Цемра зямлю ахiнае (на белорусском языке)

      - Клiкалi мяне, ойча? - спытаўся.
      Тарквемада адказаў праз хвiлiну:
      - Не, мой сыне. Спi спакойна.
      Раздзел пяты
      Аўтар неаднаразова памянёнай кронiкi пiша:
      "У першай палове верасня года ад нараджэння Госпада Бога нашага тысяча чатырыста дзевяноста восьмага, на шаснаццатым годзе кiравання, г.зн. маючы гадоў семдзесят i восем, Вялiкi iнквiзiтар каралеўстваў Кастылii i Арагон, вялебны айцец Томас Тарквемада, прыехаўшы з горада Таледа, цяжка занядужаў.
      Вартыя найбольшага даверу сведкi, асаблiва найблiжэйшы давераны Вялiкага iнквiзiтара, сакратар Каралеўскай iнквiзiцыйнай рады айцец Дыега Манэнтэ, дамiнiканец, пазней iнквiзiтар Сарагосы, у шчаслiвыя часы, калi словы пра нядаўнiя гiстарычныя падзеi мы для памнажэння славы божай запiсваем, аднадушна сцвярджаюць, што вялебны айцец Вялiкi iнквiзiтар каталiцкага каралеўства, не зважаючы на глыбокiя старэчыя гады i падарванае здароўе, пастанавiў задаць сабе клопат падарожжа з Валадолiда ў Таледа i толькi з тою мэтай, каб асабiста выяснiць i ў пэўным святле каталiцкай веры высветлiць складаную справу нейкага Ларэнца Перэза, рамеснiка з Бургiласа.
      Калi чалавек, такi святы i знакамiты, надаваў гэтай справе столькi значэння, то i мы не можам збыць яе ў некалькiх словах, на слушны бо маглi б сябе надарыць на папрок, што, захапiўшыся вонкавым бляскам, угоньваемся толькi за слаўнымi падзеямi i ўчынкамi, абмiнаючы легкадумным маўчаннем усё тое, што ў здарэннях менш цудоўных сведчыць пра велiч нязбытных праўд. А таму мы ўдзелiм працэсу Ларэнца Перэза столькi слоў, колькi таго наша служба ў салодкiх аковах веры вымагае.
      Памянёны Ларэнца Перэз, мужчына трыццацi васьмi гадоў, у час, пра якi мы распавядаем, быў увязьнены i прыцягнуты да адказнасцi перад Святым трыбуналам у Таледа, i гэта ўсё з той прычыны, што з бессаромнай i агiднай яўнасцю, характэрнай для зацятых непапраўных ератыкоў, пашыраў бязбожныя погляды, сцвярджаючы, што нiбыта не iснуе нiякiх д'яблаў, дэманаў i iншых пякельных стварэнняў, якiя былi б здольныя завалодаць чалавечай душой.
      Вялебны айцец Тарквемада, атрымаўшы на прагляд паказаннi абвiнавачанага, палiчыў не толькi за карыснае, але нават за неабходнае асабiста справу на месцы даследаваць, i хоць блiжэйшае атачэнне i - як сцвярджаюць вiдавочцы нават Iх Каралеўскiя Мосцi адгаворвалi яго ад падарожжа, такога цяжкага, ён адважыўся на яго, даючы гэтым рашэннем прыклад самаахвярнасцi, якое кожны з нас не павiнен шкадаваць дзеля патрэб веры.
      Паводле сабраных сведчанняў, правiльна i з дазволу царквы перапiсаных намi з судовых пратаколаў Святой iнквiзiцыi, памянёны Ларэнца Перэз прызнаў перад Святым трыбучалам даслоўна наступнае:
      "Я зведаў у сваiм жыццi з сама ранняга дзяцiнства так многа згрызот i няшчасцяў, што, калi мой лёс пачаў мне здавацца над усякую меру вартым шкадавання, я ў хвiлiну роспачы паклiкаў д'ябла, каб ён дапамог мне ў нядолi, ахвяруючы яму ўзамен сваю душу. Выклiкаў я яго некалькi разоў, але марна. Д'ябал не з'явiўся. Тады я звярнуўся да аднаго ўбогага чалавека, якi лiчыўся чараўнiком. Ён сказаў мне, што завядзе мяне да адной кабеты, якая ў чарах больш за яго спанатраная, абароцiстая i ўпрактыкаваная, хадзiлi бо пра яе чуткi, што яна, прымаючы вобраз чорнага казла, патрапляла ў месячныя ночы завабiць на пусткi маладых хлопцаў, пасля чаго тыя, спачатку бессаромна агалiўшыся, таксама ад яе чараў у чорных казлоў ператваралiся, папярэдне намасцiўшы сваё цела слiззю рапухi i крумкачовымi выдзяленнямi, а потым усiм сполам удзельнiчалi ў блюзнерчым набажэнстве, званым чорнай iмшой. Я пайшоў да той кабеты. Яна парадзiла мне тры днi падрад хадзiць за вёску на курган Сан-Эстэбан i выклiкаць Люцыпара словамi: "Анёле светласцi!", кашчуючы на Святую Тройцу i хрысцiянскую рэлiгiю. Я зрабiў усё, што мне тая кабета наказала. Але нiчога не ўбачыў. Тады яна дарадзiла мне, каб я выкiнуў ражанец, скапулiр, а таксама ж каб я сваёй крывёй напiсаў вераадступны цырограф. I гэта я зрабiў. Але д'ябал не з'явiўся. I вось, вычарпаўшы ўсе магчымасцi, я падумаў, што калi б д'яблы iснавалi i калi б было праўдай, што яны змагаюцца за чалавечыя душы, то iм цяжка было б знайсцi лепшую нагоду, бо я сапраўды вельмi шчыра прагнуў прадаць сваю душу Люцыпару".
