршалiны дрэў, увесь лес навокал хадзiў ходырам.
      Ён вучыўся старанна.
      I Таня з таго страшнага дня на рацэ не пакiдала яго. Яны займалiся разам, i яе вострая памяць прыходзiла на дапамогу iм абаiм.
      Таня ўчапiлася за тоўсты сук, падскочыла i таксама залезла на дрэва.
      Гэта была даурская бяроза, амаль без лiсця, што парасла крыва над зямлёй. Так зручна было сядзець на ёй побач!
      - Заўтра апошнi экзамен, - сказаў з папрокам Фiлька, - а ты пайшла на цэлую гадзiну. Сама ўсё ведаеш, а другi чалавек няхай прападае. I ён прападзе. Я даю табе слова. I, можа стацца, каб ён не прапаў, яму трэба вучыцца, - з горыччу заўважыў Фiлька, - а цябе, калi патрэбна, няма.
      - Фiлька, - сказала Таня яму, - ты мог бы i адзiн вывучыць гэтую тэарэму за гадзiну, пакуль я хадзiла да Жэнi.
      - А што ты скажаш, - з сумам запярэчыў Фiлька, - калi я яе вучу, вучу, а яна коцiцца ад мяне, як на колах?
      - Тады пачнём хутчэй.
      Таня, выцягнуўшы руку, узяла ў Фiлькi свой сшытак.
      - Калi дзве акружнасцi маюць агульную кропку... - сказала яна, гледзячы на кiпеўшае ад ветру лiсце.
      Але Фiлька ўсё вастрыў i вастрыў аловак, i паляўнiчы нож яго ззяў на сонцы, як крыло ляснога голуба.
      - Не, пачакай, - сказаў ён, - ты скажы мне спачатку праўду. На самай справе ты сёння на свiтаннi пойдзеш з Колем на мыс?
      - Я сказала табе праўду.
      - I дзеля гэтага ты надзела сваю святочную сукенку i лазiш па дрэвах i не шкадуеш яе?
      - Так.
      - А калi Коля спалохаецца i не прыйдзе на мыс?
      - Ён прыйдзе, - сказала Таня, не адрываючы вачэй ад лiсця.
      - А калi бацька даведаецца?
      - Не даведаецца.
      - Ты не баiшся хiба, што хто-небудзь раскажа яму?
      Таня пацiснула плячыма:
      - Апроч цябе, нiхто не ведае. А ты ж не скажаш?
      Але ўсё ж яна зiрнула на Фiльку з падазрэннем: цi не смяецца ён.
      Але нiколi ў жыццi Фiлька не быў такi сур'ёзны.
      - Я ведаю тую мясцiну, - задуменна сказаў ён. - Там на зары пасуцца фазаны. Добра iх страляць ранiцай... Але ты не хадзi. Я цябе, як дзяўчынку, прашу.
      - Не, я пайду, - адказала Таня.
      I па голасу яе Фiлька зразумеў, што i Танi ўласцiва ўпартасць.
      Усё, што ён мог спытаць, ён спытаў; усё, што ён мог сказаць, то сказаў. Што яшчэ заставалася рабiць?
      Ён моўчкi паглядзеў на Таню. Сонечнае святло гарэла на яе твары, на руках, на лёгкай прыгожай сукенцы, якую яна не баялася папсаваць.
      I ён падумаў:
      "Дарэмна, аднак, я пра ўсё гэта пытаўся. Яна нiчога не баiцца".
      I ў тую ж хвiлiну ён заўважыў у вачах Танi незвычайны страх, якога раней нiколi не заўважаў нi ў позiрку, нi на твары.
      Ён адсунуўся з мiжвольным спалохам:
      - Што з табой?
      - Вусень!.. - крыкнула Таня.
      Яна адцягнула плацце на шыi, моцна сцiснуўшы яго ў вузельчык, i з жахам паўтарыла некалькi разоў:
      - Вусень! Вусень! Вось ён тут! Брыдка! Рэж хутчэй!
      Самую малую долю секунды Фiлька вагаўся, гледзячы на свой нож, якiм здабываў мурашкавы сок, i рэзаў серу, i рабiў столькi прыемных для Танi рэчаў.
      I раптам, узмахнуўшы iм, адхапiў вялiкi кавалак Танiнай сукенкi.
      Нiчога не адчуваючы, акрамя страху i брыдкасцi, Таня ў першы момант усё яшчэ сцiскала ў руцэ адрэзаны кавалак тканiны, потым павольна разгарнула яго. Замест страшнага вусеня на яе руцэ ляжаў звычайны сучок.
      Страх на Танiным твары змянiўся неўразуменнем, неўразуменне - адчаем, калi яна ўбачыла на сваёй сукенцы вялiзную дзiрку. Яна пляснула рукамi:
      - У чым я цяпер пайду! Навошта ты гэта зрабiў, Фiлька?
      - Знарок, - сказаў ён, - хаця ты сама мяне прасiла. Але, можа, ты цяпер не пойдзеш на мыс?
      - Усё роўна я пайду. Я пайду, я пайду! - закрычала Таня i, саскочыўшы на зямлю, знiкла, патанула за дрэвамi.
      I Фiлька не паспеў заўважыць, як знiкла яна мiж чорных i белых бяроз.
      Нiбы вiхор памчаў ад Фiлькi друга.
      Ён застаўся на дрэве адзiн. Геаметрыя, што ляжала ў яго на каленях, упала на траву. Паласаты бурундук, самы цiкаўны з усiх жывучых у гэтым гаi пад каранямi даурскай бярозы, падышоў да кнiгi i спынiўся перад ёй. У пярэднiх лапах ён трымаў арэх, якi нёс у сваю норку.
      Фiлька сярдзiта запусцiў у бурундука нажом. I востры нож уткнуўся ў зямлю перад самай пысай звярка.
      Бурундук кiнуў арэх i таксама знiк.
      А Фiлька павольна споўз з дрэва. Ён падняў арэх паклаў яго на далонь i ўзважыў - арэх быў поўны. Фiлька некаторы час глядзеў на яго не рухаючыся, увесь час думаючы пра Таню, i потым, вырашыўшы, што ўсё-такi кожны арэх павiнен быць з'едзены, гучна разгрыз яго.
      XXI
      Ноччу горад спаў. I хаця кожны далёкi гук ноччу здаецца блiзкiм, не было чаго слухаць у немаце горада.
      Толькi Таня iшла i iшла.
      Аднойчы яна хадзiла ўжо гэткай парой i па гэтай дарозе. Але тады побач iшоў Фiлька, ён нёс яе вуды на плячы. Абое яны трохi дрыжалi ад холаду, таму што была восень i на свiтаннi лiсты зрывалiся i даганялi вецер, не датыкаючыся да зямлi. I зоркi гарэлi тады толькi на самым краi небасхiлу. А цяпер яны не пакiдалi неба, чакаючы зару, каб знiкнуць з яго.
      А пакуль яны гарэлi ў цiшынi, Таня ўсё iшла пры iх святле, накiроўваючыся да лясiстага мыса.
      Яна ўвайшла ў лес i выбрала сабе шырокую сцяжынку, дзе было святлей, чым пад дрэвамi. Доўгiя каранi i ценi ляжалi ў яе на дарозе. Але ёй не было страшна. Толькi вiльготныя лiсты вольхi палохалi яе зрэдку, чапляючыся за твар. Яна адхiляла iх рукой. Яна была ў задуменнi.
      Яна думала: што рабiць, калi Коля скажа ёй аб каханнi? Што рабiць? Учора ён прыйшоў да яе i сказаў: "Прыходзь. Я прашу цябе, прыходзь дзеля мяне. Я не бачыў яшчэ сапраўднага свiтання ў лесе. Прыходзь".
      I вось праз iмгненне яна прыйдзе.
      Што рабiць? Што рабiць наогул, калi табе гавораць пра каханне, а ў цябе ёсць толькi мацi, для якой ты ў жыццi адна, i няма ў яе нiкога болей?
      Яна злёгку дрыжала, думаючы пра гэта, i хуталася ў доктарскi халат сваёй мацi, якi надзела крадком.
      А лес iшоў усё далей i далей, ведучы яе па сваiх сцяжынках да мыса, дзе былi рассеяны вялiзныя камянi.
      Коля выбраў сабе месца сярод iх. Ён сядзеў i чакаў, гледзячы ў бок лесу. А пад патухлымi зорамi ўжо бялеў пясок i, быццам пад дажджом, блiшчала каменне.
      Таня з'явiлася перад iм раптоўна. Ён не пазнаў яе ў белым халаце i кiнуўся прэч ад яе. Таня клiкнула яго. Ён азваўся. Але бянтэжлiвасць яго прайшла не адразу.
      Час цягнуўся павольна. Яны моўчкi iшлi назад да ўзлеску, дзе, быццам верацёны, ахутаныя пражай, стаялi ў дыме востраканечныя елкi.
      Яны выбралi лiстоўнiцу з шырокiмi галiнамi i спынiлiся пад ёй.
      - Навошта ты надзела гэты халат? - запытаў Коля.