      Цяжка ў гэтым месцы не ўсклiкнуць хрысцiянiну: Божа ўсемагутны, цi ж можна знайсцi большае сведчанне д'ябальскага апантання, чым гэта? Сапраўды, д'ябальскiя вiжоўкi, сатанiнскiя iнтрыгi перш за ўсё грунтуюцца на тым, што ў апантанасцi адбiраецца здольнасць распазнаваць непрыяцеля.
      I вось, учыняючы такiя агiдныя жарты з цёмным рамеснiкам, вымушаны быў сатана скапiтуляваць перад пранiкнёнай мудрасцю вялебнага айца Вялiкага iнквiзiтара.
      Было ўсiм вядома, што айцец Тарквемада рэдка калi асабiста вёў следства ератыкоў, абвiшвачаных у злачынствах супраць веры, таму што святасць, шырокiя тэалагiчныя веды i глыбокае пранiкненне ў людскiя натуры ўкаранiлiся ў iм так моцна, што ён мог без пахiбы разабрацца ў сутнасцi кожнай справы толькi па адным абвiнаваўчым акце. Мала хто ў такой меры, як ён, разумеў, што лiшнiя падрабязнасцi могуць толькi зацямнiць вобраз злачынства, а таксама - i гэта гаварыла за яго вялiкi розум, не забываўся ён, што грэх, хай сабе сама мiзэрны, нiколi не бывае адасоблены i там, дзе нараджаецца адзiн, павiнна iх быць больш. На гэты, аднак, раз айцец Тарквемада адступiў ад сваiх правiлаў i, не зважаючы на цяжкi стан здароўя i не шкадуючы вялiкага напружання думкi, асабiста старшыняваў на пасяджэннi Святога трыбунала i сам задаваў пытаннi, каб, нягледзячы на супрацiўленне абвiнавачанага, дабрацца да самага споду сутнасцi праўды.
      Нашым першым намерам было сваiмi словамi распавесцi пра ход таго пасяджэння Святога трыбунала, але нас своечасова прасвятлiў Святы Дух, унушыўшы, што мы натхнёныя вышэйшай мудрасцю не выстаўляць асабiстых амбiцый, якiя пры такой няроўнасцi сiл лёгка могуць спаўзцi да агульнага калечання, ашуканства i поўнага скажэння праўды. А таму, служачы праўдзе, перадаём слова ёй.
      Паводле ўдаступненых нам пратаколаў, Ларэнца Перэз стаў перад Святым трыбуналам восьмага верасня года тысяча чатырыста дзевяноста восьмага ў прысутнасцi вялебнага айца Вялiкага iнквiзiтара, айцоў iнквiзiтараў Святога афiцыума ў Таледа, вялебнага айца Дыега Манэнтэ, сакратара Каралеўскай iнквiзiцыйнай рады, а таксама пiсараў, братоў дамiнiканцаў, званых Нiколасам i Паскуалем.
      Вялебны айцец Тарквемада пытаўся, а Ларэнца Перэз адказваў - наступнае:
      Т. - Няхай абвiнавачаны шчыра i нiчога не тоячы раскажа Святому трыбуналу пра свае грахi.
      П. - (Маўчыць.)
      Т. - Цi абвiнавачаны азнаёмлены з актам абвiнавачвання?
      П. - Так, Ваша Мосць.
      Т. - Цi прызнае абвiнавачаны сваю вiну?
      П. - Прызнаю, Ваша Мосць, што я выклiкаў д'ябла, якi не з'явiўся.
      Т. - Не пытаюся, каго абвiнавачаны выклiкаў, а цi абвiнавачаны прызнае сваю вiну?
      П. - Не, Ваша Мосць.
      Т. - Цi абвiнавачаны лiчыць сябе хрысцiянiнам?
      П. - Так.
      Т. - Цi абвiнавачаны лiчыць, што ён належыць да рымскай каталiцкай царквы?
      П. - Так, Ваша Мосць.
      Т. - Цi абвiнавачаны лiчыць iсцiну, якую царква прызнае адзiнай праўдай, неаспрэчнаю?
      П. - Ваша Мосць, калi iснуе д'ябал, дык чаму ён не ўзяў маю душу, я ж сам хацеў ахвяраваць яе яму.
      Т. - Я пытаюся, цi абвiнавачаны лiчыць iсцiну, якую царква прызнае адзiнай праўдай, неаспрэчнаю, вартай веры?
      П. - Я просты хрысцiянiн, Ваша Мосць.
      Т. - Абвiнавачаны прызнаў, што не верыць у iснаванне сатаны i д'яблаў. Цi абвiнавачаны пацвярджае гэта прызнанне?
      П. - Ваша Мосць, прысягаю, што д'ябал сапраўды не з'явiўся па маю душу.