      Таня адказала:
      - У мяне цяпер няма той прыгожай сукенкi, якая так падабалася табе.
      - Нашто ты гаворыш пра сваю прыгожую сукенку, я яе зусiм не памятаю. Я думаю толькi пра цябе.
      - Заўсёды? - спытала Таня.
      - Заўсёды. Нават тады, калi я цябе не бачу. Вось што для мяне дзiўна.
      - Так, гэта дзiўна, - сказала яна.
      Потым яны прыселi ля падножжа лiстоўнiцы i прыслухоўвалiся да трэску галiн над галавой. Гэта прачыналiся птушкi ў сваiх сховiшчах. Над вяршалiнай суседняй елкi замахала крыламi арэхаўка i паляцела, пакiнуўшы за сабой у цёмным паветры цьмяны след.
      - Гэта вельмi дзiўна, - паўтарыла Таня, сочачы за яе палётам. - Вось яна правяла мiж галiн, тут, на елцы, доўгую ноч. А цяпер на зары паляцела... Але гэта добра. Значыць, ты будзеш думаць пра мяне заўсёды i тады, калi мяне тут не будзе? Хутка я паеду.
      Коля цiхенька ўскрыкнуў. Ён не пасаромеўся крыкнуць, пачуўшы гэтыя словы, якiя за адну секунду перавярнулi яго душу.
      Таня ж, наколькi хапала сiлы, старалася стрымаць свой голас.
      - Хiба ты хочаш паехаць адсюль? - спытаў ён.
      - Так, я вырашыла. Няхай бацька застаецца з табой i цёткай Надзяй - яна ж таксама добрая, ён яе любiць. Але я нiколi не пакiну маму. Нам трэба паехаць адсюль.
      - Але чаму, скажы мне? Цi ты ненавiдзiш мяне, як раней?
      - Нiколi не кажы мне пра гэта, - глуха сказала Таня. - Што было са мной спачатку, я не ведаю. Але я так баялася, калi вы прыехалi да нас. Гэта ж быў мой бацька, а не твой. I, вiдаць, таму я была несправядлiвая да цябе. Я ненавiдзела i баялася. Але цяпер я хачу, каб ты быў шчаслiвы, Коля...
      - Не, не! - у хваляваннi закрычаў ён, перабiваючы яе. - Я хачу, каб i ты была шчаслiвая, i твая мацi, i бацька, i цётка Надзя. Я хачу, каб былi шчаслiвымi ўсе. Хiба нельга так зрабiць?
      - Можа быць, можна, - у роздуме адказала Таня, - не ведаю.
      I яна змоўкла, думаючы пра сваё ўласнае шчасце, i пра шчасце бацькi, i пра мацi.
      Яна сядзела цiха, прыцiснуўшыся спiной да цёмнага ствала шырокай лiстоўнiцы, нiбыта ёй хацелася абаперцiся на нешта непарушнае, больш надзейнае, чым яе няясныя думкi, што смутна плылi ў яе галаве.
      Але i лiстоўнiца ледзь калыхалася пад сiлай ранiшняга ветру. Ён iшоў ад кары па вяршалiнах, гойдаючы iх.
      Свiтанак кацiўся за iм, як прыбой, б'ючыся ў стромую сцяну лесу.
      А ў небе над ракой не было ўжо нiводнай зоркi.
      - I мне б хацелася, каб усе былi шчаслiвыя, - сказала Таня, неадступна гледзячы ўдалячынь, на раку, дзе ў гэты час паднялося i ўздрыгнула сонца. - I вось я прыйшла да цябе. I цяпер пайду. Бывай, сонца ўзышло.
      I Таня паднялася з травы, павярнулася спiной да ракi i пайшла па лесе, не разбiраючы дарогi.
      Коля дагнаў яе на сцяжынцы, дзе ўбаку мiж ялiн стаялi кедры.
      - Таня, не iдзi! - крыкнуў ён. - Хiба сказала ты мне ўсё? Няўжо гэта ўсё?
      - Вядома, усё, - адказала яна са здзiўленнем. - А хiба яшчэ што-небудзь трэба табе, Коля?
      Ён не асмелiўся зiрнуць на яе пяшчотна: ён баяўся пачырванець i апусцiў вочы.
      Яна ж працягвала глядзець у яго твар з мiлай i рахманай увагай.
      Тады ён нахiлiўся i наблiзiў свае вусны да яе шчакi.
      Яна не адсунулася ад яго.
      Было цiха з усiх бакоў.
      I ў тое ж iмгненне два гучныя стрэлы прайшлiся ў цiшынi па лесе. Потым у гарах быў водгук.