      Т. - А значыцца, абвiнавачаны пацвярджае сваё прызнанне?
      П. - Так, Ваша Мосць.
      Т. - Абвiнавачаны сказаў хвiлiну назад, што ён просты хрысцiянiн.
      П. - Так, Ваша Мосць.
      Т. - I сваё сцверджанне, што сатана не iснуе, не абгрунтоўвае абвiнавачаны вучэннем?
      П. - Не, Ваша Мосць.
      Т. - Чым тады ў сувязi са сказаным абвiнавачаны абгрунтоўвае гэта сваё сцверджанне?
      П. - Ваша Мосць, я прысягаю, - усё, што я сказаў, ёсць праўда. Я нiчога не ўтоiў.
      Т. - Прашу ўвагi абвiнавачанага. Я пытаюся, чым абвiнавачаны абгрунтоўвае сваё сцверджанне, што сатана не iснуе i пякельныя iстоты не маюць згубнага ўплыву на людскiя душы.
      П. - (Маўчыць.)
      Т. - Абвiнавачаны апелюе да сваёй дасведчанасцi. Значыцца, можа, здаровы розум прадыктаваў абвiнавачанаму перакананне, што сатана не iснуе?
      П. - Так, Ваша Мосць.
      Т. - Святы трыбунал згодна з вучэннем царквы верыць у iснаванне сатаны i ў яго згубны ўплыў на людскiя душы. Цi абвiнавачаны лiчыць, што Святы трыбунал пазбаўлены здаровага розуму?
      П. - (Маўчыць.)
      Т. - Чаму абвiнавачаны не адказвае?
      П. - Не ведаю, Ваша Мосць, гэта вышэй майго разумення. Я толькi ведаю, што выклiкаў д'ябла, хацеў прадаць яму сваю душу, а ён не з'явiўся, дык, значыцца, яго, пэўна, няма.
      Т. - Цi iснуе, на думку абвiнавачанага, на свеце зло?
      П. - О так, Ваша Мосць! Зла вельмi многа.
      Т. - Цi абвiнавачаны зведаў у сваiм жыццi зло?
      П. - Толькi зло, Ваша Мосць, нiчога iншага не бачыў.
      Т. - Абвiнавачаны i далей настойвае на сваiм сцверджаннi, што сатана не iснуе?
      П. - Калi б ён быў, Ваша Мосць...
      Т. - Я пытаюся, цi абвiнавачаны i далей настойвае на сваiм сцверджаннi, што сатана не iснуе?
      П. - Настойваю, Ваша Мосць.
      Т. - Калi ж сатана не iснуе, хто, на думку абвiнавачанага, спраўца зла на зямлi?
      П. - (Маўчыць.)
      Т. - Цi абвiнавачаны верыць у Бога, творцу неба i зямлi?
      П. - Як жа я магу не верыць, Ваша Мосць?
      Т. - I таму, на думку абвiнавачанага, усемагутны Бог стварыў зло на зямлi?
      П. - Я гэтага нiколi не казаў, Ваша Мосць, прысягаю.
      Т. - Абвiнавачаны ўсё яшчэ настойвае на сваiм сцверджаннi, што сатана не iснуе?
      П. - Ваша Мосць, калi ён не з'явiўся...
      Т. - Ёсць сатана цi яго няма?
      П. - Ваша Мосць, не Бог стварыў зло.
      Т. - Святы трыбунал дае веры словам абвiнавачанага, што ён шчыра адцураецца ад блюзнерчай думкi, што нiбыта Бог мог быць спраўцам зла на зямлi.
      П. - Дзякую, Ваша Мосць.
      Т. - Чыiм падданым з'яўляецца абвiнавачаны?
      П. - (Маўчыць.)
      Т. - Цi не Iх Каралеўскiх Каталiцкiх Вялiкасцей караля Фердынанда i каралевы Iзабэлы?
      П. - Так, Ваша Мосць.
      Т. - Хто ў Каталiцкiм Каралеўстве ўстаноўлiвае законы?
      П. - (Маўчыць.)
      Т. - Каралеўская Вялiкасць?
      П. - Так, Ваша Мосць.
      Т. - I хто яшчэ?
      П. - (Маўчыць.)
      Т. - Каталiцкая царква?
      П. - Так, Ваша Мосць.
      Т. - Абвiнавачаны прызнаў, што паводле яго сама свядомага меркавання ўсе законы ў Каталiцкiм Каралеўстве ўстаноўлены Каралеўскай Вялiкасцю i каталiцкай царквой. Цi абвiнавачаны пацвярджае гэта?
      П. - Так, Ваша Мосць.
      Т. - Святы трыбунал сцвярджае, што ў святле сваiх ранейшых прызнанняў абвiнавачаны яўна прызнаўся ў змове супраць вярхоўнай свецкай улады i ўлады духоўнай.
      П. - Ваша Мосць, я бунтаўнiк? Я не бунтаўнiк.
      Т. - Святы трыбунал абапiраецца на прызнаннi абвiнавачанага i не верыць у яго цяперашнiя галаслоўныя пярэчаннi. Абвiнавачаны сцвярджаў, што на зямлi iснуе зло? Абвiнавачаны прызнаў, што сам зведаў шмат зла?
      П. - Так, Ваша Мосць, я сказаў гэта.