      Невысокi кедр узмахнуў галiнамi, i вялiзны фазан у зялёных i залатых пёрках упаў да ног дзяцей.
      Яны спалохана разбеглiся.
      А фазан пачаў бiцца ў траве i сцiх. I другi фазан з белымi вушамi, праляцеўшы трохi наўскось, зiгзагамi, мёртвы прыпаў да зямлi каля Танi.
      З-за тоўстых елак выйшаў на сцяжынку бацька. А за iм з'явiўся Фiлька.
      У абаiх былi ружжы ў руках, i блакiтны дымок курыўся над iх галовамi мiж дрэў.
      - Цудоўна! - сказаў бацька.
      Таня кiнулася да бацькi.
      Ён нiбы зусiм не быў здзiўлены, убачыўшы яе ў лесе.
      Ён ласкава ўзяў яе пад руку i сказаў:
      - Дзецi, пара вам дадому. Сёння апошнi экзамен.
      Фiлька ж падабраў цяжкiх птушак, разам з ружжом закiнуў iх за спiну, спынiўся побач з Колем.
      - А мы, брат, тут палявалi, - сказаў ён. - Шмат фазанаў пасецца ранiцай на мысе.
      Коля дрыжаў усiм целам. Фiлька зняў сваю куртку i накiнуў яму на плечы. Ён узяў яго таксама пад руку.
      Але сцяжынка была вузкая для дваiх. I яны пайшлi адзiн за адным, а Таня з бацькам наперадзе.
      Яна прыцiскалася да яго ўсё шчыльней, каб плячом не збiваць расу з дрэў.
      Зрэдку яна падымала вочы i глядзела яму ў твар. А ён ступаў па сцяжынцы прама, не баючыся расы i стукаючы абцасамi па каранях. Ён не круцiўся, не кружыўся па лесе. Ён быў просты. Ён усмiхаўся i трымаў яе моцна.
      - Як ты падобна на сваю мацi ў гэтым белым халаце! - сказаў ён.
      А Таня раптам падняла руку бацькi, паклала сабе на плячо так, як яна ляжала ў першы дзень iх сустрэчы. Потым пагладзiла яе, пацалавала першы раз.
      - Тата, - сказала яна, - мiлы мой тата, даруй мне. Я на цябе раней сердавала, але цяпер разумею ўсё. Нiхто не вiнаваты: нi я, нi ты, нi мама. Нiхто! Але ж многа, вельмi шмат ёсць на свеце людзей, вартых любвi. Праўда?
      - Праўда, - сказаў ён.
      - Цi даруеш ты мне калi-небудзь маю злосць? Я болей не буду сердаваць. А ты, - цiха спытала Таня, - не сярдуеш на мяне, што я была тут у лесе разам з Колем?
      - Не, мiлая Таня. Я ж таксама знаю: добра ў лесе на свiтаннi!
      XXII
      Вясна скончылася. Абмялела ля берагоў рака, выступiлi камянi, i яшчэ да паўдня награваўся на беразе пясок.
      Бляск над вадой зрабiўся вастрэй, драбней. Летняя спёка ўдарала цяпер прама ў горы, i па гарачых токах паветра падымалiся павольна ў вышыню арлы. Толькi з мора далятаў часам чысты вецер i доўга шумеў у лясах.
      Таня апошнi раз абыходзiла бераг, развiтваючыся з усiмi. Яна iшла па пяску, побач са сваiм ценем, i рака бегла ля самых яе ног - як сябра, праводзiла Таню ў дарогу.
      Доўгая пясчаная каса загарадзiла iм абедзвюм дарогу.
      Таня спынiлася. На гэтай касе ранiцай яна любiла купацца з Фiлькам. Дзе ён цяпер? Цэлую ранiцу яна дарэмна шукае яго ўсюды. Ён уцёк, не хочучы развiтацца з ёю. Нi тут, нi там не можа яна яго знайсцi.
      Цi не сама яна вiнавата?
      Як часта за гэты год, такi багаты для Танi падзеямi, забывалася яна на свайго друга, якога абяцала калiсьцi нi на кога не мяняць! Ён жа нiколi яе не забываў, заўсёды памяркоўны ў дружбе.
      I цяпер, пакiдаючы дарагiя мясцiны, Таня думала пра яго з удзячнасцю, упарта шукала.
      - Фiлька! Фiлька! - крыкнула яна гучна двойчы.
      I вецер аднёс яе голас на самы край касы. I там, з-за пясчанай грады, раптам падняўся Фiлька i стаў на каленi ля вады.
      Таня падбегла да яго, пагружаючы свае ногi ў пясок.
      - Фiлька, - сказала яна з дакорам, - мацi мяне чакае на прыстанi, а я шукаю цябе з самай ранiцы. Што ты робiш тут на касе?
      - Так, нiчога, мала-мала, - адказаў Фiлька. - Мала-мала ляжу.
      Словы яго былi цiхiя, вочы ледзь прыадкрытыя. I Таня пасмяялася з яго журботнага выгляду.
      - Мала-мала, - са смехам паўтарыла яна i раптам змоўкла.
      Ён быў без майкi. I плечы яго, аблiтыя сонцам, ззялi, як камянi, а на грудзях, цёмных ад загару, вызначалiся светлыя лiтары, выведзеныя па-майстэрску.
      Яна прачытала: ТАНЯ.
      Фiлька сарамлiва закрыў гэтае iмя рукой i адступiў на некалькi крокаў. Ён адступiў бы вельмi далёка, зусiм пайшоў бы ў горы, але ззаду сцерагла яго рака. А Таня ўсё iшла за iм, крок за крокам.
      - Пачакай жа, Фiлька! - гаварыла яна.
      I ён не пайшоў далей.
      "Няхай, - рашыў ён, - няхай пабачаць гэта ўсе людзi, раз так лёгка пакiдаюць яны адзiн аднаго".
      Але Таня глядзела не на яго. Яна зiрнула на сонца на бляск, рассеяны ў паветры над гарамi, i павярнула пустыя рукi Фiлькi да сябе.
      Яна была здзiўлена.
      - Як жа ты гэта зрабiў? - спытала яна.
      I ў адказ Фiлька моўчкi нагнуўся да зямлi i дастаў з-пад кучы адзення, складзенага iм на пяску, чатыры лiтары, выразаныя iм з белай паперы. Ён паклаў iх на грудзi i сказаў:
      - Я кожную ранiцу прыходжу сюды i даю сонцу пячы свае грудзi, каб iмя тваё засталося светлым. Але прашу цябе, не смейся болей з мяне.
      Ён паклаў сваю далонь на горла, што было ў яго знакам найвялiкшага смутку. I Таня зразумела, што лепш ёй цяпер не смяяцца.
      Яна з новай для яе ласкай зiрнула яму ў вочы i цiхенька дакранулася пальцам да яго скуры.
      - Якi ж ты маленькi, Фiлька! Ты дзiця. Гэта ж усё адгарыць i знiкне, як толькi надыдзе зiма i ты надзенеш кашулю.
      Фiлька нахмурыў твар, здзiўлена абвёў вачыма наўкола - i гарачы пясок i раку, што зiхацела мiж гор падобна залатой далiне. Разгубленасць яго была вялiкая. Ён забыў пра зiму, ён зусiм не думаў пра яе, калi палiў сваё цела пад сонцам.
      "Дурань, дурань!"
      Ён гатовы быў махнуць на сябе рукой.
      - Але сонца такое дужае, - сказаў ён усё ж упарта. - Няўжо ўсякi след знiкне? Можа, што-небудзь i застанецца, Таня? Падумай.
      I Таня, падумаўшы нядоўга, згадзiлася з iм.
      - Цудоўна, - сказала яна. - Што-небудзь павiнна застацца, усё не можа мiнуцца. Iнакш куды ж... - спыталася яна са слязьмi, - куды ж падзенецца наша верная дружба навекi?..
      Дзецi абнялi адзiн аднаго.
      Цёплае паветра абдало iх твары. Адзiнокiя птушкi глядзелi на iх з вышынi.
      Скончылася маленства! Як гэта здарылася? I хто б мог iм пра гэта сказаць? Нi пясок, нi лес, нi камянi, якiя былi з iмi заўсёды.
      Толькi родная рака iх бегла ўсё далей да ўсходу, струменiлася памiж цёмных гор. I там, у непрагляднай далечы, паўставала перад iмi iншая, чарадзейная краiна, распасцiраўся светлы край.
      I, абняўшыся, яны неадрыўна глядзелi ў адзiн бок, не назад, а наперад, таму што ў iх яшчэ не было ўспамiнаў.
      Але першы смутак расстання патрывожыў iх.
      - Бывай, дзiкi сабака дзiнга, -сказаў Фiлька, - бывай!
      Яму хацелася горка заплакаць, але ён быў хлопчык, якi нарадзiўся ў маўклiвым лесе, на беразе суровага мора.
      Ён лёг на пясок ля вады i зацiх.
      А Таня пайшла па пяску ўздоўж ракi, i чысты вецер, што прыляцеў з таго ж суровага мора, дзьмуў увесь час ёй ў твар.