      Т. - Не сатана, на думку абвiнавачанага, спраўца зла, бо сатана, паводле слоў абвiнавачанага, не iснуе. Усемагутнага Бога таксама абвiнавачаны не дакарае за зло на зямлi. Хто ж тады, на думку абвiнавачанага, можа быць спраўцам зла, калi не тыя, што ўстаноўлiваюць законы?
      П. - (Маўчыць.)
      Т. - Святы трыбунал канстатуе, што абвiнавачаны Перэз, абвiнавачаны ў цяжкiх грахах ерасi i адступнiцтве ад асноў каталiцкай веры, паказаў пад час следства асаблiва бунтоўныя думкi, сцвярджаючы, што за зло, якое iснуе на зямлi, адзiную i выключную адказнасць нясе свецкая i духоўная ўлада.
      П. - Ваша Мосць, прысягаю, што нiколi так не думаў.
      Т. - Значыцца, Святы трыбунал хлусiць?
      П. - (Маўчыць.)
      Т. - Падазраючы Святы трыбунал у хлуснi, абвiнавачаны тым самым пацвярджае свае прызнаннi пра бунтоўныя намыслы.
      П. - Ваша Мосць, прызнаюся.
      Т. - У чым абвiнавачаны прызнаецца?
      П. - Памыляўся, Ваша Мосць, дазволiў звесцi сябе глупству i несвядомасцi, але бажуся, я не мяцежнiк i нiколi iм не быў. Я веру ў iснаванне сатаны, ён носьбiт лiха, усякага лiха.
      Т. - Святы трыбунал не мае нiякiх падстаў верыць у шчырасць гэтай заявы. Цi ведае абвiнавачаны, што бунт супраць Каралеўскай Вялiкасцi караецца смерцю?
      П. - Ведаю, Ваша Мосць, але я не мяцежнiк. Памыляўся, прызнаюся. Вялiкi гэты грэх мой. Веру ў сатану, i ён - носьбiт зла.
      Т. - Святы трыбунал не можа верыць абвiнавачанаму, бо яго цяперашняя заява прадыктаваная не так шчырым раскаяннем, як усведамленнем кары, якая яго чакае. Адно толькi можа ўратаваць абвiнавачанага - сказаць Святому трыбуналу ўсю праўду.
      П. - Божа праведны, я кажу праўду!
      Т. - Няхай абвiнавачаны адкiне свае страхi. Святы трыбунал на тое i iснуе, каб выводзiць аблуднiкаў на правiльную дарогу. На жаль, Святы трыбунал не зможа ўратаваць абвiнавачанага, калi абвiнавачаны сам сябе ратаваць не хоча. Абвiнавачаны мусiць сказаць усю праўду.
      П. - Усё скажу, Ваша Мосць.
      Т. - Шчодрасць божая бязмежная. Хай абвiнавачаны назаве Святому трыбуналу iмёны i прозвiшчы людзей, з якiмi быў у змове супраць Iх Каралеўскiх Вялiкасцяў i царквы.
      П. - Божа!
      Т. - Нагадваю абвiнавачанаму, што заклiк iмя божага не ёсць паказанне, якога цярплiва чакае Святы трыбунал.
      П. - Ваша Мосць, вялебныя айцы, я нiколi не ўступаў нi ў якую змову.
      Т. - Няхай абвiнавачаны звернецца да сваёй памяцi.
      П. - Клянуся, нiколi не быў змоўшчыкам, я просты чалавек. Чаго вы хочаце ад мяне?
      Т. - Праўды.
      П. - Сатана - носьбiт зла.
      Т. - Хто разам з абвiнавачаным удзельнiчаў у змове супраць Iх Каралеўскiх Вялiкасцяў i царквы?
      П. - Я не ўдзельнiчаў нi ў якай змове, Ваша Мосць. Малю вас, паверце мне. Памыляўся я, нячысты ўблытаў, гэта ён уцягнуў мяне ва ўсё гэта.
      Т. - Святы трыбунал, заклапочаны адзiна турботай пра душу абвiнавачанага, ахвотна верыць абвiнавачанаму.
      П. - Дзякую, Ваша Мосць.
      Т. - Аднак раней абвiнавачаны мусiць даказаць сваю заяву.
      П. - Не разумею, Ваша Мосць.
      Т. - Абвiнавачаны сцвярджае, што не меў нiякiх бунтоўных намыслаў, а таксама не ўваходзiў нi ў якую змову супраць свецкай i духоўнай улады. Якiя доказы на карысць слушнасцi гэтых слоў абвiнавачаны можа прывесцi?
      П. - Я невiнаваты, Ваша Мосць!
      Т. - Дык няхай абвiнавачаны дасць доказы сваёй невiнаватасцi.
      П. - Ваша Мосць, прысягаю, за ўсё жыццё, нiколi-нiколi, не ўзнiкала ўва мне анiводнай бунтоўнай думкi.
      Т. - Хвiлiну назад абвiнавачаны па сваёй волi прызнаў, што вярхоўныя ўлады дзяржавы i царквы вiнаватыя за зло, якое так шырока разышлося па зямлi.
      П. - Сатана звёў мяне, Ваша Мосць.
      Т. - Яшчэ раз паўтараю абвiнавачанаму, што Святы трыбунал нiчога так не прагне, як паверыць абвiнавачанаму. Хай жа абвiнавачаны, заклапочаны выратаваннем сваёй душы, дакажа Святому трыбуналу, што сапраўды нiколi не меў мяцежных намыслаў i не ўваходзiў нi ў якую змову.
      П. - Клянуся крыжам Госпада нашага Iсуса Хрыста - невiнаваты.
      Т. - Цi адзiны гэта доказ невiнаватасцi, якi абвiнавачаны жадае прывесцi?
      П. - Чым жа яшчэ я магу даказаць, Ваша Мосць?
      Т. - На гэта пытанне няхай адкажа сам абвiнавачаны.
      П. - (Маўчыць.).
      Т. - Цi азначае маўчанне абвiнавачанага адмову прывесцi Святому трыбуналу пераканаўчыя доказы невiнаватасцi?
      П. - Я не адмаўляюся, Ваша Мосць, але, бадай што, адзiн Бог можа засведчыць маю невiнаватасць.
      Т. - Святы трыбунал з жалем зазначае, што абвiнавачаны, насуперак шматлiкiм заклiкам да разумнасцi, упарта адмаўляецца прывесцi доказы таго, што ён не меў нiякiх мяцежных намыслаў супраць свецкай i духоўнай улады i не ўваходзiў нi ў якую змову, якая мае на мэце пагвалчанне парадку, што пануе ў каралеўстве. Так абвiнавачаны сама вiдавочным чынам засведчыў свае злачынствы. Усiм вядома, што любы закон, устаноўлены Каралеўскай Вялiкасцю, мае на мэце дбанне пра дабрабыт усiх падданных, Святой жа царкве давераны Госпадам нашым Iсусам Хрыстом клопат пра непагрэшнасць чалавечых душ. Абвiнавачаны ж з незвычайна мярзотнай зацятасцю iмкнецца аспрэчыць гэты натуральны i спрадвечны парадак, абгаворваючы абедзве ўлады ў нiбыта iхняй прыхiльнасцi да насаджэння зла на зямлi. Нягледзячы на гэта, Святы трыбунал не адмаўляецца ад клопату пра душу абвiнавачанага i яшчэ раз узнаўляе сваю спробу, заклiкаючы: хай абвiнавачаны прызнае ўсю праўду. Абвiнавачаны, як гэта ён сам паказаў на першым следстве, не шкадаваў энергii i намогаў, калi заходзiла пра шашнi з сатаной. Цi пацвярджае гэта абвiнавачаны?
      П. - Так, Ваша Мосць, я хадзiў да той кабеты, вядзьмаркi, бо сапраўды хацеў прадаць сваю душу.
      Т. - А пазней, калi абвiнавачаны пераканаўся, што сатана нiбыта не iснуе, з кiм абвiнавачаны дзялiўся сваiмi сумненнямi?
      П. - Не памятаю ўжо, Ваша Мосць.
      Т. - Аж з такой вялiкай колькасцю людзей, значыцца, гутарыў абвiнавачаны на гэтую тэму?
      П. - (Маўчыць.)
      Т. - Святы трыбунал верыць абвiнавачанаму, што цяпер ён не пры памяцi. Каб памагчы абвiнавачанаму i даючы яму час на роздум, Святы трыбунал адкладвае далейшае следства на другi дзень.
      На ранiцу дня дзевятага верасня ў прысутнасцi таго ж, што i напярэдаднi, Святога трыбунала Ларэнца Перэз паказаў наступнае:
      Т. - Святы трыбунал вядзе далей следства па справе Ларэнца Перэза, абвiнавачанага ў пашырэннi зламысных поглядаў, супярэчных вучэнню царквы, а таксама ў саўдзеле ў шырокай змове, якая мела на мэце пагвалчанне iснуючых у Каталiцкiм Каралеўстве духоўных i свецкiх уладаў i правапарадкаў. Цi жадае абвiнавачаны дапоўнiць свае паказаннi?
      П. - Так, Ваша Мосць.
      Т. - Святы трыбунал слухае абвiнавачанага.
      П. - Ваша Мосць, шаноўныя айцы, дзякую за дадзеную мне адзiную i апошнюю магчымасць не так зацьмiць мае цяжкiя грахi, як, пралiўшы на iх святло, паказаць iх поўную мярзотнасць. Калi б малiтвы чалавека, такога злачыннага, як я, маглi што-небудзь значыць для Бога, я б малiўся за вас, вялебныя айцы, бо, хоць i нiзка я ўпаў, хоць i занурыўся ў прорву iлжы, вы падалi руку дапамогi, пасобiўшы мне ўсвядомiць мае гнюсныя злачынствы. Не жадаючы, аднак, апаганiць сваiм подлым голасам трон божы, я мушу на асцеражэнне тым, што, як я, захацелi б калi-небудзь апусцiцца ў морак пекла, упакорана i ўмiлажалена прызнаць свае грахi. Сапраўды, многа цяжкасцяў зведаў я ў сваiм жыццi, i, ахоплены безразважнасцю i пыхай замест бязмежнай веры ў лiтасць божую, замест пакоры перад доляй i клопату пра збавенне душы, я нягодна адмёў вучэнне царквы, паставiўшы сябе над адзiнай iсцiнай, i, атручаны такiмi мяцежнымi думкамi, пачаў шукаць хаўрусу з сатаной, не разумеючы, што, адрываючыся ад суполкi дабраверных i iдучы следам за толькi сваiмi блюзнерчымi думкамi, я ўжо тым самым у вечнай уладзе нячыстага. Разумею цяпер, вялебныя айцы, што на мае заклiкi д'ябал зусiм не абавязаны быў з'яўляцца, бо i без таго я самахоць прадаў сябе яго ўладзе. Але гэтым не вычэрпваюцца мае беззаконнi. Я спрабаваў здабыць збавенне iлжывымi выкруткамi, зацiнаючыся ў ерасi, цяпер, аднак, вамi, вялебныя айцы, прасветлены, бачу, што толькi безмежна шчырае прызнанне праўды можа прынесцi сапраўднае выратаванне, яшчэ магчымае для мяне, - то бок пакорлiва, павiнавацiўшыся перад людзьмi i Богам, панесцi заслужаную мною кару.
      Прадаўшыся сатане, толькi яго д'ябальскiмi сцежкамi мог я iсцi далей адно ўчынiўшы злачынства, я ўжо быў асуджаны рабiць яшчэ больш страшныя i жахлiвыя. Сам у руках сатаны, я пашыраў нячыстыя погляды, што нiбыта ён, сатана, не iснуе i душам людскiм не пагражае, сеяў я смуту i заразу ў душах i сэрцах, падточваў асновы веры, праўду хлуснёй падтыкаючы. Усвядомiўшы цяпер ненасытную, неспатольную пражэрлiвасць зла, бачу, што i гэтым я не задаволiўся, таму што ад хаўрусу з д'ябальскiмi сiламi прага чынiць зло авалодала мною цалкам, i з гэтых прычын, апантаны нянавiсцю да дабра i не помнячы, што сам я - нiкчэмны чарвяк, якi павiнен быць удзячны Каралеўскаму маестату i царкве, я ступiў на шлях адкрытага бунту супраць найвышэйшых улад каралеўства, прыпадобнiўшыся такiм чынам распраненаму з усякай павагi i веры злачынцу, якi занёс богазневажальную руку на айца свайго i на мацi сваю. I вось, абцяжараны такiмi страшнымi злачынствамi, я не заслугоўваю, вялебныя айцы, нiякай лiтасцi, i калi смею пра што-небудзь прасiць у вас, дык адзiна пра кару найбольш суровую, каб яна i мне самому дапамагла ачысцiцца ад грахоў, а ўсiм жывым стала справядлiвым адшкадаваннем за зло, учыненае мною.
      Т. - Цi абвiнавачаны можа назваць прозвiшчы асоб, якiх уцягнуў у змову?
      П. - Так, Ваша Мосць, я гатовы назваць прозвiшчы людзей, якiх я падбухторыў да ўдзелу ў гэтай злачыннай дзеi, бо толькi такiм чынам магу я ацалiць iх душы ад вечных пакут.
      Т. - Святы трыбунал слухае абвiнавачанага.
      Рэестр злачынцаў, названых Ларэнцам Перэзам, ахоплiвае некалькi дзесяткаў людзей: мужчын, дзяцей i кабет, якiя жылi ў самiм Бургiласе або ў ваколiцах, але нам не здаецца абавязковым пералiчваць iх усiх, бо за размах самой змовы яны сведчаць больш сваёй колькасцю, чым пайменным пералiчэннем, якое i раней казала не надта многа, а тым меней сёння.
      Адно, праўда, прозвiшча з дэмаскаваных бунтаўнiкоў варта дзеля навучання назваць, а менавiта паганьбаванае iмя святара Мiгеля Варгаса, пробашча з Бургiласа, якi, будучы спавядальнiкам Ларэнца Перэза, выявiў пры выкананнi сваiх абавязкаў вартую пакарання слепату i, заслужыўшы не меншую асуду, забыўся пра пiльнасць супраць зла.
      Справа Ларэнца Перэза, так глыбока даследаваная i да самага карэння раскрытая вялебным айцом Вялiкiм iнквiзiтарам, хоць i мела яна дачыненне да простага люду, дае, аднак, асаблiва красамоўнае сведчанне таго, да якога цяжкага злачынства прыводзiць адступства ад асноў веры. З усiх бакоў атачаюць нас зламысныя разбуральныя д'ябальскiя сiлы, нецярплiва чакаючы, каб з кожнай людской слабасцi, а больш за ўсё з непасаромленай пыхi i фанабэрыi выдабыць сабе карысць. Вялiкае поле бiтвы - гэтая зямля, а праўда адкрытая чалавечаму роду толькi адна - згуртаваўшыся вакол яе i служачы ёй, мы можам быць непахiсныя ў веры, мы можам быць пэўныя, што ўсе варожыя спакусы i вышпiгi разаб'юцца аб муры нябеснай фартэцыi i непрыяцель у сваёй бяссiльнай злосцi пацерпiць канчатковае паражэнне.
      Каб закончыць, аднак, аб працэсе Ларэнца Перэза, мы павiнны з абавязку кранiстаў дадаць, што ўжо ў месяцы сакавiку, на дзень святога Iосiфа, усе набожныя жыхары горада Таледа мелi магчымасць удзельнiчаць у вялiкай урачыстасцi, пад час якой ератык i бунтаўнiк Ларэнца Перэз, а таксама шматлiкiя супольнiкi яго злачынства былi аддадзены ачышчальнаму полымю. Тыя, каго абцяжарвалi меншыя правiны, таксама i кару панеслi менш суровую i былi засуджаны на шматгадовыя галеры або на царкоўныя цярпеннi i грашовыя рэстрыкцыi, але ў кожным выпадку на страту годнасцi i забарону займаць пасады аж да трэцяга калена.
      Радуючыся такой поўнай перамозе справядлiвасцi, не лiчыць нам, аднак, не выказаць жалю, што той, якi рашуча пасабляў высветлiць чыстую праўду, не пабачыў яе апошняга трыумфу.
      Праз дзень пасля таго, як Ларэнца Перэз скарыўся перад Святым трыбуналам, вялебны айцец Тарквемада цяжка занядужаў, i, хоць лекар i блiзкае атачэнне не сказалi яму пра сур'ёзнасць стану, - ён сам, ведзены беспамылковым адчуваннем незабаўнай смерцi, пажадаў аддаць Богу душу i пайсцi ў небажаты ў роднай Авiле. Нiхто не адважыўся супрацiвiцца яго волi.
      I вось ранiцай трынаццатага верасня года ад нараджэння Госпада Бога нашага Iсуса Хрыста адна тысяча чатырыста дзевяноста восьмага, папярэдне стварыўшы хвораму сама лепшыя ўмовы падарожжа, почат дамоўнiкаў Вялiкага iнквiзiтара вырушыў з Таледа, каб суправаджаць вялебнага айца ў яго апошняй зямной вандроўцы."
      Раздзел шосты
      Вечар быў не познi, але вельмi цёмны, ветраны i дажджлiвы, калi почат дамоўнiкаў Вялiкага iнквiзiтара, цэлы дзень кiруючы трактам ля падножжа Сiера дэ Грэдас, дабраўся, нарэшце, да перавала Санта Ана i цяжкай горнай дарогай пачаў сыходзiць на ўзгор'i Старой Кастылii. Наваколле было бязлюднае i дзiкае, ды i слава ў яго была вельмi благая за рабункi i гвалты, якiя чынiлi навакольныя бароны, а таму ў гэтыя мясцiны, асаблiва начною парою, нават салдаты Святой эрмандады завiтвалi вельмi неахвотна.
      Воз, на якiм спачываў вялебны айцец, быў шчыльна акрыты парусiнай. Рухаўся павольна, але ўсё роўна яго трэсла на здрадлiвых выбоiнах, бо дарога была няроўная, камянiстая i коўзкая. Адразу за перавалам Санта Ана iмжа перастала, затое iмгла, якая падымалася з далiн, гусцела ўсё больш. Запалiлi яшчэ паходнi, але гэта мала дапамагала, свяцiлi яны слаба. У глыбiнi цемры грымеў паток.
      Дон Ларэнца дэ Мантэса ехаў паблiзу воза, ведучы свайго андалузца так упэўнена i свабодна, нiбы днём па роўнай дарозе. Падрэ Дыега, закрываючы ад ветру твар плашчом, пад'ехаў на сваiм канi да яго.
      - Дон Ларэнца, - сказаў ён, - баюся я, што вялебны айцец не вынесе цяжкасцяў гэтай дарогi. Слабее з гадзiны на гадзiну.
      Пан дэ Мантэса, статны i лёгкi, нягледзячы на тое, што быў абвешаны зброяй, здавалася, пранiкаў яснымi вачыма i ў мглу, i ў цемру. Ён спытаўся:
      - Што загадаеш, вялебны ойча?
      - Ведаеш гэтыя мясцiны?
      - Я нарадзiўся пад Авiлай.
      - Цi ёсць тут дзе спынiцца нанач?
      Пан дэ Мантэса паказаў рукою наперад.
      - За чвэрць гадзiны адсюль ёсць замак.
      - Чый?
      - Паноў дэ Лара.
      З правага боку па крутым адхоне з грукатам асыпалася каменне.
      - Галава гэтага вялiкага роду, - сказаў задуменна падрэ Дыега, - калi я не памыляюся, дон Мiгуэль дэ Лара?
      - Так, ойча.
      - Гэта праўда, што яго бацька ўзяў за жонку кабету з паганскага роду Абенцарагаў?
      - Так, вялебны ойча, гэта праўда. Аднак яна прыняла нашу веру.
      - Цi добрае iмя ў гэтага дона Мiгуэля?
      На гэта пан дэ Мантэса адказаў:
      - Я не ведаю дона Мiгуэля, але чуў, ён высока цэнiць свабоду.
      Конь вялебнага айца пакаўзнуўся, але падрэ Дыега моцнай рукой у пару яго стрымаў, i той не ўпаў.
      - Знаю такiх людзей, - сказаў з пагардай. - Цэняць сваю свабоду, не ведаючы, а што яшчэ горш, не хочучы ведаць, што такое сапраўдная свабода.
      - Якраз гэта i я хацеў сказаць, вялебны ойча. Што загадаеш?
      Падрэ Дыега адказаў:
      - Вялебнаму айцу больш за ўсё патрэбен адпачынак.
      Замак паноў дэ Лара сапраўды быў недалёка. Цёмны i зачынены, узносiўся мурамi i вежамi высока па-над дарогай, як каменнае гняздо над ускраем стромай скалы, а ля яе падножжа, недзе глыбока ўнiзе, шумела бурная рака.
      Дарога, якая вяла да замка, была крутая i вузкая, конi слiзгалiся на ёй, мгла, праўда, трошкi ўжо разышлася, затое пранiзлiвы вецер дзьмуў проста ў твар. Некалькi лучнiкаў спешылiся, каб плячыма падтрымаць цяжкi воз.
      Апынуўшыся перад мурамi замка, падрэ Дыега, прыгнечаны iх змрочнасцю, пашкадаваў аб сваiм рашэннi. Але вяртацца назад было позна. Якраз ужо адзiн з дамоўнiкаў затрубiў у рог, i, перш чым зацiхлi яго гукi, з вышынi пачуўся зычны голас:
      - Хто вы такiя i што вам трэба?
      Пан дэ Мантэса выехаў наперад. Крыкнуў:
      - У iмя караля i каралевы - адчынiце!
      Праз нейкую хвiлiну ўжо другi голас, малады i гучны, запытаўся:
      - Хто гаворыць ад iмя караля i каралевы?
      Пан дэ Мантэса адказаў:
      - Яго дастойнасць, вялебны айцец Вялiкi iнквiзiтар.
      - Падрэ Тарквемада? - здзiвiўся ў цемры юначы голас. - Якi ж iнтэрас, ды яшчэ так позна, мае да мяне дастойны пан Вялiкi iнквiзiтар?
      Пан дэ Мантэса, нецярплiва гарцуючы на сваiм андалузцы, ужо хацеў востра адказаць, але падрэ Дыега паклаў яму далонь на плячо.
      - Не варта нам, дон Ларэнца, гаварыць ганарыста i пыхлiва, - сказаў напаўголаса.
      I са спакойнай годнасцю, трохi павысiўшы голас, сказаў у цемру:
      - Хай будзе пахвалёны Iсус Хрыстос.
      Было цiха. Спытаўся:
      - Цi з панам дэ Лара гаворым?
      - Так, я пан дэ Лара, - адказалi з муроў.
      Падрэ Дыега павiнен быў зрабiць вялiкае намаганне, каб не выказаць сваю антыпатыю, якую абуджаў у iм гэты дзёрзкi голас. Сказаў:
      - Цяжкая i смутная неабходнасць прымушае нас шукаць гасцiны ў вашым доме, пане. Вялебны айцец, пакутуючы ад цяжкай хваробы, едзе ў Авiлу, але мы баiмся, што можа не вытрымаць цяжкай дарогi, калi не адпачне гэтай ноччу.
      - Няўжо пан Вялiкi iнквiзiтар сапраўды так цяжка хворы? - спытаўся пан дэ Лара, не вельмi ўдаючыся ў смутак.
      Падрэ Дыега памаўчаў хвiлiну. Нарэшце сказаў:
      - Усё так, як я сказаў.
      - Тады заходзьце, - адказаў пан дэ Лара. - Цi пану Вялiкаму iнквiзiтару будзе дастаткова, калi яго будуць суправаджаць дзесяць вашых рыцараў?
      На гэты раз падрэ Дыега не стрымаў абурэння i ўсклiкнуў:
      - Божа мой! Не з мечам прыйшлi мы да гэтага дома, а з жальбай i з мiрам.
      - Тады добра, - адказаў той, - будзьце маiмi гасцямi ўсе.
      Прайшло шмат часу, перш чым апусцiлi развадны мост i адчынiлi браму. Калi ўсё гэта нарэшце зрабiлi, падрэ Дыега разам з панам дэ Мантэса, апярэдзiўшы воз, першыя ўехалi пад нiзкае скляпенне вежы. I як толькi ўехалi, вочы iх, прызвычаеныя да цермы, асляпiў бляск паходняў i смалiстых лучын. Толькi праз хвiлiну яны змаглi зарыентавацца, як многа нерухомых рыцараў i ўзброеных пахолкаў атачала з усiх бакоў шырокi надворак. I хоць людзей было вельмi многа, цiшыня стаяла на дзядзiнцы, цiха было i на змрочных мурах i замкавых вежах, чуўся толькi трэск агнёў.
      Малады дон Мiгуэль, акружаны гайнёй паляўнiчых сабак, усмiхаўся i чакаў гасцей каля анфiлады, якая вяла ў замкавыя пакоi. Ён быў без зброi, меў на сабе прасторны, глыбока выразаны на шыi чырвоны каптан i светла-блакiтныя, скроеныя па арабскай модзе штаны. Як гэтым уборам, так i смуглявасцю скуры i разрэзам цёмных, гарачых вачэй ён больш нагадваў нявернага маўра, чым кастыльскага рыцара.
      Падрэ Дыега, сыходзячы з каня, зноў мусiў стрымацца, каб не выдаць варожых пачуццяў, якiя абуджаў у iм гэты малады галава роду дэ Лара. Ён думаў, што па заведзеным парадку яго прывiтаюць адпаведна яго сану i годнасцi. Але дон Мiгуэль, усё яшчэ ўсмiхаючыся, маўчаў i, здавалася, зусiм не збянтэжаны зацягнутай цiшынёй, бестурботна лашчыў рукою сабак. Тады падрэ Дыега наважыўся загаварыць першы.